Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 1
Tarih : Haziran 2010
FAS ÜLKE RAPORU
Hazırlayan : Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü
2
TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Nüfusu: 31 milyon
Dili Resmi dil: Arapça. Fransızca da kullanılır.
2008 (gerçekleşen)
2009 (tahmin) 2010
(projeksiyon)
2011 (projeksiyon)
GSYİH (US $, milyar) 88.8 92.6 101.2 106.6
Kişi başı GSYİH (Satın
Alma Gücü Paritesi) 4.385 $ 4.597 $ 4.784 $ 4.998 $
GSYİH artışı (%) 6,2 4,7 3,8 4,4
İşsizlik Oranı (ort) 9,5 9,1 9,8 9,6
TÜFE (ort) 3,8 1,2 2,4 2,6
İhracat FOB (ABD $
milyar) 20,3 14,7 16,0 17,6
İthalat FOB (ABD $
milyar) 39,8 30,6 34,4 35,4
Cari İşlemler Dengesi
(ABD $ milyar) -5,6 -3,2 -5,1 -3,7
Dış Borç (yıl sonu;
ABD $ milyar) 20,2 (tahmin) 20,2 20,6 21,3
Döviz Kuru DH:ABD $
(ort) 7,7 8,06(gerçekleşen) 7,8 8
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 3
SANAYİ VE YATIRIM
Kasablanka, imalat sanayi sektöründe önemli bir merkezdir.
Ancak, düşük verimlilik oranları ile yüksek işçi ve enerji ücretleri imalat sektörünü olumsuz etkileyen faktörler olmaya devam etmektedir.
Gıda işleme sektöründe konserve meyve, balık, un ve bitkisel yağlar başta gelmektedir. Hem ihracat (konserve meyve, sebze ve balık) hem de iç tüketim (un, şeker, bitkisel yağ) için üretim yapılmaktadır. Gıda işleme sektöründe yabancı sermaye ilgisi düşük düzeydedir.
Tekstil sektörü ekonomik büyüme içinde önemli bir paya sahiptir.
İplik ve kumaş gibi hammaddeler ve ara ürünler ithal edilmekte,
bitmiş ürün olan hazır giyim ürünleri ise ihraç edilmektedir.
4
SANAYİ VE YATIRIM
Ülkedeki ilaç sektörü hızlı bir büyüme göstermekte ve iç ihtiyacın %80’ini karşılamaktadır. Üretimin büyük bölümü iç pazarda tüketilmekte olup, küçük bir bölümü Libya,Fransa, Cezayir ve Tunus’a ihraç edilmektedir.
Kimya sanayi ağırlıklı olarak, fosfatın işlenmesine dayalıdır. Fas, dünyadaki en büyük fosforik asit üreticisi ve ihracatçısıdır. Son dönemde, Fransa, Belçika, Hindistan ve Pakistanlı ortaklar ile “ortak teşebbüs” oluşumuna gidilmektedir.
Fas 2020 yılına kadar doğal gaz tüketimini yılda 5 milyar
m3’e çıkarmayı hedeflemektedir.
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 5
SANAYİ VE YATIRIM
İnşaat sektörünün en önemli alt bölümlerinden biri olan mühendislik alanında 500 firma kayıtlı olarak faaliyet göstermektedir. Önemli bir bölümü ülkenin idari ve ekonomik başkentleri olan Rabat (%41) ve Kazablanka (%26) şehirlerinde yerleşiktir
İnşaat sektörü son yıllarda, barajlar/enerji
santralleri, yollar, sosyal konut projeleri, turizm
yatırımları, limanlar gibi büyük ölçekli alt yapı
projelerinin olumlu etkisi ile önemli bir gelişme
kaydetmiştir.
6
2010 YILI BÜTÇESİNDE ÖNGÖRÜLEN YATIRIM PROJELERİ
Ulaştırma projeleri: Bu alandaki en önemli yatırım projelerinin başında demiryolları gelmektedir.
Otoyollar; Ülkenin kısmen özerk otoyol idaresi olan ADM şirketinin sermaye yapısına 1,1 milyar Dirhem (100 milyon EURO) ile katkıda bulunarak otoyol projelerine ilave kaynak yaratması bütçe kanunu ile öngörülmektedir.
Limanlar:Ülkenin muhtelif bölgelerinde enerji tesisi limanları ve mevcut kapasitenin arttırılması projeleri öngörülmektedir.
Barajlar: 2010 yılı su kaynaklarının yeniden ele alınarak değerlendirileceği ve yeni bir stratejinin belirleneceği yıl olacaktır.
Enerji:Ülkenin 2010 yılı için yenilenebilir enerji kaynakları payının yüzde 10’a çıkartılması hedeflenmektedir. Bu çerçevede özellikle rüzgar enerjisi yatırımlarının önümüzdeki dönemde hız kazanması beklenmektedir.
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 7
YATIRIMLARA SAĞLANAN DESTEKLER Yabancı yatırımcılara sağlanan vergi ve benzeri avantajlar:
27 milyon Euro üzerinde yatırım,
250’den fazla kişi istihdam edilmesi,
Teknoloji transferi yapılması ve çevrenin korunmasına katkı sağlaması kaydıyla devlet tarafından arsa bedelinin yüzde 20’si ve toplam yatırımın yüzde 5’ine kadar altyapı yatırımı teşviği sağlanmaktadır.
Belirli sektörlerde yapılan (tekstil hazır giyim, otomotiv yedek parça, elektronik, nanoteknoloji, mikroelektronik / biyoteknoloji, uçak ve havacılık sektörleri) 5 milyon Dirhem (yaklaşık 500 bin Euro) üzerindeki yatırımlarda ise makine ve teçhizatın da asgari 2,5 milyon Dirhem tutması kaydıyla Hassan II adlı kamu fonundan destek sağlanmaktadır.
Kalkınmada öncelikli belirli bölgelerde yapılacak ihracata yönelik yatırımlar için beş yıl süreyle gelir ve kurumlar vergisinde yüzde 50 indirim uygulanmaktadır.
8
ÜLKENİN DIŞ TİCARETİ
2007 2008 2009
(Tahmini) İthalat
29,3 Milyar $ 31,6 Milyar $ 34,4 Milyar $İhracat
15,1 Milyar $ 14,6 Milyar $ 16,0 Milyar $ Kaynak: EIU, Econimist Intelligence Unit, Morocco Country Report 2010Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 9
İthalat ve İhracat Yaptığı Başlıca Ülkeler – (2008)
Fransa 6,3 Milyar $ İspanya 4,7Milyar $ Suudi Arabistan 2,83Milyar $ İtalya 2,81Milyar $
Çin 2,4Milyar $
ABD 2,1Milyar $
Türkiye (10. s.) 957 Milyon$
Fransa 4,1Milyar $ İspanya 3,6Milyar $
Hindistan 1,3Milyar $
Brezilya 982Milyon$
İtalya 946Milyon$
ABD 793Milyon$
Türkiye (14. sıra.) 295Milyon$
İthalat Yaptığı Başlıca Ülkeler İhracat Yaptığı Başlıca Ülkeler
10
Türkiye’nin Fas’a olan Aylık İhracatı (Milyon $)
Kaynak: TÜİK
İHRACAT ( MİLYON $ )
65.9
49.7 52.5
58.5
41.6 56.8
49.1
38.5 38.9
53.9 55.6
39.0
0 10.000.000 20.000.000 30.000.000 40.000.000 50.000.000 60.000.000 70.000.000
Oca.09
Şub.09
Mar.09
Nis.09
May.09
Haz.09
Tem.09
Ağu.09
Eyl.09
Eki.09
Kas.09
Ara.09
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 11
Fas’ın Türkiye’ye olan Aylık İhracatı (Milyon $)
Kaynak: TÜİK
İHRACAT ( MİLYON $ )
32.2
19.7 22.0
30.6 28.1
22.9
16.0 14.7
7.76 12.5
12.7 15.1
0 5.000.000 10.000.000 15.000.000 20.000.000 25.000.000 30.000.000 35.000.000
Oca.09
Şub.09
Mar.09
Nis.09
May.09
Haz.09
Tem.09
Ağu.09
Eyl.09
Eki.09
Kas.09
Ara.09
12
TÜRKİYE İLE TİCARET
Türkiye ile Fas arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerde gelişim yeterli değildir. (DTM) verilerine göre ülkemizden Fas’a 2009 yılında 600,5 milyon $’lık ihracat yapılmış buna karşılık Fas’tan 234,7 milyon $’lık ithalat yapılmıştır.
Madde bazında irdelendiğinde, demir / alaşımsız çelikten
profil, demir / alaşımsız çelikten yarı mamuller, binek
otomobiller, traktörler, pamuklu mensucatlar önde
gelmektedir.
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 13
İKİ ÜLKE ARASINDAKİ ANLAŞMA VE PROTOKOLLER
. Anlaşma/Protokol İmza Tarihi
Ticaret Anlaşması 16.05.1972
Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması
20.06.1984
İGEME ile Fas İhracatı Geliştirme Merkezi (CMPE)
Arasında İşbirliği Protokolü
1984
Hava Ulaştırması Anlaşması 24.09.1985 Deniz Ulaştırması Anlaşması 26.03.1987 Türkiye Fas Hükümetler Arası Daimi
Komisyon
Kurulmasına Dair Anlaşma
12.07.1988
Turizm İşbirliği Anlaşması 27.08.1992 Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması
Anlaşması
08.04.1997
14
İKİ ÜLKE ARASINDAKİ ANLAŞMA VE PROTOKOLLER
. Anlaşma/Protokol İmza Tarihi
Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar
Konfederasyonu ile Fas Zanaat Odaları Federasyonu Arasında İşbirliği Protokolü
2000
Gümrük Konularında Karşılıklı İdari ve Teknik Yardım Anlaşması
13.05.2003
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması 07.04.2004 Serbest Ticaret Anlaşması 07.04.2004 Türkiye Fas 8. Dönem KEK Toplantısı
Protokolü
07.04.2004
Karayolları Ulaşımı Altyapısı Teknik ve Bilimsel İşbirliği Anlaşması
30.03.2005
Sağlık Alanında İşbirliğine Dair Anlaşma 20.3.2005 Türk Patent Enstitüsü ile Fas Sınaî ve Ticari
Mülkiyet Ofisi (OMPIC) Arasında İşbirliği Anlaşması
26.05.2006
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 15
FAS SANAYİ ÜRÜNLERİ İHRACAT POTANSİYELİ DEĞERLENDİRMESİ
Demir Çelik;
Sanayisini geliştirmeyi hedefleyen Fas için demir çelik ürünleri önemli bir hammadde niteliğindedir. Fas’ın demir/alaşımsız çelikten yarı mamül ithalatı 2008 yılında 781 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Bu ürün grubu için ülkemizin Fas’a ihracatı 2009 yılında bir önceki yıla oranla % 81 oranında düşüş göstererek 51 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılında Fas’ın demir çelik ürünleri ithalatının artacağı beklenmektedir.
Otomotiv Ana ve Yan sanayi;
Fas otomotiv sektörü 2008 yılında, 14 milyar Dirhem’e (yaklaşık 1,7 milyar ABD Doları) ulaşan üretim hacmi ile sanayi sektörü üretiminde yüzde 5, ihacatında yüzde 15 pay almaktadır.16
FAS SANAYİ ÜRÜNLERİ İHRACAT POTANSİYELİ DEĞERLENDİRMESİ
Otomotiv Ana ve Yan Sanayi; Sektörün ulusal
ekonomiye katkısının arttırılması maksadıyla bazı vergi avantajları da uygulamaya konulmuştur. Örneğin ithalat vergileri açısından CKD için yüzde 2,5 seviyesinde bir gümrük vergisi, ekonomik otomobiller için gümrük
muafiyeti yanında düşük KDV (yüzde 7) uygulaması mevcuttur.
2009 yılı itibariyle otomobil ithalinde uygulanan ortalama
MFN gümrük vergisi yüzde 19,9 iken CKD yüzde 2,5 ila
10,2 oranında bir gümrük vergisine tabi olmaktadır.
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 17
FAS SANAYİ ÜRÜNLERİ İHRACAT POTANSİYELİ DEĞERLENDİRMESİ
Kumaş; Fas’a yönelik sektör ihracatı değişik tiplerdeki kumaşlardan oluşmakta, pamuklu kumaşlar yüzde 30, sentetik kumaşlar da yaklaşık yüzde 20 pay almaktadır. Ülkemiz bu ülkenin hazır giyimcilerinin önemli tedarikçisi konumundadır. İthalatımız incelendiğinde ise Fas’ın sektördeki genel ticaretine paralel bir şekilde hemen hemen tamamının hazır giyim ürünlerinden oluştuğu görülmektedir. Önümüzdeki dönemde mevcut ticaretin iki ülke arasındaki serbest ticaret anlaşmasının yıllara yayılmış bulunan uygulama takviminin de olumlu etkisi ile bir miktar daha artması beklenmelidir.
Beyaz Eşya; Fas beyaz eşya sektöründe potansiyel arz eden başlıca ürünler buzdolapları, dondurucular, soğutucular ve çamaşır makineleridir. Ülkede artarak devam eden konut yatırımları beyaz eşya sektörü için umut vericidir. 2008 yılında Fas yaklaşık 199 milyon
$ tutarında buzdolabı, dondurucu ve soğutucu ithalatı gerçekleştirmiştir. Türkiye bu ürün grubunda Fas’a 2009 yılında yaklaşık 20 milyon $’lık ihracat gerçekleştirmiş olup, en önemli rakiplerimiz İtalya, Fransa, Yunanistan ve Mısır’dır.
18
FAS SANAYİ ÜRÜNLERİ İHRACAT POTANSİYELİ DEĞERLENDİRMESİ
Elektrikli Makineler ve Kablolar; Ülkemizin, elektrikli makineler sektör ihracatında en büyük pay izole tel ve kablo alt sektörüne aittir. Ülkemizin 2009 yılındaki izole tel ve kablolar sektöründe toplam 1,4 milyar dolarlık ihracat hacminde 4 milyon $’ı Fas’a aittir. Ülkemizin izole tel ve kablo ihracatının 2008 – 2009 yılları arasında % 59 oranında artış göstermiş olması umut vaat edicidir.
Tarım Alet ve Makineleri; Fas’ın 2008 yılı hasat ve
harman biçme makineleri ithalatı yaklaşık 36 milyon $
olup, bir önceki yıla oranla Fas’ın bu sektördeki ithalatı
yaklaşık % 89 oranında artmıştır. Başlıca tedarikçi ülkeler
ise, İspanya, İtalya, Fransa, Türkiye ve Almanya’dır.
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 19
FAS SANAYİ ÜRÜNLERİ İHRACAT POTANSİYELİ DEĞERLENDİRMESİ
Mobilya; Fas mobilya sanayii ağırlıklı olarak geleneksel bir yapı sergilemekte olup, belirgin bir sektörel kümelenme görülmemektedir.
Son yıllarda yerel mobilya üreticilerinin yanı sıra artan oranda yabancı firmalar da pazarda yer almaya başlamıştır. Özellikle üst gelir grubuna hitap eden mobilyalarda, İtalya, İspanya ve Fransa dikkat çekerken Çin, Endonezya, Malezya ve Tayvan da alım gücü düşük tüketiciye yönelik ürünlerle pazarda yerlerini almışlardır.
İnşaat Malzemeleri; Sektör büyüklüğü 2008 yılında ülkede üretilen toplam katma değerin %7’sine denk gelen 35 milyar Dirhamlık (yaklaşık 3,5 milyar Euro) bir iş hacmine ulaşmıştır. Bu alanda faaliyet gösteren 5.000 firmanın %35’i Kazablanka, Rabat ve Kenitra şehirlerinde yoğunlaşmış olup, yüzde 15’lik kısmı da Fes ve Meknes şehirlerinde yerleşiktir. Dolayısıyla bu beş şehir sektördeki kuruluşların yarıya yakınını barındırmaktadır
20
SANAYİ ÜRÜNLERİ İHRAÇ POTANSİYELİ
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 21
SANAYİ ÜRÜNLERİ İHRAÇ POTANSİYELİ
22
SANAYİ ÜRÜNLERİ İHRAÇ POTANSİYELİ
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 23
SANAYİ ÜRÜNLERİ İHRAÇ POTANSİYELİ
24
2010 YILINDA FAS’DA DÜZENLENECEK FUARLAR
FUAR ADI TARİHİ KONUSU ŞEHİR
SIB 17 Kasım 2010 Yapı ve Tefriş Kazablanka
Le Salon Automoto 4-12 Aralık 2010 Otomotiv ve Yan Sanayi
Kazablanka
FUAR ADI TARİHİ KONUSU ŞEHİR
Printpack Expo 2009 Haziran 2010 Paketleme ve baskı teknolojileri
Kazablanka
BATEXPO Haziran 2010 Yapı ve İnşaat
Malzemeleri
Agadir
Alitec International Exhibition Of Food Industry And Related Technology
Temmuz 2010 Yiyecek ve içecek, Gıda İşleme ve Paketleme Makineleri
Kazablanka
2010 YILINDA BİREYSEL KATILIMDA DESTEKLENECEK FUARLAR
2010 YILINDA FAS’DA MİLLİ DÜZEYDE KATILIM SAĞLANACAK FUARLAR
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 25
GENEL DEĞERLENDİRME
Fas’ın Avrupa Birliği ve ülkemiz ile serbest ticaret anlaşmaları
yapmış olması Fas’ın Kuzey Afrika’da önemli bir Pazar üssü olarak konumunu güçlendirmektedir. Fas ile serbest ticaret anlaşması
sonrasında dış ticaretimizde görülen artışlar, son dönemde bu ülkedeki özellikle turizm ve inşaat alanlarındaki yatırım projeleri ihracatçı ve yatırımcı firmalarımız açısından önemli fırsatlar
sunmaktadır.
Fas ile olan ticarette karşılaşılan sorunlar; düşük satın alma gücü, küçük boyutlu piyasa, ulaşım zorlukları, ticari dil olarak Fransızca kullanılması, satın alma ve finansman kolaylıkları sağlama zorluğu, iş çevrelerinin birbirlerini karşılıklı olarak iyi tanımaması olarak
özetlenebilir.
26
GENEL DEĞERLENDİRME
Ülkemiz ihracatçılarının Fas piyasasında Pazar payı elde edebilmeleri ve kendilerine iş imkanı yaratabilmelerinin, hali hazırda bu piyasada yerleşik rakiplere rağmen uygun fiyatlı ve kaliteli, Türk ürünlerinin etkin tanıtımının gerçekleştirilmesi ile mümkün olabileceği düşünülmektedir.
İnşaat ve taahhüt sektörü ülke ekonomisinde GSYİH katkısı ve istihdam içindeki payı dikkate alındığında önemli bir sektör konumundadır. Yeni projeler üstlenecek firmalarımızın akdedecekleri sözleşmelerde hukuki yorum gerektirecek açık hususlar bırakmamaları ve yurt dışı tahkim uygulamalarını hukuki metinlere dahil etmeleri büyük önem taşımaktadır
Dış İlişkiler ve İş Geliştirme Müdürlüğü 27
GENEL DEĞERLENDİRME
Fas ekonomisi 2009 yılının son çeyreğinde % 7,8 oranında büyüyerek küresel ekonomik krizin etkilerinden kurtulmaya başladığının sinyallerini vermeye başlamıştır. Fas Merkez Bankası 2010 yılında ise ekonominin yaklaşık % 34 civarında büyümesinin beklendiğini belirtmiştir.
28