1
I.ÜNİTE
Bir Mali Yükümlülük Olarak Damga Vergisinin Tanımı,
Nitelikleri ve Unsurları
Damga Vergisi
Damga vergisi, bireylerin kendi aralarında veya devletle yaptıkları işlemlerle ilgili, kâğıt veya elektronik belgeler üzerinden alınan bir mali yükümlülüktür. Damga vergisi cebri bir kamu geliri olduğundan kişiler bu vergiyi devlete ödemek zorundadırlar, ödeme yapmamaları durumunda bunun hukuki bazı sonuçları vardır.
Ceza veya gecikme zammı ödemek bunlardandır.
Cebri kamu gelirlerinin bir kısmı karşılıklı bir kısmı da karşılıksızdır. Yani kişiler harç ve resim gibi vergileri verirken karşılığından bir hizmet alırlar. Ancak vergiler ise ( karşılıksızdır ) yani devlet vergiyi aldıktan sonra karşılığında somut bir hizmet vermek zorunda değildir. Vergiler genel kamu hizmetlerinin yürütülmesinde kullanılır. Tüm ülke düzeyinde bir iyileşmeye sebep olabilirler.
Vatandaşın temsilcisi olan milletvekilleri ancak meclis yoluyla, soru, gensoru ve meclis araştırması yoluyla vergilerin nasıl kullanıldığının hesabını sorabilirler.
Damga vergisi vergi1 adını alsa da aslında bir ( mali yükümlülük )'tür. Bir hukuki işlemin kâğıda dökülmesi suretiyle kazandığı ( ispat edilebilirlik )'in karşılığıdır.
1 VERGİ : Devletin ya da vergilendirme yetkisine sahip diğer kamu tüzel kişiliklerinin kamu hizmetlerinin finansmanını gerçekleştirmek amacıyla kişilerden aldıkları karşılıksız parasal değerdir.
2 Resim
Belli bir iş yapma izni verilmesi, ya da ruhsat gibi belli bir ayrıcılık sağlanması karşılığında kamu idarelerine ödenen paralardır. Ülkemizde hali hazırda ( resim ) uygulaması bulunmamaktadır. Başka bir ifade ile resimler kaldırılmış, yerine harç ve vergiler getirilmiştir.2
Damga vergisi, harcamalardan alınan bir vergi olması sebebiyle ( dolaylı ) vergilerden kabul edilir. Bu vergi kişilerin ekonomik, hukuki veya kişisel durumlarına bakılmaksızın herkesten alınır.
Damga vergisi merkezi yönetimler tarafından alınan genel nitelikli bir vergidir.
Hukuki işlemlerin pek çoğu bu işleme tabidir. Osmanlı'dan itibaren resim adıyla hayatımızda olan bu vergi ( 488 Sayılı ) Damga Vergisi Kanunu ile vergi kapsamına alınmıştır.
Dünyada Damga Vergisi
Damga vergisi sadece bize mahsus bir vergi değildir. Benzerleri dünyanın başka ülkelerinde de vardır. İngiltere'de, İrlanda'da, Almanya ve İsviçre'de değişik adlar altında damga vergisine benzer mali yükümlülükler uygulanmaktadır.
DAMGA VERGİSİ ile İLGİLİ MEVZUAT
Türk hukuk sisteminde yürürlükte bulunan hukuk kuralları arasında bir hiyerarşi ilişkisi söz konusudur. ( Normlar Hiyerarşisi ) adını alan ilişki, altlık-üstlük ilişkisidir. Buna göre normlar hiyerarşisi bir piramit şeklindedir. Bu piramidin en üstünde de Anayasa vardır.
Birincil Düzenlemeler
Damga Vergisine dair birincil düzenleme 488 sayılı Damga Vergisi Kanunudur.
Bununla beraber ( Vergi Usul Kanunu ), ( Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ) ve ( İdari Yargılama Usulü Kanunu ) da damga vergisine ilişkin birincil düzenlemelerdendir. Ayrıca ( Vergi Ödevi ) başlıklı Anayasa'nın 73.
maddesi ve ( çifte vergilendirmeyi önlemeye yönelik ) uluslararası anlaşmaların damga vergisine ilişkin hükümleri de birincil düzenleme olarak kabul edilir.
2 Bu bağlamda ( DAMGA RESMİ ) yerine ( DAMGA VERGİSİ ) getirilmiştir.
3 İkincil Düzenlemeler
Damga Vergisine ilişkin Bakanlar Kurulu kararları, Genel Tebliğler, İç Genelgeler, Genel Yazılar, Özelgeler, ( Mukteza ) ve Sirkülerler bu kapsamdadır.
Mevzuatımızda ise halihazırda damga vergisi ile ilgili bir ( tüzük ) veya ( yönetmelik ) yoktur.
DAMGA VERGİSİNİN KONUSU
Damga vergisinin konusu, üzerine vergi konulan ekonomik değer taşıyan öğedir.
Bir başka ifade ile Damga Vergisi'nin konusu kağıt ve belgelerdir. Burada bahsedilen kâğıt bir hususu ispat etmeye yarayan, üzerinde imza yerine geçecek bir işaret konulmuş, maddi varlığı olan bir belgedir. Örneğin alelade bir mektup bu anlamda kâğıt sayılmaz. Ancak bu mektup bir hukuki durumu ispata yönelik ise Damga Vergisi anlamında ( kâğıt ) olarak kabul edilir ve vergiye tabi olur.
Şerh'ler3 de böyledir. Bir ( şerh ) de bir durumu ispat etmek amacına yönelikse, mektup gibi damga vergisine tabi tutulur.
Damga vergisi, bir işlemin kâğıda bağlanarak hukuki değer kazanması ve hukuk düzeninin sağladığı korumadan yararlanması nedeniyle alınan bir mali yükümlülük- tür. ( Kâğıda bağlamak ) işleme hukuki açıdan ispat edilebilme kabiliyeti kazan- dırır.
Elçilik ve Konsolosluklar
Damga Vergisi'ne tabi bir kâğıdın vergilendirilebilmesi için, Türkiye'de düzenlenmiş olması gerekir. Yabancı ülkelerde ve elçilik ve konsolosluk gibi yerlerde düzenlenen kâğıtlar Türkiye'de damga vergisine tabi tutulamaz. Ancak, elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen kâğıtlar, Türkiye'de devir ve ciro edildikleri zaman vergilendirilebilirler.4
Serbest Bölge
Serbest bölgeler Türkiye'nin sınırları içinde olsa da, gümrük sınırları içinde yer almazlar. Bu nedenle buralarda düzenlenen ve sadece buralarda hükmü geçen kâğıtlar vergilendirilmezler. Ancak bu belgeler serbest bölge dışında kullanılırsa damga vergisine tabi olurlar.
3 ŞERH, bir anlam ifade etmek, bir konuyu açıklamak ve ayrıntılı biçimde anlatmak anlamındadır.
4 KONSOLOSLUK ve ELÇİLİKLER yabancı ülke toprağı kabul edilir.
4 Not
Bir kâğıdın Damga Vergisine tabi olabilmesi için ayrıca kanuna ekli ( 1 ) nolu tabloda yer alması gereklidir. 1 nolu tabloda bu kâğıtlar a) Akitlerle ilgili kağıtlar b) Kararlar ve mazbatalar, c) ticari işlemlerde kullanılan kâğıtlar, d) makbuzlar ve diğer kâğıtlar olmak üzere dört başlıkta toplanmıştır.
1 sayılı tabloda, damga vergisine tabi kâğıtlar, belli parayı ihtiva eden ve etmeyen kâğıtlar olarak iki gruba ayrılmıştır. Belli parayı ihtiva eden kâğıtlar altı ( 6 ) alt gruba; belli parayı ihtiva etmeyen kâğıtlar ise üç ( 3 ) gruba ayrılmıştır.
Belli Parayı İhtiva Eden Kâğıtlar
mukavelenameler
taahhütnameler
kira mukavelenameleri
kefalet, teminat ve rehin senetleri
tahkimnameler ve sulhnameler
ikinci el araçların alış-satışına ilişkin sözleşmeler.
Belli Parayı İhtiva Etmeyen Kâğıtlar
belli parayı ihtiva etmeyen tahkimnameler
belli parayı içermeyen sulhnameler
turizm işletmeleri ile seyahat acenteleri arasında düzenlenen ( kontenjan sözleşmeleri )
Ticari Mütedavil Senetler
emtia senetleri
Makbuz senedi
rehin senedi
iyda senedi
taşıma senedi
konşimentolar
deniz ödüncü senedi
ipotekli borç senedi
irat senedi
5 Ticari Belgeler
menşe ve mahreç şehadetnameleri
bilançolar
işletme hesabı özetleri
barnameler5
tasdikli manifesto6 nüshaları
ordinolar
gümrük özet beyanı formu İstisnalar
İstisnalar konusu yasanın 9. maddesinde ( istisnalar ) başlığı altında düzenlenmiştir. 2 sayılı tablo ile hangi belgelerden damga vergisi alınamayacağı belirtilmiştir ve 5 grupta toplanmıştır:
resmi işlerle ilgili kağıtlar
öğrenciler ve askerlerle ilgili kağıtlar
işçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili kağıtlar
ticari ve medeni işlerle ilgili kağıtlar
kurumlarla ilgili kağıtlar...
Damga Vergisi Alınabilme Şartları
Bir kâğıdın damga vergisine tabi olabilmesi için şu özelliklere sahip olması gerekir:
kanuna ekli ( 1 ) numaralı tabloda bulunmak.
kanuna ekli ( 2 ) numaralı tabloda bulunmamak,
üzerinde imza veya imza yerine geçen bir işaret bulunmak,
herhangi bir hususu ispat etmeye yönelik olmak
gerektiğinde ibraz edilebilecek nitelikte olmak...
5 BARNAME : Yabancı ülkelerden, demiryolları ile taşınan eşya ile ilgili olarak demiryollarınca düzenlenen listeleri ifade eder.
6 MANİFESTO: Yabancı ülkelerden, deniz yolu ile gelen eşya için düzenlenerek gümrük idaresine verilen belgedir.
6 Damga Vergisinde Vergiyi Doğuran Olay
Vergiyi doğuran olay kâğıdın düzenlenmiş olmasıdır. Burada düzenlemekten kasıt, hukukî işlemin kâğıda bağlanmasıdır. Bu işlem de yazılı olarak yapılır.
Damga vergisinin alınabilmesi için gerekli olan ikinci şart, kâğıdın Türkiye'de düzenlenmesidir. Yukarıda da belirtildiği gibi, yabancı ülkelerde ve onlara ait elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen kâğıtlar, Türkiye'deki resmi dairelere ibraz edildiklerinde damga vergisine tabi tutulurlar.
Üçüncü şart kâğıdın üzerinde imzanın veya imza yerine geçecek bir işaretin bulunmasıdır.
Dördüncü ve son şart, kâğıda bağlanmış hukuki işlemin tamamlanmış ( tekemmül ) etmiş olmasıdır.
DAMGA VERGİSİNİN YÜKÜMLÜSÜ ve SORUMLUSU
Yükümlü, vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu terettüp eden ( düzenlenmiş ) gerçek veya tüzel kişi olarak tanımlanmıştır. Bu borcu ödeyecek olan kişiye de ( mükellef ) adı verilir. Mükellef olabilmek için Medeni Kanun açısından fiil ehliyetine sahip olmak zorundu değildir. Ödeme gücüne sahip olmak yeterlidir.
Damga vergisine tabi kâğıtların bir kısmı, tek kişi tarafından düzenlenip imza edilir. Taahhütname ve teklifnameler böyledir. Bu belgeleri düzenleyen damga vergisini öder. Bazıları da birden çok kişi tarafından imzalanır. Sözleşmeler- mukavelenameler gibi kâğıtların damga vergisi tüm kişilere aittir.7
Kâğıttaki imza sahiplerinden birisi vergiden muaf olabilir. Bu durum verginin eksik ödenmesini gerekli kılmaz.
7 Yasada birden fazla kişi tarafından imzalanan kâğıtlara ait vergilerden o kâğıdı imzalayanların tamamı müteselsilsen sorumludur ifadesi yer almaktadır.
7 Damga Vergisinin Matrahı
Verginin matrahı, vergi borcunun hesaplanmasında esas alınan değer ve miktardır.
Vergi borcunun hesaplanmasında vergi konusunun değeri esas alınıyorsa değer esaslı ( ad valorem ) matrah; vergi konusunun adedi esas alınıyorsa ( spesifik ) matrahtan söz edilir.
Damga Vergisinin Oranı
Verginin oranı değer ölçüsü esas alınmışsa yüzde olarak belirlenir. Bu oran sabit bir oran ( mesela %o 3 gibi ) olabileceği gibi, artan oranlı da olabilir. Ülkemizde damga vergisinin oranı binde 1,89 ile binde 9,48 arasında değişmektedir.
Damga Vergisinde Vergi Kolaylıkları
Yasa koyucu vergileri belirlemede tek yetkili organdır. Bu nedenle vergilendirmede taktir yetkisine sahiptir. Bu takdir yetkisi vergi yükümlülüklerine bazı vergi kolaylıkları sunulmasına neden olur. Bu kolaylıklar ( istisnalar ) ve ( muafiyetler )'dir.
Vergi muafiyeti, kişi bakımından getirilmiş bir vergi kolaylığıdır. Yasa bununla vergiye tabi olan bir kişiyi vergi yükümlülüğü dışında bırakmaktadır.
Vergi istisnası ise konu bakımından getirilmiş bir kolaylıktır. Vergiye tabi olan belli konuların vergilendirme dışında tutulması anlamına gelir.
488 Sayılı ( Damga Vergisi Kanunu ) vergi kolaylıklarını düzenlemiştir. 2 numaralı cetvelde vergiden istisna edilen belgeler sayılmıştır. Bu belgeler yukarıda ( istisnalar ) bölümünde sıralanmıştır.
Yine yasada, resmi dairelerin damga vergisine tabi olmadığı belirtilmiş ve bu anlamda resmi kuruluşlara vergi muafiyeti getirilmiştir. Resmi kuruluşların yanında bazı özel yasalarla vergi kolaylıkları da getirilmiştir.
Bu bağlamda;
özelleştirme işlemleri
finansal kiralama işlemleri
yap-işlet-devret işlemleri
ihracat işlemleri damga vergisinden muaf tutulmuştur.
8
