Sosyal
Bilimlerde Araştırma
Yöntem, Teknik ve İlkeler
Prof. Dr. Ali BALCI
14. Baskı
Prof. Dr. Ali Balcı
SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEM, TEKNİK VE İLKELER ISBN 978-975-6802-40-3
DOI 10.14527/9789756802403
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
© 2020, PEGEM AKADEMİ
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.’ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.
Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır.
Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.
1. Baskı: Ocak 1995, Ankara 14. Baskı: Ekim 2020, Ankara Yayın-Proje: Şehriban Türlüdür Dizgi-Grafik Tasarım: Müge Çetin
Kapak Tasarımı: Pegem Akademi
Baskı: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti.
İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara (0312 341 36 67)
Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 25931
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
Prof. Dr. Ali BALCI
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim Yönetimi ve Planla- ması Bölümünden 1976’da Lisans derecesi aldı ve bu bölüme 1979’da asistan oldu. Aynı bölümün ‘Eğitim Yönetimi ve Teftişi’ Anabilim dalından 1981’de Yük- sek Lisans; 1986’da da Doktora Derecesi aldı. 1984-1985 yılları arasında Fulb- right Doktora Burslusu olarak ABD’de Michigan State Üniversitesinde Eğitim Yönetimi Doktora programını sürdürdü. 1987’de Eğitim Yönetimi ve Planlaması Bölümü Eğitim İstatistiği ve Araştırma Anabilim Dalı Yardımcı Doçentliğine ve Anabilim Dalı Başkanlığına atandı. Bu görevini, 1994 yılı sonuna kadar sürdür- dü. 1988’de Eğitim Yönetimi ve Teftişi Anabilim Dalında ‘Doçent’ unvanını aldı.
1994’te Eğitim Yönetimi ve Teftişi Anabilim Dalı profesörlüğüne atandı.
Üç dönem Fakülte Yönetim Kurulu üyeliği, üç dönem Fakülte Kurulu üyeliği, 1994-1997 yılları arasında Dekan Yardımcılığı ve üç yıl MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı danışmanlığı, Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim, Araştırma ve Uygulama Merkezi (EAUM) Müdürlüğü görevinde bulundu. Halen Eğitim Yöne- timi ve Politikası Bölümü başkanlığı görevini sürdürmektedir.
1985-1986 öğretim yılından beri Eğitim Yönetimi ve Eğitim İstatistiği ve Araştır- ma alanlarında her düzeyde ders verdi. Halen Eğitim Yönetimi alanında her düzeyde ders vermeye devam etmektedir. Başlıca kitapları şunlardır:
☑ Etkili Okul ve Okul Geliştirme (yedinci baskı tamamlanmak üzere)
☑ Örgütsel Sosyalleşme (ikinci baskı)
☑ Örgütsel Gelişme (dördüncü baskı)
☑ Öğretim Elemanının İş Stresi
☑ Eğitim Yönetimi (Prof. Dr. İnayet Aydın ile birlikte MEB için yazıldı.
İkinci baskı.)
☑ Açıklamalı Eğitim Yönetimi Terimleri Sözlüğü (ikinci baskı)
☑ Örgüt Mecazları (Editör)
☑ Karşılaştırmalı Eğitim Sistemleri üçüncü baskı- Editör).
Eğitim Yönetimi ve Teftişi lisansüstü programlarında 36 yüksek lisans tezi ve 40 doktora tezi yönetmiştir.
Çoğu Eğitim Yöntemi alanında olmak üzere 30’u aşkın yayımlanmış makalesi bulunmaktadır. Son zamanlarda ilgi duyduğu çalışma alanları arasında örgüt me- cazları, liderlik, okul geliştirme, örgütsel gelişme, stratejik planlama ve yönetimi, TKY, öğrenen örgüt, örgütsel sosyalleşme konuları yer almaktadır.
Kızım Ayşen ve Eşim Ayşe’ye..
ÖN SÖZ
Sorun çözmede bilimsel araştırmanın yol göstericiliğine inanmak çağdaş insanın temel özelliklerinden biridir. Sorun çözmede bu yolun kullanılması her zaman mümkün ve ekonomik olmasa da son analizde işlevseldir. Bu yaklaşımda herkese görelilik ve herkese açık belli prosedürleri izleyerek bilgi üretme asıldır.
Dolayısıyla tekrarlanabilirlik, yeniden üretilebilirlik bilimsel araştırmanın önemli nitelikleri arasındadır. Bilimsel araştırma yöntem ve teknikleri, kısaca araştırma yöntem bilimi belki de en iyi yaparak, yaşayarak öğrenilir. Ancak gerekli kuramsal çerçeveyi bilmeden de uygulamada araştırma olayını öğrenmek zor, en azından pahalı olsa gerektir. Bu düşüncelerle bu kitapta deyim yerindeyse işin kuramsal yönü örneklerle gösterilmeye, anlatılmaya çalışılmıştır.
Yazar 1986’dan bu yana her düzeyde araştırma dersleri okutmuş, pek çok li- sans üstü öğrenci ve meslektaşına resmi ve gayri resmi yardımcı olmuş, bir dizi araştırma yapmış ve yaptırmış biri olarak bu konudaki bilgilerini tecrübeleriyle birleştirme imkânı bulmuştur. Kitapta sosyal disiplinler farklı da olsa ortak veri toplama ve analizi teknik ve yaklaşımları verilmiştir. Bir noktada bilimsellik de bu ortaklaşma değil midir?
Kitap sekiz bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ‘Araştırmanın Kuram- sal Temelleri’ başlığı altında araştırma ve ilgili kavramlar incelenmiştir; ikinci bölüm araştırmanın planlanması ve araştırma önerisinin hazırlanmasını konu edinmiştir. Üçüncü bölümde örnekleme kuramı işlenmiştir. Dördüncü bölümde ayrıntılı bir şekilde ‘ölçme ve ölçekleme’ konusu ele alınmıştır. Beşinci bölümde başlıca veri toplama teknikleri, altıncı bölümde verilerin analizi, yedinci bölümde Araştırma Etiği ve son olarak da sekizinci bölümde bilimsel raporların hazırlan- ması örneklerle anlatılmaya çalışılmıştır.
Kitabın bu hale gelmesinde her düzeydeki meslektaşlarımın, özellikle de öğ- rencilerimin katkısı büyük olmuştur; bundan sonra da olacaktır, kendilerine te- şekkür ederim. Ayrıca kitabın büyük bir titizlikle dizgisini yaparak baskıya hazır- layan ve basımını yapan 72 TDFO ilgililerine de çok teşekkür etmek isterim.
Her yayınımda vurguladığım gibi kitabın öğrencilerime ve meslektaşlarıma faydalı olacağı umut ve beklentisi en önemli güdü kaynağım olmuştur ve olacaktır.
Ankara 1995 Ali BALCI
DOKUZUNCU BASKI İÇİN ÖN SÖZ
Dokuzuncu baskıda kitabın özellikle de birinci bölümü, nicel ve nitel araştır- maları kapsar şekilde yeniden kurgulanmıştır. Buna neden de; yazarın öteden beri savunduğu; nicel ve nitel araştırma sınıflandırmasının yapay olduğu, bilimsel araştırmanın her ikisini de kapsar olarak algılanması gerektiği, bunlardan biri varsa diğerinin olamayacağı düşüncesinin doğru olmadığı, bunlardan hangisinin kullanılması-uygulanması gerektiğini “uygunluğun” tayin ettiği, bu doğrultuda araştırılan sosyal gerçeğin hangisinin seçilmesi gerektiğini belirlediği görüşleridir.
Bu baskıda ayrıca veri toplama tekniklerine söylem analizi de ilave edilmiştir.
Ankara, 2011 Ali BALCI
SEKİZİNCİ BASKI İÇİN ÖN SÖZ
Sekizinci baskı için kitap, yeniden gözden geçirilmiş ve beşinci bölüm olan
“veri toplama teknikleri”ne, “odak grup görüşmesi” ile “temel yapılandırma kura- mı” konuları eklenmiştir. Kitabın gözden geçirilmesinde değişik bölümleri oku- yarak katkıda bulunan Yard. Doç. Dr. Şakir Çınkır ile araştırma görevlilerimiz;
Çiğdem Apaydın, Uğur Akın, Nihan Demirkasimoğlu, Çetin Erdoğan ve Saadet Kuru’ya teşekkür ederim. Pegem Akademi Yayıncılık takımına da baskıda göster- dikleri titizlik için teşekkür ederim.
Ankara, 2010 Ali BALCI
DÖRDÜNCÜ BASKI İÇİN ÖN SÖZ
Dördüncü baskı için kitap yeniden baştan sona gözden geçirilmiş ve Pegem Akademi Yayıncılık yayınları arasında çıkmasına karar verilmiştir.
Kitabın bu basıma hazırlanmasında, onu baştan sona okuyarak katkıda bulu- nan Arş. Gör. Ömay Çokluk’a teşekkür ederim. Baskıda gösterdikleri titizlik için de Pegem Akademi Yayıncılık takımına teşekkür etmek isterim.
Ankara, 2004 Ali BALCI
ÜÇÜNCÜ BASKI İÇİN ÖN SÖZ
Kitabın ikinci baskısı da kısa sürede tükenmiştir.
Üçüncü baskı için kitap yeniden gözden geçirilmiş ve Pegem Akademi Yayın- cılık yayınları arasında çıkmasına karar verilmiştir.
Kitabın üçüncü basıma hazırlanmasında değişik bölümleri okuyarak katkıda bulunan Arş. Gör. Dr. Şakir Çınkır’a, Arş. Gör. Kâmile Demir’e, Arş. Gör. Ömay Çokluk’a, Arş. Gör. Refik Balay’a ve Arş. Gör. M. Akif Helvacı’ya teşekkür ederim.
Pegem Akademi Yayıncılık takımına da baskıda gösterdikleri özen için teşekkür ederim.
Üçüncü baskının tüm ilgililere yararlı olmasını diliyorum.
Ankara, 2000 Ali BALCI
İKİNCİ BASKI İÇİN ÖN SÖZ
Kitabın birinci baskısı, hiç bir reklam yapılmadığı halde bir yıl bile dolmadan tükenmiştir.
İkinci baskı için kitap yeniden gözden geçirilmiş, yeniden dizilmiş; bir de
‘Araştırma Etiği’ adlı yeni bir bölüm ilave edilmiştir. Kitabın yeniden basıma ha- zırlanmasında değişik bölümleri okuyarak büyük katkı getiren arkadaş ve meslek- taşlarım Doç. Dr. Işıl Ünal, Doç. Dr. Nilgün Köklü ve kitabın diziminde de büyük emek veren Araş. Gör. Dr. Şener Büyüköztürk’ü şükranla anmak isterim.
Kitabın ilgililere yararlı olmasını diliyorum.
Ankara, 1997 Ali BALCI
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
ÖN SÖZ ...v
İÇİNDEKİLER ... ix
ŞEKİLLER LİSTESİ ... xx
ÇİZELGELER LİSTESİ ... xxi
1. BÖLÜM ARAŞTIRMANIN KURAMSAL TEMELLERİ (ss. 1- 64) Araştırmanın Niteliği ve Araştırma Paradigmaları ... 1
Doğruyu Arama ... 1
Sosyal Gerçeğin Kavramlaştırılması ... 3
Pozitivist Paradigma Yaklaşımı: Nicel Araştırma ... 8
Bilimin Doğası ve Varsayımları ... 9
Bilimin Araçları ... 12
Bilimsel Yöntem ... 13
Nicel-Bilimsel Araştırma: Tanım ile İlgili Kavramlar ... 14
Araştırmaya Dayalı Bilgi (Bilim)’nin Nitelikleri ... 16
Araştırmada Operasyonel Tanım ... 17
Ampirik Araştırmanın Aşamaları ... 18
Kuram- Ampirik Araştırma İlişkisi ... 20
Araştırmanın Temel Kavramları ... 22
Kuram ve İlgili Kavramlar ... 23
Propozisyon Türleri ... 24
Hipotez Geliştirme ve Doğrulama ... 25
Pozitivizmin ve Bilimsel Yöntemin Eleştirisi ... 27
Anti Pozitivist/ Yorumcu Paradigma Yaklaşımı: Nitel Araştırma ... 28
Fenemoloji, Etnometodoloji ve Sembolik Etkileşim ... 30
Yeni Perspektiflerin Eleştirilmesi ... 34
Nitel Araştırma ... 35
Nitel Araştırma Süreci ... 37
Karma (Mixed) Araştırma ... 41
Tanımı ve Felsefesi ... 41
Karma Araştırmanın Çok Yöntemli Çalışma ile Karşılaştırılması ... 42
Karma Araştırma Paradigmasının Diğer Paradigmalarla Karşılaştırılması ... 43
Karma Araştırmaların Avantaj ve Dezavantajları ... 45
Avantajları ... 45
Zayıflıkları ... 46
Karma Araştırma Süreci Aşamaları ... 46
Eylem Araştırması ... 48
Eylem Araştırmasının Özellikleri ... 50
Eylem Araştırmalarının Sınıflaması ... 51
Eylem Araştırmasının Uygulama Süreci ... 52
Veri Toplama ve Analizi ... 53
Sonuç ... 55
Araştırmalarda Terminoloji Problemi: Normatif ve Yorumcu Paradigmalar ... 56
Bir Araştırma ve Uygulama Alanı Olarak Eğitim ... 58
Eğitime Nicel Araştırma Yaklaşımı ... 58
Eğitime Nitel Araştırma Yaklaşımı ... 62
Sonuç: Eğitimde Araştırmanın Rolü ... 63
2. BÖLÜM ARAŞTIRMANIN PLANLANMASI VE ÖNERİ HAZIRLAMA (ss. 65- 94) Araştırmanın Planlanması ... 65
Araştırma Önerisi ... 68
Problemin Tanımlanması ... 68
Problem Kaynakları... 69
Problem Tanımlamada Pratik Yollar ... 69
Kavram-Yapılar ve Değişkenler ... 71
Bir Problem Tanımı Örneği: Kenya Ortaöğretim Düzeyinde Yeni Coğrafya Programının Etkililiği ... 72
Problemin İfadesi ... 73
Kuramsal Çerçeve ... 73
Araştırma Soruları ... 74
Literatür Taraması ... 75
Kapsam ve Niteliği ... 75
Amaç ve İşlevi ... 76
Literatür Taraması Kaynakları ... 76
Literatürün Bulunması... 77
Bilgi Kaynakları ... 78
Uzmanlar ... 78
Kitaplar ... 78
Dergiler ... 78 x Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler
Tezler ... 79
Konferans Dokümanları ... 79
Önceki Araştırma Taramaları ... 79
Literatür Nasıl Taranmalı? ... 79
Elle-Mekanik Tarama ... 80
Bilgisayar Destekli Bilgi Tarama ... 80
Literatür Taramasının Örgütlenmesi ... 81
Okuma Parçası 1: Seçilmiş İkinci Derece Kaynaklar ... 82
Temel Kaynaklar İçin Literatür ... 83
Okuma Parçası 2: Literatür Taramasında Yeni Bir Yol: Meta Analiz ... 83
Meta Analizin Yapılması Aşamaları ... 84
Hipotez Testinin Tanımlanması ... 84
Araştırmaların Çağrılması (Retriving) ... 84
İstatistiksel Hipotez Testinin Çağrılması ... 85
Manidarlık Düzeyine Karşılık Etki Büyüklüğü ... 86
Verilerin Yeniden Yapılaştırılması ... 86
Araştırmanın Hipotezleri ve/veya Soruları ... 87
Spesifik Araştırma Soruları ... 88
Araştırma Hipotezleri ... 89
Desen... 90
Araç (Instrumentation) ... 91
Örnekleme (Sampling) ... 91
Verilerin Toplanması ... 92
Verilerin Analizi ... 92
Araştırmanın Önemi ... 92
Genel Değerlendirme ... 93
3. BÖLÜM ÖRNEKLEME KURAMI (ss. 95- 110) Giriş ... 95
Örnekleme Yanılgıları ... 98
Örnekleme Türleri ... 99
Olasılığa Dayalı Örneklemeler ... 100
Basit Tesadüfi Örnekleme ... 100
Olasılık Dışı Örnekleme Türleri ... 103
Örneklem Büyüklüğü... 106 İçindekiler xi
4. BÖLÜM ÖLÇME VE ÖLÇEKLEME
(ss. 111- 148)
Giriş ... 111
Ölçekleme İlkeleri ... 113
Güvenirlik ... 114
Güvenirlik Türleri ... 114
Test-Tekrar Test Güvenirliği ... 114
İç Tutarlık Güvenirliği ... 114
Geçerlik ... 116
Geçerlik Türleri ... 116
Yüz-Görünüş Geçerliği ... 116
Birleşme-Aynılık Geçerliği ... 116
Ayırdetme Geçerliği ... 117
Kestirme-Yordama Geçerliği ... 117
İçerik-Kapsam Geçerliği ... 117
Yapı Geçerliği ... 118
Ölçekleme ... 119
Ölçek Türleri ... 120
Sınıflamalı Ölçek ... 120
Bogardus Ölçeği ... 121
Sıralamalı Ölçek ... 122
Derecelendirme Ölçekleri ... 122
Grafik Derecelendirme Ölçekleri ... 123
Maddeli Derecelendirme Ölçekleri ... 123
Karşılaştırmalı Derecelendirme Ölçekleri ... 124
Derecelendirmeli Ölçeklerle İlgili Uyarılar ... 124
Çok Maddeli Ölçekler ... 125
Maddelerin Yapılaştırılması ... 126
Çok Maddeli Ölçekler Türleri ... 126
Guttman Ölçeği ... 126
Likert Ölçekleri ... 131
Eşit Aralıklı ve Oran Ölçekleri ... 136
Thurstone Ölçeği ... 137
Eşit Görünen Aralıklar Ölçeği ... 138
Eleştiriler ... 144
Faktör Ölçeklemesi ... 145
Semantik Farklılık Ölçeği ... 146 xii Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler
5. BÖLÜM
VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ (ss. 149-228)
Anket ... 150
Anketlerde Sorular ... 150
Olgusal Sorular ... 150
Davranış Soruları ... 151
Tutum ve İnanç-Kanı Soruları ... 151
Bilgi Soruları ... 151
Soruların ifadelendirmeleri ... 152
Soruların Yapısı ... 152
Cevap Kategorileri ve Kodlama ... 153
Sınıflamalı Değişkenler ... 154
Sıralamalı Değişkenler ... 156
Aralıklı Değişkenler ... 159
Kodlama ... 161
Son Kodlama ... 162
Kod-Kitabının Geliştirilmesi ... 163
Cevapsız Kategorilerin Kodlanması ... 164
Ankette Soruların Sıralanması ... 164
Bir Konudaki Soruların Dizilişi ... 165
Pilot İnceleme ve Ön Deneme ... 165
Ankette Kapak Mektubu ... 166
Anketlerin Uygulanması ... 166
Anketlerin Dönüş Oranları ... 167
Anketin Avantaj ve Dezavantajları ... 167
Mülakat ... 168
Mülakatın Planlanması ... 168
Türleri ... 169
Mülakatın Yapılması ... 169
Örneklem ... 169
Dostça Bir Ortam Yaratma ... 170
Soruların Sorulması ... 171
Cevapların Alınması ... 171
Cevapların Kaydedilmesi ... 172
Yanlılıktan Kaçınma ... 173
Odak Grup Çalışması ... 174
Kullanıldığı Alanlar ... 175
Desenlenmesi/ Yapılandırılması ... 176 İçindekiler xiii
Odak Grup Çalışması Uygulaması ... 177
Veri Analizi ... 179
Raporlaştırılması ... 180
Temel Yapılandırma Kuramı (TYK) ... 180
Tanım ve Kuramsal Çerçeve ... 180
Kuramın Amaçları ... 183
TYK’nın Karakteristikleri ... 184
TYK’nın Temel Sayıltıları ve İlkeleri ... 184
TYK’nın Aşamaları ... 186
TYK’nın Yapılış Biçimleri (Mode) ... 195
TYK’de Geçerlik. ... 196
TYK’nın Güçlü ve Zayıf Yönleri ... 196
Söylem ve Söylem Analizi ... 197
Söylem ve Türleri ... 197
Örgütsel Söylem Türleri... 197
Söylem Analizi ... 198
SA’da Temel Yaklaşımlar ... 201
Bir Yöntem Olarak SA ... 203
SA’da Araştırma Aşamaları ... 204
Söylem Analizi, İçerik Analizi, Temel Yapılandırma Kuramı ve Fenomenolojinin Karşılaştırılması ... 207
Araştırmada Doğallık ... 209
Doğal Ortamlar ... 209
Doğal Deneme ... 209
Gözlem ... 211
Güvenirlik ... 211
Geçerlik ... 212
Etik ... 212
Gözlem Türleri ... 212
Gözlemin Yapılması Aşamaları... 213
Alan Araştırması (Field Study) ... 214
Girişin Başarılması ... 215
İlişkinin Kurulması ... 215
Gözleme ve Kaydetme ... 215
Krizlerle Uğraşma ... 216
Verilerin Analizi... 216
Tamamen Yapılaşmış Gözlem ... 217
Ekolojik Gözlem ... 219
Gözlemin Avantaj ve Dezavantajları ... 220 xiv Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler
Arşiv Kayıtları ... 221
İstatistiksel Kayıtlar ... 222
Tarama Arşivleri ... 223
Yazılı Kayıtlar ... 224
Kitle İletişimi ... 224
İçerik Analizi ... 225
6. BÖLÜM ARAŞTIRMA VERİLERİNİN ANALİZİ (ss. 229-314) Nicel Araştırma Verilerinin Analizi ... 229
Araştırma Deseni Tipleri ... 230
Veri - Puan Türleri... 232
Betimsel İstatistik ... 233
Merkezi Eğilim Ölçüleri ... 233
Değişkenlik Ölçüleri ... 234
Korelasyon istatistikleri ... 235
Test İstatistikleri ... 236
İstatistiksel Kestirim ve Kestirisel İstatistik... 237
Hipotez Testi Türleri ... 238
Null Hipotezi ... 239
İstatistiksel Manidarlık - Anlamlılık Testi ... 240
Anlamlılık Testlerinin Yorumu ... 240
Manidarlık Testleri ... 242
Uygun Bir Manidarlık-İstatistiksel Testin Seçilmesi ... 242
İstatistiksel Model ... 242
Kuvvet-Yetkinlik ... 242
Ölçme ... 242
Parametrik ve Parametrik Olmayan Testler ... 244
İstatistiksel Güç (Power)Analizi ... 245
Araştırma Desenleri ve İstatistiksel Analizleri ... 248
Araştırma Deseni ... 248
Deneysel Desenler ... 250
Yarı Deneysel Desenler ... 252
Faktöriyel Desenler ... 253
Tek Denek Desenleri ... 255 İçindekiler xv
Klasik Desenler ... 258
Nedensel-Karşılaştırma Yöntemi ... 264
İstatistiksel Analiz ... 266
Çoklu Varyans Analizi (MANOVA) ... 267
Parametrik Olmayan Testler ... 267
Ki-Kare Testi ... 268
Mann-Whitney U Testi ... 268
Wilcoxon-İşaretli-Sıralama Testi ... 268
Nedensel-Karşılaştırmalı Desenle Korelasyonel Desen Arasındaki Fark ...269
Değişkenlerarası İlişkilerin Araştırılması: Korelasyonel Yöntem. ...269
Korelasyon ve Nedensellik ... 270
Sınırlılıkları ... 270
Verilerin Analizi ... 271
Çoklu Regresyon Analizi ... 271
Kanonikal Korelasyon ... 275
Temel Bileşenler Analizi ... 277
Faktör Analizi ... 278
Yapısal Eşitlik Modeli ... 279
Yapısal Eşitlik Modeli ve Arka Planı ... 279
Model ve Yapısal Eşitlik Modelindeki Yeri ... 281
Yapısal Eşitlik Modellemesinin Kullanıldığı Yerler ... 283
Yapısal Eşitlik Modellemesindeki Temel Kavramlar ... 283
Ölçme Modeli ve Yapısal Model ... 285
Yapısal Eşitlik Modellemesi Varsayımları ... 286
Yapısal Eşitlik Modelleme Süreci ... 287
Doğrulayıcı Faktör Analizi ... 291
Birinci Düzey Doğrulayıcı Faktör Analizi ... 293
İkinci Düzey Doğrulayıcı Faktör Analizi ... 295
Yol Analizi ... 296
Örtük Değişkenlerle Yol Analizi ... 297
Gözlenen Değişkenlerle Yol Analizi ... 299
Sonuç ... 300
Uygun İstatistik Tekniğin Seçilmesi Örnekleri ... 301
Problem ... 301
Nitel Araştırma Verilerinin Analizi ... 304
Nitel Verilerin Analizinde Bazı Yaklaşımlar ... 305
Miles ve Huberman Modeli ... 305
Anlatı Analizi ... 310 xvi Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler
Etnometodoloji ve Konuşma Analizi ... 311
Göstergebilim (Semiosis) ... 312
Belge ve Metin Anali ... 313
Nitel Verilerin Analizinde Bilgisayarlar... 314
7. BÖLÜM ARAŞTIRMA ETİĞİ (ss. 315- 332) Tanım ve İlgili Kavramlar ... 315
Tarihçesi ... 316
Eğitim Araştırmalarında Etik ... 318
Etik Sorunlar ve İlgili Etik Standartlar ... 321
Katılanlarla İlgili Etik Sorunlar ... 321
Fiziksel Zarar ... 321
Psikolojik İstismar, Stres ya da Öz Saygı Yitirimi ... 321
Yasal Zarar ... 322
Yalan Söyleme-Aldatma ... 323
Özel Evrenler ... 324
Yeni Eşitsizlikler Yaratma ... 325
Özel Yaşam ... 325
Anonimlik ... 325
Gizlilik ... 325
Etik ve Bilimsel Toplum ... 326
Bilimsel Yayın ve Araştırmalarla İlgili Etik Sorunlar ... 328
Bilimsel Yanıltma ... 328
Eğitim Araştırmalarında Etik Hatalar ... 329
Sonuç ... 331
8. BÖLÜM BİLİMSEL RAPORLARIN HAZIRLANMASI KILAVUZU (ss. 333-372) Amaç ve Kapsam ... 333
Giriş ... 333
Tezin Bölümleri ... 334
Ön Bölüm ... 334
Ana Bölüm ... 342 İçindekiler xvii
Giriş ... 342
Yöntem ... 343
Bulgular ... 344
Tartışma ... 345
Son-Arka Bölüm ... 346
Raporda Başlık Sistemi ... 347
Sayfaların Numaralandırması ... 349
Raporda Çizelgeler ... 349
Çizelge Türleri ... 350
Numaralandırılması ... 352
Çizelgede Notlar ... 353
Metinde Şekiller ... 354
Kaynak - Referans Gösterilmesi ... 355
Metinde Kaynak Gösterilmesi ... 355
Kaynak Gösterme ... 358
Dipnot ve Kaynakça Biçimi ... 358
Parantezli Kaynak ve Kaynakça Listesi ... 360
Kaynakça Listesi Stili ... 361
Uygulama Örnekleri Kitaplar ... 362
Aktarmalar ... 368
Cümle İçinde Çıkarma Yapma ... 368
Bir Cümleyi izleyen Çıkarmalar ... 368
Aktarmanın Yeni Biçime Dönüştürülmesi ... 369
Raporun Yazılması ... 370
Görüşlerin Sunulması ... 370
İfadelerin Akıcılığı ve Doğruluğu ... 370
Anlatımda Ekonomi ... 371
Sözcük Seçiminde Tamlık ve Açıklık ... 371 xviii Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler
EKLER
Ek 1. Telif Haklı / Basılmış Yayınlarda Basım İzni Alma Formu ... 374
Ek 2. Üniversitede Görevli Araştırmacılara ilişkin Araştırma Onay İsteme Formları ... 375
A. Araştırma İçin Onay İsteme ... 375
B. Araştırma Onayı Listesi... 376
C. Araştırmacının Verdiği Söz ... 378
D. Bilgilendirilmiş Onay Formu ... 379
E. Araştırmanın Katılımcılar Tarafından Değerlendirilmesi ... 380
F. Araştırma Kontrol Listesi ... 382
KAYNAKÇA ...387 İçindekiler xix
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil Sayfa
1. Araştırma Sürecinin Aşamaları ...18
2 Eylem Araştırması Döngüsü ...53
3. Bir Yıllık Araştırma İçin Planlama Çerçevesi ...66
4. Yapılar, Değişkenler ve Gözlemler ...71
5. Örnekleme Hataları ...98
6. Bir Boyutsal Örnekleme ...105
7. Bogardus Ölçeği ...121
8. Duygu Termometresi Grafik Derecelendirme Ölçeği ...123
9. Yığmalı Frekans Dağılımı Grafiği Örneği ...142
10. Semantik Farklılık Ölçeği Örneği ...147
11. Notlar, Kodlama ve Açıklama İlişkisi ...189
12. Eksenli Kodlama ...190
13. Kuramsal Örnekleme ...193
14 SA’da Araştırma Süreci Aşamaları ...205
15. SA’da Analiz ve Kuram Oluşturma Süreçleri ...205
16. Gözlem Araştırması Türleri ...212
17. Çocukların Sınıftaki Rollerinin Taksonomisi ...217
18. Bales’ın Grup Etkileşimi Kayıt Kategorileri Sistemi ...219
19. Normal Dağılım Eğrisi ...235
20. Çift Yönlü Hipotez Testi Modeli ...238
21. Tek Yönlü Test Modeli ...239
22. Çözümlemede Uygun İstatistik Teknikler ...246
23. Örnek Ölçme Modeli ...285
24. Örnek Yapısal Model ...286
25. Yapısal Eşitlik Modelleme Süreci ...288
26. Birinci Düzey DFA Ölçme Modeli ...294
27. İkinci Düzey DFA Ölçme Modeli ...295
28. Değişkenler Arasındaki Yinelemeli Model ...297
29. Değişkenler Arasındaki Yinelemeli Olmayan Model ...297
30. Örtük Değişkenlerle Yol Modeli...298
31. Gözlenen Değişkenlerle Yol Modeli ...299
32. Veri Analizinde Soyutlama Düzeyleri ...309
33. Tezin Başlık Sayfası Örneği ...335
34. Bir Tezde İçindekiler Çizelgesi ...337
35. Bir Çizelgeler Listesi Örneği ...339
36. Bir Şekiller Listesi Örneği ...340
37. Bir Kısaltmalar Listesi Örneği ...341
38. Bir Kuralsız Çizelge Örneği ...350
39. Dikey ve Yatay Çift Çizgili Çizelge Örneği ...351
ÇİZELGELER LİSTESİ
Çizelge Sayfa
1. Öznel-Nesnel Boyut ...5
2. Sosyal Gerçeğin Yorumunda Alternatif Temeller ...6
3. Üç Paradigmanın Karşılaştırılması ...7
4. Bilimin İşlevleri ...10
5. Bir Bilimin Gelişme Aşamaları ...13
6. Önerme ya da Propozisyon Türleri ...24
7. Nicele Araştırmaya Karşılık Nitel Araştırma...36
8. Çok Yöntemli ve Karma Yöntem Desenlerin Karşılaştırılması ...42
9. Karma Yöntem Araştırmaları ve Alt Türleri ...44
10. Eğitim Araştırmasının Dört Düzeyi ...61
11. Farklı Büyüklükteki Evrenler İçin Kuramsal Örneklem Büyüklükleri ve %95 Kesinlik Düzeyi ...109
12. Dört İfadeye İlişkin Değerlendirmelerin 11 Kümeye Göre Frekans Dağılımı ...140
13. Dört İfadeye İlişkin Değerlendirmelerin 11 Kümeye Göre Yığmalı Frekans Dağılımı ...141
14. Korelasyon İstatistiklerin Listesi ...236
15. Test İstatistikleri Listesi ...237
16. Dört Ölçme Düzeyi ve Her Seviyeye Uyan İstatistikler ...243
17. Anlam Çıkartıcı İstatistikler Çizelgesi ...247
18. Tam Randomize Desen Uygulama Düzeyleri ...258
19. Randomize Blok Deseni ...259
20. Latin Karesi Deseni ...260
21. Eksik Blok Deseni ...262
22. Tam Randomize Faktöriyel Desen ...263
23. Randomize Blok Faktöriyel Desen ...264
24. Çeşitli Değişken Formları İçin İkili Korelasyonel Teknikler ...272
25. Uyum İndekslerinin Kriterleri ve Kabulü için Kesme Noktaları ...290
26. Cinsiyete Göre İstatistik Dersinde Başarılı Olanlar ve Olmayanlar ...350
27. Cinsiyete Göre İstatistik Dersinde Başarılı Olanlar ve Olamayanlar ...350
