SOSYOLOJİK ANLAMDA DEĞER NEDİR? TOPLUMUN DEĞERLERİNİ BİLMEK NE İŞE YARAR?

(1)

TÜRKİYE DEĞERLER ATLASI 2012

YILMAZ ESMER

• SOSYOLOJİK ANLAMDA DEĞER NEDİR?

• TOPLUMUN DEĞERLERİNİ BİLMEK NE İŞE YARAR?

(2)

YILMAZ ESMER

ÖNYARGIMIZ BİR TOPLUMDA

SİYASETİ, EKONOMİYİ, SOSYAL YAŞANTIYI vs

ANLAYABİLMEK İÇİN O TOPLUMUN

KÜLTÜREL YAPISINI (ZİHİN YAPISINI) ANLAMAK GEREKİR

(3)

YILMAZ ESMER

Saf âdem odur ki tahrir-i kâideden umar medet,

Cümle kâideyi rezil eden değil mi ki zihniyet?

Hâlisâne tanzimi dahi ifsad eyler sui niyet, Gam kanunla biteydi çeker miydi beşer hep

eziyet?

Mustafa Nafi

(4)

YILMAZ ESMER

BİR ÜLKENİN ANAYASASINDAN:

Yurttaşların,

• İfade özgürlükleri,

• Basın özgürlükleri,

• Bir araya gelme ve kitlesel toplanma özgürlükleri,

• Her türlü gösteri özgürlükleri

YASA İLE TEMİNAT ALTINA ALINMIŞTIR.

Yurttaşların,

KİŞİ DOKUNULMAZLIKLARI YASAL GARANTİ ALTINDADIR.

MESKEN DOKUNULMAZLIĞI VE HABERLEŞMENİN GİZLİLİĞİ KANUNLA KORUNUR.

(5)

YILMAZ ESMER

SORU:

ACABA BU MADDELER (VE ÖZGÜRLÜKLERİ VE KANUN ÖNÜNDE EŞİTLİĞİ EN İLERİ DÜZEYDE KORUYAN DAHA BİRÇOK MADDE) HANGİ ÜLKENİN ANAYASASINDAN?

CEVAP:

• SOVYETLER BİRLİĞİ

• HEM DE SSCB’NİN “STALİN ANAYASASI” OLARAK DA BİLİNEN 1936 ANAYASASINDAN!

(6)

YILMAZ ESMER

“Ve son bir söz: İnsanların geleceklerine güvenmeleri, barış içinde, özgürlük içinde, kardeşlik içinde yaşayacaklarına inanmaları,

demokrasinin düzgün işlemesi, bu güvenin temel unsurlarından. Buna güvenen insan yatırım yapar, tasarruf eder. Dolayısıyla ben sadece ekonomiye odaklanıyorum ama ekonomi içinde siyasal güven ve insanları barıştıran bir siyasi yapı çok önemli.”

Kemal Derviş, Vatan 26.9.2012

(7)

YILMAZ ESMER

Güven demişken...

Güvenle devam edelim....

a. Geleneksel toplumda güven

b. Modern toplumda kişilerarası güven c. Kurumlara güven

(8)

YILMAZ ESMER

Bulgularımızla ilgili 4 soru soruyoruz:

1. Son durum

2. Yıllar boyu değişim

3. Bölgelere göre farklılıklar 4. Avrupa ile karşılaştırma

(9)

YILMAZ ESMER

*Türkiye, dünyada kişilerarası güvenin en düşük olduğu ülkelerden biri.

*Bu durum 1990’dan beri hiç değişmiyor. (Ancak 10 kişiden biri, genelde insanlara

güvenebileceğini söylüyor.

*En düşük: Batı Anadolu ve Trakya (%7)

(10)

YILMAZ ESMER

(11)

YILMAZ ESMER

(12)

YILMAZ ESMER

KURUMLARA GÜVEN

ORDU: 2008’den itibaren düşüş var. En son %76.

TBMM: Bugün, 1990 ile aynı noktada.

(1990:%58; 2011-12:%58)

HÜKÜMET: 1996-2001 arasında dramatik düşüş.

Sonra, bir artış trendi. (2001:%29;son:%62.

AB: Çok dalgalı. (1990:%36;En son:%39)

(13)

YILMAZ ESMER

DİNİ DEĞERLER

*TÜRK TOPLUMU, AVRUPA’NIN, HATTÂ

DÜNYANIN EN DİNDAR TOPLUMLARINDAN

*DİNİN, TÜRKLERİN YAŞANTISINDA ÇOK ÖNEMLİ YERİ VAR

*BÜYÜK ÇOĞUNLUK DİNİ BU DÜNYA İLE DEĞİL, ÖLÜMDEN SONRASI İLE

İLİŞKİLENDİRİYOR

(14)

YILMAZ ESMER

DİNİN ESAS ANLAMI

"Din Esas Olarak Ölümden Sonrasına Anlam Kazandırır" Diyenlerin Oranı

77

75 74 75 75

81

85

80

73

66

71

85

40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90

Erkek Kadın 18-24 yaş 25-34 yaş 35-49 yaş 50+ yaş Diplomasız İlkokul Orta-Lise Üniversite Kent Kır

Cinsiyet Yaş Grubu Eğitim Yerleşim Yeri

%

(15)

YILMAZ ESMER

(16)

YILMAZ ESMER

Dinin Esas Anlamının Kurallara Uymak Olduğunu Düşünenler

67

62

58

60

65

73

69 69

62

55

60

72

40 45 50 55 60 65 70 75

%

(17)

YILMAZ ESMER

(18)

YILMAZ ESMER

Bazı Avrupa Ülkelerinde Tanrı'nın Önemi Cetveli Ortalama Puanları

(ülkeler oran olarak en yüksek dini gruba göre sınıflandırıldı)

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Türkiye 1996 Türkiye 2001 Türkiye 2008 Türkiye 2011 Arnavutluk Azerbaycan KKTC Kosova Fransa Hollanda İrlanda İtalya Malta İsveç Danimarka Norveç Britanya Bulgaristan Belarus Rusya Yunanistan Gürcistan Çek Cum.

MÜSLÜMANKATOLİKPROTESTANORTODOKS

Çek Cumhuriyeti'nde çoğunluk bir dine bağlı değil

(19)

YILMAZ ESMER

30 Gün Oruç Tutan VE 5 Vakit Namaz Kılan (Toplam Örneklem Üzerinden)

29

21

36

14

19

27

49

61

38

15 14

28

30

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

%

(20)

YILMAZ ESMER

(21)

YILMAZ ESMER

KENDİLERİNİ 'DİNDAR' OLARAK TANIM LAYANLARIN ORANI:1990-2011

75 80

82

85 85 86

90

93 92 92

58

60 60

67 66

73 74

75 79

80

70

76

80 82

75

88 96

88

73

57

78 81 79

83 85

50 60 70 80 90 100

Erkek Kadın Diplomas ız

Ünivers ite m ezunu 18-24 yaş

Toplam 18-24 yaş

Erkek TÜRKİY E Kadın

Ünivers ite Diplomasız

(22)

YILMAZ ESMER

90 90 91 95 97 100

85

32 32 32

41 42 45

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Sırbistan Azerbaycan Arnavutluk Bosna-Hersek Gürcistan Kosova TÜRKİYE Belarus Çek Cum. İsveç Estonya Fransa Britanya

En çok dindar En az dindar

KİŞİLERİN KENDİLERİNİ 'DİNDAR' OLARAK TANIMLAMA ORANLARININ EN DÜŞÜK VE EN YÜKSEK OLDUĞU AVRUPA ÜLKELERİ

(23)

YILMAZ ESMER

10 maddelik dindarlık ölçeği:

1- Din sizin için önemli mi?

(çok önemli = 1 puan)

2- Çocukta dindarlık önemli mi?

(evet = 1 puan) 3- Oruç tutar mısınız?

(kaç gün tuttuğuna bakılmaksızın, evet = 1 puan) 4- Namaz kılar mısınız?

(ne sıklıkta kıldığına bakılmaksızın, evet = 1 puan) 5- Son kurban bayramında ailenizde kurban kestiniz mi?

(evet = 1 puan)

6- Ramazanda öğle yemeklerinde lokantalar kapatılmalı mı?

(evet = 1 puan)

7- Kadınların mayo giymesi günah mı?

(evet = 1 puan)

8- Kendinizi dindar bir kişi olarak mı görürsünüz?

(evet = 1 puan)

9- Tanrı’nın sizin hayatınızdaki önemi

(24)

YILMAZ ESMER

10 MADDELİK DİNDARLIK ÖLÇEĞİ ORTALAMALARI

6.94 6.84

7.04

6.59 6.59

7.00

7.46

8.10

7.44

6.48

6.02

6.79

7.20

5 5.5 6 6.5 7 7.5 8 8.5

TÜRKİYE Erkek Kadın 18-24 yaş 25-34 yaş 35-49 yaş 50+ yaş Diplomasız İlkokul Orta-Lise Üniversite Kent Kır

(25)

YILMAZ ESMER

(26)

YILMAZ ESMER

SİYASAL İDEOLOJİ:

SOL-SAĞ YELPAZESİ

(27)

YILMAZ ESMER

CETVEL ORTALAMALARINA GÖRE:

TÜRKİYE,

47 AVRUPA ÜLKESİ İÇİNDE EN SAĞDA

Türkiye 2011 ortalama puanı 6.4.

47 Avrupa ülkesi içinde en sağda olan Gürcistan’ın puanı 6.3

(28)

YILMAZ ESMER

(29)

YILMAZ ESMER

KİMLİK, AİDİYET, MİLLİYETÇİLİK

*Türk ve Müslüman kimliklerinin önceliği

sorulduğunda, üçte iki çoğunluk Müslüman kimliğine öncelik veriyor. 1990’dan bu

yana oran pek değişmiyor.

*Toplumun dörtte üçü Türk olmaktan “son derece gururlu”. Ancak bu oran bölgelere

(30)

YILMAZ ESMER

(31)

YILMAZ ESMER

KADIN-ERKEK İLİŞKİLERİ Değerler Açısından,

TÜRK TOPLUMUNU AVRUPA

TOPLUMLARINDAN AYIRAN EN ÖNEMLİ ÖZELLİKLERDEN BİRİ:

KADIN-ERKEK EŞİTSİZLİĞİ ve KADINA BİÇİLEN TOPLUMSAL ROL

(32)

YILMAZ ESMER

INGLEHART VE NORRIS’İN

CİNSİYET EŞİTLİĞİ ÖLÇEĞİNDE, TÜRKİYE

60 ÜLKE ARASINDA 48inci SIRADA

(33)

YILMAZ ESMER

"Ailenin Reisi Erkek Olmalıdır" İfadesine Katılanlar

76

81

71

67

75

79 80

87

81

73

63

72

84

30 40 50 60 70 80 90

kek dın yaş yaş yaş yaş asız okul ise rsite nt Kır

%

(34)

YILMAZ ESMER

"Kadın Her Zaman Kocasına İtaat Etmeli" Görüşüne Katılanlar

64

69

59

56

66

61

71

76

70

60

51

59

74

0 10 20 30 40 50 60 70 80

TÜRKİYE Cinsiyet Yaş Grubu Eğitim Yerleşim Yeri

%

(35)

YILMAZ ESMER

"Üniversite Eğitimi Kız Çocuklardan Çok Erkek Çocuklar İçin Önemlidir" Görüşüne Katılanlar

33

35

31

33 32

31

36

46

32 32

25

28

41

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

%

(36)

YILMAZ ESMER

(37)

YILMAZ ESMER

İşsizlik Sorunu Varsa İşe Almada Erkeklere Öncelik Verilmesi Gerektiğini Düşünenler, 1996-2011

20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90

%

(38)

YILMAZ ESMER

(39)

YILMAZ ESMER

"Henüz İlkokula Gitmeyen Bir Çocuk, Annesi Çalışırsa Bundan Zarar Görür" İfadesini Onaylayanlar

9

20 20

37

43

50

69

73 73

80

85

10 20 30 40 50 60 70 80 90

%

(40)

YILMAZ ESMER

“ERKEKLER KADINLARDAN DAHA İYİ SİYASETÇİ OLUR” GÖRÜŞÜNE

KATILANLAR:

1996 %66 2000 %62 2006 %62 2011 %71

(41)

YILMAZ ESMER

“Hâli vakti yerinde her bekâr erkeğin,

mutlaka [karısı olacak] bir eşe ihtiyacının bulunduğu, evrensel kabul görmüş bir

gerçektir.”

Jane Austin, Pride and Prejudice

(42)

YILMAZ ESMER

"Evlilik Modası Geçmiş Bir Kurumdur" Görüşüne Katılanlar

4 6

8 10

11 12

18

27 29

31 31

34 35

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Gürcistan TÜRKİYE 2011 TÜRKİYE 2008 Malta İzlanda Kosova Polonya Bulgaristan Almanya Avusturya İspanya Belçika Fransa

%

(43)

YILMAZ ESMER

Bir Erkekle Sürekli Bir Hayatı Olmayan Kadının Çocuk Yapmasını Onaylayanların Oranı

12

28 33

40 40

42 46

49 56

57 58 58

68 70

80

89

KKTC Arnavutluk İtalya İrlanda Kosova Almanya Yunanistan Polonya Belçika Hollanda Bosna-Hersek Fransa Danimarka Hırvatistan İspanya İzlanda

%

(44)

YILMAZ ESMER

1990-2011/12

NELER DEĞİŞTİ?

NELER AYNI KALDI?

(45)

YILMAZ ESMER

6.98 7.01

2.61 3.01

2.38 2.04

3.38

4.02

1 2 3 4 5 6 7 8

1990-2011/12 Karşılaştırması (0-10 puan arası ölçekler)

1990 2011

(46)

YILMAZ ESMER

ve muhafazakârlık...

Türkiye muhafazakârlaştı mı?

(47)

YILMAZ ESMER

Muhafazakârlık Ölçeği’nin boyutları:

1. Din (4 soru)

2. Kadın hakları (4 soru) 3. Aile (3 soru)

4. Siyasal ideoloji (1 soru) 5. Milliyetçilik (2 soru)

6. Cinsel özgürlük (2 soru) 7. Otoriter eğilim (1 soru)

(48)

YILMAZ ESMER

Muhafazakârlık Ölçeği:

100 üzerinden Türkiye ortalamaları 1990 60.34

2001 64.80 2011 63.00

(49)

YILMAZ ESMER

Demografik Değişkenlere Göre Muhafazakârlık Ölçeği Ortalamaları: 1990 ve 2011

55.4

66.2 68.0

38.5

61.3 59.2 57.3

64.0 59.7

65.5 68.8

54.8

63.2 62.8 62.0 65.0

20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0

1990 2011

(50)

YILMAZ ESMER

(51)

YILMAZ ESMER

(52)

YILMAZ ESMER

İstanbul

Batı Anadolu

Akdeniz Orta Anadolu

Karadeniz G.D. Anadolu

Doğu Anadolu

İzmir

Hayatı idame ettirme 0

değerleri

Kendini ifade etme değerleri

Geleneksel DeğerlerSeküler-Rasyonel Değerler

(53)

YILMAZ ESMER

Erkek Kadın

18-24 yaş 25-34 yaş

35-49 yaş Orta-Lise

Üniversite

Kent

CHP

MHP

Seküler- Rasyonel Değerler

Hayatı idame ettirme

değerleri 0 Kendini ifade etme

değerleri