BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU
YILLIK RAPOR 2005
20 05
BU RAPOR KAMUOYUNU B‹LG‹LEND‹RME AMAÇLI OLUP ‹Ç‹NDE YER ALAN B‹LG‹LERDEN VE BU B‹LG‹LERE DAYANARAK VER‹LECEK YATIRIM KARARLARININ YA DA BENZER‹ KARARLARIN SONUÇLARINDAN BDDK SORUMLU TUTULAMAZ. RAPORDAN KAYNAK GÖSTER‹LMEK SURET‹YLE KISMEN ALINTI YAPILAB‹L‹R.
BU RAPORDA YER ALAN BDDK BANKACILIK RAPORLAMA S‹STEM‹NE DAYANAN VER‹LER 29 MART 2006 TAR‹H‹ ‹T‹BARIYLA BANKALARIN ARALIK 2005’E ‹L‹fiK‹N BDDK’YA B‹LD‹R‹MLER‹NE GÖRE HAZIRLANMIfi OLUP GEÇ‹C‹ N‹TEL‹KTED‹R. D‹⁄ER VER‹LER ‹SE 2005 YIL SONU ‹T‹BARIYLADIR.
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU
ATATÜRK BULVARI NO 191 06680 KAVAKLIDERE ANKARA-TÜRK‹YE
‹LET‹fi‹M B‹LG‹LER‹: STRATEJ‹ GEL‹fiT‹RME DA‹RES‹
TEL: (312) 455 65 29, FAKS: (312) 424 08 74, E-posta: stgdb@bddk.org.tr
BU YAYIN TÜM ‹ÇER‹⁄‹ ‹LE BDDK ‹NTERNET SAYFASINDA YER ALMAKTADIR.
MART 2006 (www.bddk.org.tr)
ISSN: 1303-5584
5411 say›l› Bankac›l›k Kanunu’nun 97 ve 101 inci maddeleri gere¤ince Bankac›l›k Düzenleme ve Denetleme Kurumunun faaliyetleri hakk›nda haz›rlanan Y›ll›k Rapor; Bakanlar Kurulu’na ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulmakta ve kamuya aç›klanmaktad›r. Ayr›ca, bu konuda Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonu’na y›lda bir defa bilgi verilmektedir.
Bu çerçevede haz›rlanan Y›ll›k Rapor 2005, dört ana bölümden oluflmaktad›r.
Raporun birinci bölümünde, bankac›l›k sektörünü etkileyen önemli ulusal ve uluslararas› ekonomik ve finansal geliflmeler de¤erlendirilmektedir.
‹kinci bölümde, BDDK’n›n 2005 y›l›nda yürüttü¤ü faaliyetler fonksiyonel bazda sunulmaktad›r. Üçüncü bölüm Kurumun tan›t›m›na ayr›lm›flt›r.
Dördüncü ve son bölümde ise Kurum bütçe uygulamalar› ve sonuçlar›na
iliflkin geliflmeler ele al›nmaktad›r.
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURULU
1. Prof. Dr. Yusuf TUNA, 2. Mustafa EKİM,
3. Ahmet ŞİRİN (İkinci Başkan), 4. Tevfik BİLGİN (Başkan), 5. Yusuf Ziya ÖNDER, 6. Hüseyin AL,
7. Prof. Dr. Kemal ÇEVİK
(Soldan sağa oturma sırasıyla)
SUNUfi
Türkiye ekonomisi, 2000-2001 krizi sonras›nda yakalad›¤› yükselifl trendini 2005 y›l›nda da sürdürmüfltür.
Enflasyon ve faiz oranlar›ndaki düflüflün devam etmesi, ekonomik büyümenin beklentilerin üzerinde seyretmesi, bütçe a盤›n›n beklenenden daha az seviyede gerçekleflmesi ve her fleyden önemlisi mali disiplin ve yeniden kurumsallaflma yolundaki iradenin devaml›l›¤› gibi faktörler, ekonominin genel sa¤l›¤›n›n iyileflme sürecinde önemli derecede mesafe al›nd›¤›na iflaret etmektedir.
Dikkate de¤er bir kaynak büyüklü¤üne ulaflm›fl bulunan bankac›l›k sektöründeki olumlu geliflmelerin de ekonomideki bu yükselifle tart›flmas›z katk›s› olmufltur. Ayn› zamanda, ekonominin genelinde yaflanan yükselifl trendi devam ettikçe, bankac›l›k sektörü de büyümeye devam edecektir.
1 Kas›m 2005 tarihinde yürürlü¤e giren 5411 say›l›
Bankac›l›k Kanunu ile BDDK, kurumsal bir dönüflüm yaflam›flt›r. En çarp›c› geliflme BDDK’n›n gözetim ve denetim çerçevesinde meydana gelen genifllemedir. Bu itibarla Kurum, 51 banka, 84 finansal kiralama flirketi, 88 faktoring flirketi ve 9 tüketici finansman flirketi olmak üzere 232 adet kuruluflun düzenleme ve denetiminden sorumlu bulunmaktad›r. Söz konusu firmalar›n toplam bilanço de¤eri yaklafl›k 420 milyar YTL’dir. Bu tutar, milli gelirin yüzde 86’s› civar›na tekabül etmektedir. Ayr›ca 4 varl›k yönetim flirketi, 41 bankalarda ba¤›ms›z denetim yapma yetkisi bulunan kurulufl ve 44 yabanc› banka temsilcili¤i denetim kapsam›ndad›r. Yeni Kanun, Kurumun sorumluluk alan›ndaki genifllemenin yan›nda teflkilat yap›s›nda da önemli yenilikler getirmifltir.
5411 say›l› Bankac›l›k Kanunuyla kurumsal çerçevesi yeniden tan›mlanan BDDK, icra etti¤i denetim, gözetim ve akademik faaliyetlerle sektörde bilgi asimetrisinin azalmas›, muhtemel risklerin
azalt›lmas› ve nihayetinde verimlili¤in artmas› için yo¤un bir gayret içerisindedir. BDDK benzeri kurumlar›n önemli vas›flar›ndan biri ekonomik koflullar olumlu seyretti¤i zamanlarda bile olas›
sorunlar› zaman›nda tespit ederek gerekli önlemleri alabilmesidir. Bu itibarla, BDDK Risk Odakl›
Denetim yaklafl›m›na geçifl yolunda önemli ad›mlar atm›flt›r. Kurum, sektörün küresel ölçekte rekabet gücüne katk› sa¤layacak uluslararas› ilke ve standartlar› dikkate alarak, Avrupa Birli¤i Sermaye Yeterlili¤i Direktifine ve Basel-II’ye yönelik faaliyetleri Kurum içinde ve Kurum d›fl›nda özenle yürütmektedir.
BDDK’n›n misyonu, görev ve yetkileri çerçevesinde tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak, finansal piyasalarda güven ve istikrar› sa¤lamak, finansal sisteme rekabet gücü kazand›rmak, kredi sisteminin etkin bir flekilde çal›flmas›n› temin etmek, denetime tabi kurulufllar›n piyasa disiplini içerisinde sa¤l›kl› ve düzenli bir flekilde çal›flmas›n›
teflvik etmektir. BDDK, tarafs›zl›k, fleffafl›k, hesap verebilirlik ilkelerini benimseyen nitelikli personeliyle, sektörün toplumsal refah›n artmas›
yönünde maksimum katk›y› sa¤layabilmesi için gerekli gözetim ve denetimi eksiksiz yerine getirme gayreti içindedir. Bu yolda, son bir y›l içinde gerçeklefltirdi¤imiz faaliyetlerin detaylar›
raporumuzun ilerleyen bölümlerinde yer
almaktad›r. Birinci bölümde, öncelikle uluslararas›
ekonomik ve finansal geliflmeler, bafll›ca ülke gruplar› itibar›yla incelenmektedir. Sonras›nda, Türkiye’de geçti¤imiz y›l içerisinde meydana gelen ekonomik ve finansal geliflmeler analiz edilmifltir.
‹kinci bölümde, Kurumun faaliyetleri, fonksiyonlar›
itibariyle tan›t›lm›flt›r. Üçüncü bölümde, BDDK’n›n kurumsal tan›t›m› yap›lm›flt›r. Dördüncü bölümde, Kurumumuzun bütçe uygulama ve sonuçlar› yer almaktad›r. Raporun sonunda, mevzuat, yay›nlar listesi, BDDK’da görev yapm›fl veya yapmakta olan Baflkanlar ve Üyeler ile sektörel tablolar› içeren ekler bulunmaktad›r.
2005 y›l› raporumuzun tüm ilgi duyanlara faydal›
olmas›n› dilerim.
Sayg›lar›mla.
T
Teevvffiik k B B‹‹L LG G‹‹N N
Baflkan
1. DÜNYA VE TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER 1
1..1 1 Dünya Ekonomisi 4
1
1..1 1..1 1 Makroekonomik Geliflmeler 4
1
1..1 1..2 2 Finansal Piyasalar 4
1
1..1 1..3 3 Küresel Ekonomide Risk Unsurlar› 7
1
1..1 1..3 3..1 1 ABD Ekonomisinde Faiz Oranlar› 7
1
1..1 1..3 3..2 2 Petrol Fiyatlar› 9
1
1..1 1..3 3..3 3 Varl›k Fiyatlar› 10
1
1..2 2 Türkiye Ekonomisi 11
1
1..2 2..1 1.. Makroekonomik Geliflmeler 11
1
1..2 2..1 1..1 1 Büyüme 11
1
1..2 2..1 1..2 2 ‹stihdam 12
1
1..2 2..1 1..3 3 Enflasyon, Faiz ve Döviz Kuru Geliflmeleri 13
1
1..2 2..1 1..4 4 D›fl Ticaret ve Sermaye Hareketleri 16
1
1..2 2..1 1..5 5 Maliye Politikas› 18
1
1..2 2..1 1..6 6 Para Politikas› 20
1
1..3 3 Bankac›l›k Sektöründeki Geliflmeler 21
1
1..3 3..1 1 Bankac›l›k Sektörünün Yap›sal Görünümü 21
1
1..3 3..2 2 Bankac›l›k Sektörünün Temel Büyüklüklerindeki Geliflmeler 23 1
1..3 3..3 3 Bankac›l›k Sektörünün Performans Göstergeleri 24
1
1..3 3..4 4 Bankac›l›k Sektörünün Risk De¤erlendirmesi 25
1
1..3 3..4 4..1 1 Kredi Riski 25
1
1..3 3..4 4..2 2 Piyasa Riski 26
1
1..3 3..4 4..3 3 Yap›sal Faiz Oran› Riski 27
1
1..3 3..4 4..4 4 Likidite Riski 27
1
1..4 4 Banka D›fl› Finansal Sektördeki Geliflmeler 28
1
1..4 4..1 1 Finansal Kiralama, Faktoring ve Tüketici Finansman fiirketlerine ‹liflkin Geliflmeler 28 1
1..4 4..2 2 Sermaye Piyasalar› 29
1
1..4 4..3 3 Sigortac›l›k 31
2. KURUMUN YILLIK FAAL‹YETLER‹
2
2..1 1 Düzenleme Faaliyetleri 36
2
2..1 1..1 1 Yürürlü¤e Giren Düzenlemeler 36
2
2..1 1..1 1..1 1 5411 Say›l› Bankac›l›k Kanunu 37
2
2..1 1..1 1..2 2 Mülga 4389 Say›l› Bankalar Kanununa ‹stinaden Yap›lan Alt Düzenlemeler 42 2
2..1 1..2 2 Yasalaflma Sürecinde Olan Düzenleme Taslaklar› 45
2
2..1 1..3 3 Haz›rl›klar› Sürdürülen ve 2006 Y›l›nda Yap›lmas› Planlanan Düzenlemeler 46 2
2..2 2 Yerinde Denetim ve Gözetim Faaliyetleri 47
2
2..2 2..1 1 Gözetim Faaliyetleri 47
2
2..2 2..2 2 Yerinde Denetim Faaliyetleri 48
2
2..2 2..3 3 Bankac›l›k Kanunu Kapsam›nda Yap›lmaya Bafllanan Denetim Faaliyetleri 49 2
2..3 3 Uygulama Faaliyetleri 51
2
2..3 3..1 1 De¤erlendirme ve Uygulama Faaliyetleri 51
2
2..3 3..2 2 Kurulufl, Yetkilendirme ve ‹zin Faaliyetleri 51
2
2..4 4 Hukuk ‹flleri Faaliyetleri 54
2
2..5 5 Strateji Gelifltirmeye Yönelik Faaliyetler 55
2
2..5 5..1 1 Strateji ve Politikalar 55
2
2..5 5..2 2 Risk Yönetimine ‹liflkin Olarak Yürütülmüfl Faaliyetler 56 2
2..5 5..3 3 Ulusal ve Uluslararas› Finansal Geliflmelerin ‹zlenmesi ve De¤erlendirilmesi 58
‹Ç‹NDEK‹LER
‹Ç‹NDEK‹LER
VI
VII 2
2..5 5..4 4 Bilgi Kaynaklar› ve Kütüphanecilik Hizmetleri 58
2
2..6 6 Bilgi Yönetimi Faaliyetleri 59
2
2..6 6..1 1 Bankalar Raporlama Sistemi 69
2
2..6 6..2 2 Kurum Yönetim Bilgi Sistemleri: Bilgi Yönetim Sistemi ve e-imza 60 2
2..6 6..3 3 Sistem, A¤ ve Güvenlik Çal›flmalar› 60
2
2..6 6..4 4 ‹nternet Hizmetleri 61
2
2..6 6..5 5 Bilgi Sistemleri Denetimi 61
2
2..6 6..6 6 Banka Teknoloji ve Donan›m Envanteri 62
2
2..7 7 Kurumsal Faaliyetler 62
2
2..7 7..1 1 D›fl ‹liflkiler 62
2
2..7 7..2 2 E¤itim Faaliyetleri 63
2
2..7 7..3 3 ‹letiflim Faaliyetleri 64
3. KURUMUN TANITIMI 3
3..1 1 BDDK’n›n Kuruluflu ve Geliflimi 78
3
3..2 2 Stratejik Plan 79
3
3..3 3 Kurumun ‹nsan Kayna¤› Yap›s› 71
3
3..4 4 Kurumun Organizasyon fiemas› 74
3
3..5 5 Bankac›l›k Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun Faaliyetleri 75 4. KES‹N HESAP VE BÜTÇE UYGULAMA SONUÇLARI
4
4..1 1 Bilanço 78
4
4..2 2 Gelir Tablosu 78
4
4..3 3 Bütçe Uygulama Sonuçlar› 79
E
EK K 1 1.. BANKACILIK SEKTÖRÜNE YÖNEL‹K ULUSAL VE ULUSLARARASI DÜZENLEMELER 86 E
EK K 2 2.. BDDK YAYINLARI L‹STES‹ 96
E
EK K 3 3.. BDDK’DA GÖREV YAPMIfi VEYA YAPMAKTA OLAN BAfiKAN VE ÜYELER 101 E
EK K 4 4.. SEKTÖREL TABLOLAR 104
‹Ç‹NDEK‹LER
TABLOLAR VIII
T
Taab bllo o 1 1..1 1 Dünya Ekonomisine Ait Seçilmifl Göstergeler 5
T
Taab bllo o 1 1..2 2 Finansal Geliflmeler 6
T
Taab bllo o 1 1..3 3 Baz› Ülkeler için Rekabet Gücü Göstergeleri 7
T
Taab bllo o 1 1..4 4 GSY‹H Bileflenlerinin Geliflimi 12
T
Taab bllo o 1 1..5 5 Faaliyet Kollar›na Göre Büyüme H›zlar› 13
T
Taab bllo o 1 1..6 6 ‹flgücü Göstergeleri 13
T
Taab bllo o 1 1..7 7 Merkez Bankas› Faiz Oranlar›nda Geliflmeler 13
T
Taab bllo o 1 1..8 8 D›fl Ticaret Göstergeleri 16
T
Taab bllo o 1 1..9 9 Ödemeler Dengesi ve Merkez Bankas› Brüt Rezervleri 18 T
Taab bllo o 1 1..1 10 0 Konsolide Bütçe Büyüklükleri 18
T
Taab bllo o 1 1..1 11 1 2005 Y›l› Para Program›ndaki Kriterler 20
T
Taab bllo o 1 1..1 12 2 Türk Mali Sektörünün Büyüklü¤ü ve Kompozisyonu 21
T
Taab bllo o 1 1..1 13 3 Bankac›l›k Sektörünün Yap›sal Görünümü 22
T
Taab bllo o 1 1..1 14 4 Bankac›l›k Sektörünün Temel Büyüklükleri 23
T
Taab bllo o 1 1..1 15 5 Performans Göstergeleri 24
T
Taab bllo o 1 1..1 16 6 Sermaye Piyasalar›nda Faaliyet Gösteren fiirketler 29 T
Taab bllo o 1 1..1 17 7 ‹MKB Endeksleri 30
T
Taab bllo o 1 1..1 18 8 Hisse Senetleri Piyasas› ‹fllem Hacmi 31
T
Taab bllo o 1 1..1 19 9 Sigortac›l›k Sektöründe Faaliyet Gösteren fiirket Say›lar› 32 T
Taab bllo o 2 2..1 1 Denetim Kapsam›ndaki Kurulufllar 48
T
Taab bllo o 2 2..2 2 Denetlenen Kurulufllar ve Düzenlenen Raporlar 49
T
Taab bllo o 2 2..3 3 Faaliyet ‹zni Verilen Temsilcilikler 53
T
Taab bllo o 2 2..4 4 2005 Y›l› Sermaye Art›fllar› 53
T
Taab bllo o 2 2..5 5 Yetkilendirme Faaliyetleri 53
T
Taab bllo o 2 2..6 6 BDDK’n›n Taraf Oldu¤u Davalar 64
T
Taab bllo o 2 2..7 7 Kurumumuza Ulaflan Taleplerin Konu Baz›nda Da¤›l›m› 64 T
Taab bllo o 2 2..8 8 Kredi Kartlar›na ‹liflkin fiikayetlerin Konusu 55
T
Taab bllo o 2 2..9 9 Bilgi Edinme Kanunu Kapsam›nda Kuruma Yap›lan Baflvurular 55 T
Taab bllo o 2 2..1 10 0 Bilgi Kaynaklar›ndaki Geliflmeler 59
T
Taab bllo o 2 2..1 11 1 ‹mzalanan ‹kili Anlaflmalar 62
T
Taab bllo o 2 2..1 12 2 Yurt ‹çi ve Yurt D›fl› E¤itim Faaliyetleri 63
T
Taab bllo o 2 2..1 13 3 Konular›na Göre E¤itim Faaliyetleri 63
T
Taab bllo o 2 2..1 14 4 Yurt D›fl› E¤itim Faaliyetlerinin Düzenleyen Kurumlara Göre Da¤›l›m› 64 T
Taab bllo o 2 2..1 15 5 Yurt ‹çi E¤itim Faaliyetlerinin Konu ve Kat›l›mc›lara Göre Da¤›l›m› 65 T
Taab bllo o 2 2..1 16 6 2005 Y›l›nda Yap›lan Bas›n Aç›klamalar› 65
T
Taab bllo o 3 3..1 1 Kurum Kadrolar›n›n ve Personelin Da¤›l›m› 71
T
Taab bllo o 3 3..2 2 Unvanlara Göre Personel Say›s› 72
T
Taab bllo o 3 3..3 3 Ö¤renim Durumlar›na Göre Personel Say›s› 72
T
Taab bllo o 3 3..4 4 Yafla Göre Personel Say›s› 73
T
Taab bllo o 3 3..5 5 Personel Hareketleri 73
T
Taab bllo o 3 3..6 6 2005 Y›l›nda Al›nan Kurul Kararlar› 74
T
Taab bllo o 4 4..1 1 BDDK 2005 Y›l› Özet Bilançosu 78
T
Taab bllo o 4 4..2 2 Gelir Tablosu 79
T
Taab bllo o 4 4..3 3 2004 Y›l› Gelir Bütçesi ve Gerçekleflmeler 79
T
Taab bllo o 4 4..4 4 2005 Y›l› Gelir Bütçesi ve Gerçekleflmeler 80
T
Taab bllo o 4 4..5 5 2004 Y›l› Ödenek ve Harcamalar›n›n Gider Türlerine Göre Da¤›l›m› 80 T
Taab bllo o 4 4..6 6 2005 Y›l› Ödenek ve Harcamalar›n›n Gider Türlerine Göre Da¤›l›m› 80 T
Taab bllo o 4 4..7 7 Bütçe Kesin Hesap Durumu 82
GRAF‹KLER G
Grraaffiik k--1 1..1 1 ABD’de K›sa Dönem Faiz Oranlar› 8
G
Grraaffiik k--1 1..2 2 Eurobond Spreadleri 8
G
Grraaffiik k--1 1..3 3 Petrol Fiyatlar› 9
G
Grraaffiik k--1 1..4 4 Dünya At›l Petrol Üretim Kapasitesi 10
G
Grraaffiik k--1 1..5 5 Konut Fiyatlar›nda Y›ll›k Yüzde De¤iflim 10
G
Grraaffiik k 1 1..6 6 GSMH Büyüme H›zlar› 12
G
Grraaffiik k 1 1..7 7 Faiz Oranlar›nda Geliflmeler 14
G
Grraaffiik k 1 1..8 8 ‹kinci El D‹BS Piyasas› Faiz Oran› De¤. Oynakl›¤› 15 G
Grraaffiik k 1 1..9 9 Reel Efektif Kur Endeksi 15
G
Grraaffiik k 1 1..1 10 0 ABD Dolar› Getiri Oynakl›¤› 16
G
Grraaffiik k 1 1..1 11 1 ‹malat Sanayi Verimlilik, Reel Ücret ve Kur Endeksleri 17 G
Grraaffiik k 1 1..1 12 2 Konsolide Bütçe Gerçekleflmeleri 19
G
Grraaffiik k 1 1..1 13 3 Kamu Kesimi Brüt Borç Stoku / GSY‹H 19
G
Grraaffiik k 1 1..1 14 4 Bankac›l›k Sektörü Performans Endeksi 24
G
Grraaffiik k 1 1..1 15 5 Arac›l›k Maliyetlerindeki Geliflmeler 25
TABLOLAR GRAF‹KLER ve SEKTÖREL TABLOLAR
IX G
Grraaffiik k 1 1..1 16 6 ‹MKB-100 Endeksi ve ‹MKB Hisse Senedi Piyasas› ‹fllem Hacmi 30 G
Grraaffiik k--1 1..1 17 7 Sigorta fiirketlerinin Alacaklar›n›n Toplam Aktif Büyüklüklerine Oran› 32 G
Grraaffiik k 1 1..1 18 8 Sigorta fiirketlerinin Özkaynaklar›n›n Toplam Pasif Büyüklüklerine Oran› 33 G
Grraaffiik k 2 2..1 1 Düzenlemeler Dairesi Taraf›ndan Verilen Görüfller 36
G
Grraaffiik k 2 2..2 2 Gerçeklefltirilen Yerinde Denetimler 49
SEKTÖREL TABLOLAR E
Ek k T Taab bllo o 1 1:: Aktif Büyüklügüne Göre Banka S›ralamas› 104
E
Ek k T Taab bllo o 2 2:: Bankac›l›k Sektörü Analitik Bilançosu (Bin YTL) 105 E
Ek k T Taab bllo o 3 3:: Bankac›l›k Sektörü Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) 106 E
Ek k T Taab bllo o 4 4:: Bankac›l›k Sektörü Analitik Bilançosu (Yüzde De¤iflim) (Aral›k 2005/Aral›k2004) 107 E
Ek k T Taab bllo o 5 5:: Bankac›l›k Sektörü Analitik Bilançosu- TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç (Bin YTL) 108 E
Ek k T Taab bllo o 6 6:: Bankac›l›k Sektörü Analitik Bilançosu -TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç- (Milyon Dolar) 109 E
Ek k T Taab bllo o 7 7:: Bankac›l›k Sektörü Analitik Bilançosu - TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç (Yüzde De¤iflim )
(Aral›k 2005/Aral›k 2004) 110
E
Ek k T Taab bllo o 8 8:: Kamu Bankalar›n›n Analitik Bilançosu (Bin YTL) 111 E
Ek k T Taab bllo o 9 9:: Kamu Bankalar›n›n Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) 112 E
Ek k T Taab bllo o 1 10 0:: Kamu Bankalar›n›n Analitik Bilançosu (Yüzde De¤iflim ) (Aral›k 2005/Aral›k 2004) 113 E
Ek k T Taab bllo o 1 11 1:: Özel Bankalar›n Analitik Bilançosu (Bin YTL) 114 E
Ek k T Taab bllo o 1 12 2:: Özel Bankalar›n Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) 115 E
Ek k T Taab bllo o 1 13 3:: Özel Bankalar›n Analitik Bilançosu (Yüzde De¤iflim) (Aral›k 2005/Aral›k 2004) 116 E
Ek k T Taab bllo o 1 14 4:: TMSF Bünyesindeki Bankalar›n Analitik Bilançosu (Bin YTL) 117 E
Ek k T Taab bllo o 1 15 5:: TMSF Bünyesindeki Bankalar›n Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) 118 E
Ek k T Taab bllo o 1 16 6:: TMSF Bünyesindeki Bankalar›n Analitik Bilançosu (Yüzde De¤iflim)
(Aral›k 2005/ Aral›k 2004) 119
E
Ek k T Taab bllo o 1 17 7:: Yabanc› Bankalar›n Analitik Bilançosu (Bin YTL) 120 E
Ek k T Taab bllo o 1 18 8:: Yabanc› Bankalar›n Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) 121 E
Ek k T Taab bllo o 1 19 9:: Yabanc› Bankalar›n Analitik Bilançosu (Yüzde De¤iflim ) (Aral›k 2005/Aral›k 2004) 122 E
Ek k T Taab bllo o 2 20 0:: Kalk›nma ve Yat›r›m Bankalar›n›n Analitik Bilançosu (Bin YTL) 123 E
Ek k T Taab bllo o 2 21 1:: Kalk›nma ve Yat›r›m Bankalar›n›n Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) 124 E
Ek k T Taab bllo o 2 22 2:: Kalk›nma ve Yat›r›m Bankalar›n›n Analitik Bilançosu (Yüzde De¤iflim )
(Aral›k 2005/Aral›k 2004) 125
E
Ek k T Taab bllo o 2 23 3:: Bankac›l›k Sektörü Gelir Tablosu (Bin YTL) 126 E
Ek k T Taab bllo o 2 24 4:: Bankac›l›k Sektörü Gelir Tablosu (Milyon USD) 127 E
Ek k T Taab bllo o 2 25 5:: Bankac›l›k Sektörü Gelir Tablosu (Aral›k 2005/ Aral›k 2004) (Yüzde De¤iflim) 128 E
Ek k T Taab bllo o 2 26 6:: TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç Bankac›l›k Sektörü Gelir Tablosu (Bin YTL) 129 E
Ek k T Taab bllo o 2 27 7:: TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç Bankac›l›k Sektörü Gelir Tablosu (Milyon USD) 130 E
Ek k T Taab bllo o 2 28 8:: TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç Bankac›l›k Sektörü Gelir Tablosu (Aral›k 2005/
Aral›k 2004) (Yüzde De¤iflim) 131
E
Ek k T Taab bllo o 2 29 9:: Kamu Bankalar› Gelir Tablosu (Bin YTL) 132
E
Ek k T Taab bllo o 3 30 0:: Kamu Bankalar› Gelir Tablosu (Milyon USD) 133
E
Ek k T Taab bllo o 3 31 1:: Kamu Bankalar› Gelir Tablosu (Aral›k 2005/ Aral›k 2004) (Yüzde De¤iflim) 134 E
Ek k T Taab bllo o 3 32 2:: Özel Bankalar Gelir Tablosu (Bin YTL) 135
E
Ek k T Taab bllo o 3 33 3:: Özel Bankalar Gelir Tablosu (Milyon USD) 136
E
Ek k T Taab bllo o 3 34 4:: Özel Bankalar Gelir Tablosu (Aral›k 2005/ Aral›k 2004) (Yüzde De¤iflim) 137 E
Ek k T Taab bllo o 3 35 5:: TMSF Bünyesindeki Bankalar Gelir Tablosu (Bin YTL) 138 E
Ek k T Taab bllo o 3 36 6:: TMSF Bünyesindeki Bankalar Gelir Tablosu (Milyon USD) 139 E
Ek k T Taab bllo o 3 37 7:: TMSF Bünyesindeki Bankalar Gelir Tablosu (Aral›k 2005/ Aral›k 2004) (Yüzde De¤iflim) 140 E
Ek k T Taab bllo o 3 38 8:: Yabanc› Bankalar Gelir Tablosu (Bin YTL) 141
E
Ek k T Taab bllo o 3 39 9:: Yabanc› Bankalar Gelir Tablosu (Milyon USD) 142 E
Ek k T Taab bllo o 4 40 0:: Yabanc› Bankalar Gelir Tablosu (Aral›k 2005/ Aral›k 2004) (Yüzde De¤iflim) 143 E
Ek k T Taab bllo o 4 41 1:: Kalk›nma ve Yat›r›m Bankalar› Gelir Tablosu (Bin YTL) 144 E
Ek k T Taab bllo o 4 42 2:: Kalk›nma ve Yat›r›m Bankalar› Gelir Tablosu (Milyon USD) 145 E
Ek k T Taab bllo o 4 43 3:: Kalk›nma Bankalar› Gelir Tablosu (Aral›k 2005/ Aral›k 2004) (Yüzde De¤iflim) 146 E
Ek k T Taab bllo o 4 44 4:: Kat›l›m Bankalar› Analitik Bilançosu (Bin YTL)(Aral›k 2004/Aral›k 2003) 147 E
Ek k T Taab bllo o 4 45 5:: Kat›l›m Bankalar› Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) 148 E
Ek k T Taab bllo o 4 46 6:: Kat›l›m Bankalar› Analitik Bilançosu (Yüzde De¤iflim ) (Aral›k 2004/Aral›k 2003) 149 E
Ek k T Taab bllo o 4 47 7:: Kat›l›m Bankalar› Gelir Tablosu (Bin YTL) 150
E
Ek k T Taab bllo o 4 48 8:: Kat›l›m Bankalar› Gelir Tablosu (Milyon USD) 151 E
Ek k T Taab bllo o 4 49 9:: Kat›l›m Bankalar› Gelir Tablosu (Yüzde De¤iflim ) (Aral›k 2004/Aral›k 2003) 152 E
Ek k T Taab bllo o 5 50 0:: Kat›l›m Bankalar› Analitik Bilançosu (Bin YTL)(Aral›k 2005) 153 E
Ek k T Taab bllo o 5 51 1:: Kat›l›m Bankalar› Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) 154 E
Ek k T Taab bllo o 5 52 2:: Kat›l›m Bankalar› Gelir Tablosu (Bin YTL) 155
E
Ek k T Taab bllo o 5 53 3:: Kat›l›m Bankalar› Gelir Tablosu (Milyon USD) 156
GRAF‹KLER
KISALTMALAR X
AB Avrupa Birli¤i
ABD Amerika Birleflik Devletleri
ABS Analitik Bütçe S›n›fland›r›lmas›
BDDK Bankac›l›k Düzenleme ve Denetleme Kurumu
BRS Bankalar Raporlama Sistemi
DASK Do¤al Afet Sigortalar› Kurumu
D‹BS Devlet ‹ç Borçlanma Senetleri
DPT Devlet Planlama Teflkilat›
DTH Döviz Tevdiat Hesab›
DTÖ Dünya Ticaret Örgütü
FED ABD Merkez Bankas›
GATS Hizmet Ticareti Genel Anlaflmas›
GRECO Yolsuzlukla Mücadele Eden Devletler Grubu
GSMH Gayri Safi Milli Has›la
GSY‹H Gayri Safi Yurt içi Has›la
HM Hazine Müsteflarl›¤›
‹AB ‹stanbul Alt›n Borsas›
IMF Uluslararas› Para Fonu
‹MKB ‹stanbul Menkul K›ymetler Borsas›
KKTC Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti
MKK Merkezi Kay›t Kuruluflu
OECD Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Teflkilat›
ÖKTG Özel Kapsaml› Tüketici Fiyatlar› Endeksi Göstergeleri
ROA Aktif Getirisi
ROE Özkaynak Getirisi
SPK Sermaye Piyasas› Kurulu
SYR Sermaye Yeterlili¤i Rasyosu
TAIEX Teknik Destek ve Bilgi De¤iflim Ofisi
TAKASBANK ‹MKB Takas ve Saklama Bankas› A.fi
TCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas›
TEFE Toptan Eflya Fiyat Endeksi
TMSF Tasarruf Mevduat› Sigorta Fonu
TP Türk Paras›
TÜFE Tüketici Fiyatlar› Endeksi
TÜ‹K Türkiye ‹statistik Kurumu
UEKAE Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araflt›rma Enstitüsü
ÜFE Üretici Fiyatlar› Endeksi
VOBAfi Vadeli ‹fllem ve Opsiyon Borsas› A.fi.
YP Yabanc› Para
YTL Yeni Türk Liras›
KISALTMALAR ve AÇIKLAMALAR
BÖLÜM
1.
DÜNYA VE TÜRK‹YE
EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER
1.1 DÜNYA EKONOM‹S‹
1.1.1 Makroekonomik Geliflmeler 2005 y›l› genel olarak dünya ekonomisinde sükûnetin hâkim oldu¤u ve krizlerden uzak bir y›l olmufl ve dünya hâs›las› yüzde 4,3 oran›nda art›fl göstermifltir. Bu ortamda, yükselen piyasa ekonomileri ve geliflmekte olan ülkelerde hâs›la art›fl›n›n geliflmifl ülkelere göre daha fazla olmas›
öngörülmektedir. Geliflmifl ülkelerin ortalama yüzde 2,5 oran›nda, geliflmekte olan ülkelerin ortalama yüzde 6,4 oran›nda büyüyece¤i tahmin
edilmektedir.
Geliflmifl ülkeler aras›nda y›ll›k yüzde 3,5 büyüme oran›yla ABD’nin liderli¤ini korumas›, y›ll›k yüzde 2,8 oran›ndaki büyüme oran›yla Japonya’n›n bu grupta önde gelen ülkelerden biri olmas›
beklenmektedir. Euro bölgesindeki ülkelerin ise ortalama yüzde 1,7 büyüme oran› ile bu ülkeleri takip edece¤i tahmin edilmektedir. Geliflmekte olan ülkelerden Çin ve Hindistan son y›llarda ulaflm›fl olduklar› yüksek büyüme oranlar›n› sürdürmüfltür.
Bunun yan›nda, Arjantin, Brezilya gibi ülkeler de son bir kaç y›lda yakalad›klar› büyüme e¤ilimini devam ettirmifltir.
Dünya ölçe¤indeki bu büyümenin önemli
unsurlar›ndan biri olarak dünya ticaret hacmi, art›fl e¤ilimini devam ettirmifltir. ‹hracat art›fl›nda geliflmekte olan ülkeler liderli¤ini sürdürmüfl olup, 2005 y›l›nda bu ülkelerin ihracat›n›n yüzde 10,4 oran›nda büyümesi beklenmektedir. Bu art›fl›
aç›klayan önemli faktörlerden biri, geliflmifl ülkelerin ithalat›ndaki art›fl›n devam etmesidir.
ABD’nin iç talebi bu y›l da canlanma e¤ilimini sürdürmüfl ve bu e¤ilim ithalat hacmindeki art›fla yans›m›flt›r.
ABD’nin ithalat talebindeki art›fl, bu ülkenin ödemeler dengesine yans›m›fl ve cari ifllemler a盤›
artmaya devam etmifltir. 2005 y›l›nda ABD’de cari ifllemler a盤›n›n milli gelire oran›n›n önceki y›llara göre artarak yüzde 6’y› geçece¤i tahmin
edilmektedir. Buna mukabil, Japonya ve Euro bölgesindeki ülkeler gibi geliflmifl ülkeler cari
ifllemler fazlas› vermeye devam etmifltir. Japonya’da bir önceki y›l yüzde 3,7 olan cari ifllemler fazlas›n›n milli gelire oran›n›n yüzde 3,3’e; Euro bölgesinde ise bu oran›n yüzde 0,5’ten yüzde 0,2’ye gerilemesi beklenmektedir. Cari ifllemler fazlas› veren di¤er bafll›ca ülkeler, geleneksel ihracatç› olan Çin, Hong Kong, Güney Kore, Singapur ve Tayvan ile petrol ve do¤algaz ihraç eden Rusya ile Ortado¤u ülkeleridir.
Önceki y›llarda cari ifllemler fazlas› veren Hindistan, son iki y›ll›k dönemde cari ifllemler a盤› vermeye bafllam›flt›r.
Geliflmekte olan ülkeler ve yükselen piyasa ekonomileri, makro ekonomik ortamlar›ndaki iyileflmelere paralel olarak artan miktarlarda yabanc›
sermaye, özellikle do¤rudan sermaye yat›r›m›, çekmeye devam etmifltir. 2005 y›l›nda yükselen piyasa ekonomilerine do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n 209 milyar ABD Dolar›n› aflt›¤›
görülmektedir.
Ekonomik büyümenin bir sonucu olarak dünya genelinde iflsizlik oranlar› düflme e¤ilimini devam ettirmifltir. ‹flsizlik oranlar›n›n, 2005 y›l› için geliflmifl ülkelerde yüzde 6,1 ve yeni sanayileflen Asya ülkelerinde yüzde 4 olarak gerçekleflmesi beklenmektedir.
ABD, Japonya ve Euro bölgesindeki ülkeler bütçe aç›klar› vermeye devam etmifltir. ABD ve Japonya’da kamu kesimi a盤›n›n milli gelire oran› bir önceki y›la göre azalm›fl, Euro bölgesinde ise sözkonusu oran artm›flt›r.
Di¤er taraftan, tüketici fiyatlar› art›fl› ABD’de ivme kazan›rken Euro bölgesinde de¤iflmemifltir.
Japonya’da ise tüketici fiyatlar› gerilemifltir. 2005 y›l›n›n istikrar ortam›na katk›da bulunan bir unsur olarak, geliflmekte olan ülkelerde tüketici fiyatlar›
endeksindeki art›fl yüzde 5,9 civar›na gelmifltir.
1.1.2 Finansal Piyasalar
2005 y›l› genelinde, finansal göstergelerde belirgin bir dalgalanma gözlenmemifltir. Baz› göstergelerde son zamanlarda yaflanan geliflmeler Tablo 1.2’de özetlenmektedir.
DÜNYA VE TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER
4
2005 y›l› genel olarak dünya ekonomisinde sükûnetin hâkim oldu¤u, krizlerden uzak bir y›l olmufl ve dünya hâs›las› yüzde 4,3 oran›nda
art›fl göstermifltir.
5
1.BÖLÜM
2002 2003 2004 2005*
Dünya Hâsılası (% Değişim) 3,0 4,0 5,1 4,3
Gelişmiş Ülkeler 1,5 1,9 3,3 2,5
ABD 1,6 2,7 4,2 3,5
Japonya 1,4 1,4 2,7 2,8
Euro Alanı 0,9 0,7 2,0 1,7
Almanya 0,1 -0,2 1,6 0,8
Yükselen Piyasa Ekonomileri ve Gelişmekte Olan Ülkeler 4,8 6,5 7,3 6,4
Çin 8,3 9,5 9,5 9,0
4,7 7,4 7,3 7,1
-10,9 8,8 9,0 7,5
1,9 0,5 4,9 3,3
4,7 7,3 7,2 5,5
3,4 5,4 10,3 7,0
2,2 3,1 8,3 5,0
6,7 10,8 14,5 10,4
3,4 4,6 10,7 6,6
0,4 2,9 6,2 4,1
-1,4 5,1 7,0 4,2
-4,5 -4,7 -5,7 -6,1
0,7 0,3 0,5 0,2
2,2 2,1 3,8 4,3
Japonya 2,8 3,2 3,7 3,3
Yeni Sanayileşen Asya Ülkeleri** 5,5 7,4 7,2 5,5
Çin 2,8 3,2 4,2 6,1
Hindistan 1,4 1,2 -0,1 -1,8
Rusya 9,0 8,2 10,3 13,2
Orta Doğu Ülkeleri 4,6 8,0 12,4 21,1
Arjantin 8,5 5,8 2,0 1,3
Brezilya -1,7 0,8 1,9 1,7
Doğrudan Yatırımlar (net) 142,7 153,4 189,1 209,2
Portföy Yatırımları (net) -87,6 -7,3 64,0 -28,6
İşsizlik Oranı (%)
Gelişmiş Ülkeler 6,4 6,6 6,3 6,1
Yeni Sanayileşen Asya Ülkeleri 4,2 4,4 4,1 4,0
ABD -4,0 -4,6 -4,0 -3,7
Japonya -7,9 -7,8 -7,2 -6,7
Euro Alanı -2,5 -2,8 -2,7 -3,0
ABD 1,6 2,3 2,7 3,1
Euro Alanı 2,3 2,1 2,1 2,1
Japonya -1,0 -0,2 0,0 -0,4
Yükselen Piyasa Ekonomileri ve Gelişmekte Olan Ülkeler 5,9 6,0 5,8 5,9
Gelişmiş Ülkeler
Tüketici Fiyatları (% Değişim)
Gelişmekte Olan Ekono.Sermaye Akımları (Mil.ABD Doları)
Kamu Kesimi Genel Dengesi (Milli Gelire Oranı, %) Hindistan
Arjantin Brezilya Rusya
Dış Ticaret Hacmi (% Değişim) İhracat
Gelişmiş Ülkeler
Yükselen Piyasa Ekonomileri ve Gelişmekte Olan Ülkeler İthalat (% Değişim)
ABD Euro Alanı Almanya
Cari İşlemler Dengesi (Milli Gelire Oranı, %) ABD
Euro Alanı Almanya
132,9
158,2 232
68,2
1,5 1,8 2,0 2,2
Tablo 1.1 - Dünya Ekonomisine Ait Seçilmifl Göstergeler
Kaynak: IMF, World Economic Outlook, Eylül 2005. Euro Alanı ve Japonya için 2005 büyüme rakamları ilgili ülke otoritelerinden alınmıştır.
* Tahmin
** G. Kore, Tayvan, Singapur ve Hong Kong
DÜNYA VE TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER
6
Do¤al olarak ülkeler aras› getiri ve risk farkl›l›klar›
fon ak›fl›n›n yönünü ve boyutunu belirlemektedir.
Bu halde, ABD Merkez Bankas› (FED) ve AB Merkez Bankas›’n›n uygulamaya koyaca¤› para ve faiz politikalar› dünya genelinde belirleyici bir fonksiyon üstlenmektedir.
ABD ekonomisinin dünya ölçe¤inde ifade etti¤i büyüklük, bu ülkede meydana gelen finansal geliflmelerin di¤er ülkeler aç›s›ndan hayati önem arz etmesine sebep olmaktad›r. Bu ülkenin bütçe ve cari ifllemler aç›klar› (ikiz aç›k), enflasyon ve faiz oranlar›ndaki art›fl beklentisi di¤er ülkeler taraf›ndan yak›ndan takip edilen geliflmelerdir.
Özellikle, enflasyonist bask›y› hafifletme güdüsüyle FED’in reeskont faiz oranlar›n› yükseltme
yönündeki politikas›, önemli derecede finansman a盤› olan ülkelerin yaflad›¤› nispi kaynak
bollu¤unun devam edip etmeyece¤i yönünde endifle yaratm›flt›r. FED 2005 y›l› içinde 8 defa 25 baz puanl›k faiz art›r›m› yapm›flt›r. 2005 y›l› bafl›nda 2,25 olan hedef faiz oran›, Aral›k ay›nda 4,25 seviyesine gelmifltir. Buna ba¤l› olarak 2004 y›l›n›n Aral›k ay›nda 5 y›ll›k tahvillerin faiz oran› yüzde 3,6 iken bu oran yüzde 18’lik bir art›flla 2005 y›l›
sonunda yüzde 4,39’a yükselmifltir. Ancak, artan
ikiz a盤a ra¤men uygulanan politikalar k›smen de olsa baflar›ya ulaflm›fl, faiz oranlar›nda ve finansal piyasan›n genelinde tedirgin edici bir dalgalanma meydana gelmemifltir.
Son zamanlarda, geliflmekte olan ülkelerin görece daha yüksek getirili piyasalar›na yat›r›m yapma e¤ilimi artm›flt›r. Faiz oranlar›ndaki geliflmeler
›fl›¤›nda, az geliflmifl ülkelerde yat›r›ma dönüflen fonlardaki de¤iflime bak›ld›¤›nda, 2005 y›l›nda bu ülkelerdeki yabanc› do¤rudan yat›r›mlar›n yüzde 11 oran›nda artarak 209 milyar ABD Dolar›na ulaflm›fl oldu¤u görülmektedir. Di¤er yandan, 2005 y›l›nda net portföy yat›r›mlar› yüzde 144 oran›nda azalarak -28,6 milyar ABD Dolar› olarak gerçekleflmifltir (Bkz Tablo 1.1).
Döviz piyasalar› incelendi¤i zaman, ABD Dolar›n›n Euro, Sterlin, Yen gibi temel para birimleri karfl›s›nda de¤er kazand›¤› görülmektedir. Dolar›n de¤erlenmesinde FED’in uygulad›¤› s›k› para politikas›n›n rolü büyüktür. Bu çerçevede, Aral›k 2004–Aral›k 2005 döneminde ABD Dolar›/Euro paritesi yüzde 13’lük düflüfl gösterirken, ABD Dolar›/Sterlin ve Japon Yeni/ABD Dolar›
paritelerinde de s›ras›yla yüzde 10 ve yüzde 15’lik ABD Dolar› lehine de¤iflim meydana gelmifltir.
2003 2004
Aralık Aralık Mart Haziran Eylül Aralık
3 Ay Vadeli $ Libor 1,15 2,56 3,10 3,50 4,07 4,54
2,12 2,15 2,15 2,11 2,17 2,49
5 Yıllık ABD Hazine Tahvili 3,22 3,69 4,17 3,77 4,01 4,39
Euro/ABD Doları 1,26 1,36 1,30 1,21 1,21 1,18
Japon Yeni/ ABD Doları 107,31 102,70 107,22 110,91 113,29 117,88
Sterlin/ABD Doları 1,78 1,92 1,89 1,79 1,77 1,72
Ruble/ ABD Doları 29,24 27,85 27,83 28,67 28,50 28,78
Brezilya Reali/ ABD Doları 2,90 2,66 2,67 2,36 2,21 2,33
ABD (DJI) 100,00 103,15 108,59 98,29 101,10 102,52
ABD (NASDAQ) 100,00 108,59 99,79 102,67 107,40 110,08
Euro Alanı (FTSE 100) 100,00 107,54 109,33 114,21 122,35 125,51
Japonya (Nikkei) 100,00 107,61 109,29 108,50 127,14 150,90
Brezilya (Bovespa) 100,00 117,81 119,68 112,66 142,04 150,46
Rusya (RTS) 100,00 106,77 117,95 124,53 177,66 197,83
Borsa Endeksleri (Puan)
2005
Faiz Oranları (%)
Döviz Kurları 3 Ay Vadeli Euro Libor
Kaynak: Economagic, FED, DJI, NASDAQ, FTSE, Nikkei, Bovespa, RTS
Tablo 1.2 - Finansal Geliflmeler
7
1.BÖLÜM
2003 y›l› baz al›narak borsa endekslerindeki geliflmeler incelendi¤inde, Dow Jones ve
NASDAQ’daki s›n›rl› art›fla karfl›l›k, özellikle 2005 y›l›n›n ikinci yar›s›nda di¤er endekslerde dikkate de¤er yükselifller görülmektedir. Örne¤in, FTSE 100 (Euro Alan›) endeksi Aral›k 2004 ile Aral›k 2005 aras›nda yaklafl›k yüzde 17 oran›nda art›fl göstermifltir.
Rekabet gücü, dünya ölçe¤inde sermaye
hareketlerinin yönü hakk›nda önemli bir gösterge olarak kabul edilmekte ve ülkedeki verimlilik düzeyinin tan›mlay›c› unsurlar›ndan biri olarak görülmektedir. Verimlilik ise getiri oranlar›n›n önemli bir belirleyicisidir. Bu halde, ülkenin rekabet gücü, o ülkedeki getiri oranlar› ve buna ba¤l› olarak kaynak ak›fl› üzerinde etkin bir unsurdur. Dolay›s›yla, son y›llarda, araflt›rma yapan kifli ve kurulufllar taraf›ndan rekabet gücüne iliflkin endeksler oluflturulmufltur. Tablo1.3’de Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum) taraf›ndan haz›rlanan ve 117 ülkeyi kapsayan rekabet gücü göstergelerine iliflkin örnekler yer almaktad›r. ‹lk sütunda yer alan büyüme
rekabetçili¤i endeksi üç alt endeksi içermektedir: (i) makroekonomik ortam endeksi, (ii) kamu
kurumlar› kalite endeksi ve (iii) teknolojik seviye endeksi. Tablo 1.3, Tayvan ve Güney Kore gibi Asya ülkelerinin rekabet gücü göstergeleri itibar›yla
Türkiye, Brezilya ve Arjantin gibi geliflmekte olan ülkelerden daha iyi seviyede oldu¤unu
göstermektedir.
1.1.3 Küresel Ekonomide Risk Unsurlar›
Küresel ekonomik faaliyetleri yak›ndan etkileyecek risk unsurlar›n› ABD ekonomisinin ›s›nmas›, artan petrol ve varl›k (konut, hisse senedi, vb.) fiyatlar›
olmak üzere üç ana bafll›k alt›nda toplamak mümkündür. Bu risk unsurlar› birbirlerinden ba¤›ms›z olmay›p büyük ölçüde birbirleriyle iliflkilidir.
1.1.3.1 ABD Ekonomisinde Faiz Oranlar›
2004 y›l› öncesinde, ABD baflta olmak üzere geliflmifl ülkelerde faiz oranlar›n›n oldukça düflük düzeylere gerilemesi küresel düzeyde likidite bollu¤u yaratarak, bir yandan bu ülkelerde iç talebin ve ekonomik faaliyetlerin güçlenmesine, di¤er yandan bu ülke fonlar›n›n yükselen ve geliflmekte olan ülke ekonomilerine yönelmesine neden olmufltur. Bu süreç, borçlanma maliyetinin düflmesine de etki ederek, yükselen ve geliflmekte olan ülke ekonomilerinde büyümenin finansman›n›
olumlu etkilemifltir.
ABD’de 2004 y›l›yla birlikte enflasyon, iflsizlik, ödemeler dengesi ve kamu aç›klar›ndaki geliflmelere ba¤l› olarak ekonominin ›s›nd›¤› yönündeki
Rekabet gücü, sermaye hareketlerinin yönü hakk›nda önemli bir gösterge olarak kabul edilmekte ve ülkedeki verimlilik düzeyinin
tan›mlay›c› unsurlar›ndan biri olarak görülmektedir.
Tablo 1.3 - Bazı Ülkeler ‹çin Rekabet Gücü Göstergeleri
Büyüme Rekabetçiliği
Endeksi Makroekonomik Ortam
Endeksi KamuKurumları
Kalite Endeksi Teknoloji Seviye Endeksi
ABD 5,81 (2) 5,07 (23) 5,77 (18) 6,19 (1)
Tayvan 5,58 (5) 5,15 (17) 5,47 (26) 5,85 (3)
Japonya 5,18 (12) 4,40 (42) 5,84 (14) 5,24 (8)
İngiltere 5,11 (13) 5,13 (18) 5,98 (12) 4,66 (17)
Almanya 5,10 (15) 4,81 (28) 6,04 (8) 4,78 (16)
Güney Kore 5,07 (17) 4,98 (25) 4,78 (42) 5,26 (7)
Çin 4,07 (49) 4,61 (33) 4,41 (56) 3,18 (64)
Hindistan 4,04 (50) 4,17 (50) 4,52 (52) 3,42 (55)
Brezilya 3,69 (65) 3,50 (79) 4,06 (70) 3,51 (50)
Türkiye 3,68 (66) 3,34 (87) 4,25 (61) 3,45 (53)
Arjantin 3,56 (72) 3,37 (86) 3,96 (74) 3,35 (59)
Rusya 3,53 (75) 4,02 (58) 3,55 (91) 3,01 (73)
Kaynak: Küresel Rekabet Raporu 2005-2006. Dünya Ekonomi Formu, www.weforum.org Not: Parantez içindeki rakamlar, o ülkenin sırasını göstermektedir.
endiflelerin artmas› faiz oranlar›n›n art›r›lmas›n›
gündeme getirmifl ve Aral›k 2005’de hedef faiz oranlar› yüzde 4,25’e yükselmifltir.
FED’in faiz art›r›m›na yönelik politikas›n› baflar›yla uygulamas› sonucunda reel ve mali piyasalarda
önemli bir dalgalanma yaflanmam›flt›r. 2005 y›l›
itibar›yla, yükselen ve geliflmekte olan ülkelerin Eurobond fiyatlar›n›n olumlu seyretmeye devam etti¤i görülmüfltür. Bu kapsamda, ABD
ekonomisinde yaflanacak geliflmelere ba¤l› olarak FED’in faiz art›r›m›na yönelik uygulayaca¤›
DÜNYA VE TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER
8
Grafik-1.1 – ABD’de K›sa Dönem Faiz Oranlar›
Kaynak: Reuters, FED
7,00
4,00
3,00
4,75 5,50
6,50
1,00
3,75 4,00 3,25 3,50
2,75 3,00 2,50 2,25
1,25 1,75 5,25 5,50
5,50 5,50
4,25
1990 1991 1992 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005/02 2005/03 2005/05 2005/06 2005/08 2005/09 2005/10 2005/12
%
0 1 2 3 4 5 6 7 8
43 379
166 137
55 93
110 122 133
182 261
359
270
120 203
254 217
306
50 100 150 200 250 300 350
2003 2005/12
Rusya Brezilya
2004 2005/03 2005/06 2005/09
Türkiye 0
400
Baz Puan
Grafik-1.2 – Eurobond Spreadleri
Kaynak: BDDK Günlük Ekonomik Rapor
9
1.BÖLÜM
politikan›n, önümüzdeki dönemde küresel düzeyde reel ve mali piyasalar üzerinde etkili olmaya devam etmesi beklenmektedir. FED’in faiz art›r›mlar› geçen dönemde yükselen ve geliflmekte olan ülke
ekonomilerini olumsuz yönde etkilememifl olmakla birlikte, bu ülke menkul k›ymetlerinin potansiyel getiri olanaklar›n›n daralmas›, önümüzdeki
dönemde FED’in alabilece¤i faiz art›r›m› kararlar›n›n etkisinin daha güçlü olmas›na neden olabilecektir.
1.1.3.2 Petrol Fiyatlar›
2001 y›l› sonras›nda küresel ekonomik büyümenin artmas›nda Çin ve Hindistan gibi Asya ülkelerinin oldukça yüksek bir büyüme performans› göstermesi etkili olmufltur. Küresel ekonomideki canlanma ve birçok Asya ülkesinde görülen yüksek büyüme oranlar› petrol ile demir-çelik baflta olmak üzere, hammadde ve ara mallar›n›n fiyatlar›n›n önemli düzeyde artmas›na yol açm›flt›r. 2003 y›l› sonunda 30 ABD Dolar› dolay›nda olan petrolün varil fiyat›, 2005 y›l› A¤ustos ay› sonunda 66 ABD Dolar›n›n üzerine ç›km›fl, 2005 y›lsonu itibar›yla ise 60 ABD Dolar› civar›na gerilemifltir.
Talepteki art›fl yan›nda, arzda yaflanan sorunlar da petrol fiyat›n›n artmas›nda önemli rol
oynamaktad›r. Irak ve ‹ran gibi petrol üreticisi ülkelere yönelik belirsizlikler ve artan talep karfl›s›nda petrol arz›n›n k›sa zaman içerisinde artt›r›lmas›ndaki güçlükler petrol fiyatlar› üzerinde bask› oluflturmaktad›r. Bunlara ilave olarak, önemli bir petrol üreticisi ülke olan Venezüella baflta olma üzere, Latin Amerika ülkelerinde yaflanan politik geliflmeler petrol fiyatlar›na yönelik belirsizli¤i artt›rmaktad›r.
Di¤er taraftan, geçen dönem içerisinde geliflmifl ülkelerde faiz oranlar›n›n nispi olarak düflük seviyelerde seyretmesi, tasarruflar›n de¤erli madenler üzerinde uzmanlaflm›fl fon yönetim kurulufllar›na yönelmesine yol açarak, özellikle petrole yönelik spekülatif talebi artt›rm›flt›r.
Petrol fiyatlar›n›n önümüzdeki k›sa ve orta dönemde izleyece¤i seyirde, dünya has›las›ndaki art›fl h›z›, geliflmifl ülkelerdeki faiz oranlar›n›n düzeyi ve petrol üreticisi ülkelere yönelik belirsizlikler etkili olacakt›r.
Grafik-1.3 – Petrol Fiyatlar›
ABD Doları/Varil
Kaynak:ABD Enerji Bilgi İdaresi (US Energy Information Administration)
1980/01 1980/12 1981/11 1982/10 1983/09 1984/08 1985/07 1986/06 1987/05 1988/04 1989/03 1990/02 1991/01 1991/12 1992/11 1993/10 1994/09 1995/08 1996/07 1997/06 1998/05 1999/04 2000/03 2001/02 2002/01 2002/12 2003/11 2004/10 2005/09
Nominal Reel
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1.1.3.3 Varl›k Fiyatlar›
Geliflmifl ve geliflmekte olan birçok ülkede faiz oranlar›n›n gerilemesi, bafll›ca alternatif yat›r›m alanlar›ndan biri olan konuta yönelik talebi art›rm›fl, yükselen konut fiyatlar› ise, servet etkisiyle tüketici güveninin ve iç talebin daha da artmas›na neden
olmufltur. Ancak, geliflmifl ülkelerde artmaya bafllayan faiz oranlar› ve konut fiyatlar›n›n önemli düzeylere yükselmifl olmas›, önümüzdeki dönemde konut fiyatlar›n›n izleyece¤i seyri etkileyebilecek niteliktedir.
DÜNYA VE TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER
10
Günlük, Milyon Varil
Grafik-1.4 – Dünya At›l Petrol Üretim Kapasitesi
Kaynak:ABD Enerji Bilgi İdaresi (US Energy Information Administration)
1991-1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0
Kaynak: 1990-2004 dönemi verileri OECD tarafından 2006 yılında yayınlanan 475 numaralı çalışma tebliğinden alınmıştır. 2005 yılı ABD verisi Office of Federal Housing Enterprise Oversight (OFHEO)’ın internet sayfasından (www.ofheo.gov), İngiltere verisi ise HouseWeb portalından
(www.houseweb.co.uk/house/market/prices/index.html) alınmıştır.
Grafik-1.5 – Konut Fiyatlar›nda Y›ll›k Yüzde De¤iflim
ABD İngiltere İspanya İtalya
% 25
20
15
10
5
0
-5
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
11
1.BÖLÜM
Geçmifl dönemde geliflmifl ve geliflmekte olan birçok ülkede gözlenen faiz oranlar›ndaki gerilemenin di¤er bir etkisi, özellikle geliflmekte olan ülke tahvilleri ve flirket de¤erlerinde meydana gelen art›fl olmufltur. Geliflmifl ve geliflmekte olan ülkeler aras›nda tahvil getiri oranlar› aras›ndaki farklar›n daralmas› ve borsa endekslerinin yüksek seviyelere ulaflm›fl olmas› ulusal, bölgesel ve küresel düzeydeki floklara karfl› bu araçlar›n duyarl›l›¤›n›
artt›rmaktad›r.
1.2 TÜRK‹YE EKONOM‹S‹
2005 y›l›nda makroekonomik göstergeler genelde olumlu bir seyir izlemifl ve y›l›n tamam›nda Gayri Safi Milli Hâs›la (GSMH) yüzde 7,6 oran›nda büyürken, Tüketici Fiyatlar› Endeksindeki (TÜFE) de¤iflim y›lsonunda yüzde 7,7’ye gerilemifltir.
Böylece ekonomide son dört y›lda birikimli olarak yüzde 35’in üzerinde reel bir büyüme
gerçekleflirken, enflasyonun da tek haneli rakamlara inmesi sa¤lanm›flt›r.
Ekonominin büyüme performans› arz yönüyle de¤erlendirildi¤inde, son y›llarda yaflanan verimlilik art›fllar›n›n sürdürülebilir nitelikte bir büyümenin oluflturulmas›na katk›da bulundu¤u ve rekabet gücünü olumlu etkiledi¤i düflünülmektedir.
Ekonominin düflen enflasyon ortam›nda büyümeye devam etmesi, mali disiplinin kararl›l›kla
sürdürülmesi, yap›sal reformlarda kaydedilen ilerlemeler ve Avrupa Birli¤iyle tam üyelik
müzakerelerinin bafllamas›n›n da etkisiyle do¤rudan yabanc› sermaye giriflinin artmas› y›l›n temel olumlu ekonomik geliflmeleri olarak görülmektedir.
Ekonomik büyümenin güçlü seyrine devam etmesi ve petrol baflta olmak üzere hammadde
fiyatlar›ndaki yükselme, ithalattaki art›fl›n ihracattan daha yüksek olmas›na ve cari ifllemler a盤›n›n artmas›na neden olmufltur. Cari a盤›n finansman›nda do¤rudan yabanc› yat›r›mlar›n pay›n›n artmas› ve mali disiplinin devam ettirilmesi muhtemel riskleri s›n›rland›ran hususlar olarak de¤erlendirilmektedir.
2005 y›l› itibar›yla Maastricht kriterlerinden konsolide bütçe a盤›n›n GSY‹H’ye oran›na iliflkin
kriter yerine getirilirken, di¤er kriterler olan ortalama enflasyon, kamu brüt borç stokunun GSY‹H’ye oran› ve uzun vadeli faiz oran›nda yak›nsama sürmektedir.
Makroekonomik göstergelerdeki olumlu geliflmeler, belirsizliklerin azalmas› ve uluslararas› ekonomik ve finansal konjonktürün olumlu seyri yurt içi finansal piyasalar›n 2005 y›l›nda güçlenmesini sa¤lam›flt›r.
Uygulanmakta olan para politikas› çerçevesinde temel politika de¤iflkeni olan TCMB k›sa vadeli faiz oran› y›l içinde 3,5 puan indirilerek yüzde 13,5 seviyesine gerilemifltir. Buna paralel olarak 2004 y›l›
Aral›k ay›nda yüzde 22,9 olarak gerçekleflen Hazine ihaleleri a¤›rl›kl› ortalama bileflik faiz oran› 2005 y›lsonunda yüzde 14,2’ye inmifltir. Piyasalara ve Türk paras›na olan güvenin artmas› ters para ikamesi sürecini devam ettirmifltir. Bu çerçevede, 2005 y›l›nda Türk Liras›na yönelik olan güçlü talep devam etmifltir. Nitekim 2005 y›l›nda Yeni Türk Liras› (YTL), ABD Dolar› ve Euro para birimlerine karfl› de¤er kazanm›flt›r. Bu dönemde sermaye piyasas›nda da olumlu bir geliflim gözlenmifltir.
‹MKB-100 Endeksi bir önceki y›lsonuna göre yüzde 59,3 oran›nda artm›flt›r. ABD Dolar› baz›nda
‹MKB-100 Endeksinin 12 ayl›k getirisi yüzde 60,6 seviyesinde gerçekleflmifltir.
1.2.1. Makroekonomik Geliflmeler
1.2.1.1. Büyüme
Türkiye ekonomisi 2002 y›l›n›n ilk çeyre¤inden bafllayarak yaklafl›k dört y›ld›r kesintisiz bir büyüme performans› göstermifltir. 2005 y›l›nda, GSMH’deki reel art›fl h›z› yüzde 7,6 olarak gerçekleflmifltir.
2005 y›l›nda GSY‹H bileflenlerinin büyüme h›zlar›
incelendi¤inde, toplam tüketimde görülen art›flta faiz oranlardaki gerileme ve makroekonomik istikrar›n belirleyici oldu¤u, sabit sermaye yat›r›mlar›ndaki art›flta ise bu hususlara ilaveten birim maliyetlerin düflmesinin rol oynad›¤›
düflünülmektedir. Tüketim ve yat›r›m
harcamalar›ndaki art›fllara ba¤l› olarak 2005 y›l›nda büyümenin temel kayna¤› olan toplam yurt içi
Makroekonomik ortamdaki olumlu geliflmeler, belirsizliklerin azalmas› ve uluslararas› konjonktürün olumlu seyri yurt içi finansal
piyasalar›n 2005 y›l›nda daha da güçlenmesini sa¤lam›flt›r.
talepte yüzde 8,8’lik art›fl olmufltur. Nihai talepteki söz konusu genifllemenin bankac›l›k sektörüne yans›mas› temelde sektörün kulland›rd›¤› kredi miktar›n›n belirgin art›fl› yoluyla gerçekleflmifltir.
Sektörler itibar›yla büyüme h›zlar› incelendi¤inde, 2005 y›l›nda inflaat sektöründeki belirgin canlanma hizmetler sektöründeki büyüme h›z›nda belirleyici olmufl, tar›m ve sanayi sektörlerindeki art›fllar da büyüme performans›na olumlu katk›da
bulunmufltur.
1.2.1.2 ‹stihdam
Türkiye’de son y›llarda sa¤lanan yüksek büyüme h›z›na ra¤men ekonomideki istihdam art›fl› s›n›rl›
kalm›flt›r. ‹flgücü arz›ndaki art›fla ekonomik büyümenin yeterince yeni istihdam olanaklar›
yaratarak cevap verememesi nedeniyle iflsizlik oran›
2005 itibar›yla yüzde 10,3 olarak gerçekleflmifltir.
‹flgücüne kat›l›m oran›n›n düflmesine karfl›n iflsizlik oran›n›n azalmamas›, ekonomideki yüksek büyüme h›z›n›n önemli ölçüde verimlilik ve yat›r›m art›fl›ndan kaynakland›¤›na iflaret etmektedir.
DÜNYA VE TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER
12
Grafik 1.6 – GSMH Büyüme H›zlar›
Kaynak: TÜİK
5,9
15,7
6,6 7,5
4,7
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
2003 2004 2004-I 2004-II 2004-III 2004-IV 2005-I 2005-II 2005-III 2005-IV
%
13,9
9,9
5,7 8,0
10,2
Tablo 1.4 - GSY‹H Bileflenlerinin Geliflimi
% Artış 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Toplam Tüketim 6,3 -9,1 2,5 5,6 9,0 8,1
Kamu 7,1 -8,5 5,4 -2,4 0,5 2,4
Özel 6,2 -9,2 2,1 6,6 10,1 8,8
Toplam Sabit Sermaye Yatırımı 16,9 -31,5 -1,1 10,0 32,4 24,0
Kamu 19,6 -22,0 8,8 -11,5 -4,7 25,9
Özel 16,0 -34,9 -5,3 20,3 45,5 23,6
Stok Değişimi * 1,1 -4,0 7,1 3,0 1,1 -2,5
Toplam Mal ve Hizmet İhracatı 19,2 7,4 11,1 16,0 12,5 8,5
Toplam Mal ve Hizmet İthalatı 25,4 -24,8 15,8 27,1 24,7 11,5
GSYİH 7,3 -7,5 7,9 5,8 9,0 7,4
Kişi Başına Milli Gelir (GSYİH, $) 2.969 2.134 2.662 3.425 4.256 4.982
Kaynak: TÜİK, DPT
*Büyümeye katkı.
Gayri Safi Milli Hâs›la 2005 y›l›nda yüzde 7,6 oran›nda artm›flt›r.
13
1.BÖLÜM
1.2.1.3 Enflasyon, Faiz ve Döviz Kuru Geliflmeleri Enflasyonla mücadele çerçevesinde Merkez
Bankas›nca 2002 y›l›ndan itibaren dalgal› kur rejimiyle birlikte yürütülen para politikas›
uygulamas›na 2005 y›l›nda da devam edilmifl ve bu dönemde temel politika arac› olarak k›sa vadeli faiz oranlar› kullan›lm›flt›r. Ayr›ca, stand-by anlaflmalar›
çerçevesinde 2005 y›l› için para taban›, net iç varl›klar ve net uluslararas› rezervler gösterge veya performans kriterleri olarak takip edilmifltir.
2005 y›lsonu için hedeflenmifl olan yüzde 8 düzeyindeki TÜFE art›fl oran› do¤rultusunda, Merkez Bankas› k›sa vadeli faiz oranlar›nda 9 defa indirime gitmifltir.
Enflasyondaki düflüfl 2005 y›l›nda da devam etmifl ve y›lsonu itibar›yla TÜFE 12 ayl›k art›fl h›z› yüzde
7,7 oran›nda gerçekleflerek yüzde 8 olarak belirlenen hedefin alt›nda kalm›fl, y›ll›k ortalama TÜFE enflasyonu yüzde 8,2 olarak gerçekleflmifltir.
Böylece, Maastricht Kriterlerine uyum aç›s›ndan yak›nsama devam etmifltir. 2005 y›l›nda Toptan Eflya Fiyatlar› Endeksinin (TEFE) yerini alan Üretici Fiyatlar› Endeksi’ndeki (ÜFE) y›ll›k art›fl h›z› da yüzde 2,7 seviyesinde gerçekleflmifltir. Bu çerçevede 2005 y›l› fiyat geliflmeleri de¤erlendirildi¤inde, enflasyonun önceki y›llara göre yavafllamakla birlikte düflüfl e¤ilimini sürdürdü¤ü görülmektedir.
Özellikle, TÜFE’ye iliflkin olarak 2005 y›l›n›n bafl›ndan itibaren yay›nlanmakta olan Özel Kapsaml› Tüketici Fiyatlar› Endeksi
Göstergelerindeki (ÖKTG) geliflmeler, enflasyonun temel e¤ilimindeki düflüflü sürdürmekte oldu¤unu ve bu e¤ilimin 2006 y›l› geliflmelerine de
yans›yaca¤›n› iflaret etmektedir.
% Artış Tarım Sanayi Hizmetler*
2000 3,9 6,0 8,9
2001 -6,5 -7,5 -7,7
2002 6,9 9,4 7,5
2003 -2,5 7,8 6,7
2004 2,0 9,4 10,2
2005 5,6 6,5 8,2
Tablo 1.5 - Faaliyet Kollarına Göre Büyüme Hızları
Kaynak: TÜİK
* İthalat vergisi dahil.
1000 Kişi Kurumsal Olmayan Sivil Nüfus 15 ve Daha Büyük Yaştaki Nüfus İşgücü
İstihdam Edilenler İşgücüne Katılım Oranı (%) İşsizlik Oranı (%)
2000 66.185 46.21 23.036 21.54 49,9 6,5
2001 67.296 47.15 23.496 21.536 49,8 8,4
2002 68.392 48.041 23.946 21.473 49,8 10,3
2003 69.48 48.917 23.79 21.295 48,6 10,5
2004 70.553 49.829 24.191 21.712 48,5 10,3
2005 71.611 50.826 24.565 22.046 48,3 10,3
Tablo 1.6 - ‹flgücü Göstergeleri
Kaynak: TÜİK, TCMB
Tablo 1.7 - Merkez Bankas› Faiz Oranlar›nda Geliflmeler
Kaynak: TCMB
9/11
Gecelik Borç Alma 13,75
Gecelik Borç Verme 17,75
Haftalık Borç Alma 13,75
Geç Lik. Pen. Borç Ver. 21,75
Geç Lik. Pen. Borç Alma
16/03 22,00 27,00 22,00 32,00 5,00
8/9 20,00 24,00 20,00 28,00 5,00
11/1 17,00 21,00 17,00 25,00 5,00
9/2 16,50 20,50 16,50 24,50 5,00
11/4 15,00 19,00 15,00 23,00 5,00
10/5 14,50 18,50 14,50 22,50 5,00
9/6 14,25 18,25 14,25 22,25 5,00
11/10 14,00 18,00 14,00 22,00
5,00 5,00
Basit Faiz (%) 2004 2005
5/2 24,00 29,00 24,00 34,00 5,00
20/12 18,00 22,00 18,00 26,00 5,00
9/3 15,50 19,50 15,50 23,50 5,00
9/12 13,50 17,50 13,50 21,50 5,00
Fiyat istikrar›n›n sa¤lanmas›na ba¤l› olarak, yaklafl›k bir y›l önceden planland›¤› flekilde Türk paras›ndan alt› s›f›r at›larak YTL’ye geçifl operasyonu baflar›yla sonuçland›r›lm›flt›r. Paradan s›f›r at›lmas›, çok s›f›rl›
banknotlar›n kullan›m›n›n yaratt›¤› çeflitli operas- yonel maliyetleri azaltm›fl ve Türk paras›n›n vatandafl nezdinde itibar›n›n artmas›na katk›da bulunmufltur.
Enflasyondaki düflüflte son y›llarda gerçeklefltirilen yap›sal reformlar›n yan› s›ra uygulanmakta olan s›k›
maliye ve para politikalar› etkili olmufltur. Bunun neticesinde, finansal istikrar›n vazgeçilmez bir bilefleni olan fiyat istikrar›n›n sa¤lanmas› konusunda önemli bir ad›m at›lm›fl bulunmaktad›r.
Fiyat geliflmelerindeki bu olumlu seyir ve k›sa vadeli faiz oranlar›ndaki y›l içinde yaflanan 3,5 puanl›k azalma, finansal piyasalardaki di¤er faiz oranlar›ndaki geliflmeleri de etkilemifltir. Ayr›ca, uygulanmakta olan ekonomi politikalar›na paralel olarak yap›sal reformlar›n hayata geçirilmesi, iç
borçlanma faiz oranlar› üzerinde olumlu sonuçlar yaratm›flt›r. Böylece 2004 y›l› Aral›k ay›nda yüzde 22,9 olarak gerçekleflen Hazine ihaleleri a¤›rl›kl›
ortalama bileflik faiz oran› 2005 y›l› Aral›k ay›nda yüzde 14,2’ye düflmüfltür. 2004 y›l›nda yüzde 25 olan Hazine ihaleleri a¤›rl›kl› ortalama y›ll›k bileflik faiz oran› ise, 2005 y›l›n›n tamam›nda yüzde 16,3’e gerilemifltir. Faiz oranlar›ndaki bu olumlu geliflme Hazinenin borçlanma vade yap›s›n› da uzatm›flt›r.
Kamu kesiminin finansal piyasalar üzerindeki yükünün göreli olarak azalmas› Merkez Bankas›n›n k›sa vadeli faiz oranlar›yla piyasalar› etkileyebilme gücünü art›rm›fl ve özellikle beklentilerin ve faiz oranlar›n›n genel seviyesinin yan› s›ra di¤er aktar›m mekanizmas› kanallar›n›n (kredi, hanehalk› bilanço, varl›k fiyatlar› vb.) etkili çal›flmas›na da olanak sa¤lam›flt›r.
Özellikle uluslararas› faiz oranlar›nda y›l içinde gözlenen art›fl, yurt içi DTH faiz oranlar›na da yans›m›fl ve Kas›m 2005 itibar›yla üç ay vadeli ABD
DÜNYA VE TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER
14
Enflasyondaki düflüflte yap›sal reformlar ve uygulanmakta olan s›k› maliye ve para politikalar› etkili olmufltur.
Grafik 1.7 – Faiz Oranlar›nda Geliflmeler
Kaynak: HM, TCMB, BDDK
15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65
%
Ara-02 Şub-03
Nis-03 Haz-03 Ağu-03 Eki-03 Ara-03 Şub-04 Nis-04 Haz-04 Ağu-04 Eki-04 Ara-04 Şub-05 Nis-05 Haz-05 Ağu-05 Eki-05 Ara-05
10
İhale DİBS TCMB Borçlanma Mevduat
15
1.BÖLÜM
Dolar› cinsinden hesaplara uygulanan a¤›rl›kl›
mevduat faiz oran›, 2004 y›lsonuna göre 1,8 puan artarak yüzde 5,4’e yükselmifltir. YTL cinsinden mevduata uygulanan faiz oranlar› ise bir önceki y›lsonuna göre belirgin bir flekilde de¤ifliklik göstermemifltir.
Türkiye’nin AB ile yürütülecek kat›l›m müzakerelerine bafllanmas› için tarih almas›, ekonomik program ve politikalar›na olan güvenin sürmesi ve uluslararas› piyasalarda geliflmekte olan
ülkeler lehine ortam, Türk paras›na yönelik güveni art›rm›fl ve ters para ikamesi sürecinin devam etmesini sa¤lam›flt›r. Bu geliflmelere paralel olarak, 2005 y›l›nda yabanc› sermaye giriflinin artmas› Türk paras›na yönelik talebi güçlendirmifltir. Bu
unsurlar›n etkisiyle 2005 y›l›nda YTL, ABD Dolar›
ve Euro para birimlerine karfl› de¤er kazanmaya devam etmifltir. Nitekim 2004 y›l›nda y›ll›k ortalama 143,5 olan 1995=100 bazl› reel kur endeksi, 2005 y›l›nda yüzde 11,5 oran›nda artarak 160 seviyesine yükselmifltir.
Türk paras›na olan güven, 2005 y›l›nda da artmaya devam etmifltir.
10 gün.har.ortalamalar, 31.12.2004 sonrası veriler sağ eksende ölçeklendirilmiştir.
Grafik 1.8 – ‹kinci El D‹BS Piyasas› Faiz Oran› De¤. Oynakl›¤›
Kaynak: İMKB
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Oca.01 Nis.01 Te m .01 Eki.01 Oca.02 Nis.02 Te m .02 Eki.02 Oca.03 Nis.03 Te m .03 Eki.03 Oca.04 Nis.04 Te m .04 Eki.04 Oca.05 Nis.05 Te m .05 Eki.05
Puan
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 Puan
1995=100
75,0 95,0 115,0 135,0 155,0 175,0 195,0
Oca.80 Oca.82 Oca.84 Oca.86 Oca.88 Oca.90 Oca.92 Oca.94 Oca.96 Oca.98 Oca.00 Oca.02 Oca.04
TÜFE Bazlı ÜFE Bazlı TÜFE_HP ÜFE_HP
Kaynak: TCMB
Grafik 1.9 – Reel Efektif Kur Endeksi
Nominal kurlar incelendi¤inde, bir önceki y›la göre YTL’nin ABD Dolar› karfl›s›nda yüzde 5,7, Euro karfl›s›nda ise yüzde 5,6 oranlar›nda de¤er kazand›¤›
görülmektedir. Y›lsonu kurlar› itibar›yla
bak›ld›¤›nda YTL/ABD Dolar› kurunun 2005 y›l›nda bir önceki y›lsonuna göre yüzde 0,07 oran›nda de¤er kaybederek 1,3430 düzeyinde gerçekleflti¤i görülmektedir. YTL Euro karfl›s›nda ise, özellikle y›l›n son çeyre¤inde ABD Dolar›/Euro paritesinde yaflanan geliflmeler sonucunda, 2004 y›lsonuna göre yüzde 12,9 oran›nda de¤er kazanarak 1,5904 seviyesinde gerçekleflmifltir.
TCMB döviz kurundaki afl›r› oynakl›¤›n önlenmesine yönelik olarak, 2005 y›l›nda döviz piyasas›na 27 Ocak, 9 Mart, 3 Haziran, 22 Temmuz, 4 Ekim ve 18 Kas›m 2005 tarihlerinde olmak üzere 6 kez al›m yönünde do¤rudan müdahalede bulunmufltur.
1.2.1.4 D›fl Ticaret ve Sermaye Hareketleri Son dört y›ld›r gözlemlenen ekonomik büyüme h›z›n›n ivme kazanmas›nda d›fl ticaret hacminde kaydedilen art›fl önemli rol oynam›flt›r. 2003 y›l›nda 36,1 milyar ABD Dolar› olan ihracat, 2004 y›l›nda 63,2 milyar ABD Dolar›na yükselmifltir. Ayn›
dönemde ithalat 69,3 milyar ABD Dolar›ndan 97,5 milyar ABD Dolar›na ulaflm›flt›r. Bu geliflmeler neticesinde 2004 y›l› d›fl ticaret a盤›, 34,4 milyar ABD Dolar› seviyesinde gerçekleflmifltir. Ertelenmifl tüketim ve yat›r›m kararlar›n›n önemli ölçüde karfl›lanm›fl olmas› ithalat›n art›fl h›z›n›n 2005 y›l›nda yavafllamas›nda rol oynam›flt›r. Söz konusu y›lda ihracat art›fl h›z›n›n yavafllamas›nda ise kur düzeyinin yan› s›ra d›fl pazarlarda artan rekabet bask›s›n›n etkili oldu¤u düflünülmektedir.
DÜNYA VE TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDEK‹ GEL‹fiMELER
16
Milyon Dolar 1. Toplam İhracat (f.o.b)
2. Toplam İthalat (c.i.f.) 3. Dış Ticaret Hacmi (1+2) 4. Dış Ticaret Açığı (2-1)
5. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%)
2000 27.775 54.503 82.278 26.728 51,0
2001 31.334 41.399 72.733 10.065 75,7
2002 36.059 51.554 87.613 15.495 69,9
2003 47.253 69.34 116.593 22.087 68,1
2004 63.167 97.54 160.707 34.373 64,8
2005 73.122 116.048 189.17 42.926 63,0
Tablo 1.8 - Dıfl Ticaret Göstergesi
Kaynak: TÜİK
Grafik 1.10 – ABD Dolar› Getiri Oynakl›¤›
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6
(*) 31.12.2004 sonrası veriler sağ eksende ölçeklendirilmiştir.
% %
02.01.2001 02.04.2001 02.07.2001 02.10.2001 02.01.2002 02.04.2002 02.07.2002 02.10.2002 02.01.2003 02.04.2003 02.07.2003 02.10.2003 02.01.2004 02.04.2004 02.07.2004 02.10.2004 02.01.2005 02.04.2005 02.07.2005 02.10.2005
Kaynak: TCMB
