VERG‹ HUKUKUNDA TERK‹N VERG‹ HUKUKUNDA TERK‹N MÜESSESES‹N‹N ESASLARI

(1)

VERG‹ HUKUKUNDA TERK‹N VERG‹ HUKUKUNDA TERK‹N MÜESSESES‹N‹N ESASLARI

MÜESSESES‹N‹N ESASLARI

DELETION EXECUTION RULES IN TAX LAW DELETION EXECUTION RULES IN TAX LAW

Özgür B‹YAN *

ÖZ

K

amu giderlerinin karfl›lanmas›nda en önemli gelir kayna¤› vergidir. Esas olan da bu gelir kayna¤›n›n iyi bir sistem içinde, uygun yöntemlerle top- lanmas›, di¤er bir deyiflle tahsil edilmesidir. Bunu yaparken devletin mü- kelleflerin durumlar›n› göz önüne almas› ve mükelleflerle uyum içinde olma- s› önemlidir.

Zor durumlarda Devletin de sosyal devlet kurallar› çerçevesinde vatandafllar›- n›n yan›nda olmas› beklenir ve gerekir. Bazen devlet ister mükellefler zor durumda iken isterse hatal› vergileme olaylar› nedeniyle olsun güç durumda olan mükellefe destek olmas› amac›yla alaca¤›ndan vazgeçmek, di¤er bir ifade ile alaca¤›n› silmek zorunda kalabilir. ‹flte terkin müessesesi bu gibi durumlar için düzenlenmifl ve Türk vergi hukukuna dahil edilmifltir.

Bu çal›flmada terkin müessesesinin Türk vergi hukukundaki hukuki niteli¤i ele al›nacak, terkine neden olan haller ortaya konularak sorun yarat›labilecek olas› durumlar de¤erlendirilmeye çal›fl›lacakt›r.

Anahtar Kelimeler: terkin, silinme, vergi hukuku, zor durum ABSTRACT

Taxes are one of the most important sources for public expenditures. Other hands to collect this source with a good tax system is also has a another im- portance. To be create a good tax system by government, its need to pro- tect to tax payer whose they are difficult positions.

According to social state principle, governments not only collect to tax from taxpayer that usual times but also support to taxpayers that extraordinary

5

* Mali Hukuk Bilim Uzman› Marmara Üniversitesi, Sos. Bil. Ens., Mali Hukuk Doktora Ö¤rencisi

(2)

conditions like disaster, catastrophe etc. Such as difficult position like the- se, it was arrenged a spesific execution which called deletion “terkin”.

In this study deletion execution was analyzed with detailed and was exhi- bited have many problems in deletion execution with evaluation.

Key Words: deletion, cancellation, tax law, diffucult condition.

I. G‹R‹fi

Kamu giderlerinin karfl›lanmas›nda en önemli gelir kayna¤› vergidir. Esas olan da bu gelir kayna¤›n›n iyi bir sistem içinde, uygun yöntemlerle top- lanmas›, di¤er bir deyiflle tahsil edilmesidir. Bunu yaparken devletin mü- kelleflerin durumlar›n› göz önüne almas› ve mükelleflerle uyum içinde olmas› önemli konulardan biridir.

Mükellefler kazançlar›n› beyan ede- rek tahakkuk eden vergilerini öderler ve mükellefler vatandafll›k görevlerini yerine getirirken devlet de alaca¤›na kavuflmufl olur. Mükellefler ola¤an olarak sahip olduklar› emek, serma- ye, toprak gibi üretim faktörlerini üretime sokarak gelir elde ederler ve vergilerini öderler.

Ancak her zaman mükelleflerin hayat düzenekleri do¤ru bir flekilde ilerle- mez. Gerek hastal›k gerek do¤al afetler gerekse baflka nedenlerle ka- zanç elde edemedikleri gibi vergi de ödeyemez hale gelebilirler, hatta ha-

yatlar› boyunca amaç olarak edindik- leri varl›klar›n› da bir anda çeflitli nedenlerle kaybedebilirler. Böylesine zor durumlarda Devletin de sosyal devlet kurallar› çerçevesinde vatandafllar›n›n yan›nda olmas› beklenir ve gerekir.

Bunun yan›nda bazen de ödenen ya da ödenecek vergilerle ilgili bir tak›m yanl›fl uygulamalar ya da hatal› vergi- lendirmeler olabilir. Bu ak›fl çerçeve- sinde Devlet ister mükellefler zor durumda iken isterse hatal› vergileme olaylar› nedeniyle olsun zor durumda olan mükellefe destek olmas› amac›y- la alaca¤›ndan vazgeçmek, di¤er bir ifade ile alaca¤›n› silmek zorunda kalabilir. ‹flte terkin müessesesi bu gibi durumlar için düzenlenmifl ve Türk vergi hukukuna dahil edilmifltir.

Bu çal›flmada terkin müessesesinin Türk vergi hukukundaki hukuki niteli-

¤i ele al›nacak, terkine neden olan haller ortaya konularak sorun yarat›- labilecek olas› durumlar de¤erlendirilmeye çal›fl›lacakt›r.

II. TERK‹N KAVRAMI VE HUKUK‹

N‹TEL‹⁄‹

Ço¤ul olarak “terkinat” fleklinde kullan›lan terkin (Tuncer, 2002a, 12), anlam olarak silinme demektir. Ter- kin Arapça “Rakn” sözcü¤ünden tü- remifl olup, eski dilde; yaz›lm›fl bir fleyi iptal etme, silme; terkin etmekse bir fleyi çizerek iptal etmek, silmek,

(3)

b o y a m a k a n l a m › n a g e l m e k t e d i r . T e r - kin, silme anlam›nda yazma eylemini

simgeleyen terkimin karfl›t›d›r. Yani terkin, resmi sicil, defter ve kültürler- deki kay›t ve aç›klamalar›n silinmesi, çizilmesi o kay›t ve aç›klamalarla kazan›lan hukuksal hükümlerin kald›r›lma- s›d›r (Atay, 1999a, 151; Tuncer, 2002a, 12).

Vergi hukukunda terkin kavram›, tahakkuk etmifl olan bir verginin kay›t- lar›n›n silinmesi veya tahsil edilmifl bir verginin mükellefe red ve iade edil- mek suretiyle vergi alaca¤›n›n ortadan kald›r›lmas› anlam›ndad›r (Sek- dur ve Altun, 2001, 670). Tahakkuk eden vergi veya ceza miktar›n›n kamu idaresinin alacak kay›tlar›ndan düflülüp silinmesini ifade eder. Terkin kamu idaresinin vergi alaca¤›n› bü- tün hukuki sonuçlar›yla birlikte ortadan kald›ran idari bir ifllemdir (Saban, 2005, 142; Kocahano¤lu, 1983, 479). Bu yolla vergi alaca¤› k›smen ya da tamamen, bütün hukuksal so- nuçlar›yla, ortadan kalkmaktad›r.

Verginin terkin edilebilmesi için, flekli olarak yükümlünün baflvurusu gere- kirse de, bu terkinin tek tarafl› bir ifllem olma niteli¤ini etkilememektedir.

Vergi hukukunda terkin için kamu alaca¤›n›n do¤mufl, tahakkuk etmifl veya kesinleflmifl olmas› zorunlu de-

¤ildir. Kanunlarda belirtilen nedenler var ise, tahakkuk etmifl, fakat henüz tahsil edilmemifl kamu alacaklar› da terkin edilir (Karakoç, 2004, 329).

Terkin özel hukuktaki ibra, alacaktan feragat, alacakl›n›n borçlusuna karfl›

alacak hakk›n› kullanmayaca¤›n› ta- ahhüt etmesi, borcun bulunmad›¤›- n›n kabulü, hatta konkodato müesse- selerine benzetilebilir. Ancak özel hukuk kapsam›ndaki söz konusu düzen- lemelerden ayr›flt›¤› noktalar›nda bulundu¤unu ifade etmek gerekir (Ön- cel ve ötekiler, 2005, 149-150; Tun- cer, 2002a, 14-15).

Genel olarak verginin terkini, tahakkuk etmifl veya tahsil edilmifl bir verginin, tahakkuk kayd›n›n iptali yahut tahsil edilen verginin mükellefe red ve iadesi suretiyle vergi alaca¤›n› ortadan kald›ran bir ifllemdir (K›rbafl, 2000, 149). Daha aç›k bir ifade ile, yang›n, yer sars›nt›s›, su basmas›, ku- rakl›k, don, zararl› hayvan ve haflarat istilas› gibi tabii afetler yüzünden ser- vetlerinin veya mahsullerinin önemli bir k›sm›n› kaybeden vergi mükellefi ve sorumlular›n›n, bu afetlerin zarar verdi¤i servet veya gelir kaynaklar› ile ilgili bulunan vergi borçlar›n›n k›smen veya tamamen kald›r›lmas›na terkin denilmektedir (Gerçek, 2003, 106).

Terkinden amaç terkini ortaya ç›ka- ran sebeplerin varl›¤› halinde, kamu idaresinin mükellef lehine alaca¤›n- dan vazgeçme iradesinin ortaya kon- mas›d›r. Ancak kamu alaca¤›ndan vazgeçilebilmesi için, kanun koyucu baz› esas ve usul hükümleri getirmifl- tir. Dolay›s›yla bu esas ve usul hü-

(4)

k ü m l e r i ç e r ç e v e s i n d e t e r k i n m ü e s s e - sesi ifllerlik kazanmaktad›r.

Verginin (ya da kamu alaca¤›n›n) terkinine sebep olan olaylar genellikle yükümlünün/borçlusunun iradesi d›- fl›nda gerçekleflen olaylard›r ve büyük zararlar vererek vergi ödeme gücünü genifl ölçüde yok etmektedir. Bu durumda, yükümlüye/borçluya kendini toplama ve yaflama imkan› sa¤lamak amac›yla kanunda verginin terkini kabul edilmektedir. Terkin sonuçlar›

a¤›r olan bir tak›m olaylar alt›nda ezi- len/zor durumda kalan yükümlüle- ri/kamu borçlular›n› korumak için Vergi Usul Kanunu ve Amme Alacak- lar›n›n Tahsil Usulü Hakk›nda Ka- nun’da yer alan bir kurumdur (Kara- koç, 2004, 329). Bir vergi borcunun tahakkuk aflamas›nda silinmesi Vergi Usul Kanunu’nda; tahsil aflamas›nda silinmesi ise, Amme Alacaklar›n›n Tahsil Usulü Hakk›nda Kanunda dü- zenlenmektedir.

III. TERK‹N TÜRLER‹

a) Do¤al Afetler Nedeniyle Terkin Vergi Usul Kanunu’nun 115. madde- sinin bafll›¤›, “verginin terkini” olarak düzenlenmifltir. Oysa madde, verginin herhangi bir nedenle terkinini de-

¤il; yang›n, yer sars›nt›s›, su basmas›

gibi afetler yüzünden terkinini düzen- lemektedir. Bu bak›mdan; söz konusu bafll›k, maddenin düzenleme ala- n›n› tam olarak yans›tamamaktad›r (Candan, 2006, 219).

Düzenlemeye göre; yang›n, yer sar- s›nt›s›, yer kaymas›, su basmas›, ku- rakl›k, don, zararl› hayvan ve haflarat istilas› ile bunlara benzer afetler nedeni ile:

1) Varl›klar›n en az üçte birini yitiren mükelleflerin ¹, afetlerin zarar verdi¤i gelir kaynaklar› ile ilgili bulunan borç- lar› ve vergi cezalar›,

2) Ürünlerinin en az üçte birini yitiren mükelleflerin,² afete u¤rayan arazi için zarar›n tahakkuk etti¤i hasat ve devflirme zaman›na rastlayan y›la iliflkin olarak tahakkuk ettirilen arazi vergisi borçlar› ve vergi cezalar›;

Maliye Bakanl›¤›nca zarara uygun bi- çimde k›smen ya da tamamen terkin olunur. Maliye Bakanl›¤› terkin yetkisini mahalline devredebilir (K›rbafl, 2000, 149).

Bu noktada flu da belirtilmelidir ki, ilgili maddenin son cümlesinde

“…benzer afetler” ibaresinin kullan›l- mas› ile sadece kanunda ismen say›-

1 Afete u¤ram›fl olmakla beraber toplam varl›¤›n›n % 33,3’ünü kaybetmemifl olan kifliler terkinden yararlanamazlar. Bu oran asgari miktard›r. (Özyer, 180-181).

2 “Yang›n nedeniyle malvarl›¤›n›n 1/3’ünü kaybetti¤ini kan›tlayamayan mükellefin vergi borcunun terkini mümkün de¤ildir”, Dan›fltay 4.Dairesi, T:19.03.1979, E:1976/1, K:1979/719; (Atay, 1999b, 182).

(5)

lan afetlerle s›n›rl› kal›nmamakta ve kapsam genifl tutulmaktad›r. Önemli olan mükelleflerin karfl› koyamaya- caklar› bir afetsel durum ile karfl›lafl- malar›d›r. Örne¤in bulafl›c› hastal›klar (Kocahano¤lu, 1983, 482), fliddetli dolu, f›rt›na, ç›¤ düflmesi ve deniz ka- zas› da (Özyer, 180) do¤al afet say›l›r.

Mükelleflerin terkinden yararlanabil- mesi için vergi dairelerine afetin olufl tarihinden itibaren 6 ay içinde müra- caat etmeleri ve ayn› zamanda da terkin edilecek kamu alaca¤›n›n tahakkuk etmesi gerekmektedir (Gerçek, 2003, 107).

Burada tart›fl›lmas› gereken as›l konu

“varl›klar” ibaresidir. Mükellefin ticari mi yoksa özel mal varl›¤› m› dikkate al›nacakt›r? Yoksa hepsi bir bütün içinde mi de¤erlendirilecektir? Ancak 1 S›ra No’lu Vergi Usul Kanunu Ge- nel Tebli¤i’nde yap›lan aç›klamalar idarenin y›llard›r süregelen uygulamas› ve söz konusu f›krada varl›k ve gelir kayna¤› kelimelerinin ayr› ayr›

kullan›lm›fl olmas› karfl›s›nda madde de geçen ifadeden mükellefin tüm malvarl›¤› anlafl›lmal›d›r (Özyer, 181).

Di¤er yandan, üçte bir varl›¤›n› kaybeden mükelleflerin bu afetlerin zarar verdi¤i gelir kaynaklar› ile ilgili vergi ve cezalar› terkin edilecektir. Üçte birlik zarar uygulamas› buna göre ya-

p›lacakt›r. Bu durumda flu üç noktaya ulaflmak mümkündür:

a) Varl›¤›n genel olarak toplam› dikkate al›n›r,

b) Varl›¤›n en az üçte biri afetten zarar görmelidir ³,

c) Terkin edilecek vergi veya ceza ile ilgili gelir unsuru, zarardan etkilenmifl olmal›d›r (Kocahano¤lu, 1983, 483).

Kanunun terkin konusunda getirdi¤i önemli s›n›rlama, terkinin sadece zarar gören gelir kaynaklar› ile ilgili olan vergilere uygulanabilmesidir. Evi yanan bir yükümlünün zarar› varl›klar›- n›n üçte birinden fazlas›n› temsil et- se, fakat iflyerinde hiç bir hasar olma- sa, yükümlünün bu iflyerinden elde etti¤i gelirin vergisi terkin edilemez.

Ancak, yanan evin kiras›n›n vergisi terkin edilebilir. Yükümlünün genel mal varl›¤›n›n üçte birinden fazlas›n›n telef olmas› halinde, terkin edilebilecek olan vergiler dolays›z vergiler, yani vergi borçlusu ile kanuni yükümlü- sü ayn› kifli olan vergilerdir. Dolayl›

vergilerin afet sebebiyle terkin edilmesi mümkün de¤ildir. Çünkü, vergilerin borçlusu ile kanuni yükümlüsü farkl› kiflilerdir. Afetler, kanuni yü- kümlünün bu vergileri ödeme gücü- nü etkilememektdir (Karakoç, 2004, 330). Nitekim terkin kapsam›nda de-

3 “‹l idare kurulunca, varl›¤›n›n en az üçte birinin kaybedildi¤i hususunda karar verilmifl olmas› ve ayr›ca mükellefin tüm varl›¤›na göre zarar derecesinin % (yüzde) olarak tespiti gerekmektedir”, Maliye Bakanl›¤›’n›n 14.12.1988 tarih ve 1-24423-115-661/75427 say›l› Özelgesi; (Atay, 1999b, 183).

(6)

¤ e r l e n d i r i l e c e k v e m ü k e l l e f l e r i n v a r l › -

¤ › n › n b i r u n s u r u o l a r a k g ö r ü l e c e k v e r - g i l e r , g e l i r v e k u r u m l a r v e r g i s i d i r . M ü - kelleflerin varl›¤›n›n bir unsuru haline

dönüflmeyen vergilere örnek olarak ise sorumlu s›fat›yla ödenen vergiler (ücret stopaj› ve kurum stopaj› vb.) ve ifllem vergileri (KDV, ÖTV vb.) gös- terilebilir (B›y›k ve K›ratl›, 2006, 1122).

Ayr›ca afet sebebiyle mükellefler zarara u¤rayan varl›klar› için sigortadan bir tazminat alm›fllarsa, bu tazminat u¤ran›lan zarar miktar›ndan düflülür ve kalan tutar›n (zarar›n) genel mal varl›¤›n›n üçte birini afl›p aflmad›¤›na bak›l›r (Atay, 1999a, 153). Sonradan sigorta tazminat› al›nan hallerde, al›- nan sigorta tazminat› al›nd›¤› y›l yaz›l- mal›d›r (Genç, 2003, 149).

Zarar derecesini ve ilgili bulundu¤u gelir kayna¤›n›, mahalli idare kurulla- r› yapt›racaklar› araflt›rmayla belirle- mektedir (VUK.m.115/2). Mahalli idare kurullar›nca verilen kararlar yar- g›sal nitelikte de¤ildir. ‹dare kurullar›

sadece zarar gören gelir kayna¤›n› ve bu kaynakla ilgili zarar derecesini belirleme yetkisine sahiptir. U¤ran›lan zarar›n yükümlünün genel mal varl›-

¤›n›n üçte birini geçmedi¤ini, terkini istenilen vergi ve ceza borçlar›n›n zarar gören gelir kayna¤› ile ilgili olup olmad›¤›n› belirlemek, buna göre yü- kümlünün vergi ve ceza borçlar›n›n terkin edilip edilmeyece¤ine karar vermek yetkisi Maliye Bakanl›¤›’na

aittir (Dan›fltay ‹BK., 28.6.1979 gün ve E:1976/1, K:1979/10. (12.06.1980 tarih ve 1725 say›l› Resmi Gazete) (Candan, 2006, 220). Kanun madde- sinde yap›lan düzenleme dahilinde Maliye Bakanl›¤›’na yetki verilirken,

“terkin olunabilir” de¤il, “terkin olunur” ibaresi kullan›lm›flt›r. Buna göre, terkin için aranan tüm koflullar›n ger- çekleflmesi halinde, Maliye Bakanl›¤›, terkin yetkisini kullanmak zorunda- d›r. Baflka bir anlat›mla, terkin konusunda Bakanl›¤a tan›nan yetki, mut- lak de¤ildir; koflullara ba¤l›d›r ve koflullar gerçekleflti¤inde kullan›lmak zorundad›r (Candan, 2006, 221).

Arazi vergilerinde, terkinden yarar- lanma durumunun tespiti do¤al afete u¤rayarak kaybedilen varl›klara de-

¤il, kaybedilen mahsullere (zira- i ürün) ba¤lanm›flt›r. Buna göre do-

¤al afetler nedeniyle mahsullerin en az üçte birini kaybeden mükelleflerin afete u¤rayan arazi için zarar›n meydana geldi¤i hasat veya devflirme y›l›- na tahakkuk ettirilen arazi vergisi borcu ve cezalar› terkin edilecektir.

Terkin edilecek miktar ise mahsulde- ki kay›p oran› dikkate al›narak belirle- necektir (fienyüz, 2005, 95).

Afet sebebiyle terkin, yükümlüler hakk›nda kollektif olarak ya da bütün bir bölge için uygulanacak bir ifllem de¤ildir. Terkin kendili¤inden gerçek- leflen bir kurum olmay›p, yükümlüle- rin terkinden yararlanabilmeleri için

(7)

vergi dairesine baflvurarak terkin be- yannamesi ad› verilen bildirimleri dol- durmalar› (Tuncer, 2002b, 17) ve bu baflvuru sonras›nda, flartlar›n gerçek- leflti¤i inceleme sonucunda kabul edi- lerek, idarece terkinine karar verilmifl olmas› gerekir. Ancak buna karfl›t gö- rüfller de mevcuttur. Ayr›ca do¤al afet tarihinden önce tahsil edilmifl vergi ve cezalar için terkin yap›lmaz.

Terkin ancak do¤al afetten sonra tahsil edilmifl ya da henüz tahsil edilmemifl vergi borçlar› hakk›nda uygu- lan›r.

b) Vergi Hatalar›n›n Düzeltilmesi Nedeniyle Terkin

Mükellef ya da vergi sorumlusu aley- hine yap›lan baz› hatalar nedeniyle fazla tahakkuk ya da tahsil edilen verginin terkinidir. Bu tahsil aflamas›n- dan önce olmuflsa fazla tahakkuk ettirilen vergi olmas› gereken miktara indirilir. Vergi tahsil edilmiflse o tak- dirde fazla al›nan k›s›m mükellefe bir y›l içinde yapaca¤› baflvuru üzerine red ve iade olunur. (VUK.m.120) c) Tahsil ‹mkans›zl›¤› Nedeniyle Terkin

AATUHK’ nun 106. maddesine göre yap›lan takip sonucunda tahsili imkans›z ya da tahsil için yap›lacak gi- derler alacaktan fazla oldu¤u anlafl›- lan 8 YTL’ ye kadar (8 YTL dahil)⁴ ka-

mu alacaklar›, kamu idarelerine terkin yetkisine sahip olanlarca tahsil za- manafl›m› süresi beklenmeksizin terkin olunur. Bakanlar Kurulu, bu miktar› on kat›na kadar art›rmaya yetkilidir. Maliye Bakanl›¤›, terkin edilecek kamu alaca¤›n›n miktar›n› belirleme- ye yetkilidir. Terkin yetkisine sahip olanlar bu yetkilerinin tamam›n› veya bir k›sm›n› mahalli makamlara b›raka- bilirler.

Terkin edilebilecek bu tür kamu alacaklar›, gecikme zamm› gibi feri alacaklar› da kapsamaktad›r. Terkin yetkisi, esas olarak, Maliye Bakanl›¤›’na ait ise de, Bakanl›k bu yetkisinin bir bölümünü vergi dairesi baflkanl›klar›

ve vergi daireleri gibi mahalli birimle- re de b›rakabilmektedirler. Böyle bir terkin için, kamu alaca¤›n›n takip ve tahsili girifliminde bulunulmufl olmas›

ve bunun sonucunda alaca¤›n tahsi- liyle ilgili olarak yukar›da ifade etme- ye çal›flt›¤›m›z kanaate var›lm›fl olma- s› flart› mutlaka aranmamal›d›r. Ter- kin ifllemi, tahsil ifllerminin iptali suretiyle gerçeklefltirilmektedir (Karakoç, 2004, 332).

d) Tahakkuktan Vazgeçme Nedeniyle Terkin

Benzer uygulama tahakkuk aflama- s›nda da mevcuttur. Vergi Usul Kanu- nu’na mükerrer 115. madde ile geti-

4 2004/8267 say›l› BKK ile 01.01.2005 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere.

(8)

rilen “tahakkuktan vazgeçme” ‹ngiliz

‹ktisatç› Adam Smith’in dört vergileme ilkesinden biri olan “iktisadilik prensibi”nin tipik bir örne¤i say›l›r. Bir verginin tarh ve tahsil giderleri, vergi tutar›n› afl›yorsa Devletin o vergiden vazgeçmesi gerekir. Bir vergi Hazi- ne’ye bol gelir sa¤lamal›d›r. Tarh ve tahsil giderleri vergi has›lat›n› afl›yorsa, ortada vergi de¤il, menfii bir vergi vard›r. Dolay›s›yla Devlet bundan vazgeçmelidir (Tuncer, 2002c, 20).

Bu düzenleme çerçevesinde idarece, ikmalen ve resen tarhiyatlarda vergi ve cezalar›n toplam›n› 15 YTL’ yi (15 YTL dahil)⁵ aflmamas› ve tahakkukla- r› için yap›lacak giderlerin bu miktar- dan fazla alaca¤›n›n anlafl›lmas› halinde Maliye Bakanl›¤›nca belirlenecek usul ve esaslar dahilinde tahakkuktan vazgeçilebilece¤i hükme ba¤lanm›fl- t›r. Burada da vergi idaresi alaca¤›n- dan vazgeçmektedir. Ancak bu tahakkuk aflamas›ndan önce olmakta- d›r. Tahsil imkans›zl›¤› nedeni ile ter- kinde ise tahakkuk etmifl bir vergi alaca¤› terkin edilmektedir (Gerçek, 2003, 108). Ancak burada tahakkuktan önce bir vazgeçme oldu¤undan tam olarak terkin ifllemi oldu¤undan bahsedilemez (Karakoç, 2004, 332).

e) Yarg› Organlar›n›n Karar›na Dayan›larak Terkin

Mükellefler vergi idarelerinin kendile- rine yönelik yapt›klar› ifllemlerin hak- s›zl›¤›n› ileri sürerek yarg› kurulufllar›- na baflvurmufl ve hakl›l›¤› k›smen ya da tamamen kabul edilmifl olabilirler.

Böyle durumlarda vergi idaresi yarg›

karar› do¤rultusunda terkin ifllemini yerine getirecektir. Bunun için yarg›

karar›n›n, ya itiraz ya da temyiz süre- si içinde baflvurulmamas› sonucu ya da baflvurulup da karara ba¤lanarak kesinleflmesi gereklidir (K›rbafl, 2000, 150). Karar›n kesinleflmesi ya süresi içinde üst mercie baflvurulmamas› ya da süresi içinde üst mercie baflvurul- mas›na ra¤men karar›n onanmas› sonucu gerçekleflir. Terkin ifllemi “terkin fifli” ad› verilen belge ile gerçek- lefltirilir (Karakoç, 2004, 333). Yarg›

mercileri taraf›ndan vergi veya ceza- n›n terkin olunmas› halinde, bu duru- mun vergi dairesi taraf›ndan mükel- lef veya ceza sorumlusuna düzeltme fifli ile tebli¤ edilmesi gerekmektedir (Tuncer, 2002c, 25).

f) Vergi Aflar› Nedeniyle Terkin Af uygulamalar› Türk Vergi Sistemin- de s›k rastlan›lan ifllemlerdendir. Teo- rik aç›dan vergi aff› diye bir kavram kabul edilmese de (Tuncer, 2002c, 25) gereklili¤i ve yarar› çeflitli yönle-

5 01.01.2007’den itibaren. 364 S›ra No’lu VUK Genel Tebli¤i. (20.12.2005 tarih ve 26382 say›l›

Resmi Gazete).

(9)

riyle tart›flmaya aç›k olan af uygulamalar›nda amaç ve kapsama göre kamu alacaklar›n›n tahsilinden vazgeçi- lebilmekte ve terkin yoluna gidilebilmektedir. Aflar›n s›k olmas› berabe- rinde pek çok sorunu getirebilir. S›k karfl›lafl›lan aflar mükelleflerin sürekli bu do¤rultuda beklentide olmas›n›

sa¤lar ve bu da kanunlardaki pek çok uygulamalar› ve yapt›r›mlar› etkisiz hale getirebilir. Ancak her fleye ra¤- men af uygulamalar› ile de terkin yoluna gidilebilmektedir (Akdo¤an, 2001, 30).

IV. TERK‹N MÜESSESES‹ ‹LE ‹LG‹L‹

B‹R UYGULAMA

VUK.m.115’de terkin nedenlerinden biri olarak do¤al afetler gösterilmifl- tir. Herkes taraf›ndan da bilindi¤i gibi ülkemizde do¤al afet yaflanma riski oldukça yüksektir. Özellikle deprem kufla¤›nda yer alan ülkemizde yer sar- s›nt›s› ile karfl›lafl›lma pay› oldukça fazlad›r.

Do¤al afetler nedeni ile terkin mües- sesesinin ifllemesi için çal›flman›n ön- ceki bölümlerinde de ifade edildi¤i üzere baz› flartlar gereklidir. K›saca tekrarlarsak, “varl›klar›n›n en az üçte birini kaybeden mükelleflerin bu afetlerin zarar verdi¤i gelir kaynaklar› ile ilgili vergi ve cezalar” terkin olunur.

Konu ile ilgili olarak flöyle bir örnek verilebilir (fienyüz, 2005, 95):

Ticari varl›¤› 100.000 YTL, özel varl›¤›

40.000 YTL olan bir mükellefin, meydana gelen bir depremde ticari varl›-

¤›n 50.000 YTL’lik k›sm› tamamen yok olmufltur. Mükellefin ticari varl›k- la ilgili gelir vergisine iliflkin 20.000 YTL’lik vergi borcu ve cezas› vard›r.

Buna göre terkin müessesesinin ifller- li¤ini tespit etmek için iki aflamal› bir tahlil yap›lmal›d›r.

Birinci aflamada terkinden yararlan- ma durumu tespit edilir. Söz konusu örnekte mükellefin 50.000 YTL’lik zarar›n›n 140.000 (=100.000 + 40.000) YTL’lik genel mal varl›¤› toplam› için- deki oran› üçte birden fazlad›r. Bu durumda terkinden yararlanabilir.

‹kinci aflamada ise terkin edilecek vergi ve cezas› bulunacakt›r. Verilen örnekte vergi borcunun ilgili bulundu¤u gelir kayna¤›ndaki zarar k›smi oldu¤undan vergi ve cezan›n tamam›

de¤il, bir k›sm› terkin edilecektir. Ti- cari varl›kta meydana gelen zararla mütenasip bir terkin yap›laca¤›ndan 50.000 YTL’lik ticari varl›k toplam›

olan 100.000 YTL’lik oranlanarak terkin edilecek vergi cezasn›n oran› bu- lunur. Bu oran da 50/100 =%50’dir.

Silinecek vergi ve ceza miktar›

(20.000 x % 50=) 10.000 YTL olacak- t›r.

V. SONUÇ

Terkin müessesesi Vergi Usul Kanunu ve Amme Alacaklar›n›n Tahsil Usulü Hakk›nda Kanun’da yer alan, bir mü- essese olarak, temelinde zor durum-

(10)

larda olan veya hatal› vergilendirme ile karfl›laflan mükelleflere, hem zor durumda yan›nda olmak hem de hatal› vergilendirmelerden kaç›nmak için getirilmifltir.

Özellikle deprem kufla¤›nda yer alan

ülkemizde her an deprem olabilece¤i ihtimali göz önüne al›nd›¤›nda terkin uygulamas›n›n yararlar› daha net olarak ortaya ç›kmaktad›r. Do¤al afetler vb di¤er durumlarla kafl›laflan mükel- leflerin devletin yan›nda olmas› sosyal devlet ilkesinin bir gere¤idir.

KAYNAKÇA

• Akdo¤an, Abdurrahman (2001). Türk Vergi Sistemi ve Uygulamas›, 2.b, Gazi Kitabevi.

• Atay, Tezcan (1999a). “Vergi Hukukunda Terkin Müessesesi-I”, Yaklafl›m, Say›:83.

• Atay, Tezcan (1999b). “Vergi Hukukunda Terkin Müessesesi-II”, Yaklafl›m, Say›:84.

• B›y›k, Recep ve K›ratl› Ayd›n (2006). Vergi Teflvikleri ve Korumalar›, Yaklafl›m Yay›nlar›, Temmuz.

• Candan, Turgut (2006). Vergilendirme Yöntemleri ve Uzlaflma, Maliye ve Hukuk Yay›nlar›, Temmuz.

• Gerçek, Adnan (2003). Türk Vergi Hukukunda Tahsilat ‹fllemi ve Etkinli¤i, Ekin Kitabevi, Bursa.

• Güçlü, Süleyman (2003). “Tabii Afetler Nedeniyle Vergi Borçlar› ve Vergi Cezalar›- n›n Terkini”, Yaklafl›m, Say›:126.

• Karakoç, Yusuf (2004). Genel Vergi Hukuku, Yetkin Yay›nlar›, Ankara.

• K›rbafl, Sad›k (2000). Vergi Hukuku, Anadolu Üniversitesi Yay. No:933, (Ed. Fethi Heper).

• Kocahano¤lu, Osman Selim (1983). Vergi Suçlar›, Vergi Cezalar› ve Kurtulma Yollar›, 2.b.,‹stanbul.

• Öncel, Mualla, Kumrulu Ahmet, Ça¤an Nami (2005). Vergi Hukuku, Turhan Kita- bevi, 12. bas›, Ankara.

• Özyer, Mehmet Ali (tarih yok). Aç›klama ve Örneklerle Vergi Usul Kanunu Uygulamas›, 2.b. Maliye Hesap Uzmanlar› Derne¤i.

• Saban, Nihal (2005) Vergi Hukuku, Der Yay›nlar›, ‹stanbul.

• Sekdur, Mahmut ve Altun Muhsin (2001). Mali Hukuk Ansiklopedisi, Yaklafl›m Yay›nlar›.

• fienyüz, Do¤an (2005). Vergi Hukuku, Ekin Kitabevi, Bursa.

• Tuncer, Selahattin (2002a). “Vergi Hukuku Aç›s›ndan Terkin”, Yaklafl›m, Say›:114.

• Tuncer, Selahattin (2002b). “Terkin ile ‹lgili Usul Hükümleri”, Yaklafl›m, Say›:118.

• Tuncer, Selahattin (2002c) “Türk Vergi Sisteminde Terkin Hükümleri”, Yaklafl›m, Say›:116.