Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Yakın Doğu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi’ne aittir. Bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders çeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Her hakkı saklıdır © 2014 Yakın Doğu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi uzem.neu.edu.tr
Eğitimde Teknoloji Kullanımı
Uz. Şenay KOCAKOYUN
Distance Learning Center Near East University Nicosia, Northern Cyprus e-mail: senaykocakoyun@gmail.com
7. DERS
Özel Eğitimde Öğretim Teknolojilerinin Kullanımı
Eğitimde Teknoloji Kullanımı
Özet
• Bütün bireylerin eğitiminde olduğu gibi özel eğitime ihtiyaç duyan bireylerin eğitiminde de, onların ileride başkalarına bağımlı olmadan yaşamlarını sürdürmeleri, kendi kendilerine yetecek duruma gelmeleri ve toplumla bütünleşmeleri amaçlanmaktadır.
• Özel eğitime ihtiyacı olan öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarına hitap edecek öğrenme ortamlarının oluşturulabilmesi günümüzde öğretim teknolojilerinin olağanüstü gücünden yararlanmakla mümkün olacaktır.
• Bu bölümde özel eğitimde kullanılan öğretim teknolojilerinin neler olduğu ve ne amaçla kullanıldığı, ilgili alan yazın da incelenerek aktarılmıştır.
• Özel eğitim, özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yönetimleri, bu bireylerin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ile akademik disiplin alanlarındaki yeterliliklerine dayalı olarak uygun ortamlarda sürdürülen eğitim olarak tanımlanmaktadır.
• Özel eğitime gereksinim duyan bireylerin eğitiminde, onların eğitim yaşantıları güçlükleri ortadan kaldırmak ve eğitim fırsat eşitliğini sağlamak gerektiği üzerinde dikkatle durulan ilkelerden biridir.
• Özellikle günümüzde bilgi ve iletişim tekneolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler, özel eğitime ihtiyaç duyan bireylerin eğitim gereksinimlerinin karşılayacak ve bireysel farklılıklarını göz önünde bulunduracak zengin öğrenme ortamlarının oluşturulmasını sağlamaktadır.
• Bu ortamlarda kullanılacak uygun destekleyici teknolojilerin seçimi, onların yaşam kalitesinin arttırmanın yanında bağımsız yaşama becerileri üzerinde de olumlu bir etkiye sahip olacaktır.
• Özel eğitime ihtiyaç duyan bireylere esnek erişim fırsatları sağlamak için günümüzde bir çok teknolojik ürün yardımcı teknolojilerle donatılmıştır.
• Öğrenme yetersizliklerine uyarlanabilecek ve okula yeterliliği, matematik, yazma ve daha fazlası için üretkenliği ve akademik performansı düzenlemeye yardımcı olabilecek birçok özelliğin mobil cihazlar üzerine yerleştirilmesi bu duruma bir örnektir.
Bir dökumanı veya seçilen metni doğal konuşmacı gibi seslendirme, tuş vuruşunu azaltma, imla hatalarından kurtulma ve böylece yazma becerilerini desteklemek amacıyla öneri veren kestirimci yazılım uygulamaları, okuma yazma ve öğrenme problemleri olan bireylere önemli fırsatlar sunmaktadır.
• Ekran büyütme, ekran kontrastını ayarlama ve imleç boyutunu artırma, ekran seslendirme ve yalnızca klavye kullanarak internet’te gezinti, sohbet, e-posta gözderme özelliği görme engelli bireyler için geliştirilmiş yardımcı teknolojilerdir.
• Bir web sayfası üzerinde gezinirken ekran üzerinde herhangi bir yere dokunulduğunda dokunulan yerin ne olduğu ile ilgili Türkçeyi de içine alan 36 farklı dilde açıklama yapabilen teknolojiler de mevcuttur.
• Ayrıca okuma güçlüğü olan öğrenciler için basılı metinlerin yanı sıra küçük görüntülerin taranmasına, depolanmasına ve seslendirilmesine olanak veren kalem tarayıcılar, okur-yazar olmayan ve konuşamayan bireyler için dokunmatik ekranlar, işaret dili videolarını ve metin karşılıklarını eş zamanlı sunabilen yazılımlar ile web ortamları özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler için uygundur.
• Özel eğitimde kullanılan teknolojilerin sunumu yapılırken teknolojilerin genel özellikleri göz önünde bulundurularak bir sınıflamaya gidilmiş ve uygun görülen uygulamalar bu sınıflama içerisinde alt başlıklara dayanılarak sunulmuştur. Bunlar:
• Bilgisayar Destekli Uygulamalar
• Web Destekli Uygulamalar
• Çoklu ortam uygulamaları
• Mobil teknoloji uygulamaları
• Akıllı tahta uygulamaları
• HAPTİK Uygulamaları
Bilgisayar Destekli Uygulamalar
• Farklı engel gruplarındaki öğrenciler için ihtiyaçlarına uygun bireyselleştirilmiş öğrenme ortamlarının oluşturulması için önemli fırsatlar sunmaktadır.
• İçeriği sese dönüştüren, ses oluşum sürecini somutlaştıran, grafik sembolerle kavram ve okuma-yazma öğretimini destekleyen, iletişim olanaklarını arttıran ve benzer şekilde bir çok engel grubunun dezavantajlı durumunu ortadan kaldırmaya yardımcı olmak amacıyla hazırlanan bilgisayar destekli materyaller bu amaç için kullanılmaktadır.
Bilgisayar Destekli Uygulamalar
• Kavram ya da beceri öğretiminin sağlanmasına yönelik hazırlanan öğretici yazılımlar, sürekli tekrar yapma olanağı sağlayan oyunlar, öğrenme içeriğiyle ilgili gerçekci deneyimler sunan simülasyonlar, farklı engel grupları için tasarlanan grafik sembol sistemleri, görme engelli bireyler için tasarlanmış ekran okuyucular şeklinde örneklendirilebilir.
Öğretici Yazılımlar
• Bir konu ya da kavramın öğretiminde kullanılan yazılımlara öğretici yazılımlar, bire-bir eğitim yazılımları ya da özel ders yazılımları adı verilmektedir.
• Çiftçi (2009), işitme engelli öğrencilerin yazılı anlatım becerilerini geliştirmek amacıyla bir öğretici yazılım geliştirmiştir. İşitme engelli öğrencilerin cümle kurma ve cümlede zamanları doğu olarak kullanabilme becerilerine yönelik olarak geliştirilen materyal, öğrencilerin zamanları doğru olarak kullanabilme becerilerini geliştirmelerine yardımcı olmuştur.
• Kiboss (2012), işitme engelli öğrencilerin temek geometri başarısını ve geometri öğrenme ortam algılarını geliştirmek için bir eğitim yazılımının etkinliğini incelemiştir.
• Yazı grafik, animasyon, ses ve görüntü editörlerini içinde barındıran yazılımın ekran görüntüsü:
Simülasyonlar
• Gerçek ortamda yaşanması veya gözlenmesi mümkün olmayan olay veya durumlarla ilgili gerçekci deneyimler elde etmeye olanak sağlayan simülasyonlar, öğrenme ortamlarına önemli avantajlar kazandırmaktadır.
• Simülasyonlar zaman kaybına neden olan sınırlılıkları ortadan kaldırarak öğrenmeye daha çok vakit ayrılmasını sağlar ve kullanıcıların kendi öğrenme hızlarına göre ilerleyebilmelerine olanak verir.
• Uygulama esnasında anında verilen geri bildirimler kullanıcılara olay ya da durumlarla ilgili araştırmaya ve incelemeye sevk edebilmektedir.
Simülasyonlar
• Simülasyonlar, özel eğitim alanında özellikle dil ve konuşma problemlerinin iyileştirilmesi veya düzeltilmesine yönelik çalışmalarda yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Simülasyonlar
• Baldi, Türçe’nin doğru ve akıcı konuşulmasını desteklemek amacıyla ses araçlarının nasıl kullanılması gerektiği ile ilgili görsel bilgiler sunan Artikülasyon Materyali, 2 ve 3 boyutlu simülasyonlara örnektir.
• Fonolojik ve dilbilimsel farkındalığı geliştirmek, konuşma artikülasyonunu düzeltmek, sözlük ve gramer öğretmek için tasarlanmış türlü egzersizler içeren bir öğreticidir. Yeni dil öğrenicileri ve işitme engelli olan bireylerin konuşması eğitiminde kullanılan bir sistemdir.
• Baldi’nin farklı yüz ifadeleri
Grafik Sembol Set /Sistemleri
• Grafik semboler konuşmayı iletişim aracı olarak kullanamayan ve özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler için alternatif iletişim aracı olarak düşünülmektedir.
• Sembollerin taşıdıkları anlamlar kolayca tahmin edilebilmekte ve öğrenmede gereli bilişsel yük azalmaktadır.
• Sembol destekli öğrenme materyalleri ve sembol hikayeleri içeren setin özellikle okuma yazma ve iletişim eğitimi üzerine odaklanan bilgisayar destekli ürünleri vardır.
• Communicate: SymWriter ve Point bu ürünlere örnektir.
Grafik Sembol Set/Sistemleri
• Point: ziyaretçi bir kelimenin üzerinde fareyi beklettiğinde kelimelerin olası anlamlarını gösteren sembollerin bir listesi ekranda gözükmektedir.
• Communicate : semboleri temel alarak geliştirmiş bir kelime işlemci yazılımıdır. Yazılım kelime ve semboleri sıralama için etkin bir ortam sağlar. Kullanıcılar yazarken kelimenin anlamını görme imkanı bulurlar.
Oyunlar
• Belirlenen hedefleri öğrencilere kazandırma, motivasyonlarını arttırma, okuma yazma becerilerini geliştirme, kompleks süreçlerini anlama, streteji gelişimini sağlama gibi özellikleriyle özel eğitim alanında etkin kullanılabilecek bir bilgisayar destekli öğretim yöntemidir.
• Oyunların özel eğitim alanında otistik çocukların sosyal gelişimlerini sağlama amacıyla kullandıkları görülmektedir.
Oyunlar
• İnsansı etkileşim becerileri kazandırılmış mobil robotları otizm terapisinde bir öğretim aracı olarak kullanmışlardır.
• kullanıcıların tüm bedenleriyle etkileşime geçebildikleri robotlarla her hangi bir öğretim yapılmaksızın iletişim becerilerini keşfetmeleri amaçlanmıştır.
Web Tabanlı Araçlar
• Özel eğitime ihtiyaç duyan bireylerin iletişim, okuma-yazma becerilerini geliştirmek ve öğretim programında yer alan kazanımlara ulaşmasını sağlamak amacıyla alternatif öğrenme ortamları sunmaktadır.
• Bu ortamlar aile eğitimi, işbirliği sağlama ve gerçekci deneyimlerin paylaşımı gibi destek eğitimlerin sağlanması açısından da özel eğitimde kullanılmaktadır.
Web Tabanlı Araçlar
• Disleksi olan öğrencilerin senkron text tabanlı e-öğrenme ortamlarında akranlarıyla etkileşim kurarken önemli bir dezavantajları var mıdır? Sorusuna yanıt arayan araştırmacılar problem temelli öğrenme yaklaşımını benimsemiş ve disleksi olan öğrencilerin bulunduğu gruplarla çeşitli etkinlikler yürütmüşlerdir.
• Öğrenme etkinliklerini desteklemek amacıyla WebCT sitesi tasarlanmıştır.
Web Tabanlı Araçlar
• Şılbır (2011), GÖRYAP adı verilen web tabanlı ortamı işitme engelli bireylerin yazma becerilerini geliştirmek amacıyla geliştirmiştir.
Görselleri temel alarak geliştirilen ortam, her bir kelime ve ek için hazırlanan görsellerin bir araya getirilerek cümle oluşturulması esasına dayandırılmıştır.
Webquest
• Düşüjk düzeyde okuma ve bilişsel yeterliliklere sahip, İnternet’i yeni kullanmaya başlayan öğrencilerin konuyla ilgili olmayan içeriği ayırt edememe sorunlarının üstesinden gelme gibi özellikleriyle özel eğitim alanında kullanılabilecek niteliktedir.
• Webquest özel eğitimde yapılandırmacı bir araç olarak görülmekte önceden yapılandırılan web tabanlı öğrenme ortamında belirlenen bilgiler üzerine öğrencilerin belirli görevleri gerçekleştirmeleri sağlanmaya çalışılmaktadır.
• Özel eğitime gereksinim duyan öğrencilerin bilgilerini arttırdığına, öğretim programını zenginleştirdiğine, aktif öğrenmeyi sağladığına ilişkin sonuçlara varılmaktadır (Kleemans et al.,2011).
Çoklu Ortam Uygulamaları
• Metin, grafik, resim, video ve sesin bilgisayar ortamında bir araya getirilmesiyle oluşturulan çoklu ortamlar göze, kulağa, dokunma duyusuna hitap etmesi bakımından kullanıcılarına gerçek yaşama yakın, dikkat çekici, esnek öğrenme ortamları sunmaktadır.
Etkileşimli çoklu öğrenme ortamlarında öğrenenlere öğrenme ortamı içerisinde öğrenme stil ya da stratejilerine göre ilerleme serbestliği sunan çoklu ortam uygulamaları, bu yönüyle özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler için ayrıca bir öneme sahiptir.
Çoklu Ortam Uygulamaları
• Günlük yaşam aktivitelerininin kazanımına yönelik senaryolaştırılmış hikayeler, kavram, okuma yazma ve müfredat öğreninimine yönelik animasyonlar özel eğitime ihtiyaç duyan bireylere alternatif öğrenme olanakları sunan çoklu ortamlar olarak sıralanabilir.
E-Kitap
• Metin, resim, animasyon ve ses bileşenlerini bütünleştiren özellikleriyle e-kitapların, öğrenme güçlüğü yaşayan öğrencilerin okuma yazma becerilerini geliştirebilecek niteliklere sahip oldukları ifade edilmektedir.
• Araştırmalar öğrenme güçlüğü yaşayan ya da yavaş öğrenen öğrencilerin eğitiminde e-kitap kullanımının sorumluluk sahibi olmalarını, eğlendirici, aktif öğrenme deneyimleri, hikayeleri anlamalarını sağladığı ifade edilmiştir.
Akıllı Tahta Uygulaması
• Öğrenci, öğretmen ve diğer kişiler arasında senkron etkileşimi sağlama, içeriğin oluşturulmasında işbirlikli çalışma becerilerini geliştirme ve kalemler kullanılarak uygulama üzerinde içerik oluşturabilme özellikleriyle özel eğitim alanında kullanılabilecek niteliklerdir.
• Etkileşimli beyaz tahta uygulamalarının; sözel ifadelere ve grafiksel nesnelere erişmek için yönlendirme sistemlerinin bütünleştirilmesiyle görme engelli bireylerin eğitiminde kullanıldığı görülmektedir.
• Görme engelli bireylerin tablet PC’lerle ya da kişisel bilgisayarlarıyla beyaz tahta yazılımına erişimleri sağlanabilmektedir.
Görme engelli bireyler için geliştirilen Akıllı tahta arayüzü
Akıllı Tahta Uygulaması
• Akıllı tahta uygulamalarının otistik öğrencilerin fare kullanımına ihtiyaç duymadan etkileşimli süreçler yaşamalarında da kullanıldığı görülmektedir.
Mobil Teknolojiler
Yukia Ota tarafından geliştirilen evrensel görsel bir dilden bahsedelim:
• Locos; Yapay, sözel olmayan, konuşma içermeyen, konuşma ve yazı dilini paylaşamayan insanlarla iletişim kurmak için tasarlanan bir dil olarak adlandırılmaktadır.
• Marcus, bir mobit telefonun tüm arayüzlerinin Locos ile gösterilebileceğini ve genç insanların Locos ile mesajlaşmaktan zevk alacağını düşünmektedir.
• Dil engelli bireyler anlaşılabilir vya öğrenilebilir Locos semboleriyle duygu, düşünce ve isteklerini akranlarıyla daha kolay bir şekilde paylaşma olanağı bulabilir.
Haptik Teknolojisi Uygulamaları
• Devinduyumsal kanalları canlandıracak mekanik işaretler üretmektedir.
• İnsan-bilgisayar etkileşimli Haptik Cihazları, simülasyonlarla bütünleşen özelliği sayesinde sanal bir nesneye ait dokunma duyusu oluşturmaktadırlar.
• Dokunsal, işitsel, görsel ve metinsel dönütler vermesi, öğrencilere daha gerçekci ortamlar ve deneyimler yaşama imkanı sunması özel eğitim alanında etkili bir şekilde kullanılabileceğini göstermektedir.
Sonuç
• Öğretmen eğitimi ve öğrenme ortamlarına teknoloji entegrasyonu çerçevesinden bakıldığında, özel eğitimde destekleyici teknolojilerin kullanımının yasalarla güvence altına alınması gerektiği görülmektedir.
Diğer taraftan terapi uygulamalarının ve müfredat öğreniminin destekleyici teknolojilerle giderek kolaylaştığı görülmektedir.
• Destekleyici teknolojiler ve bu teknolojiler kullanılarak oluşturulan öğrenme ortamları, bireysel öğrenmeye olanak verm, öğrencilere tekrar tekrar deneme gözleme olanağı sunma, eğitimcilerin üzerine düşen görevi azaltma, yer , zaman ve eğitimcilerin bağımsız terapi uygulamasının elde edilebilirliğini arttırma gibi birçok özelliği barıdırmakta ve bu teknolojilerin kullanımının giderek yaygınlaşmasını sağlamktadır.
