Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2016-2017 Bahar Dönemi
KALP VE DAMAR HASTALIKLARI
(BES 102. Demografi ve Sağlık Dersi) Beslenme ve Diyetetik Bölümü
(4)
1
KÜRESEL ÖLÜM NEDENLERİ
2
ÖLENLERİN HASTALIKLARA GÖRE DAĞILIMI(TÜRKİYE-2008)
3
KAN DOLAŞIMI
Büyük Kan Dolaşımı; Kalbin sol karıncığından(ventrikül) çıkan O2’den zengin kan, aort ve atar damar(arter) yoluyla tüm vücuda(organ, doku ve hücrelere) gider.
Oradan CO2’den zengin kan kapiller (kılcal damar) ve toplar damarlar(ven) yoluyla kalbin sağ kulakcığına gelir. Buna Büyük Dolaşım denir.
Küçük Kan Dolaşımı; Kalbin sağ karıncığından(ventrikül) çıkan CO2’den zengin kan, büyük pülmoner arterle akciğere gelir. Burada CO2’yi bırakıp O2’yi alan kan, büyük pülmoner venle kalbin sol kulakcığına(atriyum) gelir. Buna da Küçük Dolaşım denir.
Kalbin sol tarafında, diğerine göre kan basıncı yüksektir(60/70/80 mm/Hg), sağ tarafında ise kan basıncı daha düşüktür(10/20/30 mm/Hg),
4
KALP HASTALIKLARI
Doğumsal(Konjenital) Kalp Hastalıkları;
VSD(Ventriküler Septal Defekt); Karıncıklar arası bölge delik,
ASD(Atrial Septal Defekt); Kulakcıklar arası bölge delik,
FT(Fallot Tetrolojisi); VSD+Pülmoner arter ağzında stenoz(darlık),
BDT(Büyük Damar Transpozisyonu); Sağdan çıkan büyük damarlar soldan, soldan çıkan büyük damarlar sağdan çıkar,
Akkiz(Sonradan Gelişen) Kalp Hastalıkları;
Endokardit(ARA’ya bağlı); Kalbin iç tabakası iltihabı,
İnfektif Endokardit/Bakteriyel Endokardit; Kalbin iç tabakası iltihabı,
Kalp Yetmezliği; Kanın pompalanmasında yetersizlik ve kalpte büyüme,
Koroner Kalp Hastalığı;
Anjino pektoris; Ateroskleroza bağlı olarak koronerlerde darlık,
Myokart enfarktüsü; Ateroskleroza bağlı olarak koronerlerde tıkanma,
5
DOĞUMSAL(KONJENİTAL) KALP HASTALIKLARI NEDENLERİ VE
Doğumsal(Konjenital) Kalp Hastalıkları;
VSD(Ventriküler Septal Defekt); Karıncıklar arası bölge delik,
ASD(Atrial Septal Defekt); Kulakcıklar arası bölge delik,
FT(Fallot Tetrolojisi); VSD+Pülmoner arter ağzında stenoz(darlık),
BDT(Büyük Damar Transpozisyonu); Sağdan çıkan büyük damarlar soldan, soldan çıkan büyük damarlar sağdan çıkar,
Nedenleri;
Kalıtım, akraba evlilikleri,
Gebeliğe özen;
Teratojenik ilaçlar,
İntrauterin enfeksiyonlar(TORCHS), özellikle Kızamıkcık,
Radyasyon(Röntgen vb.),
Diyabetli anne(Diyabetik Anne Bebeği-Büyük Damar Transpozisyonu),
6
DOĞUMSAL(KONJENİTAL) KALP HASTALIKLARI (VSD-ASD-FT-DBT)
Canlı doğan bebekten yaklaşık %1’ konjenital kalp hastalığı ile doğmakta,
Bu sıklık ölü doğanlarda % 5, düşüklerde % 10-25,
Doğumsal kalp hastalığı olan bebeklerin büyük çoğunluğu doğmadan ölmekte, (Doğal seleksiyon),
Yaş Sayı % 0-3 497 38.2 4-10 630 48.5 11+ 173 13.3 Toplam 1300 100.0
7
AKKİZ(SONRADAN GELİŞEN) KALP HASTALIKLARI NEDENLERİ VE
Akkiz(Sonradan Gelişen) Kalp Hastalıkları;
Endokardit(ARA’ya bağlı); Kalbin iç tabakası iltihabı,
İnfektif Endokardit/Bakteriyel Endokardit; Kalbin iç tabakası iltihabı,
Kalp Yetmezliği; Kanın pompalanmasında yetersizlik ve kalpte büyüme,
Koroner Kalp Hastalığı;
Anjino pektoris; Ateroskleroza bağlı olarak koronerlerde darlık,
Myokart enfarktüsü; Ateroskleroza bağlı olarak koronerlerde tıkanma,
Nedenleri;
A grubu beta hemolitik streptekok enf.(Tonsilit, Kızıl, İmpetigo, Erizipel/Yılancık),
Yüksek kolestrol(Hiperkolestrolemi)-Ateroskleroz,
HDL; Damarlardan karaciğere gelen, aterosklerozdan koruyan,
LDL; Sindirim sistemi ve karaciğerden damarlara gelen ve ateroskleroza eğilimi artıran,
Sigara, alkol,
Yanlış beslenme(aşırı tuzlu, aşırı yağlı beslenme),
Aşırı Kilo(BKİ 25’in üzerinde),
Hipertansiyon,
Diyabet,
Stres(Distres),
Hareketsiz yaşam,
Uygun olmayan ağız hijyeni ve yetersiz diş fırçalama,
8
KOLESTROL’ÜN
İŞLEVLERİ, YARARLARI VE GEREKLİLİĞİ,
Hücre zarlarının inşası ve bakımı, hücre sinyal iletimi ve membranlardaki iyon ve protein geçirgenliği,
Steroid yapılı hormonların üretimi (Kortizol, Aldosteron, Cinsiyet hormonları;
Testosteron, Östrojen, Progestron),
D vit. üretimi ve yağda eriyen vitaminlerin (A,D,E,K) metabolizması,
Safra üretimi( yağların sindirimi için),
Sinir hücreleri arasındaki sinapslar’ın güçlenmesi,
Bağışıklık sistemi hücrelerinin işlevleri, için kolesterol gereklidir.
9
KOLESTEROL TÜRLERİ
Saf kolesterol kanda akışkan değildir,
Akışkan olması için karaciğerde proteinle bağlanarak lipoprotein’e dönüşmesi gerekir,
Lipoproteinler’in yüzeyinde yer alan proteinler,
kolesterolün hangi hücrelerden alınıp, hangi hücrelere taşınacağını belirler,
İki önemli lipoprotein(kolestrol türü) var,
LDL(Low Density Lipoproteins=Düşük Yoğunluklu Lipoprotein) KÖTÜ KOLESTROL);
Karaciğer ve bağırsaklardan damarlara ve hücrelere gitme eğiliminde,
Vücutta gerekli işleri yaptıktan sonra(hücre zarı onarımı, iletim, sinaps, steroid hormonlar, vitamin üretimi ve metabolizması vb.) kanda yüksek olması halinde fazlası,damar duvarında ATEROM denen sert ve yağlı tabaka oluşturma eğilimindedir,
HDL(High Density Lipoproteins=Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein) İYİ KOLESTROL;
Hücrelerde sentezlenen kolesterolü(LDL), kullanıldıktan sonra atılması için karaciğere taşır,
Kolesterolü damar duvarlarından uzaklaştırır,
Ateromlardaki(aterosklerotik plak) kolesterolü karaciğere geri taşır,
10
KOLESTEROL SAĞLANAN KAYNAKLAR VE DIŞARI ATILIMI
1.
Besin Yoluyla Dışarıdan Alınan;
2.
Vücut Tarafından Üretilen;
Karaciğer (Günlük üretimin %20-25’i),
İnce bağırsaklar (Safra ve besin yoluyla
bağırsaklara giren 1200-1300 mgr kolesterolün yarısı kana geçer),
Adrenal bezler(Böbrek üstü bezleri),
Üreme organları(Testis, Over),
70 kg bir insanın vücudunda 35 gr kolesterol vardır,
Günlük vücuttaki üretim 1 gr,
Besin yoluyla alınan 200-300 gr,
Besin yoluyla alınan kolesteroldeki artış, vücutta üretilenin azalmasına yol açar,
Besinlerden gelen miktarın azalması, vücutta üretilenin artmasına yol açar,
Dışarı Atılım; Karaciğerden safra aracılığıyla olur,
11
KOLESTEROL DÜZEYLERİ
Total Kolesterol;
130-199 mg/dl. Normal İstenen Düzey,
200-239 mg/dl. Sınırda Yüksek,
240 mg/dl. ve üzeri Çok Yüksek,
LDL Kolesterol;
130 mg/dl’nin altı Normal İstenen Düzey,
131-159 mg/dl. Sınırda Yüksek,
160 mg/dl. ve üzeri Çok Yüksek,
HDL Kolesterol(Normal İstenen Düzey);
Normalde 35-60 mg/dl,
Kadında 55 mg/dl,
Erkekte 45 mg/dl,
Total Kolesterolün HDL Kolesterole oranı 5:1 olması uygundur.
12
YÜKSEK LDL KOLESTEROLÜN ZARARLARI
Ateromların Oluşumu (Ateroskleroz/Arteriyoskleroz);
Hangi organ damarında oluşursa o organa ilişkin hastalık ve bulgular gelişir,
Koronerlerde Aterom; Koroner arter hastalığı,AP,MI,
Böbrek damarlarında Aterom; Hipertansiyon, böbrek yetmezliği,
Beyin damarlarında Aterom; Hemipleji(İnme),
Pankreas damarlarında Aterom; Diyabet,
Safra taşları oluşumu,
13
YÜKSEK LDL KOLESTEROLE NEDEN OLAN ETMENLER
1.
Kalıtım; Ailesel yüksek kolesterol erken yaşta kalp krizine yol açabilir,
2.
Aşırı Kilo; Bel çevresi erkeklerde 100, kadınlarda 85 cm üzeri ve BKİ 25’in üzeri, (Kilo verme LDL’nin düşmesine, HDL’nin yükselmesine eğilimi artırır),
3.
Yanlış Beslenme,
4.
Hareketsiz Yaşam,
5.
Stres,
6.
Sigara ve Alkol;
Aşırı Alkol;
Karaciğer ve kalp başta olmak üzere tüm organlara zarar verir,
Hipertansiyona yol açar,
Ttigliseriti yükseltir,
14
HDL KOLESTEROLÜN YÜKSELMESİNİ LDL KOLESTEROLÜN DÜŞMESİNİ
ETKİLEYEN ÖNERİLER
15
22 ÜLKEDE YAPILAN BİR DEĞERLENDİRMEDE;
50 yaş altında kalp hastalığı olma olasılığı:
Avrupa Ülkeleri’nde %13,
Türkiye’de %23,
Kalp hastası olduğunu bilenlerden sigara içmeye devam edenler:
Avrupa Ülkeleri’nde %17,
Türkiye’de %23,
Kalp sorunu olanların %35’i şişman(Türkiye)
16
EN ÇOK GÖRÜLEN KALP HASTALIKLARI (TÜRKİYE)
17
KORONER KALP HASTALIĞI(KKH)
(KORONER ARTER HASTALIĞI/ATEROSKLEROTİK KALP HASTALIĞI)
Kalbe kan ve oksijen sağlayan kılcal damarların(koroner) giderek daralmasına koroner arter hastalığı denir,
Genellikle kolesterol’ün oluşturduğu plaklar (ateroskleroz) neden olur,
Koroner arterler daraldıkça, kalbe giden kan giderek azalır,
Bu durum göğüs ağrısı, nefes darlığı, kalp krizi gibi belirtilere yol açar,
Türkiye’de en sık ölüm nedeni,
40 yaşından sonra koroner kalp hastalığı olasılığı:
Erkeklerde %49, Kadınlarda %32,
Yaş arttıkça risk de artmakta,
18
ERKEK VE KADINLARDA KKH (TÜRKİYE-2008)
Erkeklerde KKH gelişme riski, kadınlardakinden daha yüksek,
19
KALP YETMEZLİĞİ
Tanım:
Doğuşta ya da sonradan edinilen bir hastalık sonucu, kalbin görevini tam yapamaması durumu,
Hemen bütün kalp hastalıklarının son dönemlerinde ortaya çıkan bir klinik tablo,
Kadınlar arasında daha yaygın, sıklığı yaşla artar, 65 yaş üzerinde %o 30-130 arasında değişir,
Nedenleri:
Sol Kalp Yetmezliği;
Mitral veya aort kapak hastalığı,
Koroner yetmezlik,
Hipertansiyon(Yüksek kan basıncı),
Sağ Kalp Yetmezliği;
Doğuştan kalp hastalıkları(VSD,ASD,FT),
Kronik akciğer hastalıkları(KOAH=Kronik bronşit, Bronşektazi, Astım bronşiyale, Amfizem),
Belirtileri;
Nefes darlığı,
Öksürük,
Ayaklarda ödem,
Röntgende(telegram) büyümüş kalp görüntüsü,
EKG’de değişiklikler,
20
KALP KRİZİ
(MYOKART ENFARKTÜSÜ)
Kalbin kasına yeteri kadar kan- oksijen gitmemesi ve kas
hücrelerinin canlılığını yitirmesi sonucu ortaya çıkan klinik
tabloya kalp krizi (miyokard enfarktüsü) denir.
21
KALP KRİZİ
(MYOKART ENFARKTÜSÜ)
Koroner arterlerdeki tıkanma kalp kasına kan ve oksijen akışını engeller, bu da o bölgedeki kalp hücrelerinin ölümüne neden olur.Bazı vakalar belirtisiz geçirilir, EKG’de görülebilir (Kolleteralleşme/ damarlaşma)
ME Belirtileri;
Göğüste şiddetli ağrı(bıçak saplanır gibi),
Göğüste basınç hissi,sıkışma,
Sol kola ve bileğe vuran ağrı,
Sararma,soğuk soğuk terleme,
Tansiyonda ani yükselme,
Nabız sayısında artma(taşikardi),
Bulantı,kusma,
22
23
KALP HASTALIĞI RİSK FAKTÖRLERİ
Değiştirilemeyen Risk Faktörleri;
Kalıtım(Genetik), Ailede kalp hastalığı öyküsü,
Yaş,
Cinsiyet (Erkek),
Değiştirilebilen Risk Faktörleri;
Sigara alışkanlığı,
Yanlış beslenme,
Yüksek kan kolestrol düzeyi,
Stres(distres),
Hareketsiz yaşam,
Obezite,
Hipertansiyon
Diabetes mellitus(Şeker hastalığı),
24
KALP HASTALIKLARINDAN GENEL KORUNMA ÖNERİLERİ
Akraba evliliğinden kaçınma,
Gebeliğe özen(Konjenital Kalp Hastalıkları);
Genetik danışmanlık,
Teratojenik ilaçlar,
İntrauterin enfeksiyonlar(TORCHS),
Radyasyon(Röntgen vb.),
Diyabetli anne(Diyabetik Anne Bebeği-Büyük Damar Transpozisyonu),
Sigara içilmemeli,
Doğru beslenme,bol sebze meyve yemeli,günlük yağ ve tuz alımı azaltılmalı,
Düzenli egzersiz,yürüyüş(Günde 30-45 dak.),
Uygun kiloyu koruma(BKİ=Kilo(Kg)/Boy(m) karesi),
Yüksek tansiyon tedavi edilmeli,
Stres(distres) yönetimi, stresle baş etme,
Kolesterol düşürülmeli,
Diyabete dikkat etmeli,yüksek şeker düşürülmeli,
Doğum Kontrol Haplarına dikkat,
Zaman zaman SAĞLIK KONTROLLERİ,
25
DEĞERLENDİRME SORULARI
1.
Türkiye’de ölümlere yol açan hastalık gruplarını sırasıyla yazınız.
2.
Doğumsal(Konjenital) kalp hastalıklarının adlarını ve nedenlerini belirtiniz.
3.
Akkiz(Sonradan gelişen) kalp hastalıklarının adlarını ve nedenlerini belirtiniz.
4.
Türkiye’de en çok görülen 1.2. ve 3. sıradaki kalp damar hastalıklarının adlarını yazınız.
5.
Kronik kalp hastalığı, kadınlar arasında mı yoksa erkekler arasında mı daha sık görülür?
6.
Kalp yetmezliği, kadınlar arasında mı, yoksa erkekler arasında mı daha sık görülür?
7.
Kalp krizi(enfarktüs), kadınlar arasında mı, yoksa erkekler arasında mı daha sık görülür?
8.
Diyabetik anne bebeğinde daha çok hangi doğumsal kalp hastalığı görülür?
9.
Değiştirilebilen kalp hastalığı risk faktörlerini yazınız.
10.
Değiştirilemeyen kalp hastalığı risk faktörlerini yazınız.
11.
Kalp hastalıklarından korunmak için alınacak önlemleri maddeler halinde yazınız.
26
KAYNAKLAR
Tanman, B., Cantez, T., Yüksel Ertuğrul, T.,(1984). “Kalp Damar Sistemi”. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları. İstanbul:Nobel Tıp Kitabevi.
Wolfe, R. R.,Wiggins, J. W., (1993). “Kardiyovasküler Hastalıklar”. Çocuk Hastalıkları Tanı ve
Tedavi.(Çev:Faik Sarıalioğlu, Murat Yurdakök, M. Tezer Kutluk, A. Süha Çalıkoğlu).1.Cilt, 1.bs.
Ankara: Barış Kitabevi.
Hull, D., Johnston, D. I.,(1993). “Essential Paediatrics”. London: Churchill Livingstone, Longman Group Limited.
Berkow, R., Fletcher, A. J(Ed).,(1987). “The Merck Manual of Diagnosis and Therapy, Cardiovascu lar Disorders”. Rahway: Merck & Co., Inc. USA.
Sağlık Bakanlığı.(2010). “Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2008”, Ankara: Refik Saydam Hıfsıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfsıssıhha Mektebi Müdürlüğü.
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü(2009). “Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
2008”.Ankara:Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi.Yayın No:NEE-HÜ.09.01.ISBN 978- 975-491-274-6
Türkiye İstatistik Kurumu Verileri, 2008.
Sağlık Bakanlığı(Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme Programı),
