Antiseptik ve Dezenfektanlar

 Bu konuda incelenecek maddeler canlı ve

cansız cisim ve yüzeylerin

İsimlendirm

e

 Bu ilaçların, mikroorganizmalar üzerindeki

İsimlendirm

e



Dezenfektan

jermisid

bakteri ve diğer hastalık yapıcı etkenleri tahrip etmek için kullanılan madde(ler)

tanımlanır. Dezenfektanlar

 Antiseptikler ise mikroorganizmaları genellikle

öldürmezler; üreme veya gelişme hızını

yavaşlatırlar ya da engellerler. Bakteriyel

hastalıkları önlemek veya baskı altında tutmak için canlı yüzeylere uygulanırlar. Bu sebeple, istenmeyen doku hasarı ve irkiltiden kaçınmak

için, formülasyonlarda antiseptik maddenin

yoğunluğu düşüktür. Yoğunluğunun artırılması, bakteriler yanında, dokuları da öldürebilir. Dokular üzerinde yıkımlayıcı etkileri sebebiyle, yüksek yoğunlukta kullanıldıklarında, bazıları

 Çevrede insan ve hayvan sağlığıyla ilgili

olarak su, toprak, alet vb malzemelerdeki mikroorganizmaların yok edilmesi amacıyla kullanılan maddeler

sanitizerler

_{Dezenfektan (jermisid)}

Cansız cisimlerde

Mikroorganizmaları öldürür

Antiseptik

Mikroorganizmaların üreme ve gelişimini engeller

Canlı doku ve yüzeylere Yakıcı, dağlayıcı etki

Bakterisid, fungusid, virusid, sporisid, koksidisid, oosid, ameboesid

Sanitizer; su, topraktaki mikroorganizmalar _{Strerilizasyon; ısı ve kimyasal maddelerle}

Etki şekilleri

 Antiseptik ve dezenfektanlar seçici etkileri

en az ve dolayısıyla etki spektrumları en

geniş olan maddelerdir.

Etki şekilleri

1. Hücre proteinlerinin yapısını bozarlar

 Fenoller, iyot, alkol, aldehit

2. Bakteri yüzeyinde kalın bir tabaka

 Boyalar

3. Enzim/enzimler etkilenir

 _Fenoller

4. Hücre zarı geçirgenliğini değiştirirler

 Yüzeyde etkin maddeler

5. Yapısal ve görevsel olaylar etkilenir

Etki spektrumları

Etki spektrumları geniş

İyot, klorlu bileşikler, aldehitler

Bazıları seçici etkili

_{Hekzaklorofen, - gram pozitiflere}

Bakteri sporları dayanıklı

Bakteri sporlarında bulunan dipikolinik asit ve sporlara kolay

Etkinlik

Bir antiseptik veya dezenfektan maddenin etkinliği uygulama

yoğunluğu, uygulama sıklığı ve süresi, sıcaklığı,

mikroorganizma sayısı ve duyarlılığı ile gelişip-üredikleri ortam, pH, taşıtın cinsi gibi pek çok faktöre bağlıdır.

İdeal antiseptik / dezenfektanın özellikleri

Etki gücü yüksek, spektrumu geniş Hızlı etkili

Organik maddelerden etkilenmemeli

İyi nüfuz etmeli

Isı ve mikroorganizma sayısı etkisini değiştirmemeli

Dayanıklı, etki süresi uzun

Hoşa gitmeyen, koku, renk ,boyama

Antiseptik / dezenfektanların kullanılması

Deri, mukoza, yüzeyel hastalıklarda

Ameliyat sahası (alkol, benzalkonyum) Yara ve yanık tedavisi

Vücudun dışarıya açık boşluklarında

Ahır, ağıl, kümes, gıda imalathanelerinde Meme başı antiseptiği

Besin ve ilaçların korunmasında

Halojenli bileşikler, klorhekzidin

Antiseptik / dezenfektanların sınıflandırılması Fenol türevleri _Alkoller _Aldehidler Asitler _Alkaliler

Halojen ve halojenli bileşikler

Yükseltgeyici maddeler Ağır metaller ve tuzları Yüzeyde etkin maddeler Boyalar

_Biguanidler

Amfoterik maddeler

Fenol ve türevleri

_{En eski dezenfektanlardan}

Kömür katranından elde edilirler Fenol; son derece zehirli / yakıcı

_{Kreozoller, ksilenoller}

Geniş etki spektrumu Sporlara etkisi zayıf

Fenol

 _{Karbolik asit}

 Tüm uygulama yollarından emilir

 Protoplasma zehiri; proteinleri çöktürür  Yoğunluğa bağlı olarak;

 Antiseptik, irkiltici, anestezik, dağlayıcı

 Etkisi güçlü ve iyi

 Pahalı ve zehirli bir madde

 %2’den yoğun çözeltileri özellikle kediler ve diğer türler için zehirli

 Veteriner hekimlikte göbek kordonu antiseptiği ve dağlanması

Fenol türevleri

Klinikte, hayvan barınakları, ilaç ve besin endüstrisinde

Krezol

Krezilik asit

Odun katranının damıtılmasıyla

Bakteri/memeli hücreleri için protoplasma zehiri

Organik maddelerin bulunması etkinliği değiştirmez Daha az yakıcı, dağlayıcı

Dezenfektan amaçla yaygın Lizol

Rezorsinol

Rezorsin

_{Keratin eritici etki}

_{Sivilce, kellik, psoriazis}

Deri ve kulak hastalıklarında Pellitol merheminin yapısında

Hekzaklorofen

Derinin ameliyata hazırlanmasında Helmint, bakteri ve mantarlara etkili

Kreozat

Solunum yolu antiseptiği

Klorkreozol Parabenler Timol

_{Bakteri ve mantarlara etkili,} _{Koku giderici etki}

Bithionol

Helmintler yanında, bakteri ve mantarlara

Pikrik asit

_{Hafif derecede yerel etki}

Katranlar

Alkoller

Antiseptik, dezenfektan, çözücü

Etki yağdaki çözünürlüğe göre değişir _{Etil alkol (izopropil alkol de kullanılır)}

Proteinleri çöktürerek, yüzey gerilimini azaltarak

Etil alkol

Berrak, renksiz, su ve organik çözücülerle karışabilen

uçucu ve yanıcı bir sıvı

Bakterilere güçlü etki (sporlara etkisiz) Etki çabuk başlar ve hızlı seyreder

Deri ve mukoz zarlarda yüksek yoğunluk irkiltici

Aldehitler

Formaldehit, glutaraldehit

Proteinlerin amino grubuna bağlanarak – azometinler

Yüzeyde etkin maddeler /amfoterik maddelerle sinerjizma

Formaldehit

Renksiz, şiddetli irkiltici, kokulu bir gaz %37-40’lık çözeltileri formol/formalin

Polimerize formu paraformaldehit

Bakteri, mantar ve virüslere etkili M.Tüberculosis ve virüslerin çoğuna Özellikle dezenfektan olarak

Veremlilerde balgamın mikropsuzlaştırılması Dumanlama şeklinde uygulanır

Birçok biyolojik maddenin korunmasında Otlak ve meraların dezenfeksiyonu

Glutaraldehit, (Glutaral)

_{Alkali ortamda daha etkili}

Formaldehitten en az 3 kez daha etkin

Son derece geniş etki spektrumu Virüs, bakteri ve spor formları Asitler

_{Organik ve inorganik asitler}

Besin maddelerinin korunması, antiseptik ve dağlayıcı

Borik asit

Zayıf antiseptik etki

Doku ve mukozalara irkiltici değil

Organik asitler Asetik asit

%5’e kadar bakterilerde gelişmeyi engelleyici Alkalilerle yanıklarda ve zehirlenmelerde

Benzoik asit

_{Keratin eritici etki}

_{Glisinle birleşerek hippurik asit halinde atılır} Whitfield’s merhemi

Salisilik asit

Bakteri ve mantarlara etkisi zayıf _{Keratin eritici etki}

Alkaliler

_{Etkileri muhtemelen hidroksil iyonundan ileri gelir}

Sodyum hidroksit

Birçok mikroorganizmayı öldürür

Kanatlı kolerası, pullorum etkenleri

Vücut dışına atılan parazit larvalarına karşı Yüksek yoğunlukları şarbon sporlarına

Sıcak ve kaynar suyla hazırlanan çözeltileri Danalarda boynuz çıkmasının engellenmesi Derideki siğil vb. üremeler için

Dağlayıcı bir madde

Kalsiyum oksit

Sönmemiş kireç, kireç

Halojenler ve halojenli bileşikler

Protoplazmaya aşırı ilgilerinden dolayı Klor > Brom > İyot

Organik maddeler varsa iyot daha etkin _{Sporlara da etkirler}

İyot ve bileşikleri İyot

_{Elementer iyot; koyu, metalik, kırmızı-kahve} renkte, kristalize

Çıplak elle dokunmamalı

Etki şekli farklı mekanizmalarla

Oksijen ihtiyacı / enzimatik etkinlik

Virüsler dahil tüm mikroorganizma ve sporları Antiseptik olarak kullanılır

Diğer antiseptiklere üstün özellikleri İyot çözeltileri

Kuvvetli iyot tentürü

100 ml’de 85 etil alkolde 5 g KI ve 7 g I

Zayıf iyot tentürü

100 ml’de 50 etil alkolde 2.5 g NaI ve 2 g I

Kuvvetli iyot çözeltisi, lugol çözeltisi

100 ml suda 5 g I ve 10 g KI

Zayıf iyot çözeltisi

100 ml suda 2.5 g NaI ve 2 g I

Gliserin iyode

İyodoform

Organik iyot bileşiği _{Uzun etkili bir madde} İyodoforlar

Taşıt maddelerle iyodun karışımı _{Asit ortamda etkililer}

Canlı ve cansız yüzeylerde I salıvererek Deri, mukoza ve yara antiseptiği

Piyeten, çatal çürüğü, tırnak hastalıkları, mantar

hastalıkları, deri ve meme başı antisepsisi

Povidon iyot

İyot ve polivinil pirrolidon karışımı Br.abortus’a etkili

Klor ve klorlu bileşikler İçme ve kullanma sularında Tıp ve cerrahide

Çevre sağlığının korunmasında

Klor

Şiddetli kokulu, yükseltgeyici ve zehirli Kloraminler oluşturarak etki

Etkisi elementer şekli ve hipoklorik asitten Asit ortamda daha etkili

Tıpta hipokloritler

İçme ve kullanma sularında _{Suya 0.5 ppm}

İnorganik klor bileşikleri _{Hipokloritler}

Sodyum hipoklorit (NaOCl)

Işığa duyarlıdır, hızla parçalanır

Labarak, Javel, Dakin, Değişik Dakin

Süt ürünleri, et ürünleri imalathanelerinde Klorlu kireç

Ağartıcı toz, kireç kaymağı Son derece irkiltici

İçme suları ve cansız yüzeylere uygulanır Kümes altlıkları ve kafeslerde

Organik klor bileşikleri Kloroforlar, kloraminler

_{Organik maddelerden etkilenmezler} Yavaş klor salınımı

Kloramin-T

_{Kuvarterner amin tuzları ve NaOH ile birlikte} Hayvan barınakları, süt ve ürünleri ile et ve

ürünleri işletmelerinde Bromlu bileşikler

Metilen bromür

Gaz şeklinde bir madde _{Koksidi sporlarına karşı}

Yükseltgen maddeler

Oksijen açığa çıkararak etkirler Gram negatif ve pozitif bakterilere Hidrojen peroksit

_{%30-33 salınabilir oksijen içerir}

Uygulamada %3’lük çözeltisi oksijenli su

Hasarlı dokularda etki daha fazla-katalaz Köpürmenin mekanik etkisi

_{Yaralarda ve pansuman malzemelerinde}

Potasyum permanganat

Organik maddeler etkisin azaltır Oksijen salıvererek etkir

Ağır metaller

Bakterilerde sülfidrilli gruplarla tepkime Civa > gümüş > çinko > bakır

Civa

Sülfidrilli gruplarla tepkime Mantarlara daha güçlü etki Daha çok deri antiseptiği

İnorganik civa bileşikleri Süblime

Civa-2 klorür; %10’luk çözeltisi Organik civa bileşikleri

Merbormin

İlk organik civa bileşiği

Thiomersal

Gümüş bileşikleri

Antiseptik, büzüştürücü, dağlayıcı

Bakteride sülfidril, karboksil gruplarıyla Canlı dokuda gümüş albüminat

İnorganik gümüş bileşikleri Gümüş nitrat

Dokularda büzüştürücü, dağlayıcı

Yara ve ülserlerde iyileşmeyi teşvik edici Dağlayıcı kalem

Gümüş sülfadiazin

Çinko bileşikleri

Büzüştürücü, kan kesici, dağlayıcı, antiseptik Proteinleri çöktürerek etki

Çinko oksit

Ekzema, kellik, irinli sivilce, kaşıntı, alerjik olgular Merhem, liniment şeklinde

Çinko sülfat

_{Koku giderici etki} Bakır tuzları

Bakır sülfat

Göz taşı; CuSO_4.5H20

Yüzeyde etkin maddeler _{Deterjanlar, sürfaktarlar}

_{Anyonik, katyonik ve iyonik olmayanlar} Plazma zarı geçirgenliğini değiştirirler Bakteri, mantar ve virüslere etki

Katyonik yüzeyde etkin maddeler Katyonik deterjanlar, sürfaktarlar _{Gram pozitif ve negatiflere etki}

Benzalkonyum (zefiran), setilprimidin, setilmetil amonyum

Sabun ve anyonik maddelerle geçimsiz

Benzalkonyum

Sağlam doku, mukozalar ve yaraların antisepsisi Etki yavaş gelişir

Dezenfektan amaçla da kullanılır

Ameliyat malzemelerinde

Kauçuk ve deri etkiyi azaltır

Anyonik deterjanlar

Sabunlar, safra tuzları, sodyum loril sülfat Sodyum loril sülfat

Islatıcı ve temizleyici özellikte

Sabunlar

Molekülde suyu seven / sevmeyen gruplar Gram pozitif ve aside dirençli bakterilere _{Deri el ve ayaklarda antiseptik etki}

Bazı antiseptiklerle kombine uygulama Yumuşak sabunlar

_{NaOH ve KOH’un yağ asitleriyle karışımı}

_{Sert sabunlar}

Boyalar

Bakteride gelişmeyi engelleyerek

Azo boyalar

Doku üremesini teşvik için Skarlet kırmızısı

Akridin boyalar

Flavinler; kömür katranından Etkisini hipokloritler engeller

Gram pozitiflere daha güçlü etki

Rivanol (etakridin)

Gram pozitiflere güçlü etki Yara, yanık tedavisinde

Akriflavin

Biguanidler

Klorhekzidin, aleksidin, polimerik biguanidler

Hücre zarı geçirgenliğini değiştirerek etki Geniş etki spektrumu

Anyonik yüzeyde etkin maddeler ve inorganik anyonik maddelerle geçimsiz

Klorhekzidin

Gram pozitif ve negatiflere etki (virüs) _{Antiseptik ve dezenfektan olarak}

Deri, mukoza ve meme antisepsisi

Hayvan barınakları ve üretim tesisleri

Pseudomonaslara etkir

Organik ve inorganik maddelerin bulunması

Diğer antiseptik / dezenfektanlar İhtammol (ihtiyol)

%10 oranında kükürt

_{Hafif irkiltici, antiseptik etki}

Kronik yangılarda iyileştirici, olgunlaştırıcı

Virüslere etkiyen maddeler

Kanatlılarda yalancı veba virüsü

_{Formaldehit, kloramin-T, klorlu kireç}

Kanatlı çiçek virüsü

Formaldehit, metil bromür

Taşınabilir gastro-enterit virüsü

_{Formaldehit, NaOH, hipoklorit}

Şap virüsü

Formaldehit, NaOH, K₂MnO₄, hipoklorit

Marek hastalığı virüsü

Hayvan Barınakları ve Araçların

Dezenfeksiyonu

 Özellikle kanatlılarınkiler olmak üzere,

Hayvan barınakları ve araçların dezenfeksiyonu Güvenlik kuşağı, 2 m

Temas süresi, 30 dk

Canlı hayan taşıyıcılarının yıkanması _{Uygun rat zehirlerinin kullanılması} Ilık-sıcak suyla hazırlanmış çözelti püskürtülerek

Dezenfeksiyondan önce yüzeyler iyice temizlenmelidir