BÖBREK FONKSİYON TESTLERİ

BÖBREK FONKSİYON TESTLERİ

Prof.Dr. Çağatay TAŞKAPAN

Böbrekler retroperitoneal aralıkta bir çift organdır. Yetişkin böbreği yaklaşık 12 cm uzunluğunda ve kadınlarda 135, erkeklerde 150 g ağırlığındadır.

2

Böbreklerde ekskretuvar işlev için fonksiyonel ünite nefrondur.

Yapılan hesaplara göre her bir böbrekte 1-1,5 milyon kadar nefron bulunmaktadır

Nefron; glomerul, proksimal tübül henle kulpu, distal tübül ve toplayıcı kanaldan oluşur.

Toplayıcı kanallar birleşerek renal kaliksleri meydana getirir.

Bowman kapsülü, proksimal tübülün başlangıcını oluşturur

.

Bowman kapsülü. Böbrekte yer alan yarım daire şeklinde olan bir böbrek iç yapısıdır.

Bowman kapsülü çift katlı epitel dokudan oluşmaktadır. Çift katlı epitel dokudan oluşması geri emilim işlemi sırasında oluşan yüksek basınca dayanabilmesini sağlamaktır.

Görevi : Ortamdaki yüksek kan basınçdan dolayı glomerul kılcal damarından bowman kapsülüne amino asitler, glikoz, inorganik maddeler, üre, ürik asit ve su geçer. Bu olaya süzülme denir.

Proksimal tübül 70 m’lik dış çapa ve 15 mm uzunluğa sahiptir.

Proksimal tübül, nefronun

metabolik olarak en aktif kısmıdır.

Henle kulpu, 3 kısımdan oluşur; 1) İnen, 2) Çıkan ince, 3) Çıkan kalın.

Henle kulpunun çıkan kalın kısmı Bowman

kapsülüne oldukça yakın geçerken, tübül hücreleri

“Makula densa’yı” oluşturur, arteriolar hücrelerse

“Renin” içeren granüllerle doludur.

Bu bölgeye “Jukstaglomerüler aparat” denir.

Korteks düzeyinde 8 kadar distal tübül birleşerek henle kulpuna paralel medullaya iner ve toplayıcı kanalı oluşturur.

nefronda glomerüler filtrasyon,

tübüler geri emilim ve tübüler sekresyon olayları

sonucunda idrar oluşumu

gerçekleşir

8

Böbreklerin fonksiyonları

• Düzenleyici işlevler

• Endokrin işlevler

• Metabolik işlevler

• Ekskretuvar işlevler

Böbreklerin düzenleyici işlevleri

• Organizmanın su ve plazma volümlerinin düzenlenmesi

• İç ortamın iyon dengesinin düzenlenmesi

• Plazmanın onkotik basıncının düzenlenmesi

• Asid-baz dengesinin düzenlenmesi

• Böbrekler, kanın ve dolayısıyla interstisyel ve intrasellüler sıvıların optimal kimyasal kompozisyonlarının devamlılığını yani homeostazisi sağlarlar

10

Böbreklerin endokrin işlevleri

• PGA₂ , PGE₂ , PGF₂ oluşumu ile vazodilatasyon ve kan basıncını düşürücü etki.

• Renin-anjiotensin-aldosteron sistemi ile kan basıncını yükseltici etki.

• Eritropoietin ile eritropoezin uyarılması.

• İnsülin, glukagon ve aldosteronun yıkımı.

• 1,25-dihidroksikolekalsiferol (aktif vitamin D₃) oluşumu

Jukstaglomerular hücreler renal tübüler sıvıdaki Na ve Cl konsantrasyon değişikliklerine hassastır;bundan dolayı

• dehidratasyon,

• azalmış kan basıncı,

• sıvı veya kan kaybı,

• renal arter kan akımında veya basıncında düşüş

• NaCl konsantrasyonunu azaltan herhangi birisi;

bunların kombinasyonu renin salınımını uyarır.

• Anjiotensinojen karaciğerde sentez edilir, Renin

anjiotensinojeni anjiotensin I’e çevirir.

• Akciğer,endotelyal

hücreler,plazmada bulunan bir glikoprotein olan anjiotensin konverting enzim,anjiotensin I’i anjiotensin II’ye çevirir.

• ACE inhibitörleri renine bağımlı hipertansiyon tedavisinde

kullanılır

D

VİTAMİNİ

Böbreklerin metabolik işlevleri

• glutaminden amonyak oluşturulması

• gliserol, fruktoz, amino asitlerin karbon iskeletlerinden glukoz oluşturulması (glukoneojenez)

14

Böbreklerin ekskretuvar işlevleri

Böbrek patolojilerinin belirlenmesi için yapılan testler

• Glomerüler filtrasyon fonksiyonu ile ilgili testler

• Proksimal tüp aktivitesi ile ilgili testler

• Renal ekskresyonu ölçen testler

• Renal kan akımını ölçen testler

• Böbrek patolojilerini belirlemede kan analizleri

• Böbrek patolojilerini belirlemede idrar analizleri

Glomerüler filtrasyon fonksiyonu ile ilgili testler

• Böbrek fonksiyonel

kapasitesinin en sensitif ve spesifik ölçüsü Glomerüler Filtrasyon Hızı (GFR) dır.

GFR, fonksiyonel nefron sayısının göstergesi olarak düşünülebilir.

• GFR, her iki böbrekte bir dakikada oluşan glomerüler filtrat miktarıdır ki normal bir şahısta 125 mL/dk kadardır.

• Hastalarda böbrek fonksiyon durumunu incelemede

• Hastalığının bulunması durumunda böbrek kütle fonksiyon değişikliklerini gözlemede

• Unilateral nefrektomi planlandığı zaman

postoperatif fonksiyonun tahmininde

• Böbreklerce atılan potansiyel toksik ilaçların dozunu

hesaplamada kullanılır.

Filtratın % 99’u tübüllerden geri emilirken, geri kalan 1-2 litrelik kısım günlük idrar olarak atılır

• GFR ölçümü için kullanılan yöntemler, endojen veya

eksojen maddelerin böbrekler tarafından temizlenme

yeteneklerini kapsar.

• Böbreklerin birim zamanda (dakikada) bir maddeden tamamen temizlediği plazma volumü o maddenin renal klerensi olarak tarif edilir.

• Bir maddenin renal klerensi formülle hesaplanır.

18

GFR ölçümünde kullanılacak ideal madde;

-Toksik olmamalı

-Böbrek fonksiyonlarını etkilememeli

-Glomerüllerden serbestçe filtre olabilmeli

-Tübüllerden geri emilmemeli veya sekrete edilmemeli

-Böbrekte metabolize olmamalı, depo edilmemeli veya sentez edilmemeli -Plazma proteinlerine bağlanmamalı, ölçümü kolay olmalı

-Plazma konsantrasyonu sabit olmalıdır

İnülin, mannitol, sakkaroz, sodyum hiposülfid, sodyum ferrisiyanür gibi idrarla

atılan bazı maddeler sadece glomerüler filtrasyona uğrayıp tübüler geri emilim ve tübüler

sekresyona uğramazlar Böyle maddeler eşiksiz maddeler olarak

tanımlanırlar.

Üre gibi idrarla atılan bazı maddeler glomerüler filtrasyona ve tübüler geri emilime uğrarlar.

Kreatinin gibi idrarla atılan bazı maddeler glomerüler filtrasyona ve tübüler sekresyona uğrarlar

Bir maddenin

• Klerensi = inülin klerensi Filtre ediliyor

• Klerensi < inülin klerensi Filtre ediliyor + Reabsorbe ediliyor

• Klerensi > inülin klerensi Filtre ediliyor + Sekrete ediliyor

22

Glomerüler filtrasyon fonksiyonu ile ilgili testler

• Ekzojen inülin klirensi

• Üre klirensi

• Kreatinin klirensi

İnülinin renal tübüler reabsorbsiyon veya sekresyonu olmaması ve tamamen glomerüler filtrasyon ile atılması nedeniyle GFR ölçümü için ideal olarak kabul edilir

İnülin, yaklaşık 5000 Dalton molekül

ağırlığında, D-fruktoz ünitelerinden oluşan bir polisakkarittir.

Ekzojen inülin klerensi (125 mL/dakika)

İnülin klerensi

Filtrasyon yükü = GFR . P_in

Reabsorbsiyon YOK Sekresyon YOK

Filtre edilen miktar = Atılan miktar U_in . V

P_in . RPF

İnulin klerensi

U_in = 35 mg/mL P_in = 0.25 mg/mL V = 0.9 mL/min

C

= 126 mL/dk

U

. V

GFR . P

= U

. V GFR = = C

P

-İnülinin enjekte edilebilir formunun elde edilmesinin ve kullanımının zor olması -Zaman alıcı olması, kan ve idrar örneklerinde miktarlarının saptanmasındaki güçlükler

-Mesaneye kateter takılmasının gerekliliği ve diğer yöntemlere göre daha fazla sayı ve sıklıkta idrar ve plazma örneklerinin alınmasının gerekliliği

İnülin klerensinin dezavantajlarıdır.

Kreatinin klerensi

24 saatlik idrar toplanarak saptanan kreatinin klerensi, renal

fonksiyonun saptanması için halen en yaygın kullanılan yöntemdir.

Kreatinin klerensinin normal değerleri;

kadında 95±20 mL/dk,

erkekte 120±25 mL/dk’dır

Kreatinin filtrasyon markırı olarak en önemli dezavantajı, tübüler sekresyona uğramasıdır. Eğer tübüler sekresyon ihmal edilirse, aşağıdaki denklem ortaya çıkar.

Kreatinin klerensi

C

=

P

U

V

U_Cr = 42 mg/mL P_Cr = 0.4 mg/mL V = 0.9 mL/min

C

= 100 - 130 mL/dk

0.6-1.2 mg/dL

GFR azalırsa konsantrasyonu artar

Plazma kreatinin

• 0.6-1.2 mg/dL

• Etli yemeklerden sonra hafifçe artar.

• Kas kitlesi

• Analitik interferans asetoasetat, biluribin, sefalosporinler

• Kreatinin klerens protokolü:

• 1-2 mL/dk veya daha yüksek bir idrar akım hızı sağlamak için hastanın en az 600 ml ekstra su alması sağlanmalıdır.

• Test günü çay, kahve ve ilaç alımı kısıtlanmalı

• Aşırı etli yiyecekler alınmamalı

• Testten önce ve test sırasında egzersiz yapılmamalı

• 24 saatlik idrar toplama süresine uyulmalı

• İdrar toplama periyodunun ortasında kan alınması tavsiye edilir.

• İdrarın toplam hacmi ölçülür

• Plazma ve idrar kreatinin konsantrasyonu ölçülür.

Kreatinin klerensi klasik formüle göre hesaplanır

Kreatinin kas hücrelerinin yıkımı ile oluşur ve günde erkeklerde 20-26

mg/kg, kadınlarda 14-22 mg/kg idrarla atılır.

Plazma kreatinin düzeyi 4 mg/dL, idrar kreatinin konsantrasyonu 44 mg/dL ve 24 saatlik idrar miktarı 2880 mL ise kreatinin klerensi nedir? (Nisan 92)

A. 44 B. 32 C. 34 D. 22 E. 38

Çözüm: C_cr= (idrar Cr x idrar vol.) / (Plazma Cr x 1440)’ dır.

(44 x 2880) / (4 x 1440) = 22 mL/dk 24 saat = 1440 dk’dır.

Plazma kreatinin düzeyi 5 mg/dL, idrar kreatinin

konsantrasyonu 144 mg/dL ve 24 saatlik idrar miktarı 1000 mL ise kreatinin klerensi nedir? (Nisan 94)

A. 20 B. 29 C. 100 D. 10 E. 5

Çözüm: C_cr= (idrar Cr x idrar vol.) / (Plazma Cr x 1440)’ dır.

(144 x 1000) / (5 x 1440) = 20 mL/dk 24 saat = 1440 dk’dır.

Kan kreatinini 1 mg/dL, 24 saatlik idrar miktarı 1440 mL, idrar kreatinin 120 mg/dL olan bir kişide kreatinin klerensi nedir? (Eylül 97)

A. 54 B. 76 C. 100 D. 120 E. 150

Çözüm: C_cr= (idrar Cr x idrar vol.) / (Plazma Cr x 1440)’ dır.

( 120 x 1440) / (1 x 1440) = 120 mL/dk 24 saat = 1440 dk’dır.

Kreatinin klerensi nedir? (Eylül 87 - Nisan 93)

A. Bir dakikada idrarla atılan kreatinin miktarı.

B. Bir dakikada kreatininden temizlenen plazma hacmi.

C. İdrardaki kreatinin konsantrasyonuyla plazmadaki kreatinin konsantrasyonu arasındaki fark.

D. Bir günde idrarla çıkarılan kreatinin miktarı.

E. Bir dakikada tubuluslardan reabsorbe edilen kreatinin miktarı.

✓

Kreatinin klerens ölçümünün dezavantajları:

-Kreatinin üretimi kas kitlesine bağlı olduğundan, erkeklerde kreatinin konsantrasyonları kadınlardan yüksektir

-Kreatinin üretimi, glomerüllerden atılan miktarı aştığı zaman kan

konsantrasyonu artmaya başlar ve proksimal tübüllerden organik katyon pompası vasıtasıyla sekrete edilir.

-Bir çok hastanın eksik idrar toplanması (özellikle yaşlı hastalar) kreatinin klerens testinin hassasiyetini ve tekrarlanabilirliğini önemli ölçüde azaltır -Bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak ve daha doğru bir kreatinin klerensi saptamak için algoritimler kullanılabilir. Bu algoritimlerden biri Cockroft - Gault formülüdür.

• İnülin Klirensi (Altın Standart) Pratik uygulamada yeri yok.

• €Kreatinin Klirensi €GFRbelirlenmesindekullanılan €GFR belirlenmesinde kullanılan Formüller

• Cockgroft Gault

• MDRD (Modification of Diet in Renal Disease)

• CKD-EPI (Chronic Kidney Disease Epidemiology Collaboration),

• Scwartz (Çocuklar)

• Counahan-Barratt (Çocuklar)

34

35

Kreatinin klirensi (mL/dakika)

(140-Yaş)(ideal kilo)

Serum kreatinin (mg/dL) x 72

Sadece serum kreatinine bakarak

(Cockcroft-Gault formülü)

37

MDRD

GFD= 186 x ([Scr]

) x ([Yaş]

) x (0.742 kadın ise)

GFD: mg/mL/1.73 m

[Scr]: serum kreatinin düzeyi, mg/dL

Not: Siyah ırkta ise bulunan değer 1.21 ile çarpılmalıdır.

39

Son zamanlarda yapılan çalışmalarda özellikle sistatin-C’nin GFR değişimlerini çok daha sensitif ve spesifik olarak gösterdiği

bildirilmiştir

Düşük moleküler ağırlıklı olan sistatin-C, sabit üretime sahiptir ve serum konsantrasyonu esasen GFR tarafından belirlenir. Sistatin C düzeyi enfeksiyon, neoplastik hastalıklar, kas kitlesi, yaş, cinsiyet, diyet ve ilaçlardan etkilenmediği için kreatinine göre daha avantajlı bir renal fonksiyon belirteci olarak sayılabilir.

Üre klerensi

GFR’nın %40-70’ini yansıtır

İdrar akışı dakikada 2 mL’den fazla ise maksimal üre klerensi hesaplanır. Bu durumda glomerüler filtrattaki ürenin az bir kısmı (%40) tübülüsler tarafından geri emilir.

normal değeri 46-99 mL/dakika (75 mL/dakika)

42

İdrar akışı azaldıkça ürenin tübülüslerden geri emilimi artar. İdrar akışı dakikada 2 mL veya daha az ise standart üre klerensi

hesaplanır

normal değeri 40-60 mL/dakika (54 mL/dakika)

Tübüler fonksiyon testleri

Sıvı kısıtlama testi

Vazopressin konsantrasyon testi Osmolalite ölçümü

İdrar dilüsyon testi

44

Sıvı kısıtlama testi

• Testi yapmadan önce sabah ilk idrar dansitesine bakılmalı ve 1020’nin üzerinde bulunduysa test yapılmamalıdır.

• 14-16 saat sıvı alımı kısıtlanır. Sonra 1, 2 ve 4 saatlik aralarla 3 kez idrar toplanır ve dansitelerine bakılır.

-Normalde idrar dansitesinin 1025 ve üzerinde olması beklenir.

-Böbrek fonksiyonları azaldığı zaman idrar dansitesi 1020’nin altına düşer.

Vazopressin konsantrasyon testi

Mesane boşaltılır ve subkutan 10 Ü vazopressin injeksiyonundan 1-2 saat sonra idrar toplanır. Su alımı kısıtlanmaz.

-Normalde dansite 1020’nin üzerinde çıkmalıdır.

-Yorumu sıvı kısıtlama testiyle aynıdır

.

*Psikojenik poliüriler hem sıvı kısıtlamasına hem de vazopressin testine cevap verirler.

*Hipotalamo-hipofizer yani ADH eksikliği (Diabetes insipidus) bulunan poliürik hastalar sıvı kısıtlamasına yanıt vermez

Osmolalite ölçümü

Yetişkin bir insanın spot idrar osmolalitesi 50-1200 mOsm/kg’dır.

24 saatlik idrarda ise bu değer 300-900 mOsm/kg’dır.

Osmolaliteyi etkileyen ana osmotik maddeler; NaCl, glukoz ve üre’dir.

1 kilogram solusyondaki çözünmüş partiküllerin miktarıdır (osmol / kg).

serum osmolalitesi fizyolojik değeri 280-295 mOsm/kg arasındadır.

Su kısıtlamasında idrar osmolalitesinin ölçülmesi, azalmış böbrek fonksiyonlarında doğru ve duyarlı bir testtir.

3 gün hasta yüksek protein diyetine alınır, testten önceki gece su verilmez.

Sabah 06.00’da mesane boşaltılır, saat 08.00’de test için idrar toplanır.

-Normalde osmolalitenin 800 mOsm/kg üzerinde olması beklenir.

-Böbrek konsantrasyon yeteneğinde minimal bozuklukta osmolalite 600-800 mOsm/kg

-Orta derecede bozuklukta 400-600 mOsm/kg

-Ağır bozuklukta ise 400 mOsm/kg’ın altında bulunur

İdrar dilüsyon testi

Kahvaltı yapılmaz, 30-45 dk içinde 1500 ml su içilir ve 4 saat boyunca saat başı idrar toplanır.

-Normalde beklenen idrar miktarı alınan miktarın %80 (1200 ml) ve dansite en az bir örnekte 1003’tür.

*Böbrek fonksiyonları azaldığı zaman idrar miktarı azalır, dansite 1010’un altına düşmeyebilir.

Amonyum klorür testi

Distal renal tübüler asidoz tanısında kullanılır.

-Bir gecelik açlıktan sonra alınan idrarın pH’sı 5.5’in üzerindeyse, hastaya 100 mg/kg amonyum klorür verilir.

-8 saat boyunca saat başı idrar toplanır ve pH ölçümü yapılır.

*Normal insanlarda en az bir örnekte idrar pH’sı 5.5’in altına düşer.

*Renal tübüler asidozlu hastalarda genelde pH 6.5’un altına inmez.

Fraksiyonel bikarbonat atılımı

Proksimal renal tübüler asidozlu hastaların tanısında faydalı olabilir.

-Plazma ve idrar örnekleri toplanır ve bunların kreatinin ve bikarbonat ölçümleri yapılır.

-Daha sonra aşağıdaki formüle göre fraksiyonel bikarbonat atılımı hesaplanır.

*Proksimal renal tübüler asidozlu hastalarda FBA %10-15’in

üzerindeyken, bu oran normal kişilerde %10’un altındadır.Atılan bikarbonatın ne oranda emilebildiğini gösterir.

Fraksiyonel Na atılımı

Böbreğin Na tutma yeteneğini ve süzülerek idrara geçen Na yüzdesini gösterir.

Prerenal azotemi ile oligürili akut tübüler nekrozu en iyi ayırt eden testtir.

<%1 Pre-renal böbrek yetmezliği

>%3 Akut tubuler nekroz veya diğer böbrek hasarları

glomerulde filtre olup da idrarla ekskrete edilen sodyum fraksiyonunu temsil eder.

Prerenal nedenler:

1) volüm defisitleri (örn. hemoraji, yetersiz sıvı alımı ) 2) düşük debi halleri

3) hepatorenal sendrom

İntrensek renal yetmezlik:

1) Akut Tübüler Nekroz

2) akut allerjik interstisyel nefrit 3) akut glomeruler sendromlar 4) ilaca bağlı nefrotoksisite 5) vasküler hastalıklar

6) miyeloma böbreği

7) fonksiyonel tübüler bozukluklar

Tübüler fosfat reabsorpsiyonu

3 gün diyetle orta miktarda kalsiyum ve fosfat alındıktan sonra, açlık kanında ve 4 saatlik idrar-serumda fosfor ve kreatinin TRP’yi

hesaplamak için ölçülür

.

Norm %78-91

Paratiroid bez fonksiyonlarını değerlendirmek için çalışılır.Hipoparatiroidizm artarken, hiperparatiroidizmde TRP azalır.

Günümüzde daha çok böbrek tubulus fonk.değerlendirilmesi ve hipofosfatemi durumlarının nedeninin araştırılması amacı ile kullanılmaktadır.

54

Renal ekskresyonu ölçen testler

• Fenolsülfofitaleyn (PSP) testi

55

Renal kan akımını ölçen testler

Klinikte çok sık kullanılmamasına rağmen, renal kan akımı p- aminohippurat (PAH) klerensi kullanılarak ölçülebilir.

Böbrekten bir seferlik pasajında PAH, glomerüler filtrasyon ve tübüler sekresyonun birlikte kombinasyonu ile tamamına yakını atılır

Sağlıklı bir kişide PAH klerensi 574 mL/dakika olarak bulunmuştur.

Bu, böbreklerden 1 dakikada 574 mL plazma geçtiğini ifade eder

Renal kan akımı, kardiyak output’un %20’si kadardır.

56

Renal kan akımını ölçen testler

Renal kan akımı, kardiyak output’un

%20’si kadardır.

Böbrek patolojilerini belirlemede kan analizleri

• NPN bileşiklerinin (üre, kreatinin, ürik asit) tayini

• serum proteinlerinin (total protein, albümin, globülin) tayini

• serum elektrolitlerinin

(sodyum, potasyum, klorür, kalsiyum, magnezyum,

inorganik fosfor) tayini

Böbrek patolojilerini belirlemede idrar analizleri

• Makroskopik analiz

Fiziksel özelliklerinin incelenmesi Kimyasal analiz

• Mikroskopik analiz

İdrar sedimentinin incelenmesi

• Sabah idrarı

• Postprandial idrar

• 24 saatlik idrar

• Gündüz idrarı

• Gece idrarı

Böbrek patolojilerini belirlemede idrar analizleri

• İdrarın fiziksel özelliklerinin (renk, turbidite, koku, kıvam, volüm, dansite, pH) incelenmesi

İdrarın rengi

İdrarın rengi, örnek temiz ve renksiz bir cam kaba konulduktan sonra gözle incelenir

.

İdrarın turbiditesi

İdrar normalde berraktır.

bulanıklık, üratlar, fosfatlar ya da

karbonatlar, oksalatlar, lökosit gibi hücresel elemanlar ve bakterilerden ileri gelebilir

Üratlardan ileri gelen bulanıklık, idrarda soğukta oluşur, idrarın

ısıtılmasıyla kaybolur

Fosfatlardan ya da karbonatlardan ileri gelen bulanıklık, alkalik idrarda oluşur ve idrarın ısıtılmasıyla belirginleşir. İdrara 1-2 damla

%10’luk asetik asit damlatılmasıyla kaybolur.

62

İdrarın kokusu

kendine has özel bir koku alınan ve idrarla atılan ilaçlardan etkilenebilir.

İdrar volümü

24 saatte erkeklerde kadınlardakinden fazla olmak üzere ortalama olarak 1000-1800 mL

Alınan su miktarı, böbrek dışı yollardan su kaybı ve diyet, günlük idrar miktarını etkiler

terli ayak kokusu Akçaağaç şurubu fare kokusu

anüri

24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 50 mL’den az olması veya hiç idrar çıkaramama

oligüri

24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 500 mL’den az olması poliüri

24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 2000 mL’den fazla olması

pollaküri

sık idrar yapma dizüri

ağrılı idrar yapma

64

İdrarın dansitesi (Specific Gravity)

normalde 1015-1025 arasında değişir.

Alınan su miktarına bağlı olarak 1002’ye kadar düşebilir veya 1040’a kadar yükselebilir

idrardaki her %1 g glukoz için 004 ve her %1 g protein için 003 artar.

İdrar dansitesi ölçümü, ürinometre ile yapılır

düşük dansiteye (<1010) kronik renal yetmezlikte, daha düşük dansitelere ise (<1001) diabetes

insipidusta rastlanır.

hipostenüri

İdrar dansitesinin devamlı olarak 1007’den düşük olması

izostenüri

İdrar dansitesinin devamlı olarak 1010 civarında olması

hiperstenüri

İdrar dansitesinin devamlı olarak 1030’dan yüksek olması

66

İdrar pH’ı

normalde 5-6 civarındadır

4,8’e kadar inebilir veya 8,2’ye kadar çıkabilir

İdrar reaksiyonu, turnusol kağıdı ile incelenebilir

Mesane ve idrar yolu iltihaplarında

mikroorganizmaların etkisiyle üre parçalanır ve idrar pH’ı alkali tarafa kayar.

67

İdrar sedimenti

1500-2000 devir/dakikalık santrifüjde 3-5 dakika santrifüj

önce mikroskopun küçük objektifi (10X) ile

şekilli elemanların bol olduğu yerler büyük objektif (40X) ile

eritrositler, lökositler, epitel hücreleri, silendirler, kristaller, bakteri, mantar ve parazit hücreleri

araştırılır ve incelenir

68

69

İdrar sedimentinde eritrositler

iyi korunmuşlarsa açık yeşilimtrak renkte ve yuvarlak görülürler.

Mikrovida hafifçe oynatıldığında

eritrositlerde iç içe iki halka saptanabilir

Hematüri…

70

İdrar sedimentinde lökositler

eritrositlere göre daha büyük ve granüllüdürler.

% 3’lük asetik asitten 1 damla lamelin kenarına damlatıldığında lökositler daha belirgin olurlar,

eritrositler ise kaybolurlar.

Piyüri…

A) Üst tabaka vajina epitelleri B) Orta tabaka epitelleri C) Derin tabaka epitelleri D) Üretra epitelleri

E) Dökülmüş ölü epiteller F) Prostat epiteli

G) Ejekülatör yollardan epiteller H) Seminal veziküllerden epiteller İ) Orta tabakadan mesane epiteli J) Derin tabakadan mesane epiteli K) Üst tabakadan mesane epiteli L) Pelvis renalis epitelleri

M) Düz toplayıcı tüplerden epiteller N) Kıvrık tüplerden epiteller

İdrar sedimentinde epitel hücreleri

İdrar sedimentinde epitel hücreleri

Yassı epitel hücreleri Böbrek epiteli hücreleri

73

İdrar sedimentinde silendirler

Hiyalin silendirler Granüler silendirler Epiteliyal silendirler Lökosit silendirleri Eritrosit silendirleri Mum silendirler

Yağ silendirleri

74

İdrar sedimentinde kristaller

• Asit idrarda görülebilen kristaller

• Hafif asit, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilen kristaller

• Nötral veya alkalik idrarda görülebilen kristaller

• Alkalik idrarda görülebilen kristaller

75

Asit idrarda görülebilen kristaller

Amorf ürat

Ürik asit kristalleri

kalsiyum oksalat kristalleri sistin kristalleri

lösin kristalleri tirozin kristalleri

76

Hafif asit, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilen kristaller

Kalsiyum oksalat kristalleri

Tersiyer kalsiyum fosfat kristalleri

77

Nötral veya alkalik idrarda görülebilen kristaller

Magnezyum fosfat kristalleri Kalsiyum karbonat kristalleri

78

Alkalik idrarda görülebilen kristaller

Amorf fosfat

Tripel fosfat (amonyum magnezyum fosfat) tersiyer kalsiyum fosfat kristalleri

amonyum ürat

79

İdrar sedimentinde bakteri, mantar ve

parazit hücreleri

İdrarın kimyasal analizi

• glukoz aranması

• protein (albümin) aranması

• bilirubin aranması

• ürobilinojen aranması

• keton cismi aranması

• hemoglobin (kan) aranması

• nitrit aranması

İdrarda glukoz

glukozüri

kan glukoz düzeyi böbrek eşiği olan %160-180 mg’ı aştığında

Hiperglisemi olmadan Hiperglisemi ile birlikte

İdrarda protein

proteinüri veya albüminüri

Fonksiyonel albüminüriler

Aşırı kas aktivitesi, uzun süre soğuğa maruz kalma, premenstrüel dönem, gebelik Organik albüminüriler

prerenal albüminüri renal albüminüri

postrenal albüminüri

Proteinüri

Normalde idrarda standart laboratuvar yöntemleri ile protein saptanamaz.

Ancak duyarlı yöntemler kullanıldığında 150 mg/gün'ü geçmeyen proteinüri bulunabilir. Sağlıklı adolesanlarda ve hamilelerde bu oran 300 mg/gün'e çıkabilir.

İdrardaki protein miktarı bu sınırı aştığında: 3,5 gr/gün üzerinde Nefrotik sendrom, altında ise Nefritik sendrom olarak adlandırılır

• Kaynatma ve asetik asit yöntemi:

• Santrifüj edilen idrar bir tüpe alınıp üst kısmından ısıtılarak kaynatılır.

Bulanıklık meydana gelirse %5‘lik asetik asit ilave edilerek aynı biçimde yeniden kaynatılır. Protein varsa bulanıklık asit eklenmesiyle kaybolmaz.

• Sülfosalisilik asit yöntemi:

• Çok duyarlı bir yöntemdir. Santrifüje edilmiş idrar süpernatantından 2 ml alınır ve 7-8 damla %20'Iik sülfosalisilik asit eklenir. Sigara dumanı gibi beyaz bir bulanıklık oluşması halinde pozitiflikten sözedilir.

Mikroalbuminüri ve proteinüri nedir?

• Normal idrarın protein bileşimi yaklaşık %40-60 albumin, %40 Tamm-Horsfall proteini, %15 immunoproteinler (IgG, IgA) ve %5-10 düşük molekül ağırlıklı proteinlerden (sistatin-C, β2 -mikroglobulin, lizozim, retinol bağlayıcı protein, α 1-mikroglobulin, α 1-asit glikoprotein ve birçok polipeptid yapıda hormon ve enzimler) oluşmaktadır.

• Mikroalbüminüri, idrar örneğinde 30-300 mg/gün albumin bulunmasıdır.

Mikroalbuminürinin herhangi bir klinik belirtisi yoktur. Hipertansiyon, diyabet, gebelik, non-diyabetik renal hastalık, idrar yolları enfeksiyonu, ağır egzersiz ve kalp yetmezliği ile ilişkilidir.

•

Tekrarlanan ölçümlerde protein miktarı 150-500 mg/gün arasında olduğunda "anlamlı",

• 500- 1000 mg/gün arasında olduğunda "önemli",

• 1000-3000 mg/gün arasında olduğunda "ciddi" ve

• 3000 mg/gün üzerinde olduğunda "nefrotik" düzeyde proteinüri varlığından söz edilir.

85

İdrar yolları taşları

• Fosfat taşları,

açık renkli toprak gibidirler. Elle kolayca ezilirler.

• Oksalat taşları,

pürtüklü yüzeyli, esmer renklidirler. Çok serttirler.

• Ürat taşları,

düzgün yüzeyli, esmer renkli, küçük taşlardır. Serttirler.

• Miks taşlar,

fosfat-oksalat veya oksalat-ürat karışımı taşlardır

86

İdrar yolları taşlarında sıklık:

-Oksalat taşları % 56

-Tripel fosfat taşları % 26,5 -Fosfat taşları % 13,5

-Ürik asit taşları % 4

Böbrek hastalıklarında laboratuvar bulguları

İdrar Kan

Akut Böbrek Düşük GFR Yüksek BUN

Yetmezliği Metabolik asidoz

Yüksek kreatinin Yüksek K+

Kronik Böbrek Düşük GFR Yüksek BUN

Yetmezliği Proteinüri Yüksek kreatinin

Glukozüri Yüksek K PO, Mg

Granüler ve epitel Düşük Na, Ca, CO hücreleri Metabolik Asidoz

Akut Proteinüri Yüksek BUN

Glomerulonefrit Hematüri Yüksek kreatinin

Düşük GFR

Kronik Proteinüri Yüksek BUN

Glomerulonefrit Hematüri Yüksek kreatinin

Disformik eritrosit Yüksek K

Nefrotik Proteinüri Düşük albümin

Sendrom Lipidüri Hiperlipidemi

Tübüler Mikroskopik Yüksek BUN

Nekroz hematüri Yüksek kreatinin

Proteinüri Yüksek ürik asit Tubuler epitel

hücreleri

Hyalin ve granuler silenderler

Üremik Düşük GFR Yüksek BUN

Sendrom Yüksek kreatinin

Yüksek PO, K

, Düşük Ca