Sivil halkın hava tehlikesine karşı kollektif korunması. Çeviren: Adnan Suner.

(1)

Sivil halkın hava tehlikesine karşı kollektif korunması.

Çeviren: Adnan Suner.

(L'epoque) dan.

Hükümetlerin hava bombardımanlarına karşı umumî kollektif sığınaklar tesis lüzumunu nazarı itibara aldığı bu sıralarda, gerek şehircilik ve gerekse sığınakların asıl inşaatı bakımından ecnebi memle- ketlerde tatbik edilmesi düşünülen metodların bir hülâsasını dercetmeği muvafık bulduk.

A l m a n y a d a :

Demir madenlerinin istihlaki elli milyar kilogramdan fazla olan bu memlekette, bir havaî bombardıman vukuunda saklanmak üzere yapılacak sığınakların inşasında çeliğin en fazla kullanılacak maddelerden biri olması lâzımdır. Yeni ba- zı tecrübeler bu unsurun1 faidesini isbat etmiştir. Bombaların, ve bunlardan bilhassa infilâk edici, yangın çıkaran ve zehirli gaz ihtiva edenlerin, tesirine mukavemet etmek için bu çeli- ğin kalınlığı 1,5 - 2,5 santimetre olmalıdır. Bu muhtelif harp vasıtalarının tesirine ve yaptıkları tahribata ait teorilerin iza- hı bu mevzuun çerçevesi dışında kalır. Onun için sadece, halen mevcut veya inşa edilecek binalarda yapılması düşünülen sığmakların inşa tarzlarına ait muhtasar izahatla iktifa ede- ceğiz. Yeniden inşa edilecek binalarla halen mevcut binalarda yapılacak korunma tertibatı, teknik bakımından, farklı- dır.

U m u m î d ü ş ü n c e l e r :

Gaza karşı sığınaklar için toprakaltı yerlerin intihabı daha doğrudur. Çünkü bu gibi yerlerdeki miktar itibarlle zaten az deliklerin muhkem bir surette kapatılması kolay olduğu gibi mermilerin infilâkı esnasında kırılması melhuz kısımlar da çok azdır. Her zaman içirt içine girilmesi kolay olması lâ- zım olan bu yerlerin, en dar iki tarafında açılmış iki methalle mücehhez dar bir müstatil şeklinde olması tercih edilir. Met- halin önünde, zehirli gazın sığına girmesini men etmek için anti - gaz, teknolojisinde «Vas» ismirri taşıyan mücerred bir tambur vardır. Bundan maada tehlike vukuunda konulacak bir çıkış yeri vardır.

Bu mahfuz mahallerin büyüklüğü, içine kolayca ithal edilmek istenilen hava miktarına tâbidir. Alelade bir mesken- de, azami yirmi kişiye tahsis edilen normal bir yerin mesahai sathiyesini tecavüz etmek doğru değildir.

Yeniden inşa edilecek binalarda sığmak tavanların:"

meskenin yığılmasından mütevellit ankazın sıkletine bir müd-

det tahammül edebilecek bir şekilde yapılması kâfidir; infi- lâk neticesinde tavanlarda zehirli gazların girmesini kolaylaş- tıracak çatlaklar olmıyacak şekilde mukavemeti hesap etmek lâzımdır.

İçi boş inşaat malzemesinin kullanılması - çelik levhalar- la veya betonarme tabakasile takviye edilenler müstesna - hiç iyi netice vermemiştir. Aşağıdaki inşaat tiplerinin tatbiki kolay olduğu gibi çok iyi neticeler vermişlerdir:

A. — Çelik potreller üzerine konmuş dalgalı çelik levhalar. Bu levhalar arasındaki boşluklar dikkatli bir surette ka- patıldıktan sonra üzerine, gazların içeriye girmesini men eden ve terkibinde hususî bir madde (mesamatı kapatmak için yağlı bir madde) bulunan bir beton tabakası geçirilir.

B. — Üzerine gayrı kabil nüfuz bir hale konmuş bir beton tabakası geçirilen çelik çubuklu beton kirişler. Beton ta- bakasının gayri kabil nüfuz olması yukarıda zikri geçen gaz ntifuzuna, su girmesine ve bir dereceye kadar da mermilerin tahribatına karşı elzem bir şarttır.

C. — Bilhassa mukavim tavanlar, birbirinden takriben 0,25 metre aralıkla konan, ve gövdeleri delinerek birbirile yuvarlak demirlerle bağlanmış çelik putrellerden yapılır. Putrel- lerin arasındaki aralıklar beton ile doldurulur. Bu kirişlerin hemen üst tarafında bir bitüm örtüsü vardır. Bu örtünün üze- rine gerek üst, gerek alt tarafları çapraz demir çubuklarla takviye edilmiş bir beton sıvası geçirilir.

Halen mevcut binalarda bodrum katlarını örten tavanlar, umumiyetle, üzerine yığılması melhuz olan ankazın sık- letine dayanamıyacak vaziyettedir. Takviye edilmeleri için bir- birine yakın aralıkla konmuş putrellerin büyük bir faidesi do- kunur. Tavanın üst kısmı da ayni şekilde takviye edilir.

Duvarların takviyesi içinde ayni suretle hareket edilir, yani duvarların putrelleri taşıyan kısımları arzani konmuş kö- şelerle takviye olunur. Bü putrellerin miktarı çoksa, tamamile ayrı temellerde tesbit edilmiş ve mevcut bina ile hiç bir te- ması olmıyan çelik mesnedlere müracaat edilir.

(2)

çelik ve betonla tahkimi. Aşağıda: Putrelle tahkim.

Daha evvel İnşa edilmiş tavanları takviye etmek umumiyetle güç bir iştir. Buna binaen, bu nevi inşaatın bütün husu- siyetlerini nazarı itibare alarak çelik putrelleri kullanmak gibi basit bir usul vardır. Bu putrellerin köprülerine kenarları kıvrılmış veya tamamile münhani saç levhalar takılır. Bun- dan sonra bu saç levhaların arası hususi âletler vasıtasile beton ile doldurulur.

Duvarlar. — Sığınakların duvarları hava tazyikine, infi- lâkı bombaların tesirine ve zehirli gazların nüfuzuna karşı mukavemet edebilmelidirler. Bundan başka tavanlar için istenilen ayni emniyet şeraitini de haiz olmalıdırlar. Yeni in- şaatta, toprağın dış seviyesini mümkün olduğu kadar az miktarda tecavüz etmeleri için duvarlar icap eden kalınlıkta in- şa edilir. Bombalar patlamadan evvel toprağa bir kaç metre derinliğe gömüldükleri için, diğer duvarların temellerine na- zaran, sığınak temellerine daha fazla genişlik ve derinlik tahsis etmek tavsiyeye değer.

Bombaların tesirine tam bir emniyetle mukavemet eden muayyen bir kalınlık bugüne kadar tesbit edilememiştir. Bu- nunla beraber, dış taraftan tuğlalı binalar için asgarî kalın- lık olarak 0,38 metre ve bölme duvarları için 0,25 metre ka- bul edilebilir.

Yeni inşaatta, duvarları çimento harçlı tuğla ile çekmek ve hattâ umumî olarak çelik saçlar ithal etmek suretile ka- lınlığı çoğaltmak ciheti iltizam edilmektedir. Ufki iltisak yer- lerinde sleck emsinden demirlerin kullanılması duvarlara daha büyük bir mukavemet temin edebilir. Eski binalardaki za- yıf duvarlar, kâgir veya beton yapılan ikinci bir duvarla pek alâ takviye edilebilirler.

Tavanla duvar arasındaki irtibat, içine tavanın birleşe- ceği bir çerçeve teşkil eden çelik bir longeron vasıtasile temin edilir. Köşeler, konacak payandalar vasıtasile yuvarlak bir şekle sokulabilir; bu suretle çok kuvvetli bir bağlantı elde edil- miş olur.

Bombaların infilâklarına karşı müessir bir surette mukavemet etmek için talep edilen asgarî kalınlıklar: çakıl için, 0,25 metre; tahta için 0,30 metre; toprak duvarlar için, 0,50 metre; kumdan duvarlar için 0,75 metredir.

Döşemeler. — Sığmağın altından kanalizasyon tertibatı- nı geçirmemeğe fevkalâde dikkat etmelidir. Bu vaziyetin ber-

taraf edilmesi kabil değilse, kanalizasyon bir tahribata ma- ruz kaldığı takdirde bütün sığınakta oturanlar müteessir ol- mıyacak şekilde hususî tertibat yapmak icap eder. Toprak- taki rütubetin de sığmağa girmemesini temin etmek lâzımdır.

Kapılar. — Yukarıda söylendiği gibi her sığınakta ikiden fazla kapı olmaması tercih edilir. Gerek dahili, gerek hari- cî bütün kapılar, gazların girmesini men etmek, havanın tazyikine mukavemet eylemek ve bombalarm infilâkı esnasın- da üzerlerine gelmesi muhtemel parçalara karşı koymak için muhkem olmaları gerektir. Sahibi salâhiyet bütün gruplar tarafından tecrübe edilen ve eb'adları aşağıda yazılı kapıların istimali tavsiye olunmaktadır: 1,80 X 0, 70 ve 1,90 X 0,90.

•Kapılar, mahfuz mahallerde oturanların her zaman ko- laylıkla dışarıya çıkmalerini temin etmek için, dış tarafa açıl- maları müreccahtır. Doğrudan doğruya binanın dış tarafı- na açılan kapılar tamamile çelikten yapılır; diğerleri de han- gi malzemeden yapıhrlarsa yapılsınlar muhakkak surette ayni madenle örtülmeleri şarttır. Bu sonuncuları hiç bir zaman kapı yerlerinin içine koymak doğru değildir, onun için sığına- ğın dış tarafına konmalıdır. Bu kapılar menteşelerinden çı- karılarak kolayca açılmalıdırlar. Bunun için de alt tarafla- rına çelikten bir kuşak konur ki kapıları kaldırmak için kul- lanılacak âletlere ayrıca bir mukavemet bahşeder.

Kapılara kırılmaz camdan yapılmış bir de küçük pencere ilâve edilirse faideden hali kalmaz. Delikleri muhkem surette kapatmak için keçe ve kauçuktan ilh. bandlar kullanı- lır; bu malzemeyi boyamamağa dikkat etmelidir. Hattâ bu gibi malzeme, sığınak kullanılmadığı zaman, tekrar istimal edi- lebilmeleri için, muhkem kutularda muhafaza edilmelidir.

Kapıların çerçeveleri gaza karşı gayri kabil nüfuz olma- lıdır. Bu maksadla pervazlar (montant) hususî yataklar (cous- sinets) tesbit etmek gibi tecrübe edilmiş bir usul kullanılır.

Bundan başka kullanılacak mobilye ve saire eşyanın mik- tarını asgarî hadde indiren ve kapıların ister sağ tarafa, ister sol tarafa açılmalarını temin eden bir usul de vardır.

Pencereler. — Pencerelerin adedi mümkün olduğu kadar az olmalıdır. Mahfuz mahallin hususi bir surette havalandı- rılmasını temin eden tek bir pencere kâfidir. İhtiyatî tedbir o- larak kapılar gibi çelikten yapılmış haricî bir kanad (valet) ilâvesi iyi neticeler verebilir. Pencerelerin önüne konan kum torbaları bombaların infilâkına karşı müessir bir tedbir sa- yılmazlar.

Kapı ve pencerelerden maada mahfuz mahalde başka bir menfez açılmamalıdır. Eski binalarda bir baca varsa kurum

Yüksek mukavemetli çelik muhafaza tavanı nUmunesi.

(3)

kutuları (boites de suie) ve saire gibi'menfezleri hususi ter- tibatla kapatmak doğru olur.

Hava verme (Ventilation). — 3 - 4 saatlik bir müddet için bir şahıs için umumiyetle üç metre mikâbı hava hesap edilir. Dışarıdan saf hava ithal edecek hususi âletler mevcutsa, bir metre mikâbı kâfidir.

Hava hücumdan sonra, bir hava cereyanı vasıtasile mahfuz mahallin havası değiştirilmelidir.

* * * F r a n s a d a :

Şehirlerin passif müdafaaları için halledilecek meselele- rin yeniliği bu işlerle iştigal eden servisleri bu meseleyi bilhassa tetkik etmeğe icbar etmiştir. Bir çok teşekküller ara- sında bilhassa Eski muharib mimarlar birliği (Association des architectes anciens Combattants) Paris şehrinin halk tara- fından ve kolayca tahliye edilmesini veya halkın bulunduğu yerde hususi yapılmış sığınaklarda tahaffuzu temin eden ve bütün şehre şamil bir korunma plânı yapmak için bir müsa- baka tanzim etmiştir.

Bu müsabakaya bir çok projeler iştirak etmiştir: Bir kıs- mı geniş mikyasta bir. (ürbanizm), diğer bir kısmı da şehrin halı hâzır vaziyetinin muhafazası taraftarlığını ileri Sürmüş- tür.

Bina sığınakları. — Umumî düşünceler.

Hava bombardımanlarında halen üç nevi muayyen tehlike mevzuu bahstir: 1 - Toprağa 14 - 17 metre derinliğe gire- bilen infilâk edici bombalar; 2 - FhosgĞne ve saire gibi yan- gın çıkaran bombalar; bunlara karşı su hiç bir tesir yapama- dığı için tecridden başka çare yoktur; 3 - Gazlı ve bakterili bombalar: bu gibi bombaların tesirine karşı ne maske, ne de filtre hiç bir faide temin etmez.

En mühim meselelerden biri, yeraltı sığınakların fazla derinliklerde inşa edilmelerini temin etmektir.

Maliyet fiatmdaki tasarruf ve girip çıkma kolaylığı az derinlikte yapılan sığınakların adet itibarile fazla miktarda in- şa edilmelerini kolaylaştırır.

Bazı fikirlere göre eski binaların tahkimine veya olduk- ça mukavemetli yeni binaların inşasına ait ihtiyatî tedbirler pek esaslı sayılmamaktadır. Ancak girilmesi kolay ve tamamile gayri nüfuz bir sığmak barındıracağı insanları veya malzemeyi koruyabilir.

Umumiyetle, altmış kişiyi barındıran bir bina için on beş kişilik bir sığmak hesap edilir.

Sığınak, cephe ile çatı duvarı arasındaki kö - I şede tercihen inşa edilmelidir; çünkü bu vaziyette emniyet

fazladır. Methal kapıları binanın altında kendi aralarında cepheye muvazi girişlerle raptedilir, bu girişlerde ayni cepheye amud tronçon'larla bağlanır.

Bütün bu tertibat hazer zamanında yerli yerine konur.

Bundan başka methaller kum torbaları gibi vesaitten inşa edilebilirler, bu suretle sığınakların methallerine birer yol te- şekkül ettiği gibi bu methallerin muhafazası tahtı emniyete alınmış olur. Sığınaklar kullanılacakları vakit methalleri bu

suretle doğrudan doğruya binanın methalinden açılmış olur- lar.

Yukarıda zikredilen müsabakaya en iyi şeraitle iştirak eden müsabakacılardan birinin ileri sürdüğü Standard - sı- ğınak, kilerin altında inşa edilendir. Beton ve demirden te- şekkül eden bu sığınak şu faideleri toplamaktadır: Asgari derinlik, içine girip çıkma kolaylığı, ucuza maliyet fiatı.

Bunları izah ettikten sonra Standard - sığmağın projesi- ne gelelim.

Yukarıda izah edildiği gibi, alelade bir sığınağın mukavim olabilmesi için, toprak seviyesinden asgari on dört met- reye inmesi şarttır. Fakat standard - sığmak nevinden olan bir sığmak için vaziyet böyle değildir.

Geniş bir V şeklinde putrellerden mürekkep madenî bir iskelet, haricen betondan iskeletli ve bunun üzerinde dört metrelik remblai'li eklemesiz standarize dört eb'ad gibi şart- ları toplıyan böyle bir sığmak bin kilo ağırlığında biı' obüsün sukutuna mukavemet eder.

Dahili sathı iki buçuk metre irtifa üzerine takriben do- kuz metre murabbaıdır. Döşeme, kenarlar ve çatı madeni is- keleti saran betondan ibarettir. Haricinde betonun içine dal- dırılmış yayvan bir maden vardır.

Sığınağa haricî boruları madenden iki vantllâtör konur.

Bu haricî borular çatının kenarını tecavüz etmemelidir. Van- tilatörler, cereyanı akümülâtörlerden alan ve yahut sadece elle çevrilen birer elektrik motörile mücehhezdirler. Bu suretle dı- şarıdan temiz havanın içeriye girmesi ve dahildeki pis hava- nın dışarıya çıkması temin edilmiş olur.

Sığınak ayni zamanda telefonla, radyo ile; akümülâtörlü elektrikle, ihtiyat tenviri vasıtalarile; çıngıraklarla; lâğım ve- yahut bir kiriz çukuruna (fosse septique) bağlanmış W. C.

lerle; hususi filtreli ve üç gün müddetle on beş kişinin içe- ceğini temin edecek bir depolu su tertibatile; bir çok sandık- ları, gaz maskelerini, kazma, kürek ve saire gibi âletleri, in- filâk edici maddeleri, harp yiyecek, içeceğini, eczane... ilh. gibi malzemeyi ihtiva eden bir merkez dolabile mücehhezdir. Sı- ğmak bundan başka en aşağı on iki kişinin oturmasma yete- cek (bas - flanc) 1ar ve dört teskere (brancard) ihtiva eder.

Sığınaklar, mozut ve benzini infilâk edici maddelerden muhafaza etmek için de kullanılabilir. Her sığınak 30.000 litrelik bir depo (veya 115 metre mikâp hacmi istiabisinde bir (fosse ci- terne) ihtiva edebilirler. Depoların bir çoğu geniş bölmeli izolman prensibi vasıtasile birbirile bağlanabilir. Fazla o!- proje sahibi, gemilere ve deniz tayyarelerine icap eden benzin ve mazutu vermek için, deniz kenarında ve yekdiğerile (pipe- line) lerle ve tulumbalarla bağlanmasını bir sıra standard -sı- ğmağın inşasını teklif etmiştir. Teknik kabiliyeti icraiyeleri üzerinde adamakıllı çalışılmış diğer projeler arasında, sığı-

(4)

naklarm fazla derinlikte ve halen meveut binaların dahilin- de inşasını teklif edenler de vardır. Diğer bazı projelerde ise sığınakların (sas syphonne) li veya (sas syphonnö) siz met- halli olarak inşası ileri sürülmektedir.

Ş e h i r c i l i k :

Mükâfat kazanan proje sahiplerinden bazılarının ileri sürdüğü mülâhazalaıa göre her nevi (agglomSratlon) da müda- faası icap eden zayıf noktaların aranması hava tehlikesine karşı yapılacak müdafaanın esasını teşkil etmektedir. Bazı binaların arkeolojik kıymeti birer hedef noktası teşkil etmektedir; bu noktaların birbirinden uzak veya yakınlığı müdafaa mıntakalarını vücude getirmektir. Paris şehri için, zayıf mın- takaların karşılıklı vaziyetleri iki büyük hücum mihverinin ta- yinine hizmet eder. Bu mihverler, Sen ve Maren nehirlerile cenubu şarkide, diğeri Sen nehrile cenubu garbide iki büyük mıntaka teşkiline yarar. Bu noktalar nazarı itibare alınma- dan da ormanlar, umumi parklar ve büyük meydanlar birer mühim işaret noktası olarak kullanılabilirler. Bu noktalar muayyen bir irtifada olsalar bile bu işe hizmet edebilirler. Bu iki nevi hedef (işaret) noktalarını kullanmâksızın şehir kenarla- rını seyyar koruyucu şebekelerin ihdası ile müdafaa etmek şekli de vardır; bu şebekeler (toallonnet)lere bağlanmış amudi havaî kablolardan teşekkül ederler ki istihkâmları koruyan toprak şebekelerine benzetilebilirler. Bu şebekeler ayni zamanda (truck) otomobiller üzerine konur ve bu suretle müdafaa edilecek noktaların etrafındaki (putostrade) ların üzerinde kolaylıkla seyrederek düşmanın geçtiği yerlere çabucak yetişmek suretile manevralarına mani olur ve kuvvei mane- viyesini de kırar.

Pariste muvasala yollarının kifayetsizliği, bir çok gayri menkulün İstimlâki için icap eden büyük sermayeleri kullan- madan bu yolları genişletmek veya yenilerini ihdas etmek imkânsızlığı nazarı itibare alınacak olursa, her türlü seyrise- feri zorlaştıran bir çok (croisement)i ortadan kaldırmak im- kânsızlığı karşısında bir kısım proje sahibi, üst üste gelen iki kısımdan ibaret ve fazla derinlikte açılmış tünellerin inşa- sını düşünmektedirler.

Projelere göre, tünellerin üst kısımları on iki metre ge- nişliğinde büyük randımanlı banliyöyü şehrin en mühim mer- kezine bağlıyan, hal, gar... ilh. gibi yerleri boşaltan ve doldu- ran, hava istasyonlarına seri bir surette varılmasını temin eden ve büyük yollara doğrudan doğruya bağlanan (autostrade) lara tahsis edilmiştir. Yine üst kısımda, fakat bu (autostrade) ların kenarları mahalli ekspres metroların ser- best seyrüseferine ayrılmıştır. (Sonu gelccck sayıda)