ANNELERİNDEKİ ADET ÖNCESİ YAKINMALARIN KARŞILAŞTIRILMASI*
Fisun Akdeniz**, Saniye Korkmaz***, Müge Tamar****, Burcu Beker*****
Ö Z E T
A m a ç : B u ça lışm a d a d e p re sy o n u olan g e n ç kızla rla d e p re sy o n u o lm a ya n g e n ç kızla rd a a d e t ö n cesi y a k ın m a la r ın ş id d e tin i v e profilini, ve a y n c a a n n e le r d e k i ve k ız la rın d a k i a d e t ö n c e si d u yg u sa l, da v
ra n ış ve fiz ik se l y a k ın m a d a lg alanm alarının iliş k isin i a r a ş tır m a k a m a ç la n m ıştır. Y ö n te m : H a sta g r u b u n u m a jö r d e p r e s if b o z u k lu k ta n ısı k o n m u ş ve en a z ik i y ıld ır d ü z e n li a d e t g ö ren 1 5 -1 8 y a ş la n ara
sın d a k i 2 0 g e n ç k ız ve k o n tr o l g r u b u n u da h iç b ir fiz ik se l v e r u h s a l y a k ın m a s ı o lm a ya n 1 7 g e n ç k ı z o lu ş tu r m u ş tu r . A d e t ö n cesi d u yg u sa l, d a vra n ış ve fiz ik se l belirtilerini g eriye d ö n ü k ola ra k sorgula
y a n P re m e n str ü e l D eğ erlen d irm e F o rm u (PDF) v e d ep resyo n belirtilerinin şid d e tin i b e lirle m e k için de B e c k D ep resyo n E n v a n te r i (BDE) k u lla n ılm ıştır. G enç k ızla rın ve a n n e le rin in a d e t d ö n g ü sü bilgileri v e a n n e le rin tıb b i ve r u h s a l h a s ta lık varlığı derlen m iştir. B u lg u la r: A ra ştırm a v e k o n tr o l g r u b u n u o lu ş tu ra n k ız la r a ra sın d a so syo d em o g ra iik veriler a ç ısın d a n is ta tis tik s e l ola ra k a n la m lı b ir fa r k y o k tur. H a sta g r u b u n d a d a h a fazla k ı z d ism e n o re d e n y a k ın d ığ ı ve d a h a fazla o k u la d e v a m sız lık ya p tığ ı h a ld e ik i g ru p a ra sın d a is ta tis tik s e l ola ra k a n la m lı b ir fa r k lılık y o k tu r . D ep resyo n g r u b u g e n ç k ızla r
la k o n tr o l g r u b u g e n ç k ız la r a ra sın d a PDF to p la m p u a n la r ın d a v e PD F’n u n bazı a lt ö lçeklerin d e (dep
re sy o n ile ilişkili) is ta tis tik s e l ola ra k a n la m lı fa rklılıkla r b u lu n m u ş tu r . D ep resyo n g r u b u g e n ç k ızla r
la a n n eleri a ra sın d a PDF toplam p u a n la r ı ve bazı a lt ö lçekler a ra sın d a is ta tis tik s e l a n la m lı fa rk lılık la r g ö zle n irk e n k o n tr o l g r u b u g e n ç k ız la r ile a n n elerin in PDF toplam p u a n la r ı ve a lt ölçekleri a ra sın da is ta tis tik s e l ola ra k a n la m lı b ir fa r k b u lu n m a m ıştır. T a r tış m a : D e p re sy o n u olan ergenler p r e m e n s tr ü e l d ö n e m d e d a h a fazla y a k ın m a la r ı o ld u ğ u n u belirtm işlerdir. B u s o n u ç d e p r e s if ergenlerin d a h a fazla p r e m e n s tr ü e l y a k ın m a ya şa d ığ ı şe k lin d e yo ru m la n a b ilir. A n c a k d e p r e s if bireylerin o lu m s u z bilişleri n e d e n iy le özbildirim ölçeğini d o ld u r u rk e n o lu m s u z cü m le le rd e n d a h a fazla e tkilen d iğ i bi
lin m e k te d ir . B u so n u çla rla d ep resyo n ta m lı bireylerde p r e m e n s tr ü e l belirtilerin varlığını ve şid d e tin i b e lirle m e k için geriye d ö n ü k ö lçekler y e r in e ileriye d ö n ü k fo rm la rın k u lla n ılm a s ın ın u y g u n olacağı söylenebilir.
A n a h ta r s ö z c ü k le r : D ep resyo n , p r e m e n s tr ü e l sen d ro m , erg en lik
SU M M A R Y : C O M P A R ISO N O F D E P R E S S E D A N D N O N -D E P R E SSE D A D O L E S C E N T G IR L S ’ A N D T H E IR M O T H E R S ’ P R E M E N S T R U A L SY M P T O M S
O b je c tiv e : In th is stu d y , w e a im e d to co m p a re th e se v e r ity a n d p rofile o f p r e m e n s tr u a l co m p la in ts b etw een d e p re s se d a n d n o n -d e p r e s s e d a d o le s c e n t girls a n d m a k e a correlation b etw een m o th e r ’s a n d d a u g h te r ’s p r e m e n s tr u a l em otional, behavioral a n d p h y s ic a l co m p la in ts. M e th o d : T w e n ty girls b e t
w een age o f 1 5 -1 8 y e a r s w ho h a d m e t D S M -IV criteria fo r m a jo r d e p ressive d iso rd er a n d h a d reg u la r m e n s tr u a l cycle fo r a t le a s t tw o y e a r s w ere recru ited . T h e co n tro l g ro u p in c lu d e d 1 7 v o lu n te e r h ig h sch o o l fe m a le s tu d e n ts w ho h a d n o p h y s ic a l a n d m e n ta l illn esses. T h e P re m e n str u a l A s s e s s m e n t F orm (PAF) w as u s e d fo r th e eva lu a tio n o f th e p r e m e n s tr u a l em otional, behavioral, a n d p h y s ic a l sy m p to m s . T h e B e c k D ep ressio n In v e n to r y (BDI) w as u s e d fo r th e eva lu a tio n o f th e se v e r ity o f d ep re s siv e sy m p to m s . T h e h is to r y o f m e n s tr u a l cycle a n d m e d ic a l a n d m e n ta l d iso rd ers fro m th e m o t
h e r s w ere g a th ered . R e s u lt : T h ere w ere n o sig n ific a n t d ifferen ces b etw een d e p re s se d a n d n o n -d e p r e s s e d g ro u p on so cio d em o g ra p h ic variables. E v e n th o u g h m o re d e p re s se d girls co m p la in e d a b o u t d y sm e n o rh e a th a n n o rm a l controls, th e re w ere n o s ta tistic a l sig n ific a n t d ifferen ces b e tw e e n tw o gro
u p s. T h ere w ere sta tistic a lly d ifferen ces b etw een d e p re s se d a n d n o n -d e p r e s s e d a d o le s c e n t girls on variables o f total PAF score, a n d s u b s c a le s o f PAF scores. T h ere w ere n o sta tistic a lly d ifferen ces b e t
w een th e co n tro l girls a n d th e ir m o th e r s on variables o f th e total PAF scores a n d s u b s c a le s o f PAF scores. D is c u s s io n : T h e a d o le s c e n t girls w ho exp e rie n c e d e m o tio n a l d istre ss, s u c h a s d ep ressio n , are lik e ly to re p o rt th e m o re ch a n g e in em otional, behavioral a n d p h y s ic a l p ro b le m s d u e to m e n s tr u a tio n . T h e s e v e r ity o f d e p re ssio n is correlated w ith th e se v e r ity o f p r e m e n s tr u a l p ro b le m s . T h e r e s u lts m a y s u g g e s t th a t d e p re s se d girls exp erien ce m o re p r e m e n s tr u a l p ro b le m s or b e c a u se o f th e ir n eg a tive cognitions, th e y are in flu e n c e d b y th e n e g a tive w o r d s /s e n te n c e s in a self-rep o rt scale. W e m a y s u g g e s t th a t th e scales w h ic h are u s e d to e v a lu a te th e p r e m e n s tr u a l c o m p la in ts o f d e p re s se d s u b je c ts re tro sp e c tiv e ly do n o t s h o w th e correct se v e r ity o f th e p r e m e n s tr u a l co m p la in ts.
K e y w o rd s: D ep ressio n , p r e m e n s tr u a l sy n d ro m e, ad o lescen ce
* A d ı g e ç e n a ra ştırm a T ü rkiye P sikiya tri D erneği, B a h a r S em p o zy u m la rı 2001 P oster B ildirisi birinciliği ö d ü lü n ü alm ıştır.
** Yrd. Doç. Dr., E ge Üniv. Tıp Fak. P sikiya tri A n a b ilim Dalı, İzmir.
*** Uzm. Dr., E ge Üniv. Tıp Fak. Ç ocuk P sikiya trisi A n a bilim Dalı, İzmir.
**** Doç. Dr., E ge Üniv. Tıp Fak. Ç ocuk P sikiya trisi A n a bilim Dalı, İzmir.
***** A rş. Qör. Dr., E ge Üniv. Tıp Fak. Ç ocuk P sikiya trisi A n a b ilim Dalı, İzmir.
Ç ocuk ve G ençlik R u h Sağlığı Dergisi : 9(1) 2 0 0 2
GİRİŞ
Depresyonun kadınlarda erkeklerden daha yay
gın ve sık görüldüğü kanıtlanmıştır. Yapılan araştırm alarda majör depresif bozuklukta cinsi
yet farklılığının yaşa özgü olduğu, ürem e çağın
da ve özellikle 12-14 yaşlar arasında belirginleş
meye başladığı gösterilmiştir (Angold ve ark.
1998, Steiner ve ark. 2000). Ayrıca ürem e çağın
da birçok kadın adet döngüsü ile ilişkili duygu
sal v e /v e y a davranışsal değişiklikler yaşam ak
tadır. Adet döngüsünün luteal fazında ortaya çı
kan ve adet kanaması ile birlikte birkaç gün için
de kaybolan duygusal, davranışsal ve bedensel belirtilere "prem enstrüel sendrom " (PMS) denir.
Prem enstrüel belirtiler m enarşdan (ilk adet ka
naması) sonra herhangi bir yaşta başlayabilir (Erikson ve ark. 2000). Geriye dönük alınan veri
lerle yapılan çalışmalarda bildirilen başlangıç yaşı ergenlik dönem inin başlangıcından yirmili yaşların sonuna kadardır (Freeman ve Halbreich 1998, Pearlstein ve Stone 1998). Araştırmacılar ergenlik dönem inde görülen prem enstrüel duy- gudu rum bozukluklarına daha az ilgi göstermiş
lerdir. Özellikle ileriye dönük desende yapılmış yeterli sayıda araştırm a yoktur. İleriye dönük ça
lışm alarda ovulasyonun gösterilmesi gerekm ek
tedir. Ancak menarş ile birlikte ilk iki yıl içinde anovulatuvar döngülere çok sık rastlanm akta- dır. Ayrıca, ergenlerde dism enore (ağrılı adet ka
namasının) sık görülebildiği ve ağrının kendisi
nin duygusal sorunlara yol açtığı iddia edildiği için prem enstrüel sendrom u değerlendirm enin güç olduğu vurgulanm aktadır. Bir grup araştır
macı ise ergenlik çağında prem enstrüel sendro- m un olmadığını ileri sürm ektedir (Freeman ve ark. 1995). Klinisyenler ve araştırmacılar ergen
lerde PMS görülm e sıklığının ve belirti dağılımı
nın daha ileri yaşlardaki kadınlarla benzer oldu
ğunu (Raja ve ark. 1992), ancak bazı yayınlarda ise ergenlerin yetişkin kadınlardan farklı pre
m enstrüel yakınm alardan söz ettiklerini bildir
m işlerdir (Fisher ve ark. 1989, Shye ve Jaffe 1991).
Ergenlerdeki PM S'un etiyolojisini araştıran bir çalışmada anneler ve kızlar arasında benzer adet öncesi yakınm alarının olduğu ileri sürülm üştür (Wilson ve ark. 1989); özellikle yorgunluk, irrita-
bilite, dism enore ve ödem açısından benzerlikle
rin olduğu görülm üştür. Ayrıca PMS yaşamış annelerin kızlarında PMS yaşamamış annelerin kızlarına göre daha sık PMS'a rastlanm aktadır (Wilson ve ark. 1991).
Bu çalışmada depresyonu olan genç kızlarla depresyonu olm ayan genç kızlarda adet öncesi yakınm aların şiddetini ve profilini ve ayrıca an
nelerdeki ve kızlarındaki adet öncesi duygusal, davranış ve fiziksel yakınm a dalgalanm alarının ilişkisini araştırm ak amaçlanmıştır.
YÖNTEM Örneklem
H asta grubunu, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisinin ayaktan hasta bi
rim ine baş vuran, fiziksel hastalığı olmayan, DSM-IV tanı ölçütlerine göre majör depresif bo
zukluk tanısı konan, en az iki yıldır düzenli adet gören (son 6 ayda adet döngüsü 24 ile 36 gün arasında olan) ve doğum kontrol ilacı kullanm a
yan 15-18 yaşları arasındaki 20 genç kız oluştur
m uştur.
Kontrol grubunu da en az iki yıldır düzenli adet gören (son 6 ayda adet döngüsü 24 ile 36 gün arasında olan), doğum kontrol ilacı kullanm a
yan 15-18 yaşları arasındaki 17 ortaöğretim öğ
rencisi gönüllü genç kız oluşturm uştur. Gönüllü genç kızlarla görüşm e yapılıp fiziksel v e/v ey a ruhsal bozukluğu olm ayanlar bu gruba seçilmiş
tir. Görüşme yapılan dört genç kız, (ikisinde m a
jör depresif bozukluk, birinde hipotiroidi ve bi
rinde epilepsi olduğu için) çalışma dışı bırakıl
mıştır.
Ayrıca çalışmaya hasta ve kontrol grubu denek
lerin biyolojik anneleri de katılmıştır. H asta gru
bunda bir anne ve kontrol grubunda 3 anne adet düzenleri ile bilgi vermemişlerdir. Olgulara ve annelerine çalışma konusunda bilgi verilmiş ve çocuklarının çalışmaya katılm asına izin verildik
lerine dair yazılı onay alınmıştır.
Veri Toplama Araçları
Araştırm a ve kontrol grubu deneklerde adet ön
cesi duygusal, davranış ve fiziksel belirtileri ge
riye dönük olarak sorgulayan "Prem enstrüel De
ğerlendirm e Formu" (PDF) ve araştırm a ve kont
rol grubunu oluşturan genç kızlarda depresyon belirtilerinin şiddetini belirlemek için Beck Dep
resyon Envanteri (BDE) kullanılmıştır.
Premenstrüel Değerlendirme Formu (Premenstrual Assesment Form, PDF)
Kadınların prem enstrüel dönem de kendilerinde gözlemledikleri duygusal, davranışsal ve fizik
sel değişimleri ölçmeye yönelik 95 soruluk bir özbildirim ölçeğidir. Halbreich ve arkadaşları ta
rafından 1982 yılında geliştirilmiştir. Türkiye'de
ki geçerlik ve güvenirlik çalışması Dereboy ve arkadaşları tarafından 1994 yılında yapılmıştır (Dereboy ve ark. 1994). Sorular altılı likert skala- sı üzerinden yanıtlanm aktadır: 1 seçeneği "deği
şim yok" anlam ına gelirken, 6 seçeneği "aşırı de- ğişim"e karşılık gelmektedir. PD F'nun 18 alt öl
çeği bulunm aktadır. PDF değerlendirilirken top
lam puan, toplam puanın yanıtlanan soru sayısı
na oranı ve olanaklı m aksim um değişimin yüz- desi kullanılm aktadır. Bir alt ölçekten alman ham skorun o ölçekten alınacak en yüksek skora oranı "olanaklı m aksim um değişimin yüzde- si"ni oluşturm aktadır.
Beck Depresyon Envanteri (Beck Depression Inventory, BDE)
Olguların kendilerince doldurulan bu ölçek Beck ve arkadaşları (1961) tarafından geliştirilmiş olup Türkiye'deki geçerlik çalışması 1989'da Hisli tarafından üniversite öğrencilerinde yapıl
mış ve 17 puan kesim noktası olarak saptanm ış
tır (Hisli 1989). Ergenlerde depresyon şiddetini ölçmek için yaygın olarak kullanılan bir envan
terdir.
Genç kızlar ve annelerinin sosyodemografik ve
rileri (şimdiki yaşı, eğitim yılı) ve adet döngüsü bilgileri (menarş yaşı, adet döngüsü süresi ve düzeni, adet kanam a süresi, kanam a şiddeti, dis- m enore öyküsü ve şiddeti, ağrıya bağlı okul de
vamsızlığı, ağrı nedeniyle ağrı kesici ilaç kullanı
mı) ve annelerin tıbbi ve ruhsal hastalık varlığı derlenmiştir. ilk görüşm ede genç kızlara PDF ve BDE, ve annelerine PDF verilmiştir.
Dismenore şiddeti kişinin ağrı yakınm asına göre hafif, orta ve ağır olarak kodlanmıştır. Ağrı ne
deniyle son 6 aydır her adet kanamsı sırasında en az bir ağrı kesici ilaç kullananlar "ağrı kesici ilaç kullanıyor" olarak kabul edilmiştir. Disme
nore nedeniyle son 6 aydır her adet kanaması sı
rasında en az bir gün okul devamsızlığı yapan genç kız "ağrıya bağlı okul devamsızlığı var"
olarak kabul edilmiştir.
İstatistiksel Analizler
İstatistiksel analizler Sosyal Bilimler için İstatis
tik Paketi 9.0 ile yapılmıştır (SSPS 9.0). Sayısal öl
çümlerin ortalam alarını karşılaştırmak için, eğer dağılım normal ise student-t testi, eğer dağılım normal değilse nonparam etrik test (Mann-Whit
ney U testi) kullanılmıştır. Kategorik değişkenle
ri karşılaştırmak için ise ki-kare testi ve Fisher kesin ki-kare testi kullanılmıştır. Hasta ve kont
rol grubu genç kızlarda depresyon şiddetinin (BDİ toplam puanı kovaryant ve bağımsız değiş
ken olarak alındığı zaman) prem enstrüel yakın
m a şiddeti (lineer regresyon analizinde PDF top
lam puanı bağımlı değişken ve lojistik regresyon analizinde prem enstrüel yakınm a küm eleri ba
ğımlı değişken olarak atandığı zaman) için ön- görücü olup olmadığını araştırılmıştır.
BULGULAR
Depresyon tamlı 20 genç kız ve annesi ile 17 sağ- Tablo 1: Hasta ve kontrol grubu kızların adet döngü düzeni ile ilgili verileri
Şimdiki yaş (yıl) M enarş yaşı (yıl)
Adet döngüsü uz. (gün) Kanama süresi
H asta grubu Kontrol Grubu t p
ort±ss ort ± ss değeri değeri
16.5 ± 0.9 16.2 ± 0.7 t = 1.035, df = 34.4 0.3AD 12.6 ± 1.1 12.4 ± 0.9 t = 0,699, df = 33.8 0.4ad
28.5 ± 1.9 29.1 ± 2.1 t =-1.006, df = 30.5 0.3AD 5.6 ± 1.1 5.4 ± 1.3 t = 0,542, df = 30.0 0.5AD ADAnlamlı değil
lıklı genç kız ve annesi adet öncesi belirtiler yö
n ü nden değerlendirilmiştir. H asta ve kontrol grubu deneklerin adet döngüsü ile ilgili bilgileri Tablo 1 ve 2'de özetlenmiştir. Adet döngüsü ile ilgili veriler (dismenore dahil olmak üzere) kar
şılaştırıldığı zam an gruplar arası istatistiksel an
lamlı bir fark bulunmamıştır.
D epresyon tanılı kızların annelerinin 10'u (%52.6) ve kontrol grubu kızların annelerinin 9'u (%69.3) halen düzenli adet gördüğünü bildirm iş
tir. H asta g rub u kızların annelerinin 5'inde (%26.3) fiziksel, 4'ünde (%20) ruhsal bozukluk ve kontrol grubu kızların annelerinin 4'ünde (%25) fiziksel, 1'inde (%6.3) ruhsal bir bozukluk belirlenmiştir.
Tablo 3'de grupların PDF toplam puanları, PDF
Tablo 2: Hasta ve kontrol grubu kızların ağrılı adet ile ilgili verilerinin karşılaştırılması
Hasta grubu (n=20)
Kontrol grubu (n=17)
p değeri Ağrı şiddeti
Hafif 2 5 0.31
Orta 5 4
Ağır 13 8
Dismenore nedeniyle
devamsızlığı olanlar 8 4
0.22
Dismenore nedeniyle 11 4 0.32
ağrı kesici kullanan.
1. kikare = 2.360, df=2 2. Fisher kesin ki-kare testi
Tablo 3: G ruplar arası prem enstrüel yakınm aların dağılımı ve karşılaştırılması
H a s ta g r u b u o rt± s s
K o n tro l g r u b u o r t± s s
H a s ta la r ın a n n e s i
o rt± s s
K o n tro l a n n e le r i o r t± s s
1 v e 2.
g r u p U d e ğ e r i
1 v e 3.
g r u p U d e ğ e r i
2 v e 4.
g r u p U d e ğ e r i
3 v e 4.
G r u p U d e ğ e r i
P D F to p la m p u a n ı 294±96 2 2 9± 67 212±87 225±83 99.5* 101.0* 129.5AD 155.0a d
P D F o r a n ı 3 .1± 1.0 2 .4± 0.7 2.2±0.9 2.3±0.8 96.5* 103.0* 127.5AD 161.5a d
1: Ç ö k k ü n lü k 60±24 46± 23 3 6 ± 2 0 3 6 ± 1 7 11.30ad 90.0* 110.0AD 161.0a d
2: E n d o je n d e p r e s if ö z e llik le r 5 3± 20 41± 12 3 5 ± 1 8 4 1 ± 2 0 95.0* 91.0* 134.5AD 143.0a d
3: L a b ilite 5 6± 23 42±19 38±21 4 0 ± 1 8 107.0AD 99.0* 131.0a d 148.5a d
4: A tip ik d e p r e s if ö z e llik le r 61±19 50± 18 37±21 4 2 ± 2 2 109.5ad 70.0* 99.5AD 151.0a d
5: h is te r o id ö z e llik le r 49±21 39± 16 3 2 ± 1 6 3 5 ± 1 7 124.0AD 106.5* 112.5a d 149.0a d
6: D ü ş m a n l ık / k ı z g ı n l ı k 5 1± 23 40± 16 3 9 ± 2 3 3 3 ± 1 4 125.0ad 128.5AD 103.0AD 156.0AD
7: S o sy a l g e r i ç e k ilm e 60±25 4 4 ± 1 7 4 0 ± 2 2 4 4 ± 2 2 C3
<Okûo
109.0AD 138.0a d 149.5a d
8: B u n a ltı 62±22 48± 16 4 6 ± 1 7 50± 19 103.0* 111.0AD 138.0a d 142.5a d
9: K e n d in i iy i h is s e tm e d e a rtış 37±15 29±12 32± 15 3 6 ± 1 7 117.0AD 154.0AD 113.0a d 144.0a d
10: Im p u ls iv ite 5 0± 24 39±19 34±21 38± 15 125.0ad 116.0AD 140.0a d 137.0a d
11: O rg a n ik m e n ta l ö z e llik le r 50±21 36±15 33± 15 3 6 ± 1 7 94.0* 103.5AD 139.5AD 158.0a d
12: S u t u t u l u m u 4 5 ± 1 7 43±19 47±21 4 1 ± 1 8 157.5AD 197.5AD 135.5a d 140.5a d
13: G e n e l fz ik ise l r a h a ts ız lık 5 7± 22 49± 20 5 0 ± 2 2 4 8 ± 2 3 142.0ad 156.5AD 141.0a d 167.5a d 14: O to n o m ik fiz ik se l d e ğ iş im le r 4 5± 16 36± 14 38± 15 40±21 118.0AD 152.0AD 137.5a d 166.5AD
15: Y o r g u n lu k 66±20 55± 20 5 4 ± 2 3 5 2 ± 2 2 111.5ad 136.0AD 128.5a d 164.0a d
16: S o sy a l işle v s e llik te b o z u lm a 50±19 39± 13 3 7 ± 1 8 37± 15 105.0* 115.5a d 132.5a d 160.0AD
17: Ç e şitli d u y g u d u r u m / 4 6± 18 35±11 3 2 ± 2 3 5 ± 1 2 105.0* 105.5AD 136.5AD 144.0a d
d a v r a n ış d e ğ iş im le r i
18: Ç e şitli f iz ik s e l d e ğ iş im le r 4 9 ± 1 7 41±11 3 7 ± 1 3 4 0 ± 2 0 125.0ad 129.5AD 123.0a d 161.5a d
B eck D e p r e s y o n E n v a n te r i p u a n ı 3 2 ± 7 14±8 9.0* - -
Kısaltmalar: ort: ortalama; ss: standart sapma; PDF: Premenstrüel değerlendirme formu; 1 ve 2. grup: Depresif kızlarla kontrol kızların karşılaştırması; 1 ve 3. grup: Depresif kızlarla annelerinin knarşılaştırılması; 2 ve 4. grup: Kontrol grubu kızlarla annelerinin karşılaştırılması; 3 ve 4. grup: depresif kızların anneleri ile kontrol grubu annelerinin karşılaştırılması
*Mann-Whitney U testi, p < 0.05 ADMann-Whitney U testi, anlamlı değil.
oranı ve alt ölçeklerin olanaklı m aksim um deği
şim oranları verilmiştir. H asta grubu ile kontrol grubu arasında PDF toplam puanları, PDF oranı, PD F'nun endojen depresif özellikler, bunaltı, or
ganik mental özellikler (dikkat ve konsantrasyo
nu sorgulayan m addeler), sosyal işlevsellikte bo
zulm a ve çeşitli d u y g u d u ru m /d av ran ış deği
şimleri alt grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı farkların olduğu bulunm uştur.
PDF alt gruplarında en çok değişim depresyon tamlı kızlarda yorgunluk (%66), anksiyete (%62) ve atipik depresif özellikler (%61) alt ölçeklerin
de ve kontrol grubunda yorgunluk (%55), atipik depresif özellikler (%50), genel fiziksel rahatsız
lık (%49) ve anksiyete (%48) alt ölçeklerinde gö
rülm üştür.
Depresyon tamlı kızlar ile annelerinin PDF top
lam puanları arasında istatistiksel olarak anlam lı farklılıkların olduğu bulunm uştur. Alt ölçekle
re baktığımız zaman, düşm anlık/kızgınlık, ken
dini iyi hissetmede artış ve fiziksel belirti deği
şimleri (su tutulum u, genel fiziksel rahatsızlık, otonomik fiziksel değişimler, yorgunluk) dışın
da tüm alt ölçeklerde farklılıklar gözlenmiştir (Tablo 3). Depresyon tamlı kızların annelerinde ruhsal bozukluk varlığı ile toplam PDF puanları arasında bir ilişki bulu nm am ıştır (r=0.369, p=0.11).
Kontrol grubu ile annelerinin PDF toplam puan
ları ve profili karşılaştırıldığı zam an hiçbir ista
tistiksel anlamlı farklılık bulunm am ıştır. Benzer şekilde depresif kızların anneleri ile kontrol gru
b un un annelerinin PDF puanları ve profili karşı
laştırıldığında istatistiksel anlamlı farklılık sap
tanmamıştır.
Prem enstrüel yakınm a şiddetine göre gruplar küm elere ayrılmış ve Tablo 4'te bu küm eler gös
terilmiştir. Toplam skorun soru sayısına bölün
mesiyle elde edilen değerler için Dereboy ve ar
kadaşlarının önerdikleri kesme noktaları kulla
nılmıştır (Dereboy ve ark. 1994). Kesme noktala
rı birinci küm e (hafif prem enstrüel yakınmalar) için 1.7, ikinci küm e (orta şiddette prem enstrüel yakınmalar) için 2.8 ve üçüncü küm e (ağır pre
m enstrüel yakınmalar) için 3.7'dir. Premenstrüel yakınm aların şiddetini karşılaştırmak için hücre başına düşen olgu sayısı az olduğu için karşılaş
tırm a yapılmamıştır. Ancak depresif genç kızla
rın %70'nin (n=14) orta v e/v ey a ağır prem enst
rüel yakınm a gösterdiği görülm üştür.
Tablo 4: Premenstrüel Değerlendirme Formu oranlarına göre belirlenen küm eler
PDF oranı 1.7'den
düşük olanlar
Küme 1 Küme 2 Küme 2
Hasta
grubu (n=20) 1 1 8 6
Kontrol
grubu (n=17) 2 2 2 2
Hastaların
anneleri (n=20) 6 6 3 2
Kontrollerin
anneleri (n=17) 6 6 3 2
• Toplam PDF puanının yanıtlanan soru sayısına oranına göre:
• Birinci küm e (hafif premenstrüel yakınmalar) için 1.7
• İkinci küm e (orta şiddette premenstrüel yakınmalar) için 2.8
• Üçüncü küm e (ağr premenstrüel yakınmalar) için 3.7
Genç kızlar arasında var olan depresyonun şid
detinin prem enstrüel yakınm a şiddeti için belir
leyici olduğu bulunm uştur (Tablo 5), başka bir deyişle BDE puanları yükseldikçe PDF toplam puanları da yükselmektedir. Premenstrüel ya
kınm a şiddetine göre küm elere ayrıldığı zam an
Tablo 5: Depresif belirti şiddetinin prem enstrüel yakınm a şiddeti için belirleyiciliği Bağımlı Bağımsız
değişken değişken PDF toplam BDE puanı
R AR2 R2
0.449 0.202 0.202
Standardize ß F
0.449 8.841
df t P
36 2.973 0.005
Not: Lineer regresyon analizi
(prem enstrüel yakınm a yok ve hafif bir küm ede, orta ve ağır şiddet ise başka küm ede toplandığı zaman) ise yine depresyon şiddetinin prem enst
rüel dönem de daha fazla yakınm a ile bağlantılı olduğu görülm üştür (Tablo 6).
deki ve erişkinlerdeki adet öncesi belirti dağılımı hakkında yorum yapm ak olası değildir.
Bu çalışmada depresyon şiddetinin artm ası ile prem enstrüel yakınm a şiddetinin de arttığı göz-
Tablo 6: Depresyon şiddetinin PMS varlığım öngörücülüğü Bağımlı
değişken
Kovaryant P SE wald df Exp (p) p
PMS şiddeti BDE 0,095 0,037 6.488 1 1.099 0.011
Not: Lojistik regresyon analizi
TARTIŞMA
Kısıtlı olgu sayısına rağm en depresyonu olan er
genlerin prem enstrüel dönem de duygulanım , davranış ve fiziksel belirtiler açısından daha faz
la değişim yaşadıkları görülm üştür. istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık bulunm asa da, dep- resyonlu kızlar kontrol grubuna göre daha fazla şiddetli dism enoreden yakınmış ve dism enoreye bağlı okul devamsızlığı ve ağrı kesici ilaç kulla
nımı depresyon olgularında daha sıktır (Tablo 2). Yazında ergenlerin %15-25'inde şiddetli dis- m enorenin günlük yaşamı etkilediği belirtilmiş
tir (Wilson ve Keye 1989). Bu çalışmadaki kont
rol olgularının %25'de dism enorenin günlük ya
şamı etkilediği yazma benzerlik gösterdiği söy
lenebilir.
Yazında ergen kızlarda adet öncesi dönem de da
ha az su tu tulum unun olduğu, ancak daha fazla irritabilite, sosyal geri çekilme ve impulsivite gi
bi yakınm alardan söz ettikleri bildirilm ektedir (Fisher ve ark. 1989, Shye ve Jaffe 1991, Dereboy ve ark. 1994, Cleckner-Smith ve ark. 1998). Bu ça
lışm ada depresyonu olan genç kızlarda PDF alt ölçekleri için hesaplanan olanaklı m aksimum değişimin yüzdesi 37 (kendini iyi hissetme) ile 65 (yorgunluk) arasında değişirken, kontrol gru
bu genç kızlarda 29 (kendini iyi hissetme) ile 55 (yorgunluk) arasındadır.
Kontrol grubu ile onların anneleri arasında ya
kınm a dağılımı açısından bir farkın gözlenme
mesi olgu sayısının az olmasına bağlı olabilir. Bu nedenle bu araştırm anın sonuçları ile ergenler-
lenmiştir. Bu sonuç depresif ergenlerin daha faz
la prem enstrüel yakınm a yaşadığı şeklinde yo
rum lanabilir ya da olumsuz bilişleri nedeniyle özbildirim ölçeğini doldururken olum suz cüm lelerden daha fazla etkilendikleri söylenebilir.
D epresyonu olan ve olm ayan kadınları pre
m enstrüel sendrom açısından karşılaştıran bir araştırm ada depresyonluların daha şiddetli pre
m enstrüel sendrom yaşadıkları bildirilm iştir (Si
egel ve ark. 1986). Yakın zam anda yapılan bir iz
leme çalışmasında depresif bozukluğu olan ka
dınların olmayanlara göre PMS puanlarının da
ha yüksek olduğu görülm üş ve prem enstrüel be
lirtilerdeki yüksek puanlar yüksek depresif p u anlarla ilişkilendirilmiştir (Harlow ve ark. 1999).
Bulgularımızı destekleyen çalışmalarda olum suz sözcüklerin ve cümlelerin depresyonu olan bireylerin dikkatlerini daha çok çektiği (Yonkers 1997), başka bir deyişle geriye dönük olarak öl
çeği doldururlarken içinde bulundukları ruhsal durum larının yargılamalarını etkilediği ileri sü
rülm ektedir (Endicott ve Halbreich 1982). Bir başka çalışmada da PD F'unda daha fazla pre
m enstrüel değişim belirten kişilerin depresyon, kaygı ve aleksitimi puanlarının daha yüksek ol
duğu bulunm uştur (Dereboy ve ark. 1994). Bu sonuçlarla depresyonlu prem enstrüel belirtilerin varlığını ve şiddetini belirlemek için geriye dö
nük ölçeklerin uygun olmadığı düşünülm ekte
dir. Ayrıca geriye dönük olarak inceleme yapan form larda m enstruasyon ile bağlantılı belirtiler daha az ya da daha fazla bildirilebilir (Freeman ve ark. 1993).
D epresyonu olan bireylerde prem enstrüel d u y
gulanım dalgalanm alarını ve sağlıklı genç kız
larda prem enstrüel sendrom klinik özelliklerini belirlemek için adet öncesi değişikliklerin gün
lük ileriye dönük değerlendirildiği 6 aylık izlem çalışması tarafım ızdan yürütülm ektedir. Devam eden bu araştırm anın sonuçları ile geriye dönük olarak derlenen bilgilerin karşılaştırılması d u ru m unda depresyon sırasında prem enstrüel dö
nem de belirtilerde alevlenme olup olmadığı ile ilgili daha tutarlı verilere ulaştıracaktır.
KAYNAKLAR
A n g o ld A , Costello EJ, W orthm an CM (1998) P uberty a n d dep ressio n : th e roles o f age, p u b e rta l s ta tu s a n d p u b e rta l timing. P sychol M ed 28:51-61.
C leckner-Sm ith CS, D oughty A S , G rossm an J A (1998) P rem en stru a l sy m p to m s. P revalence a n d severity in a n ad o lescen ce sa m p le. J A d o le sc H ea lth 22:403-408.
D ereboy Ç, D ereboy İF, Yiğitol F, C o şku n A (1994) Pre
m e n strü e l değerlendirm e fo r m u n u n p s ik o m e trik verileri:
k ü m e a n a litik bir çalışm a. T ürk P sikiya tri D ergisi 5 :8 3 90.
E n d ico tt J, H albreich U (1982) R etrospective reports o f p re m e n stru a l cha n g es: fa c to r s affecting confirm ation by d a ily ratings. P sychopharm acol B ull 18:109-112.
E rik s so n E, S u n d b la d C, Y o n kers KA, S te in e r M (2000) P rem enstrual d y sp h o r ia a n d related conditions: s y m p tom s, p a th o p h ysio lo g y a n d treatm ent. M ood D isorders in W om en içinde, M Steiner, KA Y o n kers ve E E riksso n (eds). M artin D unitz, London, s.2 6 9 -2 9 3 .
F ish er M, Trieller K, N apolitano B (1989) P rem enstrual sy m p to m s in a d o lescen ts. J A d o le sc H ea lth 10: 3 6 9 375.
F reem an EW , R ickels K, S o n d h eim er S J (1993) Pre
m en stru a l s y m p to m s a n d d y sm e n o rrh e a in relation to em o tio n a l d is tr e s s fa c to r s in a d o lescen ts. J P sych o so m
O b ste t G yn a el 14:41-50.
F reem an EW , R ickels K, S c h w e ize r E, Ting T (1995) R e la tio n sh ip s b e tw e e n a g e a n d sy m p to m se v e rity am ong w o m e n se e k in g m edical tre a tm e n t fo r p re m e n stru a l sy m p to m s. P sychol M ed 25:309-315.
F reem an EW , H albreich U (1998) P rem enstrual sy n d r o m es. P sychophram acol B ull 34:291-295.
H arlow BL, C ohen LS, Otto M W (1999) P revalence a n d predictors o f d e p re s siv e s y m p to m s in older p re m e n o p a u s a l w om en. A rch G en P sych ia try 56:418-424.
H isli N (1989) B e c k d e p re s y o n e n va n te rin in geçerliliği ü zerin e çalışm a. Psikoloji D ergisi 22:118-126.
P earlstein T, S to n e A B (1998) P rem en stru a l syn d ro m e.
P sych ia tr Clin N orth A m 21:577-590.
R a ja SN, F eeh a n M, S ta n to n WR, G ee R (1992) P revalen
ce a n d correlates o f th e p re m e n stru a l s y n d r o m e in a d o lescence. J A m A c a d C hild A d o lesc P sych ia try 3 1 :7 8 3 789.
S h y e D, J a ffe B (1991) P revalence a n d correlates o f pe- rim en stru a l sy m p to m s: a s tu d y o f Israeli teen a g e girls. J A d o lesc H e a lth 12:217-224.
Sieg el JP, M eyers B, D ineen M K (1986) C om parison o f d e p r e s s e d a n d n on d e p r e s s e d w o m e n w ith s e v e r e p r e m en stru a l ten sio n sy n d r o m e . P sych o th e r P sychosom 45:113-117.
S te in e r M, B orn L, M arton P (2000) M enarche a n d m ood d iso rd ers in a d o lescen ce. M ood D isorders in W om en içinde, M Steiner, KA Y o n kers ve E E rik sso n (eds). M ar
tin D unitz, London, s.2 4 7 -2 6 8 .
W ilson CA, K e y e W R (1989) A s u r v e y o f a d o lescen t d y sm e n o rrh e a a n d p re m e n stru a l s y m p to m fr e q u e n c y . J A d o lesc H e a lth 10:317-322.
W ilson CA, T urner CW, K e y e W R (1991) Firstborn a d o le s c e n t d a u g h ters a n d m o th ers w ith a n d w ith o u t p r e m e n s tr u a l sy n d r o m e : a co m p a riso n . J A d o le s c H e a lth 12:130-137.
Y o n kers KA (1997) The a sso cia tio n b e tw e e n p r e m e n s t
rual d ysp h o ric d iso rd er a n d o ther m ood disorders. J Clin P sych ia try 5 8 (su p p l 15):19-25.
