Girifl
Yetiflkin bir köpekte östrus süresinin uzunlu¤u ortalama 9 gün olmakla birlikte bazen fertilite sorunu olmayan köpekler 3 haftaya kadar erke¤i kabul ederler (1,2,3). Ço¤u araflt›r›c› (4,5,6) östruslar›n 21 günden uzun olmas›n›, Okkens ve ark. (1) ise östrusu izleyen 25 gün içerisinde ovulasyonun olmamas›n› uzun süreli proöstrus veya östrus olarak de¤erlendirmektedirler.
Uzun süreli östruslarda sürekli erke¤i kabul iste¤i, vulvada ödem, vagina mukozas›nda hiperemi ve kanl› veya aç›k renkli ak›nt› mevcuttur. Arnold (4), bu tip olguya bir hafta önce çiftleflmifl olan bir köpekte rastlad›klar›n›, yap›lan muayenede bu köpekte ovulasyonun olmamas›n›n olguya sebep oldu¤unu belirtmifltir. Uzun süreli kanama
veya östrus gösteren köpeklerde yap›lan vaginal smearde
%90 ve daha yukar› superfisiyal hücre görülebilmektedir.
Feldman ve Nelson (2), Löfstedt ve ark. (5) uzun süreli östrus gösteren bir köpekte serum progesteron düzeyinin düflük ve total serum östrojen konsantrasyonunun yüksek olmas›n›n uzun süreli östruslarda ovulasyonun olmad›¤›na bir kan›t oluflturabilece¤ini, ayr›ca ovulasyonun olup olmad›¤›n›n vaginal smear bak›s›yla teflhis edilebilece¤ini belirtmifllerdir.
Uzayan östrus olgusunda difli köpek ayn› anda görülen pre ve post-ovulatorik progesteron düzeyi ile birlikte sürekli bir östrojen etkisi alt›nda bulunmaktad›r. Bu östrojenin kayna¤› ovulasyona u¤ramam›fl föllikül, fölliküler kistler veya ovaryum tümörleridir. Östrojenler
Köpeklerde Uzun Süreli Östrusun Sa¤›t›m›nda Megestrol Acetate’›n Etkisi
Ayhan BAfiTAN, Selim ASLAN
Ankara Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Do¤um ve Jinekoloji Anabilim Dal›, Ankara - TÜRK‹YE
Gelifl Tarihi: 09.06.1997
Özet: Bu Çal›flman›n materyalini yafllar› 1.5-6 aras›nda de¤iflen farkl› ›rktaki 22 adet köpek oluflturdu. Uzun süre östrus gösteren ve vaginal ak›nt› bulunan köpeklerden öncelikle sa¤l›kl› bir anemnez bilgi al›nd›, genel durum muayenesi ve vaginal smear yap›ld›. Tan›, anemnez, genel durum muayenesi ve vaginal smear sonucu vaginadaki sitolojik de¤iflimlere bak›larak konuldu. Uygulama öncesi ve sonras›nda vulvadaki ödem derecesi, vaginal ak›nt›n›n rengi, miktar› ve vagina mukozas›ndaki renk de¤iflimleri, k›vr›mlar›n oluflumu ve vestibulumda toplanan sekret miktar› belirlendi. Uzun süreli östrus tan›s› konulan köpeklere 25 mg megestrol acetate (Niagestine(, 25mg/ml, Novo) subkutan enjekte edildi. Tedaviyi izleyen 1 y›l içerisinde köpeklerde meme tümör¸ veya reprodüktif bir problemin oluflup oluflmad›¤› kay›t edildi.
Uzun süreli östruslar›n klinik bulgular›, uygulamay› izleyen 3-7 gün aras›nda ortadan kalkt›. Ak›nt›n›n kesilmesi ortalama 3.5(2.5 günde gerçekleflti. Bir köpekte ak›nt›, uygulamay› izleyen 15. güne kadar devam etti. Köpe¤e ovariohysterektomi yap›ld›, operasyon sonucunda köpe¤in sa¤ ovaryumunda 4 tane kistik yap›ya rastlan›ld› ve bu köpe¤in ak›nt›s› operasyonu izleyen 2. günde kesildi. Köpeklerde vulva ödemi ortalama 3.5±1.6 günde ortadan kalkt›.
Sonuç olarak köpeklerde uzayan östruslarda megestrol acetate ›n di¤er tedavi yöntemlerine bir alternatif olabilece¤i kan›s›na var›ld›.
Anahtar Sözcükler: uzun süreli östrus, tedavi, megestrol acetate, köpekler
Effects of Megestrol Acetate Treatment on Dogs with Prolonged Estrus
Abstract: A total of 22 dogs of different breeds with persistent estrus, between the ages of 1.5 and 6, were used. Diagnoses were made by anamnesis, general examination and vaginal smear. Vulvar edema, colour and volume of vaginal discharge, convolution of the mucosa and volume of secretion were recorded before and after treatment. Dogs were treated with 25 mg megestrol acetate (Niagestine, 25 mg/ml, Novo). Clinical manifestations disappeared within 3-7 days. Vaginal discharge ceased in 3.5±2.5 days and vulvar edema ceased in 3.5±1.6 days. In only one dog, the treatment was not effective after 15 days. The vulva was still swollen and vaginal cytologic features were consistent with estrus, and the dog was spayed. After ovariohysterectomy, 4 cystic structures were found on the right ovarium surface, and vaginal discharge ceased after 2 days. Endometritis occurred in only one dog within a years. Abnormal mammary growth did not occur.
It was concluded that megestrol acetate can be used as an alternative treatment for dogs with persistent estrus.
Key Words: prolonged estrus, treatment, megestrol acetate, dogs
normalde karaci¤erde metabolize olduklar›ndan, karaci¤er hastal›klar›nda da uzayan östruslara rastlan›lmaktad›r (7,8). Uzun süreli östruslara s›kl›kla genç köpeklerde birinci veya ikinci siklus s›ras›nda oldukça s›k rastlan›lmaktad›r (1,2,3,9,10,11). Okkens ve ark. (1) uzun süreli östrus gösteren 13 köpek üzerinde yapt›klar›
bir çal›flmada bu köpeklerin 8’inin 1.5 yafl veya daha alt›nda oldu¤unu belirtmektedirler.
Uzun süreli östruslar›n nedenleri çeflitlidir. Araflt›r›c›lar (1,3,12) nedenleri ovaryum kisti, ovaryum tümörleri, östrojen uygulamalar›, karaci¤er hastal›klar› ve bölünmüfl östruslar olarak aç›klamaktad›rlar. Löfstedt ve ark. (5), ise uzun süreli östrus ve proöstruslar›n X kromozomal monosomi (77, XO) ye de ba¤l› olabilece¤ini saptam›fllard›r.
Köpeklerde de¤iflik amaçl› östrojen kullan›lan vakalarda uzun süreli östruslara rastlan›lmaktad›r.
Araflt›r›c›lar (9,11,12) bir tek östrojen uygulamas›n›
izleyen 21 gün sonra hala köpekler östrus gösteriyorlarsa anormal ovaryum kisti aç›s›ndan de¤erlendirilmesi önermektedirler.
Sentetik bir progesteron analogu olan megestrol acetate (MA) befleri hekimlikte oral kontraseptif olarak kullan›lmaktad›r. Güçlü bir antiovulatör etkisi olan bu hormon progesterondan 25 kat daha güçlü progestatif etkiye sahiptir. Köpeklerde daha çok östruslar›n bask›lanmas› ve yalanc› gebelikte kullan›lmas›na karfl›n kedilerde belirli dermatolojik hastal›klar ve üremenin kontrolü amac›yla da kullan›lmaktad›r (1,3,5,12,13). Baz›
araflt›r›c›lar (5,9) düflük dozda MA ›n kullan›lmas›n›n östruslar›n sona erdirilmesinde oldukça etkili oldu¤unu belirtmifllerdir. Günümüzde MA proöstrus veya bafllam›fl olan östrus semptomlar›n›n sona erdirilmesi amac›yla kullan›lmaktad›r. Östrusun engellenmesi amac›yla vulvada ödem ve serosanguinöz ak›nt›n›n bafllad›¤› proöstrusun ilk 3 günü 2.2 mg/kg dozunda 8 gün uygulanmas› gereklidir.
Chakraborty ve Seager (9), MA uygulamas›ndan 3-4, Okkens (1), 2-3, Mundt (14) ise uzun süreli östrus gösteren köpeklere proligeston uygulamas›ndan 14 gün sonra vulva ödemi ve vaginal ak›nt›n›n ortadan kalkt›¤›n›
belirtmifllerdir. Feldman ve Nelson (2), östruslar›n ertelenmesi için MA kullan›lan köpeklerde uygulamadan 3-8 gün içerisinde semptomlar›n ortadan kalkt›¤›n› ve ilk uygulamadan sonra % 8 oran›nda pyometra geliflti¤ini saptam›fllard›r. Tsakalof ve ark. (6) 40 köpekte proöstrus semptomlar›n›n bask›lanmas› amac›yla 2 mg/kg dozunda Niagestin (megestrol acetate) kullanm›fllar ve proöstrus semptomlar›n›n 2-4 gün içerisinde kayboldu¤unu
saptam›fllard›r. Bu köpeklerden 26’ s›nda 6-12 hafta sonra yeniden östrus görülmüfl di¤er köpeklerde ise bask›lama süresi 6-8 ay ve üzerinde sürmüfltür. Ayn›
araflt›r›c›lar MA uygulamas›n›n fertilite üzerinde olumsuz bir etki yapmad›¤›n› belirtmifllerdir. Köpeklerde östruslar›n bask›lanmas› için kullan›lan MA’›n sonraki sikluslarda fertilite bozukluklar›na yol açmad›¤›n›
bildirilmektedir. Bu hormonun yar› ömrünün k›sa olmas›
nedeniyle yan etkilerinin oldukça az oldu¤u, MA kullan›lan köpeklerde reprodüktif bozukluk ve uterus hastal›¤›na iliflkin hiç veri bulunmad›¤› aç›klanmakta, MA’›n ilk defa östrus gösteren, meme neoplasmlar› bulunan, gebe ve diabetes mellituslu köpeklerde kullan›m›n›n sak›ncal›
olabilece¤ini bildirilmekte, 2 uygulamadan fazla kullan›lmas›n›n yan etkiler do¤urabilece¤i, ayn› zamanda köpeklerde genital kanal enfeksiyonunun bulunmamas›n›n gerekti¤ini, aksi takdirde arzu edilen etkinin oluflmayaca¤›
gibi enfeksiyonun fliddetini artt›rma olas›l›¤›n›n bulundu¤u belirtilmektedir (2,5,14). Gestagenlerin östrojen etkisi alt›ndaki köpeklerde kullan›lmamas› metropatie oluflum riskini büyük oranda yükseltmektedir (7,15). Özellikle uzun süreli östruslar›n bask›lanaca¤› olgularda ilk iki östrusun, siklus aral›klar›na iliflkin bilgi edinilmesi aç›s›ndan sa¤alt›m yap›lmadan izlenmesi gereklidir.
Köpeklerde östrusun bask›lanmas› için kullan›lan MA’›n sonraki sikluslarda fertilite bozuklu¤una yol açmad›¤›
bildirilmektedir (2,16). ‹ki uygulamadan fazla uyguland›¤›nda reprodüktif bozukluk veya uterus patolojisine yol açmad›¤› bildirilmektedir (8,16).
Patricia ve ark. (10, uzun süreli östrus gösteren bir köpe¤e 2 doz GnRH uygulad›¤›nda östrusun sona ermedi¤ini, 3. uygulamadan sonra kesildi¤ini aç›klamaktad›rlar. Ayn› araflt›r›c›lar bir baflka araflt›rmalar›nda ise 15 ayl›k, 4 aydan daha uzun süreli östrus gösteren bir köpekte bir tek hCG enjeksiyonunun yeterli oldu¤unu bildirmektedirler. Uzayan östrus olgular›nda GnRH ve hCG ile yap›lan sa¤alt›m giriflimleri her zaman baflar›l› olmamaktad›r (3,7,8).
Gestagenlerin kullan›m›yla progesteron, MA veya medroxyprogesteron acetate (MAP) hastal›k semptomlar›n›n geriledi¤i ve sa¤alt›mda baflar› elde edildi¤i gözlenmifltir. Araflt›r›c›lar (7,8 ) gestagenlerin kullan›lmas› sonucunda pyometra riskinin %10 oldu¤una dikkat çekmekte, baz› araflt›r›c›lar (3,5,9,14) ise progestagenlerin uzun süreli kullan›m› köpeklerde kistik endometriyal hiperplazi, mukometra, pyometra ve iyi huylu meme nodüllerine predispozisyon oluflturdu¤unu aç›klamaktad›rlar.
Materyal ve Metot
Çal›flman›n materyalini 25 gün ve daha uzun süre östrus gösteren yafllar› 1.5-6 aras›nda de¤iflen, farkl›
›rktaki 22 köpek oluflturdu. Köpeklerden sa¤l›kl› bir anemnez bilgi al›nd› ve genel durum muayenesi yap›ld›.
Ayr›ca uzun süreli östrus flüphesi bulunan köpeklere vaginal sitoloji yap›larak tan› pekifltirildi. Sitolojik muayene kanama bitene kadar iki gün aral›klarla tekrarland›. Daha sonra köpeklerin vulva ödem derecesi, vaginal ak›nt›n›n rengi, miktar›, mukozada k›vr›mlar›n oluflum flekilleri ve vestibulumda toplanan sekret miktar›
kay›t edildi. Vulvadaki ödem fliddetli, orta veya az, vestibulumda toplanan sekret miktar› ise az veya çok fleklinde de¤erlendirmeye al›nd›. Uzun süreli östrus tan›s›
konulan köpeklere 25 mg megestrol acetate (Niagestine, 25 mg/ml, Novo) subkutan enjekte edildi. Uygulamadan sonraki günlerde vulvadaki ödem, mukoza renk de¤iflimleri ve vestibulumda toplanan sekret miktar›ndaki farkl›l›klar kay›t edildi. Tedaviye olumlu yan›t vermeyen köpe¤e ovariohysterectomy yap›ld›.
Tedaviyi izleyen 1 y›l içerisinde köpeklerde meme tümörü, meme nodülü, endometritis veya pyometra oluflup, oluflmad›¤› izlendi.
‹statistiksel hesaplamalarda Minitab program›
uyguland›.
Bulgular
Uygulama öncesi (Tablo 1) ve sonras› (Tablo 2) klinik bulgular afla¤›da görülmektedir.
Yap›lan vaginal sitolojik bak›da uzayan östrus süresince süperfisiyal hücrelerin %80-90 dolay›nda kald›¤› ve erken metaöstrusa geçici oluflturacak hücrelerin bu dönem boyunca görülmedi¤i saptand›.
Tablo 2’de görüldü¤ü gibi uzun süreli östruslar›n klinik bulgular›n 3-7. günler aras›nda ortadan kalkt›¤›
belirlendi.
Ak›nt› 2 köpekte 2. gün, 7 köpekte 3. gün, 5 köpekte 4.gün, 5 köpekte 5. gün, 1 köpekte 6.gün ve
Köpek Ak›nt›n›n Ak›nt›n›n Vulvada Vaginal mukoza Vestibulumda
Numaras› devam etti¤i rengi Ödem rengi ve sekret
süre (gün) k›vr›mlaflma
1 27 a +++ h.k *
2 31 c ++ h.k *
3 26 b ++ s.k *
4 25 c +++ s.k *
5 29 c ++ h.k *
6 44 b ++ s.k *
7 43 c + s.k *
8 52 a ++ h.k *
9 27 b ++ s.k *
10 30 b +++ p.k *
11 70 b ++ s.k *
12 30 c ++ p.k *
13 32 a + h.k *
14 38 a +++ h.kz **
15 53 b ++ s.k *
16 77 b + p.k *
17 31 c +++ h.kz *
18 29 a +++ h.kz *
19 28 a +++ h.kz *
20 41 a +++ s.k *
21 39 b ++ p.k *
22 25 b + s.k *
a : K›rm›z› - kahverengi + az s : solgun * var
b : Bulan›k - mat ++ orta p : porselen beyaz› ** yok
c : Et suyu +++ fliddetli h : hiperemik
k : k›vr›ml›
kz : k›vr›ms›z
Tablo 1. MA uygulamas› öncesi klinik bulgular.
4. gün
Ak›nt› Ödem Mukoza
** b kz
* b kz
** c kz
* b k
** b kz
* c kz
** c kz
* b kz
** c kz
** b kz
** b kz
* b k
** b kz
** b kz
** b k
** c kz
** b kz
* b k
** b kz
* b kz
* b k
** b kz
1 köpekte 7.günde kesildi. Ak›nt›n›n kesilmesi genelde 3-5. günlerde yo¤unlaflmas›na ra¤men ortalama 3.5±2.5 günde gerçekleflti. MA uygulamas› öncesinde ak›nt›n›n devam süresi 25-77 gün aras›nda de¤iflmekle birlikte bu süre ortalama 37.59±14.28 gündü. Bir köpekte uygulamay› izleyen 15. güne kadar ak›nt› devam etti. Bu köpe¤e ovariohysterectomi yap›ld›. Operasyon sonucunda köpe¤in sa¤ ovaryumunda içleri s›v› dolu de¤iflik boyutta 4 tane kistik yap›ya rastlan›ld› ve köpekteki vaginal ak›nt›
operasyonu izleyen 1. günden itibaren azalmaya bafllad›, 2. günde tamamen kesildi.
Tedaviyi izleyen 2. günde bütün köpeklerde vulva ödemi azalmaya bafllad›, s›kl›kla 3-7. günlerde olmakla beraber ortalama 3.5±1.6 günde ortadan kalkt›. Vagina mukazas› östrus sonras› görülen soluk pembe renge 3-6.
ortalama 3.1±1.7’inci günlerde döndü.
MA uygulanan köpekler bir y›l süreyle herhangi bir reprodüktif problem ve meme tümör veya nodülü aç›s›ndan izlendi. Sadece bir köpekte tedaviyi izleyen ilk östrusta anormal vaginal ak›nt› tesbit edildi, yap›lan
muayenede bu köpe¤e endometritis tan›s› konuldu. Di¤er köpekler izlenen ilk östruslar›nda çiftlefltirildi. Köpeklerin
%100 ‘ünün gebe kalmas›nda (n=21) tek defal›k MA uygulamas›n›n fertilite yönünden herhangi bir sorun oluflturmad›¤› görüldü.
Uzun süreli östrus gösteren 22 köpekten 9’u 1.5 yafl ve alt›nda idi.
Tart›flma ve Sonuç
Birçok araflt›r›c› (4,5,6) östrusun davran›fl veya sitolojik olarak 25 gün ve daha uzun süre devam etmesini uzun süreli östrus veya proöstrus ad›yla tan›mlamakta, olguyu patolojik kabul edip, tedavi edilmesi gerekti¤ine dikkat çekmektedirler. Uzun süreli östrusta köpekte sürekli erke¤i kabul etme iste¤i, vulvada de¤iflen derecede ödem, kanl› veya farkl› renk ve vizkozitede ak›nt›
mevcuttur.
Bu tablo ço¤unlukla genç köpeklerde 1. veya 2. östrus siklusunda gözükmektedir. Okkens ve ark. (1)
fiekil 2. MA uygulamas›ndan sonraki klinik bulgular.
1. gün
Ak›nt› Ödem Mukoza
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
2. gün
Ak›nt› Ödem Mukoza
* a k
* a kz
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
* b k
* a k
* a k
* a k
* a k
* a k
** b k
* a k
** a k
* a k
* b k
* a k
* a k
* a k
3. gün
Ak›nt› Ödem Mukoza
* a k
* a kz
** b k
* a k
* b kz
* b kz
* c k
* a k
** c kz
** b kz
** b kz
* b k
* a kz
** b kz
** b k
** b kz
** a k
* b k
* b kz
* a k
* a k
** b kz
5. gün
Ak›nt› Ödem Mukoza
** c kz
** b kz
** c kz
* b k
** c kz
** c kz
** c kz
** b kz
** c kz
** c kz
** b kz
* b k
** c kz
** b kz
** b k
** c kz
** b kz
* b k
** c kz
** c kz
** b k
** b kz
6. gün
Ak›nt› Ödem Mukoza
** c kz
** c kz
** c kz
* b kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** b kz
** c kz
** c kz
** b kz
* b k
** c kz
** c kz
** c kz
** b kz
7. gün
Ak›nt› Ödem Mukoza
** c kz
** c kz
** c kz
* b kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** b kz
** c kz
** c kz
** b kz
* b kz
** c k
** c kz
** c kz
** b kz
8. gün
Ak›nt› Ödem Mukoza
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** c kz
** b kz
** c k
** c kz
** c kz
** c kz
Köpek No.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
* Ak›nt› var
** Ak›nt› yok
a Ödem var b Ödem azald›
c Ödem yok
k Mukoza k›vr›ml›
kz Mukoza k›vr›ms›z
karfl›laflt›klar› 13 uzun süreli östrus gösteren köpekten 8’
inin 1.5 yafl›n alt›nda bulundu¤unu bildirmektedirler.
Bizim rastlad›¤›m›z 22 vakadan 9’unun 1.5 yafl ve alt›nda olmas› araflt›r›c›n›n bulgular›na parelellik tafl›maktad›r.
Pekçok araflt›r›c› (1,4,9,12,13) uzun süreli östrusun tedavisinde hCG, GnRH veya progestagenlerin baflar›yla kullan›labilece¤ini bildirmektedirler. Arbeiter (11.13), Chakraborty ve Seager (9), Feldman (2), Irma (12), hCG ve GnRH’ ›n bu tür olgularda her zaman baflar›l›
olmad›¤›n›, alternatif bir seçenek olarak progestagenlerin kullan›labilece¤ini belirtmektedirler. Progestagenlerin kullan›m amac›n› böyle olgularda dominant etkili olan östrojen hormonunun etkisini nötralize etmek fleklinde aç›klamaktad›rlar. Ayn› araflt›r›c›lar güçlü bir antiovülatörik etkiye sahip, MA’›n uzun süreli östruslarda ve proöstrus, bafllam›fl östrus belirtilerini ortadan kald›rmak amac›yla kullan›labilece¤ini bildirmektedirler.
Feldman ve Nelson (2) bu vakalarda MA kullan›m› sonucu 3-8 gün, Chackraborty ve Seager (9) 3-4, Okkens (1) 2- 3, Mundt (14) ise sentetik bir progesteron olan proligeston kullan›m›n› izleyen 14 gün içerisinde semptomlar›n ortadan kalkt›¤›n› bildirmektedirler.
Sunulan araflt›rmada uzun süreli östruslarda davran›fl ve sitolojik de¤iflimlerin 3-7 gün içerisinde ortadan kalkmas› ad› geçen araflt›r›c›lar›n bulgular›na benzemekle beraber Mundt (14)’un bulgular›ndan farkl›l›k tafl›maktad›r. Bu farkl›l›k proligestonun MA’ya oranla etkisinin geç bafllay›p daha uzun sürmesi fleklinde aç›klanmaktad›r.
Feldman ve Nelson (2), MA uygulanan köpeklerde
%10 pyometra veya uterus enfeksiyonu geliflebilece¤ini, birçok araflt›r›c› (2,3,5,9,11,12,14) ise progestagenlerin uzun süreli kullan›m›nda kistik endometriyel hiperplazi, mukometra, pyometra ve iyi huylu meme nodüllerinin oluflabilece¤ine dikkat çekmektedirler. Çal›flmam›zda 22 köpekten yaln›zca 1 köpekte (% 4.5) uterus enfeksiyonu görülmesi Feldman ve Nelson (2)’un bulgular›ndan düflüktür. Bununla birlikte progestagenlerin uterus ve memede oluflturduklar› patolojik bozukluklar›n uzun sürede flekillenebilece¤ini göz önünde tutulmal›d›r.
Sonuç olarak köpeklerde uzun süreli östruslar›n davran›flsal ve sitolojik bulgular›n›n ortadan kald›r›lmas›nda megestrol acetate’›n hCG ve GnRH tedavisine alternatif bir seçenek oldu¤u kan›s›na var›ld›.
Kaynaklar
1. Okkens, A.C., Bevers, M.M., Dieleman, S.J., Haaften, B.V and Sluijs, F.J.: Fertility problems in the bitches. Animal Reprod Sci.
1992; 28: 379-387.
2. Feldman, E.C., Nelson, R.W.: Nymphomania and Contraceptives in the bitches. Canine and Feline Endocrinology and Reproduction.
Ed: Feldman, E.C: 470-472. 1987.
3. Baldwin, C.J.: Adrenocortical function in the domestic cat during treatment with levonorgestrol. Research in Veterinary Science.
1996, 60: 205-208.
4. Arnold, S: Weiblicher Geschlechtsapparat in: Praktikum der Hundeklinik, Hrsg. Niemand, H.G. und Suter, P.F., 8. Auflage, Blackwell Wissenschafts, Verlag, Berlin, 1994.
5. Löfstedt, R.M., Buonen, M.S., Weber, A.F., Johnson, s.D.:
Prolonged proestrus in a bitch with X choromosomal monosomy (77, XO). JAVMA. 1992; 200 : 1104-1106.
6. Tsakalof, P., Vlahos, N.: Suppression of oestrus in the dog by means of the progestagen megestrol acetate (Niagestine).
Veterinary Medicine, 1975,18: 1, 18-29.
7. Moses, D.; Shille, V.M.: Induction of estrus in Greyhound bitches with prolonged idiopathic anestrus or with suppression of estrus after testosterone administration. JAVMA. 1988, 192 : 1541- 1545.
8. Tammer, I., Blendinger, K.; Sobiraj, A., Bostedt, H.; ‹ber den Einsatz der exfoliativen Vaginalzytologie im Rahmen der gyn(kologischen Befunderhebung bei der Hündin. Tierarztl. Prax;
1994, 22: 199-207.
9. Chakraborty, P.K. and Seager, S.W.J.: Induction of estrus. Small Animal Reproduction and Fertility. Ed: Burke, T.J. Lea and Febiger, Philadelphia, USA, 189-194, 1986.
10. Patricia, N.O., Wringley, R.H., Husted, P.W., Bowen, R.A and Nett, T.: Persistent Estrus in the Bitch. Ed. Ettinger. Third Ed.,W.B. Saunders, Philadelphia, USA, 1793-1796, 1988.
11. Arbeiter, K.: Anwendug von Hormonen in der Reproduktion von Hund und Katze. Ed. Döcke, F. Verlag Jena, Stuttgart, 823-838, 1994.
12. Irma, Schütt.: Zur Beeinflussung des sexual Zyklus und der Tr(chtigkeit der Hündin durch exogene hormone. Kleintierpraxis.
1990; 35: 625-632.
13. Arbeiter, K.: Hormonal bedingte Genitalerkrankungen bei der Hündin. Kleintierpraxis. 1971; 16: 129-138.
14. Mundt, V.S.: Einsatzmöglichkeiten von Proligeston (Delvesteron) bei Hunden und Katzen. Der Praktische Tielarzt, 1981. 12, 1058- 1064.
15. Hayden, D.W.; Barnes, D.M., Johnson, K.H.: Morphologic changes in the mammary gland of megestrol acetate-treated and untreated cats: Retrospective study. Vet. Pathol. 1989, 26: 104-113.
16. Berchtold, M.: Gyn(kologie. ›n: Klinik der Hundekrankheiten. Hrsg.
U. Freudiger, E.G. Grünbaum und E. Schimke, 2. Auflage, Gustav Fischer Verlag Jena, Stuttgart, 625-664, 1993.
