HBMTAL 10. SINIF TARİH DERSİ ÇALIŞMA NOTLARI

1

HBMTAL 10. SINIF TARİH DERSİ ÇALIŞMA NOTLARI YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYE’Sİ

TÜRKLERDEN ÖNCE ANADOLU’NUN DURUMU

Anadolu,

 Türkler tarafından fethinden önce Bizans-Sasani savaşların nedeniyle harap bir haldedir.

 Can ve mal güvenliği nedeniyle halk şehirlere göç etmiştir. Doğu Anadolu'da nüfus büyük ölçüde azalmıştır.

 Bu dönemde Anadolu'da, büyük çoğunluğu Rumlar olmak üzere Ermeniler ve Süryaniler yaşamaktadır.

 Bizans'ın otoritesini büyük ölçüde kaybetmesinden yararlanan Ermeniler ve Gürcüler, Bizans'a bağlı olarak doğuda kendi prensliklerini kurmuşlardır.

 Anadolu'nun bu durumu yurt arayışı içinde olan Oğuz Türkleri için oldukça elverişli bir ortam oluşturmaktaydı.

SELÇUKLU AKINLARI

 Tuğrul ve Çağrı Beyler döneminde Anadolu için yapılan ilk savaş olan Pasinler Savaşı gerçekleşti.

 Sulatan Alparslan döneminde yapılan Malazgirt Zaferi ile Anadolu'nun kapıları Türklere açıldı ve Türkler "yurt edinmek amacı" ile kitleler halinde Anadolu'ya gelmeye başlamışlardır.

DİKKAT: Bazı batılı tarihçiler, Anadolu'ya "Güneşin battığı yer" bazıları ise "Turkia" veya "Küçük Asya", İslam yazarları ise "Memalik-i Rum" veya "İklim-i Rum" (Roma Ülkesi) anlamında isimlerini vermişlerdir.

ANADOLU'DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ

 Büyük Selçuklu Sultanları Alparslan ve Melikşah Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'nun fethi ile doğrudan uğraşmamışlar, Anadolu'nun fethi görevini Selçuklu melik ve komutanlarına

bırakmışlardır.

 Fethettikleri toprakları “ Kılıç Hakkı” olarak fethedenlerin yönetimine vermeleri sonucu Anadolu'da Büyük Selçuklu Sultanlığı'na bağlı "İlk Büyük Türk Beylikleri" kurulmuştur.

DANİŞMENTLİLER (1080-1178)

 Danişmentoğlu Ahmet Gazi tarafından merkezi Sivas olmak üzere Orta Anadolu'da kurulmuştur.

 Bizanslılarla, Haçlılarla ve Ermenilerle savaşmışlar, sınırlarını Fırat'tan Sakarya'ya kadar genişletmişlerdir.

 Türkiye Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan Danişmentlilere son vermiştir. Danişmentliler, Türkiye Selçuklu Devleti'ne katılan ilk Türk Beyliğidir.

 Tokat'ın Niksar ilçesinde Yağıbasan Medresesi, Kayseri Ulu Cami, Melikgazi Türbesi ünlü eserleri arasındadır. Yağıbasan Medresesi, Türkiye'de inşa edilen ilk medresedir.

SALTUKLULAR (1072-1202)

 Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'da kurulan ilk Türk Beyliğidir.

 Alparslan'ın komutanlarından Emir Kasım Saltık tarafından kurulmuştur.

 Merkezleri Erzurum'dur.

 Haçlılara karşı savaştıkları gibi Gürcülerle de savaşmışlardır.

 Türkiye Selçuklu Sultanı Rükneddin Süleyman Şah Gürcistan seferi dönüşünde Erzurum ve yörelerini ele geçirerek beyliğe son vermiştir.

 Kale Cami, Tepsi Minare, Üç Kümbetler, Mama Hatun Türbesi Saltuklulardan günümüze kalan önemli eserleridir.

2

MENGÜCEKLER (1072-1228)

 Alparslan'ın komutanlarından Mengücek Gazi tarafından Erzincan, Kemah ve Divriği yörelerinde kurulmuştur.

 Anadolu'nun Türkleşmesine, Türk-İslam kültür ve sanatının gelişmesine önemli katkı sağlamışlardır.

 Gürcülere ve Rumlara karşı başarılı savaşlar yapmışlardır.

 Anadolunun ilk külliyesi olan Divriği Külliyesi Mengücekler’e aittir. (Külliye, bir cami çevresinde birden çok hayır kurumunun yer aldığı hayır kurumlarıdır. Aynı avlu çevresinde medrese, imarethane, darüşşifa v.b hizmetler verilir.)

 Türkiye Selçuklu Sultanı I. Aleaddin Keykubat 1228'de Beyliğe son vermiştir.

ARTUKLAR (1072-1202)

 Anadolu'nun fethi ile görevlendirilen Artuk Beyin oğulları Sökmen ve İl Gazi tarafından Güneydoğu Anadolu'da kurulmuştur.

 Hasan Keyf ,Mardin ve Harput Artukluları olmak üzere 3 kol halinde yaşamışlardır.

 Malabadi Köprüsü ve Mardin Ulu Cami önemli miraslarıdır.

 Robotik biliminin kurucusu El – Cezeri bu dönemde yaşamıştır.

ÇAKA BEYLİĞİ (1081-1093)

 Bizanslıların esaretinden kurtularak İzmir'e gelen ilk Türk denizcisi Çaka Bey tarafından kurulmuştur.

 İlk Türk denizci beyliğidir.

İLK TÜRK BEYLİKLERİNİN TÜRK TARİHİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

 Anadolu'nun fethini gerçekleştirdiler.

 Gerek fetihlerle, gerekse yaptıkları imar faaliyetleri ile Anadolu'nun Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağladılar.

 Türk-İslam dünyasını Bizans, Ermeni, Gürcü ve Haçlılara karşı korudular.

 Anadolu'daki yerlere Türkçe adlar verdiler.

 Anadolu'ya cami, kervansaray, han, hamam, külliye v.b pek çok yapı armağan ettiler. (İmar faaliyetinde bulundular.) Böylece Anadolu'yu bayındır hale getirdiler.

3

TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ

KUTALMIŞOĞLU SÜLEYMAN ŞAH

 Anadolu Selçuklu Devleti Anadolu Fatihi olarak tarihe geçen Kutalmış oğlu Süleyman Şah tarafından başkent İznik olmak üzere kurulmuştur.

 Süleyman Şah’ın güney Anadolu’da yaptığı fetihler Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş ile aralarının açılmasına ve savaşmalarına neden olmuştur. Süleyman Şah bu savaşta yenilmiş ve ölmüştür.

Mezarı Suriye'de ki "Caber Kalesi'nde Türk Mezarı" olarak tanınmaktadır.

I. KILIÇARSLAN

 I. Haçlı Seferiyle İznik elden çıktı, başkent İznik’ten Konya‘ya taşındı I. MESUT

 II. Haçlı seferlerini durdurdu.

 Anadolu’ya ilk defa Türkiye denmeye başlandı

 İlk Anadolu (Türkiye) Selçuklu parasını (Bakır) bastırdı.

II. KILIÇARSLAN

 Danişmentlilere son verdi, Mengücekleri denetim altına aldı.

 Bizans’la Miryokefalon Savaşı (1176) yapıldı. Türkleri Anadolu’dan atmak isteyen Bizans’la yapılan bu savaşı Bizanslılar kesin bir biçimde kaybetti. Miryokefalon Savaşı’nın Sonucunda ,Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinleşti, Bizans savunmaya Türkler taarruza geçti ve Bizans’ın Anadolu’yu alma ümidi sona erdi.

 İlk defa altın ve gümüş paralar bastırıldı I. GIYASEDDİN KEYHÜSREV

 Antalya alındı, ticaret ve liman şehri haline getirildi. Akdeniz’e önem verilmeye başlandı.

 Antalya’da donanma kuruldu, ilk defa denizciliğe başlandı.

İZZEDDİN KEYKAVUS

 Sinop fethedildi Karadeniz’de önemi arttı, ticaret gelişti.

ALEADDİN KEYKUBAD

 Türkiye Selçuklularının en parlak dönemidir

 Ticareti geliştirdi. Yeni yollar, kervansaraylar yaptı ve sigortacılık uygulamasını başlattı.

 Alanya(Alaiye) alındı, tersane kuruldu

 Sinoptaki donanmayla suğdak limanına deniz aşırı sefer yapıldı, Kırım’a Türk tüccarlar yerleştirildi.

 Harzemşahlarla Yassıçimen Savaşı yapıldı. (1230) Bu savaşla Harzemşahlar yıkılma sürecine girdi ama bu Anadolu Selçuklu Devleti içinde sonun başlangıcı oldu, bunun sebebi Harzemşahlar’ın Moğollar ile Anadolu Selçuklu Devleti arasında tampon bölge görevi görmesiydi. Bu savaş sonucunda Anadolu Moğol istilasına açık hale geldi.

II. GIYASEDDİN KEYHÜSREV

 Anadolu Selçuklu devleti bu dönemde zayıflamaya başladı ve yıkılma sürecine girdi. Yönetimde vezir Saadeddin Köpek’in etkisinde kaldı.

 Türkiye tarihindeki ilk dini nitelikli ayaklanma olan Baba İshak ayaklanması (Babailer isyanı) çıktı.

(1240)

 Moğollar (İlhanlı Devleti) ile Kösedağ Savaşı yapıldı. (1243) Anadolu Selçuklu Devleti Moğollar karşısında tutunamadı. Kösedağ Savaşı sonucunda Türkiye (Anadolu) Selçuklu devleti yıkılma sürecine girdi. Moğollar şehirleri yağmalamaya başladı. Anadolu’da sosyal-ekonomik hayat büyük zarar gördü. Anadolu’daki tüm ticari canlılık sona erdi. Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu. İkinci Beylikler Dönemi’ne bu savaşın akabinde girildi.

4

HAÇLI SEFERLERİ (1096-1270)

Hristiyan Avrupalıların birleşerek XI. Yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu, Suriye ve Filistin’e düzenledikleri seferlere “Haçlı Seferleri” denir.

HAÇLI SEFERLERİN SEBEPLERİ

DİNİ SEBEPLER

 Hıristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs, Antakya, gibi kutsal şehirlerin ele geçirilmek istenmesi.

 Kuluni tarikatının çalışmaları.

 Papanın etki alanını genişletmek istemesi.

 Katolik Kilise’nin tüm Hıristiyan dünyasını egemenlik altına almak istemesi.

SİYASİ SEBEPLER

 Bizans’ın Türk ilerleyişi karsısında Avrupa’dan yardım istemesi.

 Derebeylerin etkinliklerini artırmak istemeleri.

 Batıya doğru gelen Türk ilerleyişinin durdurulmak istenmesi.

 Senyör ve şövalyelerin macera istekleri.

EKONOMİK SEBEPLER

 Avrupalıların doğu ülkelerinin zenginliklerini ele geçirmek istemeleri.

 Avrupa halkının yoksulluk içinde olmasına karşılık Doğu’nun zenginlik ve refah içinde bulunması.

 Önemli ticaret yollarının Müslümanların elinde bulunması.

HAÇLI SEFERLERİNİN GELİŞİMİ

 I. Haçlı Seferi:(1096 – 1099) Kudüs Haçlıların, İznik ve Batı Anadolu Bizans’ın eline geçti.

Selçuklular Konya’ya kadar çekildiler. Konya’yı başkent yaptılar. (Amacına ulaşan tek seferdir)

 II. Haçlı Seferi: (1147–1149) Anadolu'ya gelen haçlılar Selçuklular tarafından yenilgiye uğratıldı

 1176 Haçlılarla işbirliği yapan Bizans, II. Kılıç Arslan komutasında Türkiye Selçuklularına Miryokefalon’da yenildi. Bu zafer Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinleştirdi.

 III. Haçlı Seferi: (1189–1192) Selahattin Eyyubi’nin Hittin Savaşında Haçlıları yenerek Kudüs’ü alması üzerine düzenlendi. Haçlılar başarılı olmadı.

 IV. Haçlı Seferi: (1204) Haçlılar İstanbul’u işgal ederek Bizans’taki karışıklıklardan yararlanarak Latin İmparatorluğunu kurdular

HAÇLI SEFERLERİNİN SONUÇLARI

DİNİ SONUÇLARI

 Kilise ve din adamlarına Hıristiyanların duyduğu güven azaldı.

 Papalık kurumu güç kaybetmeye başladı. Skolâstik düşünce zayıfladı.

 Avrupalılar kutsal saydıkları yerleri Müslümanların elinden alamamıştır.

SİYASİ SONUÇLARI

 Seferlere katılan derebeylerin bir kısmının ölmesi ve bazılarının ekonomik güçlerini kaybetmesi ayrıca Papalığın ve Katolik kilisesinin gücünü kaybetmesi, kralların monarşi idaresinin

kuvvetlenmesine yaradı.

 Anadolu Selçuklu devletinin Anadolu'da üstünlük sağlaması gecikti.

5

EKONOMİK SONUÇLARI

 Avrupa ile İslam dünyası arasında ticaret faaliyetleri gelişmiş Akdeniz limanlarının önemi artmıştır.

 İtalya'daki Venedik, Cenova ve Napoli şehirleri deniz ticaretiyle zenginleşti.

 Anadolu şehirleri başta olmak üzere Suriye ve Filistin ekonomik yönden zarar görmüşlerdir.

 Haçlıların deniz yoluyla taşınması Avrupa’da gemiciliğin gelişmesinde etkili oldu.

KÜLTÜREL VE TEKNİK SONUÇLARI

 Avrupalılar İslâm medeniyetini yakından tanıdılar ve bundan faydalandılar.

 Kâğıt, barut, matbaa ve pusula gibi icatlar Avrupa’ya götürüldü.

 İslam ülkelerindeki fen ve teknik eserler Avrupalılarca öğrenilmeye başlandı. Bu durum Yeniçağdaki Hümanizm, Rönesans, Reform ve Coğrafi Keşiflere katkıda bulundu.

TÜRKİYE (ANADOLU) SELÇUKLULARINDA TEŞKİLAT VE SOSYOKÜLTÜREL YAPI DEVLET YÖNETİMİ

 Anadolu Selçuklu Devletinde, İslam öncesi Türk devletlerinde görülen “Ülke hanedan mensuplarının ortak malıdır” ve “Kut” anlayışları geçerliliğini korumuştur.

 Kut anlayışına göre, ülke toprakları haneden üyelerinin ortak malı kabul edilmiştir. Bu sisteme göre sık sık taht kavgaları çıkmış ve Türk devletleri kısa sürede parçalanmıştır. Türk devlet geleneğinde olduğu gibi, Türkiye Selçuklularında da ülke, hanedanın ortak malı kabul edilmiş ve şehzadeler arasında paylaştırılmıştır.

 Sultanlar çocuklarını(melik) vilayetlere göndermiş yanlarına da “atabey” denilen meliklerin devlet yönetimi ve askerlik konularında deneyim kazanmalarını sağlayan kişiler verilmiştir.