ANONİM O R T A K L I K T A ESAS S E R M A Y E A R T I R I M I K A R A R L A R I N I N İPTALİ DAVASINDA SÜRE V E
BİR Y A R G I T A Y K A R A R I
Prof. Dr. Erdoğan MOROGLU(*>
1 . GİRİŞ
A n o n i m ortaklıkta genel kurul kararlarına karşı, alındıkları tarihten i t i baren 3 aylık hak düşürücü süre içinde iptal davası açılabilir ( T T K . md.381/I).
Yargıtay 11. H u k u k Dairesi 26.11.1993 tarih ve E . 1993/3400, K. 1993/7766 sayılı, h e n ü z yayınlanmamış kararıyla anılan 3 aylık hak d ü ş ü r ü c ü s ü r e h ü k m ü n e esas sermaye artırımı kararlarının iptali davası ba
kımından bir istisna getirmiştir. Sözkonusu karara göre, i T K n u n 392/1.
md.sinin yollamasıyla esas sermaye artırımına da uygulanacak olan 299/VI.
md.si h ü k m ü gereğince, esas sermaye artırımına ilişkin genel kurul kararla
rının iptali davası ancak esas sermaye artırımının ticaret siciline tescili ve ilâmından itibaren 1 aylık hak düşürücü süre dolmadan açılabilecektir. B u 1 aylık s ü r e geçmiş ise, genel kurulun artırım kararını almasından itibaren 3 aylık hak d ü ş ü r ü c ü süre h e n ü z geçmemiş olsa bile, artık kararın iptali dava edilemeyecektir.
Böylece, Y ü k s e k Daire genel ( b ü t ü n ) olarak sermaye artırımı işlemleri
nin h ü k ü m s ü z l ü ğ ü n e (butlanına) ilişkin davayı takiben, bu işlemler kapsa
mında olan sermaye artırımı kararının iptali davasını da T T K . n u n 299.
md.sinin son fıkrasında ö n g ö r ü l e n 1 aylık hak düşürücü süreye bağlamıştır.
Benimsediği yorum ve gerekçeleri terketmemesi halinde Y ü k s e k Dairenin esas sermaye artırımı kapsamında olan t ü m işlemlerle ilgili davaları ve bu
arada artırım kararlarının yokluk veya butlanının tesbiti davaları ile T T K . n u n 391/389. ve 390. md.leri hükümlerine aykırılıktan kaynaklanan ve esas sermaye artırımının askıda hükümsüzlüğünün tesbitini amaçlayan dava
ları da aynı hak düşürcü süreye tâbi tutacağını beklemek hatalı olması ge
rekir. ;? m$A ' a r / - J U *
Hanm*
:&mHnm »İmi? -.hi*
rhirnmA(*) istanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
256 E R D O Ğ A N M O R O Ğ L U İ H F M C . L I V (1994)
2. Y A R G I T A Y l l . H D . N I N 26.11.1993 tarih ve E.1993/3400, K.1993/7766 sayılı KARARI
Y ü k s e k Dairenin oyçokluğu ile (2'ye karşı 3 oyla) alınmış ve h e n ü z yayınlanmamış olan kararı şöyledir :
Y A R G I T A Y İLÂMI
Taraflar arasındaki davadan dolayı Kayseri Asliye 1. H u k u k Mahkeme
since verilen 8.2.1993 tarih ve 805-44 sayılı h ü k m ü n temyizen tetkiki dava
cılar vekili tarafından istenmiş ve temyiz dilekçesinin süresi içinde verildiği anlaşılmış olmakla dosyadaki kağıtlar okundu gereği k o n u ş u l u p d ü ş ü n ü l d ü .
Davacılar vekili, müvekkillerinin ortağı olduğu davalı şirketin 29.7.1992 tarihinde yapılan olağanüstü genel kurul toplantısında T T K . n u n 368. mad
desinde ö n g ö r ü l e n toplantıya davet süresine uyulmadığını ve bu nedenle T T K . 381. maddesinin 1. fıkrası, 1. bendi gereğince toplantıya davetin usulü dairesinde yapılmadığından ve gündemin gereği gibi ilân edilmediğinden ip
talinin gerektiğini, toplantıya çağrı mektuplarının T T K . 368. maddesinde ö n g ö r ü l e n şekilde nama yazılı hisse sahiplerine gönderilmediğini, toplantıya katılmaya yetkili olmayan şahısların toplantıya iştirak ettiklerini, bu neden
lerle yasaya aykırı olarak toplantı yapılıp karar alındığını ileri s ü r e r e k 29.7.1992 tarihli genel kurul toplantısının ve toplantıda alınan kararların ip
taline karar verilmesini talep etmiştir.
Davalı vekili, 29.7.1992 tarihli olağanüstü genel kurul toplantısında şir
ket sermayesinin 20 milyar liraya çıkarıldığını, genel kurul toplantısının ser
maye artırımı gayesiyle yapıldığını, bu konudaki anasözleşme değişikliğinin mahkemece tesciline karar verilerek Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinin 28.8.1992 tarihli sayısında ilân edildiğini, bu davanın T T K . 299/son madde
sinde 1 aylık süre içinde açılmadığını, toplantıya davet ve ilânının yasaya uy
gun olarak yapıldığını savunarak davanın reddini istemiştir.
Mahkemece iddia, savunma ve dosyada toplanan delillere nazaran da
valı şirketin 29.77.1992 tarihinde yapılan olağanüstü genel kurul toplan
tısında şirket sermayesinin 2.200.000.000 liradan 20 milyar liraya çıkarılma
sına karar verildiği, kararın 28.8.1992 tarihli Ticaret Sicili Gazetesinde ilân edildiği, davanın T T K . 392. maddesi yollamasıyla aynı yasanın 299/son mad
desine g ö r e 1 aylık süre içinde açılmadığı gerekçesiyle süre y ö n ü n d e n dava
nın reddine karar verilmiştir.
Kararı, davacı vekili temyiz etmiştir.
A n o n i m şirketlerde sermaye artırımı işlemlerine karşı yasal başvurula
rın T T K . 392. maddesinin atıf yaptığı 299. maddesi h ü k m ü n c e Ticaret Sici
line tescil ve ilânından itibaren 1 aylık hak d ü ş ü r ü c ü süreye tabi olduğu yo-
II11 M C I IV ( lO'M) MM A ı D A V A S ı N D A S ı K I 257
l u n d a k i u y g u l a m a d a i r c m i / i n i ç t i h a t l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a y e r l e ş m i ş b i r n i l e l i k a l m ı ş t ı r .
S e r m a y e a r t ı r ı m ı i ş l e m l e r i 28.8. 1992 t a r i h i n d e tescil ve ilan e d i l d i ğ i n d e n ve dava 27.10.1W2 t a r i h i n d e a ç ı l d ı ğ ı n d a n 1 aylık dava suresi g e ç i r i l m i ş , an
cak sermaye a r t ı r ı m ı n a ilişkin genel k u r u l t o p l a n t ı s ı ve k a r a r a l ı n m a s ı
29.7.1992
t a r i h i n d e v a k i o l d u ğ u n d a n iptal d a v a s ı T T K . 3 8 1 , m a d d e s i n e g ö r e 3 aylık yasal sure i ç i n d e a ç ı l m ı ş b u l u n m a k t a d ı r .B u d u r u m d a suresinde a ç ı l m ı ş o l a n i p t a l d a v a s ı n ı n i n c e l e n i p i n c e l e n e - m e y e c e ğ i m ü n a k a ş a k o n u s u o l m a k t a d ı r .
S e r m a y e a r t ı r ı m ı i ş l e m l e r i y ö n ü n d e n A n o n i m Ş i r k e t l e r i n k u r u l u ş i ş l e m l e r i n e atıl y a p ı l m ı ş o l d u ğ u n a g ö r e , sermaye a r t t ı r ı m ı n a ilişkin g e n e l k u r u l k a r a r ı a l ı n ı p 299. m a d d e d e k i i ş l e m l e r y e r i n e g e t i r i l d i k t e n sonra tasdik için m a h k e m e y e b a ş v u r u l a c a k t ı r .
299/4
fıkrası h ü k m ü n c e m a h k e m e , e n g e ç1
a\i ç i n d e sermaye a r ı t ı r ı m ı i ş l e m i n i tasdik e t m e k d u r u m u n d a d ı r . N e
3
C>2.
ne de299. m a d d e l e r i n d e m a h k e m e n i n genel k u r u l k a r a r ı n ı n i p t a l i için b e l i r l e n e n 3 aylık s u r e n i n g e ç m e s i n i g ö z e t m e s i ve b e k l e m e s i g e r e k t i ğ i n e d a i r b i r h ü
k ü m b u l u n m a d ı ğ ı g i b i , 395. maddede tescil ve ilân için y i n e g e n e l k u r u l ka
r a r ı n d a n i t i b a r e n 3 aylık s u r e n i n b e k l e n e c e ğ i n e d a i r b i r h u k u m m e v c u t d e ğ i l d i r .
B u h u k u k i d u r u m k a r s ı s ı n d a , s a v c ı 381. m a d d e d e k i 3 aylık s ü r e dolma¬
d a n tescil ve ilân y a p ı l m ı ş ise ve i l â n d a n i t i b a r e n 1 aylık dava s u k u t u hak s ü r e s i g e ç m i ş ise. a r t ı k geriye d ö n e r e k genel k u r u l k a r a r ı n ı n i n c e l e n m e s i n e g i r i ş i l e c e k m i d i r ' / T e s c i l ve ilân ile yeni ç ı k a r ı l a n hisse s e n e t l e r i s a t ı ş a a r / e d i l m i ş o l a c a ğ ı n d a n s a l ı n alacak ü ç ü n c ü k i ş i l e r d e n . 1 aylık k e s i n l e ş m e su¬
r e s i n i g ö z ö n ü n d e b u l u n d u r m a l a r ı n ı b e k l e m e k m ü m k ü n ise de 3 aylık i p l a l d a v a s ı s u r e s i n i de g ö z e t m e l e r i n i b e k l e m e d o ğ r u o l u r mu?
Ü ç aylık sure i ç i n d e dava açıldığı ve g e n e l k u r u l k a r a r ı i p t a l e d i l d i ğ i t a k t i r d e i y i n i y e t l i 3. k i ş i l e r i n zarara u ğ r a m a l a r ı bahis k o n u s u d u r . B u d u r u m ise h u k u k g ü v e n l i ğ i y ö n ü n d e n s a k ı n c a y a r a t ı r .
G e n e l k u r u l k a r a r ı n ı n i p t a l i n e ilişkin 3 aylık sure g e ç m e d e n tescil ve ilân y a p ı l m a m a s ı b i r ç ö z ü m o l a r a k d u s u n u l e b i l i r s e de, b u husus ancak b i r yasal d ü z e n l e m e ile s a ğ l a n a b i l i r .
S e r m a y e a r t t ı r ı m ı m n tescil ve i l â n ı n d a n i t i b a r e n 1 aylık s u r e n i n uygula¬
n a c a ğ ı n ı n k a b u l e d i l m i ş o l m a s ı k a r ş ı s ı n d a genel k u r u l k a r a r ı n a k a r ş ı b a ş v u r u s ü r e s i g e ç m e m i ş olsa d a h i . a r t ı k geriye d ö n ü l e r e k genel k u r u l k a r a r ı n ı n i n
c e l e n m e s i u y g u n o l m a y a c a ğ ı n d a n u v u u l a n a n y e r e l m a h k e m e k a r a r ı n ı n o n a n m a s ı g e r e k m i ş t i r .
SONUÇ : Y u k a r ı d a a ç ı k l a n a n n e d e n l e r d e n d o l a y ı yerel m a h k e m e k a r a
r ı n ı n O N A N M A S I N A , 1 9 . 0 0 0 . - T L . t e m y i z i l â m h a r c ı n d a n p e ş i n h a r c ı n
258 E R D O Ğ A N M O R O Ğ L U İ H F M C L I V (1994)
mahsubu ile temyiz edenden alınmasına, 26.11.1993 tarihinde oy çokluğuyla karar verildi.
Başkan Üye Üye Üye Üye Nejat Özkan G. Eriş I . Ulaş I . Demirkarın C. Özaydın
( M ) ( M )
3. K A R A R I N ELEŞTİRİSİ
Yargıtay 11.HD. nin esas sermaye artırımı kararlarının iptali davasını T T K . n u n 299. md.sinin 6. fıkrasında ö n g ö r ü l e n 1 aylık hak d ü ş ü r ü c ü süreye bağlayan yorumuna ve gerekçelerine aşağıdaki nedenlerle katılabilmek m ü m k ü n değildir.
a) B i r kere, kuruluş h ü k ü m l e r i n e genel yollama yapan ve T T K . n u n 299. md.sinin 6. fıkrasındaki 1 aylık hak düşürücü süre h ü k m ü n ü n sermaye artırımı kararlarının iptali davasında da uygulanması gerektiği konusunda Y ü k s e k Daire tarafından yegâne hukuki dayanak olarak gösterilen TTICnun 392. md.sinin 1. fıkrası metni 1 aylık hak d ü ş ü r ü c ü süre h ü k m ü
n ü n esas sermaye artırımı kararlarına uygulanabilmesine hukuken imkân vermemektedir.
G e r ç e k t e n , TTICnun 392. md.sinin anılan 1.fıkrasında "Umumi heyet yeni hisse senetleri çıkarmak suretiyle esas sermayenin çoğaltılmasına karar verdiği takdirde..." denilmek suretiyle, genel kurulun artırım kararı dahil o l
mak ü z e r e bir kısım artırım işlemleri açıkça kuruluş h ü k ü m l e r i n e yapılan yollama dışında tutulmuştur*1 1. Genel kurulun artırım kararını k u r u l u ş h ü
kümleri dışında tutmuş olan T ü r k Ticaret Kanunu'nun, bu kararların iptali davasını T T K . n u n kuruluşa ilişkin 299. md.sinin 5. ve 6. fıkraları h ü k ü m l e rine tâbi t u t m u ş olduğunu ileri sürebilmek doğal olarak m ü m k ü n değildir.
b) ikinci olarak, Y ü k s e k Daire'nin TTICnun 392/1. maddesinin "Umumi heyet yeni hisse senetleri çıkarmak suretiyle esas sermayenin çoğaltılmasına karar verdiği takdirde anonim şirketlerin kuruluşuna ait h ü k ü m l e r cari olur." diyen h ü k m ü n d e n hareketle kuruluş hükümlerini ve özellikle TTICnun 299. md.si hükümlerini doğrudan ve en geniş bir şekilde uygula
ması doğru değildir. Yüksek Daire'nin kabulünün*2* aksine esas sermaye
(1) Bkz. M O R O Ğ L U E . , Anonim Ortaklıkta Esas Sermaye Artırımı, 1972, s. 18 dipnotu No. 31.
(2) Yargıtay 11. HD.nin 19.4.1985 gün ve E.85/158, K. 85/2344 sayılı kararında açıkça "...Anonim Ortak¬
. Iıkta esas sermaye artırımı ortaklık bakamından "ek kuruluş" niteliğindedir. Ortaklığın kuruluşuna
* ^ *
ilişkin hükümler sermaye artırımında da uygulanır..." denilmiştir (Bkz. B A T 1 D E R , C X H , S. 4, s.
155 vd.; M O R O Ğ L U E . / M O R O Ğ L U N.f Notlu-îçtihatlı T T K ve İlgili Mevzuat, 3.Bası, 1992 s. 197);
l l . H D . n t n incelememize konu olan 26.11.1993 tarih ve E.1993/3400, K. 1993/7766 sayılı kararında da "Sermaye artırımı işlemleri yönünden anonim şirketlerin kuruluş işlemlerine atıf yapılmış ol
duğuna göre..." denilmek suretiyle aynı görüş değişik şeklinde tekrarlanmıştır. Doktrinde aynı g ö rüş için bkz. H İ R Ş E . E . , Ticaret Hukuku Dersleri, 3.Bası 1948, s. 269, Nr. 281; A R S L A N L I H . „ Anonim Şirketler, C . I - I I , 1960, s. 108-109.
İ H F M C L I V (1994) İ P T A L D A V A S I N D A S Ü R E 259
artırımı "kısmî veya ek kuruluş" niteliğinde olmayıp bir anasözleşme değişikliğidir. B u nedenle kanunun somut (belli) yollama yaptığı haller dışında kuruluş hükümleri esas sermaye artırımının ve kapsadığı diğer işlemlerin niteliğine uygun düştükleri ölçüde ve özel bir d ü z e n l e m e n i n bu
lunmadığı hallerde uygulanmalıdır*3*. Aksi halde T T K . nun sistemine ters sonuçlara yolaçması kaçınılmaz olacaktır Örneğin, genel kurulun sermaye artırımı kararının iptali davasının İT JCnun 392/1. md.si yollamasıyla 299.
md. h ü k m ü n e tâbi tutulması halinde, şirket alacaklılarının da artırım karar
ları aleyhine iptali davası açabilmelerine cevaz verilmiş olacaktır k i , bu hu
sus TTICnun sistemine aykırıdır. Çünkü, genel kurul kararları pek müstes
na haller dışında sadece ortaklık içi ilişkide h ü k ü m doğururlar ve alacaklıla¬
r n hukuken bağlamazlar.
Ayrıca, artırım kararının iptali davasının TTICnun 299. md.si h ü k m ü n e [ tâbi tutulması halinde, TTICnun 381. md.sindeki iptal nedenleri yerine anı- I lan h ü k m ü n 5. fıkrasındaki sınırlı geçersizlik nedenlerinin uygulanması ge- I rekecektir ki bunu hukuken kabul edebilmek m ü m k ü n değildir.
Y i n e anonim ortaklıkta imtiyazlı paylar varsa, TTICnun 391/389. md.
I lerine g ö r e sermaye artırımı kararı bu tür payların sahip veya temsilcilerinin I oluşturacakları özel kurulların kararlarıyla onanmadıkça infaz edilemez, yâ- I ni askıda hükümsüzdür. Bu hükümsüzlüğün herzaman ileri sürülebileceği I Y ü k s e k Daire tarafından da kabul edilmektedir( 4 ). Ancak, Y ü k s e k Daire- I n i n yukarıki yorumu esas alınırsa, artırımın ticaret siciline tescil ve ilâmın¬
I dan itibaren 1 aylık hak düşürücü süre geçtikten sonra imtiyazlı pay sahiple- I rinin onama karan almadıkları, bu kararın yok sayılması gerektiği veya bâtıl I olduğu artık ileri sürülemeyecektir. Pay sahiplerine genel kurul toplantısı i için davet yapılmaksızın veya toplantıda Sanayi ve Ticaret Bakanlığı K o m i -
| seri bulundurulmaksızın alınan bir sermaye artırımı ve imtiyazlı paysahipleri L kurulu kararına müsteniden ve bu kurulun onama karan olmaksızın, her [ nasılsa tescil ve ilân edilen bir sermaye artırımının 1 aylık hak d ü ş ü r ü c ü I süre geçtikten sonra geçerli sayılması hukuken fevkalâde sakıncalı olduğu
l (3) Bu konuda geniş açıklamalar için bkz. M O R O Ğ L U E . , Anonim Ortaklıkta Esas Sermaye Artırımı, [ 1972, s. 12 vd. ve özellikle s. 16 vd. Aynı Yazar, Anonim ortaklıkta Esas Sermaye Artırımının But-
• lanı Davası ve Bir Aylık Hak Düşürücü Süre. B A T İ D E R , C X I I I , S. 2, s. 3 vd.
I (4) Örneğin, l l . H D . . n i n 5.5.1975 gün ve E.75/1516, K. 75/3138 sayılı kararında " . . . m C n u n 389 ve 391 I md.leri emredici nitelikte olduğundan...özel kurul karan olmadıkça genel kurulun sermaye artınl- I masına ilişkin karan hüküm doğuramaz, yâni infaz olanağı düşünülemez ( E M O R O Ö L U A.. Ano- I nim Ortaklıkta Esas Sermaye Artınım, s. 54-55..." (Bkz. Y K D . C . I I , S. 9, s. 1319-1320); l l . H D . n i n I 7.10.1983 gün ve E . 83/3577, K.83/4119 sayılı karannda "...Esas sermaye artınlmasına ilişkin karar¬
I ların infaz olunmalan, (imtiyazlı) paysahiplerinin yapacakları özet toplantıda onaylanmaları ile I mümkündür...Tl K.nun 391. md.sinde öngörülen bu husus emredici bir nitelik taşımaktadır..."
I (Bkz. Y K D . C X , Sayı 2, s. .255); l l . H D . n i n 20.1.1986 gün. E.85/5903, K.85/7427 sayılı kararında
| "...İmtiyaz tek bir payda olsa bile, bu tek paysahibinin de genel kurulun kararının infazı için ona- I ması zorunludur....İmtiyazlı paysahipleri yönünden onanmayan genel kurul kararlan askıda kahr I ve uygulama olanağı kazanamaz. " (Bkz B A T İ D E R , G X I H , S ı. s 166 vd.).
260 H R D O Ğ A N M O R O Ö 1 . U İ I I I M c. u v ( i w 4 )
gibi Y ü k s e k Dairenin yokluk, butlan ve askıda hükümsüzlük konusundaki kökleşmiş içtihatlarına da aykırıdır.
c) Ö t e yandan, genel kurul kararlarının iptaline ilişkin özel h ü k ü m ni
teliğinde olan TTK.nun 381.md.sinde iptal davası için "sarahaten" 3 aylık hak düşürücü süre öngörülmüş iken, TTK.nun 392/1.md.sinin "delaletiyle"
T T K . n u n 299. md.sinin son fıkrasındaki 1 aylık hak düşürücü h ü k m ü n e i t i bar edilmesi de yorum kurallarına açıkça aykırıdır. Bu tutumun yol açacağı kabul edilemez hukuki sonuçlara yukarıda işaret etmiş bulunuyoruz. .
d) Ayrıca, T T K . n u n iptal davalarına "delâleten" uygulanmak islenen 299. md.sinin 5. ve 6. fıkraları hükümleri de bütün olarak k u r u l u ş i ş l e m l e
r i n i n geçersizliğine ilişkin olup, uygulamada genellikle tercih edilen ani usulde kuruluş işlemleri arasında bir genel kurul ve karan da s ö z k o n u s u değildir. Böylece, T T K . n u n 299.md.sinin anılan hükümleri, kendisine b ü t ü -
niyle yabancı bir hukuki işleme uygulanmış olmaktadır ki, bu da yorum ku
rallarına aykırıdır.
4. S o n u ç olarak, Yüksek Dairenin TTK.nun 392. md. sinin 2. fıkrasında ö n g ö r ü l e n butlan davasını takiben( S ), esas sermaye artırımı kararlarının ip
tali davasını da TTK.nun 299. md.sindeki 1 aylık hak d ü ş ü r ü c ü süreye tâbi tutan yorum ve uygulaması Türk Ticaret Kanunu'nun 39İ/L ve 381 md.leri- h ü k ü m l e r i n e açıkça aykırı olduğu gibi, hukuki yorum kurallarına da aykı
rıdır.
(5) Bu k o n u d a k i e l e ş t i r i l e r için hkz. M O R O İ ı T . L " B„ A n o n i m O r t a k l ı k l a 1 sas Sermaye A r t ı r ı m ı n ı n (ku
lanı D a v a s ı ve B i r Aylık Hak D ü ş ü r ü c ü S ü r e . B A T İ D İ R , t X I I I , S. 2. s. . V )
