lkesini ve ba¤›ms›zl›¤›n› korumas›n› bilen Türk Ulusu, dilini de yabanc› diller boyunduru¤undan kurtarmal›d›r. Türk ulusundan›m diyen herkes öncelikle ve her fleyden önce mutlaka Türkçe konuflmal›d›r.
azi Mustafa Kemal’in zih- nini en çok meflgul eden, ola- bildi¤ince çabuk gerçeklefltiril- mesi gereken bir konu daha vard›. Bu da alfabenin de¤ifltirilmesiydi. Ancak, Mustafa Kemâl’in bu konuyla ilgili flartlar›n oluflmas›n› bekledi¤i tahmin ediliyordu. Sonunda, o karar›n› vere- rek, devrimlerin temel hedefi olan, Bat› Medeniyeti düzeyine ulaflabilmek amac›n›n gerçekleflmesi için Arap alfabesi konusunu kökünden çözüm- lemek için harekete geçti.
***
TÜRKLER ÜZER‹NDE ARAPÇA’
NIN ETK‹S‹
Türkler, varl›klar›n› sürdürdükleri ge- nifl co¤rafya içinde de¤iflik alfabeler kullanm›fllard›. Ancak ‹slamiyet’in 10. yüzy›ldan itibaren Türkler aras›nda
yay›lmas›yla, Arap alfabesi hâkim du- ruma gelmiflti. Arapça, sanki ‹slam dininin resmi diliymifl gibi camilerde ve medreselerde egemendi. Oysa Türk ulusunun konufltu¤u dile göre çok da- ha karmafl›k olan, 29 harfli Arap alfa- besinin en büyük eksikli¤i, sesli harfle- rin azl›¤›yd›. Ayr›ca harflerin sözcü-
¤ün bafl›nda, ortas›nda veya sonunda oldu¤u durumlarda yaz›l›fl›n›n de¤ifl- mesi, “p, ç, j ve g” gibi sesleri ifade edecek harflerin olmamas› vb. gibi daha birçok neden vard›. Arapça yaz›- y› ö¤renmek 3-4 y›ll›k bir zaman ala- biliyordu. Medresenin Arap dilini kul- lanmas›yla Arapça bilim dili haline gelmifl, Farsça ise edebiyat dili olarak benimsenmiflti. Zamanla Türkçe bu dillerin etkisiyle köreldi ve sadece halk›n konufltu¤u bir dil halini ald›.
ATATÜRK’ÜN DÜNYASI
Cengiz Önal
Harf 32
Devrimi
Gazi Mustafa Kemâl Atatürk
Ü
(3 Kas›m 1928)
G
Arap alfabesindeki seslilerin yetersiz- li¤i nedeniyle Türk kitleleri aras›nda flive farklar› olufltu.
Dil ve alfabe konusundaki zorluk- lar kendini göstermeye bafllad›kça, kitleler aras›nda tart›flma ihtiyac› da art›yordu. Konu birçok kez gündeme gelmifl olmas›na karfl›n arzu edilen çözüme bir türlü ulafl›lamam›flt›. Son- raki y›llarda, ‹ttihat ve Terakki’nin güçlü adam›, Enver Pafla Harbiye Na- z›r› olunca, ayr›k harfler ve sesli harf-
ler ilave edilen alfabeyi uygulamaya koydu. “Enver Pafla yaz›s›” veya “Or- du Alfabesi” denilen bu yaz› düzeni orduda kullan›ld›. Fakat uzun ömürlü olmad› ve yeniden eskiye dönüldü.
***
MUSTAFA KEMAL’‹N LAT‹N ALFABES‹NE GEÇ‹fi KARARI
Büyük Zafer sonras›nda ve 12 Eylül 1922 tarihinde ‹zmir’e gelen ve arala- r›nda Latin alfabesini savunanlardan Hüseyin Cahit (Yalç›n)’in de bulundu-
¤u bir grup gazetecinin Gazi ile soh- betleri s›ras›nda Hüseyin Cahit, Gazi Mustafa Kemal’e, “Lâtin yaz›s›n›n niçin al›nmad›¤›n›” sordu. Baflkuman- dan “Daha zaman› gelmedi” cevab›n›
verdi. Asl›nda, onun kafas›nda Latin alfabesini alma fikri eskiden beri mev- cuttu. Nitekim daha Erzurum’da iken,
Mazhar Müfit Kansu’ya ilerde yap›la- cak iflleri kay›t ettirirken, Latin yaz›s›- n›n al›naca¤›n› da not ettirmiflti.
u arada konu fiubat-1923’te
‹zmir ‹ktisat Kongresinde gün- deme geldi. Delegelerden üç kifli Latin harflerinin kabulü için öner- ge verdiler. Kongre Baflkan› Kâz›m (Karabekir) Pafla önergeyi tepkiyle karfl›lad› ve üzerine, “Meclis Milli E¤itim Komisyonu’na sunulmas›…”
fleklinde not düfltükten sonra gündeme almad› ve toplant›da okutmad›. Kâ- z›m Pafla’n›n, Hâkimi- yet-i Milliye gazetesinde ç›kan bir yaz›s›nda, Latin alfabesine geçilmesinin
‹slam birli¤ini bozaca¤›, eski kültür miras› ile ilgi- nin kesilmesine sebebiyet verece¤i ve ülke içinde ayr›l›klara yol açaca¤› id- dia ediliyordu. Bu yaz› ayd›nlar aras›n- daki tart›flmay› daha da alevlendirdi.
Kimi ayd›nlar›n ›srarla Latin alfabesi- ne geçilmesini savunmas›n›n yan›nda, bir k›s›m yazarlar da mevcut sistemin sürdürülmesinin kendilerince yararl›
taraflar›n› öne sürüyorlard›. Konu hü- kümette ele al›nmal›yd›. Ancak hükü- met içinde de görüfl birli¤i henüz yok- tu… Zamanla yapt›klar› görüflmelerde Gazi Mustafa Kemâl’in konu hakk›n- daki kararl›l›¤› karfl›s›nda Baflvekil (Baflbakan) tereddüt içindeydi. Harf de¤iflikli¤inin Enver Pafla alfabesinin ak›betine u¤ramas› ve yöneticilerin eski alfabeyi kullanmaya devam etme- leri ihtimali, onu düflündürüyordu.
Konu, bu k›s›r döngü içinde, 1928’e
BD A⁄USTOS 2012
Medresenin Arap dilini kullanmas›yla Arapça bilim dili haline gelmifl, Farsça ise edebiyat dili olarak benimsenmiflti.
B
44
kadar sürüklendi. Gazi Mustafa Kemâl bu konuda bafltan beri kararl›yd›. Art›k sabr›n›n da sonuna gelmiflti... Harekete geçti ve gerekli talimatlar› verdi.
Ocak-1928’de kurulan bir komis- yon konuyu incelemeye bafllad›. 20 May›s 1928’de Milletleraras› rakamla- r›n kullan›lmas› kanunlaflm›flt›. Sonun- da, Gazi’nin talimatlar› üzerine, Hazi- ran-1928’de milletvekili ve uzmanlar- dan “Dil Encümeni” oluflturuldu.
Mustafa Kemâl ‹stanbul’da bulun- du¤u bir s›rada, Encümen üyesi Falih R›fk›’ya, “Hemen Ankara’ya git, ko- misyona kat›l ve bu ifli çabuk bitirin...”
emrini verdi. Türkçenin ses özellikleri- ne göre yap›lan daha sonraki çal›flma- lar Falih R›fk› taraf›ndan Mustafa Ke- mal’e sunuldu.
ustafa Kemâl’in, Falih R›fk›’ya, “Yeni yaz›y› tat- bik için ne düflündünüz?”
fleklindeki sorusuna, Falih R›fk› özetle,
“Biri on befl, di¤eri befl y›l süreli iki teklif var. Gazeteler yar›m sütundan
bafllayarak yavafl yavafl yeni yaz›l›
k›sm› art›racaklar...” diye cevap verdi.
Gazi bu sözler üzerine, “Bu ifl, ya üç ay içinde olur, ya da hiç olmaz...” dedi.
Falih R›fk› ise bakakald›...
Mustafa Kemal: “Çocuk! Gazete- lerde yar›m sütun eski yaz› kald›¤›nda dahi herkes bu eski yaz›y› okur. Arada bir harp, bir iç buhran, bir terslik ol- du¤u zaman bizim yaz› da Enver’in yaz›s›na döner...” sözleriyle tepkisini ortaya koydu. Bunun üzerine, sunulan teklif hemen terk edildi…
***
ÇALIfiMALAR YO⁄UN TEMPODA SÜRDÜRÜLÜYOR
Mustafa Kemal ve Baflbakan ‹smet Pafla herkese örnek olmak için yaz›fl- malar›nda eski harfleri bir daha hiç kullanmad›lar. Gazi, Devrimlerin bel- ki de en zoru olan Harf Devrimi’ni, inan›lmaz bir enerji, kararl›l›k ve cofl- ku ile bizzat yürüttü. Dolmabahçe Sa- ray›’nda verilen yeni Türk harfleri ile ilk uygulama dersiyle beraber yo¤un bir kampanya bafllad›.
Gazi yeni harfler konusunda Dolmabahçe’de konferansta
M
14 A¤ustos 1928 tarihinde Milli E¤i- tim Bakan› Mustafa Necati yeni yaz›
konusunda, Gazi’nin herkese örnek oldu¤unu, her zaman oldu¤u gibi onun izinden gidilece¤ini, baflar› kazan›laca-
¤›ndan hiç kuflkusu olmad›¤›n› belirten bir demeç verdi.
umhuriyet Halk F›rkas›
(CHF) teflkilat› her mahallede birer dershane aç›lmas›n› ka- rarlaflt›rd›. 21 A¤ustos’ta devlet daire- lerinde yeni yaz› kurslar› aç›ld›. 22 A¤ustos’ta Cumhuriyet gazetesi yeni harflerle dersler yay›mlamaya bafllad›.
25 A¤ustos’ta Dolmabahçe saray›nda önemli bir toplant› yap›ld›. Toplant›ya 80 kadar milletvekili, önemli askeri ve mülki erkân, Dil Encümeni üyeleri kat›ld›lar. Gazi’nin de haz›r bulundu¤u toplant›da, yeni Türk harfleriyle ilgili olarak ‹brahim Necmi (Dilmen) iki saat süren bir ders verdi. Milletvekil- leri ile kara tahta bafl›nda uygulamalar yap›ld›. 29 A¤ustos 1928’de yap›lan,
yaklafl›k 200 kiflinin kat›ld›¤› toplant›- da konu enine boyuna tart›fl›ld›. Top- lant› sonunda Baflbakan ‹smet Pafla, ulusu cehaletten kurtarman›n ancak yeni Türk alfabesi ile mümkün olaca-
¤›n› belirten bir konuflma yapt› ve üç maddelik önerge sundu.
Bu önerge;
•Milleti cehaletten kurtarmak için kendi diline uymayan Arap harflerini terk edip, Latin esas›ndan al›nan Türk harflerini kabul etmekten baflka çare yoktur.
•Komisyonun teklif etti¤i alfabe hakikaten Türk alfabesidir ve do¤ru- dur. Türk milletinin bütün ihtiyaçlar›n›
temin etme¤e yeterlidir.
•Gramer ve imla kaideleri lisan›n
›slah›n›, geliflmesini ve ulusal zevki takip ederek tekâmül edecektir.
ifadelerini içeriyordu.
Önergenin yeni harflerle kara tah- taya yaz›lmas›ndan sonra, Gazi dinle- yicilere, “Ayn› mütalaada m›s›n›z ar- kadafllar?” sorusunu yöneltti. Salonda-
BD A⁄USTOS 2012
C
Gazi yeni harfleri halka ö¤retiyor
46
ki davetlilerin hep birden “Hay-Hay!”
cevab›n› vermesiyle Yeni Türk Alfa- besi, Türkiye’nin kalburüstü siyasi ve entelektüel temsilcileri taraf›ndan oy birli¤i ile kabul edilmifl oldu.
undan sonra Gazi Mustafa Kemâl, 23 A¤ustos’ta Tekir- da¤’ da bizzat bafllatt›¤› yeni yaz›y› tan›tma, ö¤retme kampanyas›- na, Bursa, Çanakkale, Gelibolu, Sinop, Samsun, Amasya, Tokat, Sivas, Kay- seri’de devam etti. Her gitti¤i yerde, kara tahta bafl›na geçiyor, halka yeni harfleri ö¤retiyordu.
***
LAT‹N HARFLER‹’N‹N KABULÜ YASASI (3 Kas›m 1928)
Bütün ülkede bir okuma-yazma sefer- berli¤i coflku içinde devam ediyordu.
Mustafa Kemâl, 1 Kas›m 1928’de Meclis’i aç›fl konuflmas›nda alfabe konusuna genifl ölçüde yer verdi. Her- kesin okuma-yazma ö¤renmek ve ö¤-
retmek için gereken gayreti gösterme- sini istedi. Böylelikle vatandafllar›m›z›
cehaletten kurtarman›n vicdani mutlu- lu¤unun hep birlikte yaflanaca¤›n› ifa- de ederek, Meclis’i yönlendirdi, mil- letvekilleri baflta olmak üzere devlet görevlilerini yüreklendirdi. Meclis’in ilgili komisyonunca haz›rlanan yasa tasar›s› ivedilikle görüflüldü, oybirli¤i ile kabul edildi ve 3 Kas›m 1928 tari- hinde Resmi Gazete’de yay›mlanarak yasalaflt›.
***
HARF DEVR‹M‹’N‹N YARATTI⁄I SONUÇLAR
Gazi Mustafa Kemal’in Harf Devrimi, pratik faydalar› yan›nda, etkileri çok uzaklara gidecek sonuçlar do¤urdu.
Harf Devrimi’nin k›sa vadede sonuç- lar›, okur-yazar say›s›nda görülen h›zl›
art›flt›. Öyle ki Yaz› Devrimi ile Tür- kiye bafltanbafla “Baflö¤retmen”i Gazi Mustafa Kemal olan bir ilkokula dö- nüfltü. Çocuklar ve hiç okuma yazma Mustafa Kemal ‹smet Pafla ile
yeni harfleri anlat›yor
B
bilmeyenler okullar› doldurmufl ve k›sa bir zaman içinde yeni yaz›y› bi- lenlerin say›s› bilmeyenleri h›zla geç- miflti.
Gazi, Harf Devrimi ile cehalete öldürücü bir darbe indirmifl, ayd›nl›k- lara giden yollar› açm›flt›. Okur-yazar
say›s›n›n artmas›, bas›m kolayl›¤›, kültür hayat›n› canland›rm›fl ve renk- lendirmiflti. Yeni harflerin yerleflmesi ve çok çabuk ö¤renilmeye bafllanmas›, Türkçenin yabanc› dillerin boyunduru-
¤undan k›sa sürede kurtulmas›n› ve kendi öz benli¤ini kazanmas›n› sa¤la- m›flt›. Böylece dilde reforma giden yol aç›lm›fl, sonuç itibariyle de; “Ko- nufluldu¤u gibi yaz›lan Türkçe” saye-
sinde, yaz› dili ile konuflma dili aras›ndaki uçu- rum kald›r›lm›fl- t›. Yeni alfabe ile Türkiye’deki flive farklar› git- gide azalmaya yüz tutmufltu.
Böylece ulusal bütünlük pekiflti- rilmiflti. Alfabe de¤iflikli¤inin uzun vadeli de- rin sonuçlar› kül- tür alan›nda da kendini göstermiflti...
Gazi Mustafa Kemal, yaz› de¤iflik- li¤i ile Do¤u’ya aç›lan kap›y› kapat- m›fl, Bat›’ya, ça¤dafl dünyaya yönelik kap›y› aralam›flt›. Yeni Türkiye yönü- nü kesinlikle Bat›’ya çevirmiflti. ‹smet Pafla, “Harf Devrimi’nin bizde tesir ve büyük faydas›, kültür de¤iflmesini kolaylaflt›r- mas›d›r. ‹ster istemez Arap kültüründen koptuk.
Arap dili üzerinde iflle- mek hevesi ulusal kültürü zay›flatm›flt›. Bizim dev- rimizde Latin harflerine geçmek Türk Dili’ni ve Ulusal Kültü- rü kurtarmak için esasl› bir etken ol- mufltur.” sözleriyle Harf Devrimi’nin ne denli önemli bir etken oldu¤unu vurgulad›.
Yeni Türkiye Latin alfabesi ile kültür kayna¤›n› de¤ifltirmifl, ça¤dafl dünyaya yeni ufuklara yönelmiflti.•
cengizonal@butundunya.com.tr (Gelecek Ay: Siyasi Parti Çal›flmalar›)
BD A⁄USTOS 2012
Gazi, Harf Devrimi ile cehalete öldürücü bir darbe indirmifl, ayd›nl›¤a giden yollar› açm›flt›.
Mustafa Kemal yeni harfler konusunda halkla konufluyor
48
