(Klinik Biyokimya) Fizyopatoloji

Fizyopatoloji

(Klinik Biyokimya)

Yrd. Doç. Dr. Serkan SAYINER

Yakın Doğu Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı

serkan.sayiner@neu.edu.tr

Analitik

Süreç Post-Analitik

Süreç

Pre-Analitik Süreç

Teknik ve Biyolojik Faktörler

Pre-Analitik Süreç

▪ Hayvanın geçmişi (anamnez) ile başlayıp, talep edilen analiz/lerin başlayacağı ana kadar geçen süreçtir.

▪ Tıbbi laboratuvarlarda, kan örneklerinin alınması özel eğitimli personeller tarafından gerçekleştirilip, hastalar talep edilen testlere göre yönlendirilerek uygun koşullar altında örneklerin alınması sağlanmaktadır.

▪ VETERİNER LABORATUVARLARINDA ise pre-analitik süreç daha sınırlı bir kapsama sahiptir. Özellikle kan alma süreci

kliniklerde gereçekleştirildiği için pre-analitik sürecin bir kısmı tamamen laboratuvarun kontrolü dışında olmaktadır.

Pre-Analitik Süreç

▪ Pre-Analitik evre veteriner hekimliğinde ikiye ayrılır.

1. Laboratuvar öncesi : Hayvanın hazırlanması, örnek alma ve lab.a transportu kapsar.

2. Laboratuvar içi: Örnek laboratuvara ulaştıktan sonra başlar.

▪ Veteriner klinik laboratuvarlarında ortaya çıkan hataların 2/3’sinin preanalitik süreç ile ilgili

olduğunu bilinmektedir

.

Pre-Analitik Süreç

▪Örnek alımı sırasında;

1. Hayvanların açlık veya tokluk durumu,

2. Yaptıkları seyahatten ötürü stres altında olmaları,

3. Yeni bir klinik ortamına getirilmelerinin gerginliğini taşıyabilecekleri dikkate

alınmalıdır.

Pre-Analitik Süreç

❖ Hatalı alınmış veya kalitesi düşük örnekler nedeniyle;

• Sonuçlarda hata,

• Örneğin tekrar alınması,

• Sonuçların hatalı değerlendirmesi,

• Personel ve finansal kaynakların verimsiz kullanılması gibi olumsuz durumlar

ortaya çıkacaktır.

Pre-Analitik Süreç

1.TEKNİK FAKTÖRLER

2.BİYOLOJİK FAKTÖRLER

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

▪Teknik faktörler , istenen test veya testlere göre örneğin uygun teknik ve materyal

kullanılarak alınması, muhafazası ve

laboratuvara iletilmesi gibi unsurları

içermektedir.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢Doğru Kan Alma Tüpünün Seçimi

▪ TAM KAN: Antikoagülan madde içeren tüplere alınan kandır.

▪ Başta tam kan sayımı (hemogram) olmak üzere çoğunlukla hematolojik testlerde (kan grubu tayini, kan frotisi, direkt coombs test, immunolojik testler gibi)

kullanılmaktadır.

▪ Memelilerde sıvı formda tripotasyumlu (K₃) veya dipotasyum (K₂) tuzu şeklinde kuru formda (tüp içerisine püskürtülmüş) etilendiamin tetraasetik asit (EDTA)

kullanılmaktadır. Günümüzde en çok plastik K₂EDTA tüpleri kullanılmaktadır.

▪ Bazı memelilerde, özellikle kedilerde, EDTA trombositlerin kümeleşmesine (agregasyon) neden olmaktadır.

▪ Kuş, sürüngen ve diğer türlerde ise lityum heparin içeren kan alma tüpleri kullanılması önerilmektedir.

▪ Sınırlı kullanım alanı alan bir diğer heparinli tüp ise koyu yeşil kapaklı sodyum heparin içeren kan alma tüpüdür.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

▪ SERUM ve PLAZMA: Birçok biyokimyasal parametrenin analizi için serum veya heparin plazma kullanımı önerilmektedir.

▪ Bu tüplerde antikoagulan madde bulunmamaktadır.

▪ Serum elde etmek için en çok kullanılan tüpler altın renk kapaklı ve içerisinde ayrışmayı kolaylaştıran ve kan hücresel elemanları ile

serum arasına girerek tekrar karışmasını engelleyen jel (tiksotropik jel) ve tüp çeperinde pıhtılaşma aktivatörleri bulunmaktadır. Bu

tüplere aynı zamanda serum separatör tüpleri (SST) denmektedir.

▪ Serum elde etmek için kullanılan bir diğer tüp çeşidi ise içinde jel olmayan tüplerdir. Bu tüplere düz kuru tüp ismi de verilmekte ve genellikle kırmızı kapağa sahiptirler.

▪ Biyokimyasal test parametrelerinde heparin plazma ve serum için genellikle benzer sonuçlar elde edilir.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

▪ Pıhtılaşma faktörlerinin analizinde ise içerisinde antikoagulan olarak sitrat bulunan tüpler kullanılmalıdır. Bu tüpler açık mavi renkli kapağa sahiptirler.

▪ Bu tüpler dışında daha farklı ve özel amaçlar için kullanılan tüpler de bulunmaktadır. Örneğin gri kapaklı sodyum florid/potasyum oksalat içeren tüpler glikoz ve keton madde analizinde tercih edilmektedir. Bu tüplere glikoz tüpü de denmektedir.

▪ Bunun yanında veteriner alanında pek kullanılmayan ama insan hekimliğinde kullanım alanı bulunan tüpler de

bulunmaktadır.

▪ Ör. eser element analizleri için koyu mavi kapaklı kontamine edici metal içermeyen tüpler.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢Doğru Kan Alma Tüpünün Seçimi

▪ Kan alma tüpleri cam veya plastik materyalden üretilmektedir.

▪ Günümüzde güvenlik nedenlerinden dolayı plastik tüpler daha çok kullanılmaktadır.

▪ Kan örnekleri alınmadan önce tüp üzerindeki etiket bilgisi okunarak son

kullanım tarihi kontrol edilmelidir ve süresi dolmuş tüpler kullanılmamalıdır.

▪ Plastik antikoagülan tüplerde ise ayrıca kanın ne kadar alınması gerekliliğini belirten tüp üzerindeki işaret belirlenmelidir.

▪ Son kullanım tarihi geçmiş ve/veya hatalı miktarda alınan kan sonuçları etkileyecektir ve klinik

laboratuvarlarda sıkça karşılaşılan pre-analitik hatalardır.

!

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢KAN ALMA TEKNİKLERİ VE YOLLARI

▪ Büyük hayvanlarda, genellikle rutin hematolojik ve

biyokimyasal testler için farklı büyük damarlardan kan alınması arasında büyük fark yoktur.

▪ Kemirgenler ve kedilerde farklı damarlardan alınan kan örneklerinden elde edilen sonuçlarda farklılık olabilir.

▪ İneklerde kuyruk damarlarından toplanan kan örnekler venöz ve arteryel kanın karışımı şeklinde olabilir ve bu da kan

gazları ölçümünde etkili olabilir.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

▪ Kedi ve köpeklerde kulak arkasından alınan örnekler, geniş damarlardan alınanlara göre farklılık göstermektedir.

▪ Doğru teknik ve materyal kullanılmazsa veya yanlış venipunktür tekniği uygulanması doku zedelenmesi, hematom oluşması, pıhtılaşma başlangıcının

etkilenmesi, hemoliz ve enzim değerlerinde hatalı sonuçlara (artışlar) neden olabilir.

!

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢İDRAR ÖRNEKLERİ

▪ Hayvanlardan idrar alınması genellikle takip edilerek

urinasyon sırasında hayvan sahibinin temiz bir kap içine toplaması ile yapılır (free-catch sampling).

▪ Örneğin alınacağı kap mutlaka steril idrar toplama kabı olmalıdır.

▪ Bakteriyolojik tetkikler uygulanacaksa katater veya sistosentez gibi aseptik teknikler kullanılmalıdır.

▪ Hayvanlarda spot idrar örneği toplanabilirken, 24 saatlik idrar örneği toplanması oldukça zordu.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢TÜKÜRÜK ÖRNEKLERİ

▪ Veteriner rutinde kullanımı yaygın değildir.

▪ Kortizol gibi bazı parametrelerin ölçümü ve kedilerin lösemi (FeLV) tanısında kana alternatif olabilmektedir.

➢DIŞKI

▪ Dışkının fiziksel ve kimyasal incelenmesi ile bazı metabolik ve patolojik durumlar saptanabilir.

▪ Dışkı örneği temiz bir kap içine alınıp taze halde laboratuvara gönderilmelidir.

▪ Bunlara örnek olarak gizli kan, hazım fermentleri ve vahşi hayvanlarda endokrin belirteçler (hormonlar) verilebilir.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢BEYİN-OMURİLİK SIVISI (BOS)

▪ İçerik olarak organik ve anorganik maddeleri seruma göre daha düşüktür. Proteinlerden oldukça fakirdir. Kana göre glikoz yaklaşık % 60, Ca ise % 50 oranında daha düşüktür.

▪ Kedi ve köpeklerde BOS örneğinin alındığı bölge önem arz

etmektedir. Lumbal bölgeden alınan BOS’da, atlanto-oksipital bölgeden alınan göre protein konsantrasyonu iki kat daha

fazladır.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢SİNOVİYAL SIVI

▪ Sinoviyal örneklerin alındığı eklem bölgesine göre kimyasal ve hücresel bileşenlerde farklılıklar görülebilir. Hatalı alım tekniğine bağlı olarak iatrogenik hemoraji görülebilir.

➢PERİTONAL SIVI

▪ Atlarda, protein analizi ve hücre sayımı laparotomi veya kastrasyon sonrası yükselebilir.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢SICAKLIK

▪ Genel olarak, örnekler oda sıcaklığında 2 saat dayanıklıdır ve analiz sonuçları optimal düzeyde tespit edilebilir.

▪ Bilirubin gibi ışığa duyarlı analitler için de örnek, karanlık ortamda muhafaza edilmelidir.

▪ Tam kan ile çalışılacak hematolojik testlerde örneklerin dondurulmaması gereklidir.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢SICAKLIK

▪ Uzun süre saklanması gerekiyorsa –20 ºC’ de muhafaza edilmelidir.

o Her bir test parametresinin dondurma işlemi ile ne kadar süre muhafaza edilebileceğinin bilinmelidir.

o Örneğin serumda albümin, -20º C’ de 2 ay muhafaza

edilebilirken, plazma amonyak sadece 7 gün dayanıklıdır.

▪ İdrar ve dışkı örnekleri her zaman taze olarak laboratuvara ulaştırılmalı ve çalışmaya alınmalıdır.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢SANTRİFÜJ

▪ Ağırlıkları önemli derecede farklı olan maddelerin yer çekimine bağlı olarak ayırım işlemi olup bu işlem için kullanılan aletlere santrifüj denir.

▪ Serum ve plazma ayırmak için santrifüj ekipmanı kullanılır, uygulanan kuvvet RCF (relatif santrifügal kuvvet) olarak ifade edilir ve yer çekimi kuvveti olan “g”’ nin çarpanları olarak

verilir.

▪ Plazma ve serumun ayrılmasında önerilen santrifüj kuvveti ve süresi 1500-2000g x 10 dakikadır.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢SANTRİFÜJ

▪ RCF mi RPM mi ?

oRCF=1.118 x 10^-5 x r x rmp²

▪ Sitolojik örneklerde hücre konsantrasyonunu artırmak ve hücre morfolojisini korumak için daha düşük g kuvveti kullanılır.

▪ İdrarda ise hücre ve kristaller sayıları ile hız arasında ilişki olmadığından dolayı 400-3900 g x 5 dakika kullanılabilir

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

Kaynak: Kaneko ve ark., 2008

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

➢ANALİZ ÖNCESİ ÖRNEK KONTROLLERİ

▪ Örnek kalitesi önemlidir ve mutlaka kontrol edilmelidir

▪ İlk önce transport koşulları değerlendirilir

▪ Hemoliz, lipemi, ikterus gibi durumların varlığına bakılır

▪ HEMOLİZ, eritrositlerin hücre zarının parçalanması sonucu hemoglobin molekülünün dışarıya çıkması olayıdır ve

derecesine göre serum rengi pembeden kırmızıya kadar renk değişikliği göstermektedir. İnsan ve veteriner

laboratuvarlarında pre-analitik sürece ait en sık gözlemlenen hata hemolizdir.

▪ Özellikle spektrofotometrik analizlerde hatalı sonuçlara neden olmaktadır.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

Hemolitik İndeks

Kaynak: EclinPath

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

Hemoliz İndeksi Hatalı Artma Hatalı Azalma

≥ 49 Direkt Bilirubin

≥ 80 Fe Direkt Bilirubin, Safra Asitleri

≥ 200 AST, Kolinesteraz, CK, Fe, LDH, K HCO₃^-, Direkt Bilirubin, Safra Asitleri

≥ 300 AST, Kolinesteraz, CK, Fe, LDH, K, P

HCO₃^-, Direkt Bilirubin, Safra Asitleri, GGT

≥ 400

AST, Kolinesteraz, CK, Fe, LDH, K,

P, Mg, Total Protein, Trigliseritler HCO₃^-, Direkt Bilirubin,GGT, Safra Asitleri, Amilaz

≥ 600

AST, Kolinesteraz, CK, Fe, LDH, K, P, Mg, Total Protein, Trigliseritler,

Kolesterol

HCO₃^-, Direkt Bilirubin,GGT, Amilaz, Safra Asitleri, ALP

≥ 800

AST, Kolinesteraz, CK, Fe, LDH, K, P, Mg, Total Protein, Trigliseritler,

Kolesterol

HCO₃^-, Direkt Bilirubin,GGT, Amilaz, Safra Asitleri, ALP, NEFA

Not: Türler arası farklar olabilir.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

▪ LİPEMİ^, serum veya plazmada lipidlerin normalin üstünde miktarlarda bulunması durumudur.

▪ Bu durum hiperlipidemili hastalarda veya tok karna örnek alınan

hastalarda görülür. Lipemik serum ve plazmanın rengi beyazdan süt rengine kadar değişiklik göstermektedir. Lipemik örneklerle yapılan spektrofotometrik ölçümlerde hemolize benzer şekilde sapmalar meydana gelmektedir.

Kaynak: CLSI

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

Lipemik İndeksi Hatalı Artma Hatalı Azalma

≥ 50 Safra asitleri

≥ 100 Safra asitleri, direkt bilirubin Na, K, Cl

≥ 200 Safra asitleri, direkt bilirubin Na, K, Cl

≥ 500 Safra asitleri, direkt bilirubin, Mg Na, K, Cl, HCO₃^-

≥ 1000 Safra asitleri, direkt bilirubin, Mg, Amilaz Na, K, Cl, HCO₃^-

Not: Türler arası farklar olabilir. Trigliseritlerin konsantrasyonuna göre de değişebilir.

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

▪ İKTERİK serum veya plazma artan bilirubin

konsantrasyonlarına bağlı olarak şekillenir ve biyokimyasal

testlerde fotometrik ölçümlerde hatalı okumalar veya sapmalar olabilir.

İkterik İndeksi Hatalı Artma Hatalı Azalma

≥ 9 Kolesterol, Trigliseridler, Kreatinin, Safra Asitleri

≥ 19 Kolesterol, Trigliseridler, Kreatinin, Safra Asitleri, Total Protein

≥ 40 Mg Kolesterol, Trigliseridler, Kreatinin, Safra Asitleri, Total Protein, GGT, Lipaz, Ürik Asit

≥ 55 Mg Kolesterol, Trigliseridler, Kreatinin, Safra Asitleri, Total Protein, Lipaz, Ürik Asit, Amilaz

Not: Türler arası farklar olabilir.

Kaynak: Jashnani ve ark., 2012

Pre-Analitik Süreç – Teknik Faktörler

▪ Hematolojik tetkikler için EDTA veya heparinli tüplere alınan kanlarda en sık görülen hata, pıhtı varlığıdır. Hemolizle birlikte

laboratuvarlarda en çok görülen örnek red nedenlerindedir.

▪ Pıhtılar gözle görülebilir düzeyde olabileceği gibi, dikkatli kontrol

edildiğinde dahi gözden kaçabilen miktopıhtılar şeklinde de olabilir.

▪ Mikropıhtılar özellikle hücre sayımı ve pıhtılaşma faktörlerini

etkileyebileceği gibi cihaz problarını tıkayarak da zaman kaybı ve ek harcamalara neden olabilmektedir.

▪ Mikropıhtılar ve mikroskopik trombosit kümeleri/yığınları özellikle kedi örneklerde sık görülür. Köpeklerde ise daha nadirdir.

Pre-Analitik Süreç – Biyolojik Faktörler

▪Biyolojik faktörler: T eknik faktörlere göre daha kapsamlı unsurlar barındırır.

▪ Bunlar arasında aç/tokluk, stress, egzersiz, tür (bazen ırk), gebelik, cinsiyet, süt verimi, iklim, zapturapt ve çevresel koşullar gibi faktörler yer almaktadır.

▪ Biyolojik faktörlerin özellikle veteriner hekimliğinde

kontrol altına alınması oldukça zordur.

Pre-Analitik Süreç – Biyolojik Faktörler

▪ BESLENME

▪ İnsan hekimliğinde genel olarak bir gece açlık (12 saat) önerilmektedir.

▪ Benzer uygulama hayvanlar için de geçerlidir. Özellikle

postprandial lipeminin engellenmesi ile bir çok analit için klinik olarak değerlendirilmeye elverişli sonuçlar

alınabilir.

▪ Bu durum bazı monogastrik hayvanlarda (kedi ve köpek)

uygulanabilmekte, ruminantlarda ise güç uygulanmakta

veya uygulanamamaktadır (genellikle).

Pre-Analitik Süreç – Biyolojik Faktörler

▪ BESLENME

▪ Köpeklerde açlık üre veya trigliserid konsantrasyonları tokluk düzeylerinden düşük çıkabilir.

▪ Postprandial etki ile kanda glikoz konsantrasyonu,

pankreatik enzimler, safra asitleri, insulin gibi analitlerin düzeyleri değişiklik göstermektedir.

▪ Yeni doğanlarda, kolostrum nedeniyle serum total

protein, immunoglobulin düzeyleri ile ALP ve GGT

aktiviteleri yetişkinlere göre oldukça yüksektir.

Pre-Analitik Süreç – Biyolojik Faktörler

▪ STRES

▪ Akut durumlarda adrenomedullar veya subakut, kronik durumlarda kortikal hücreleri aktive etmek süretiyle ortaya çıkan bir durum olarak tanımlanabilir.

▪ Bireysel farklılıklar veya türlere bağlı olarak ulaşım, zaptı- rapt ve çevre gibi faktörler birer stres kaynağıdır.

▪ Kedilerde stresli bir kan alımı hiperglisemiye (450 mg/dl

ye kadar) ve lenfositoza neden olabilir.

Pre-Analitik Süreç – Biyolojik Faktörler

▪ STRES

▪ Köpeklerde ulaşım stresine bağlı olarak ALP aktiviteleri artış gösterebilir, yine strese bağlı hiperglisemi görülebilir.

▪ Sığırlarda fiziksel yorgunluk, susuzluk, kötü beslenme gibi etkiler ulaşım ile birleşince ortaya çıkan stres

nedeniyle glikokortikoid düzeyleri yükselir ve lökositoz

görülür.

Pre-Analitik Süreç – Biyolojik Faktörler

▪ İLAÇ ETKİLERİ

▪ İlaçlar veya metabolitleri, analitleri etkileyebilmektedir.

▪ Örneğin adrenokortikoid uyarıcılar ALP aktivitesinde yükselişe neden olurlar.

▪ Hayvanlarda glikokortikoid ve nonsteroidal anti- inflamatuvar ilaçların etkileri araştırılmış ve hem

hematolojik (örneğin lökositoz) hem de biyokimyasal

değişimler (örneğin artan ALP aktivitesi) bildirilmiştir.

Pre-Analitik Süreç – Biyolojik Faktörler

▪ BİYOLOJİK RİTİMLER

▪ Üreme döngüleri de dahil olmak üzere biyolojik ritimler veya hormonal siklüslara bağlı olarak analitler

değişkenlik gösterebilir.

▪ Yine belirli bir analitin sirkadyen ritimleri türlere göre farklılık gösterebilir.

o İnsan, maymun ve ratlarda kortizol düzeyleri sabah daha yüksek iken, çelişkili olarak bazı kaynaklarda köpeklerde neredeyse hiçbir değişiklik olmadığı, bazılarında ise özellikle gruplar halinde yaşayan köpeklerde değişimler olabileceği bildirilmektedir.

Pre-Analitik Süreç – Biyolojik Faktörler

▪ YAŞ VE CİNSİYET

▪ Yaş ve cinsiyete bağlı fizyolojik varyasyonlar nedeniyle serum biyokimyasında değişimler gözlenebilir.

▪ Köpeklerde yapılan çalışmalarda bazı hematolojik ve

biyokimyasal parametrelerin yaşa bağlı olarak önemli

düzeyde değiştiği, cinsiyete bağlı olarak ise serum fosfor

ve Ca/P oranının farklı olduğu bildirilmiştir.

Pre-Analitik Süreç – Biyolojik Faktörler

▪ EGZERSİZ

▪ Fiziksel eforun tipine ve yoğunluğuna bağlı olarak farklı etkiler görülebilir.

▪ Özellikle düzenli olarak egzersiz yapan yarış atları ve

köpeklerinde yapılan çalışmalarda yüksek hematokrit, c- reaktif protein (CRP), laktat ve potasyum ile amonyak

konsantrasyonu gibi hematolojik ve biyokimyasal değişimler görülmüştür.

▪ Özellikle yoğun fiziksel aktivite sonrası örnek almadan

önce hayvan dinlendirilmelidir.

Pre-Analitik Süreç – Biyolojik Faktörler

❖Pre-analitik sürece etki eden faktörler laboratuvar analizlerini direkt olarak etkilemektedir.

❖Bu faktörleri tamamen kontrol etmek imkansızdır.

❖Önemli olan kontrol altında tutarak, asgari

seviyeye çekebilmektedir.

Analitik Süreç

METOT SEÇİMİ (ANALİZ YÖNTEMLERİ), METOT GEÇERLİLİĞİ, KALİTE KONTROL, ANALİTİK CİHAZLAR ve ÇALIŞMA PRENSİPLERİ

Analitik Süreç

▪ Örneklerin çalışıldığı ve sonuçların elde edildiği süreçtir.

▪Süreç içerisinde;

▪ Örneklerin analize hazırlanması,

▪ Cihazların hazırlanması,

▪ Reaktifler/kimyasalların hazırlanması/kontrolü

▪ Kalibrasyonlar,

▪ İç kalite kontoller (Dış kalite kontroller ?),

▪ Analiz takibi,

▪ Sonuçların elde edilmesi,

▪ Kontrolü (gerekirse tekrarı) ve uzman onayı yer almaktadır.

Analitik Süreç

1. KALİTATİF YÖNTEMLER 2. KANTİTATİF YÖNTEMLER

i. Kolorimetrik/Fotometrik yöntemler

• (metabolitler ve enzimler)

ii. Potansiyometrik yöntemler

• (Mineral iyonlar ve gazlar)

iii. İmmunolojik yöntemler

• RIA, ELISA, IFA... (Hormonlar, vitaminler vb)

Analitik Süreç

▪ İncelenecek maddelere göre klinik biyokimyasal analizler

1. Metabolitlerin miktar tayini

2. Enzimlerin aktivitelerinin tayini 3. Vitaminlerin miktar tayini

4. Hormonların miktar tayini

5. Dinamik testleri

Analitik Süreç

▪ Kullanılan reaktiflere göre klinik biyokimyasal analizler

1. Hazırlanacak reaktiflerle yapılanlar 2. Hazır reaktifler ve kitlerle yapılanlar

3. Ayıraçlı şeritler ya da daldırma çubukları (dipstick) ile yapılanlar

▪ Elle işleme ve otomatlaşma gereksinimine göre klinik biyokimyasal analizler

1. Manuel analizler. Elle işlenen metodlar

2. Otomatik sistemlerle yapılan analizler

Analitik Süreç

▪ Kolorimetrik-Fotometrik Yöntemler

▪ Renk oluşum doğrudan madde konsantrasyonu ile ilişkilidir.

Diğer bir ifade ile ışığı absorbe eden renk, maddenin kendisinin rengi ile yani konsantrasyonu ile ilgilidir.

▪ Fotometreler, kolorimetreler ve spektrofotometreler bu prensibe göre çalışırlar.

▪ Başta metabolitler olmak üzere geniş kullanım alanı vardır.

Analitik Süreç

▪ KOLORİMETRİ, renk ölçülmesi esasına dayanan miktar tayin yöntemidir. Bir çözeltide

konsantrasyonu belli olmayan bir madde

tarafından oluşturulan rengin aynı maddenin bilinen konsantrasyondaki çözeltisinin rengi ile karşılaştırılması suretiyle konsantrasyon

tayinidir.

▪ FOTOMETRİ, belirli bir spektrumdaki ışık

şiddetinin ölçülmesine dayanan miktar tayin

yöntemleridir.

Analitik Süreç

▪SPEKTROFOTOMETRİ , ışık kaynağı ile prizma arasına yerleştirilen renkli

maddenin ışık spektrumunun bazı

renklerini absorplaması ve konsantrasyona göre spektrumda zayıf veya kuvvetli bant

göstermesi özelliğine dayanan miktar tayin

yöntemidir.

Analitik Süreç

▪Analiz edilen örnek üzerine ışık demetinin bir kısmını filtreler kullanarak ayıran ve

gönderen aletler kolorimetre veya

fotometre olarak adlandırılırken, yarıklar ya da prizmalar aracılığı ile bu seçiciliği yapan aletler spektrofotometre olarak

adlandırılırlar.

Analitik Süreç

Kaynak: Wiki

Beer-Lambert Yasası

Bir çözeltiden geçen ışık miktarı, ışığın çözelti içinde katettiği yol ve çözelti konsantrasyonu ile logaritmik olarak ters orantılı, absorplanan ışık miktarı ise doğru orantılıdır.

Transmittens (T) = I/I₀

Absorbans (A) = -log (T) A = εcl

εcl = -log (T)

ε: Molar absorbsiyon katsayısı (L/mol/cm) C: Çözelti konsantrasyonu (mol/L)

l: Işığın çözelti içinde kattettiği yol (cm)

Analitik Süreç

Analitik Süreç

Kaynak: ChemWiki.UC.Davis

Analitik Süreç

Analitik Süreç

Analitik Süreç

Spekttrofotometre Animasyon: Youtube

Analitik Süreç

▪ Potansiyometrik Yöntemler

▪ Miktarı belirlenecek maddenin spesifik seçici elektrotlarının kullanımı esasına dayanır.

▪ Analiz edilecek sıvıya daldırılan bir elektrot ve referans sıvıyı içeren bir elektrot arasında

ölçülen potansiyel fark bu maddenin konsantrasyonu ile orantılıdır.

▪ Sıklıkla mineral iyonlar ve gazların ölçümünde kullanılır.

Analitik Süreç

▪ ISE

ELEKTROTLAR/ELEKTROKEMİSTRİ)

▪ Özel elektrotlar yardımı ile

numunelerde iyon farkının bir membranda (zarda) meydana getirdiği potansiyel farkının

ölçülmesine dayanan analiz

yöntemidir. Ölçülen her bir element için ayrı bir elektrot vardır.

Kaynak: AOB Lab

Analitik Süreç

▪ELEKTROFOREZ

▪ Asit ortamda katyon olarak bazik ortamda ise anyon olarak

davranan maddelerin elektrik alanda farklı hızlarda göçme

özelliklerine dayanan

miktar tayin ve ayırma

yöntemidir.

Analitik Süreç

Analitik Süreç

▪KROMATOGRAFİ

▪ Porlu ortamda hareketli bir çözücü içinde,

solütlerin farklı hızlarda göçme özelliklerine

dayanan miktar tayin ve ayırma yöntemidir.

Kağıt Kromatografi Kağıt Kromatografi

HPLC

Analitik Süreç

▪ İmmunolojik Metotlar

▪ RIA, ELISA, FIA, ECLIA, IFA gibi...

▪ Hormon ve vitamin

analizlerinde başlıca

uygulanır.

Post-Analitik Süreç

SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ, REFERANS DEĞER, RAPORLAMA

Post-Analitik Süreç

▪ Analiz sonuçlarının;

▪ Kalite kontrol kriterlerine göre değerlendirildiği,

▪ Ölçüm birimi ve referans değerlerin gözden geçirildiği,

▪ Analiz raporunun oluşturulduğu,

▪ Son kontrollorun yapıldığı ve,

▪ Hasta sahibi veya veteriner hekime ulaştırıldığı

aşamadır.

Kaynaklar

▪ eClinPath: www.eclinpath.com

▪ Hooijberg E, Leidinger E, Freeman KP. An error management system in a veterinary clinical laboratory. J Vet Diagn Invest. 2012; 24: 458–468.

▪ Jashnani KD, Karwande A, Puranik G. Icteric donor plasma: To transfuse or to discard?.

Indian J Pathol Microbiol 2012;55:604-5

▪ Karagül H, Altıntaş A, Fidancı UR, Sel T, 2000. Klinik Biyokimya. Medisan, Ankara

▪ Kaneko JJ, Harvey JW, Bruss ML, 2008. Clinical Biochemistry of Domestic Animals, 6th edi. Academic Press-Elsevier

▪ Pineda MH, Dooley MP, 2003. McDonald’s Veterinary Endocrinology and Reproduction, 5th edi. Blackwell Publishing.

▪ Thrall MA, Weiser G, Allison RW, Campbell TW, 2012. Veterinary Hematology and Clinical Biochemistry, 2nd edi. Wiley-Blackwell

Sorularınız ?

Bir sonraki konu;

Su-Elektrolit Dengesi

Biyokimya & Klinik Biyokimya

ve Laboratuvar dünyası hakkında daha fazlası için

www.biyokimya.vet

@biyokimya.vet