Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Bölümü,
COG 446 Rusya
Türkiye-Rusya
İlişkileri
Ders Notları (Hafta 13)
Türkiye-Rusya İlişkileri
Tarihsel olarak ele alındığında, Türkiye ve Rusya, bulundukları coğrafyada birbirine rakip olan iki medeniyet durumundadır. Yüzyıllar süren bu rekabette Türkiye ile Rusya birbiriyle savaşmış, ciddi gerilimler yaşanmıştır. Ancak, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Rusya’da gerçekleşen rejim değişikliği ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla ilişkiler yeni bir bağlama kavuşmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında Rusya’daki Bolşevik hükümeti Türk hükümetinin yanında olmuş; boğazlar meselesinde Türklerden yana tavır koymuştur. I. Dünya Savaşı sonrasında kendisine karşı oluşacak siyasi bir kamplaşmadan çekinen ve bu doğrultuda barışçıl bir dış politika izleyen SSCB, Türkiye ile karşılıklı dostluk ve saldırmazlık anlaşmasını 17 Aralık 1925’te Paris’te imzalamıştır. Ne ki, Türkiye’nin Lozan sonrası ticari ilişkilerini daha çok Batıyla kurması, Rusya açısından Türkiye’nin Batı bloğunda görülmesine yol açmış ve ilişkiler hep mesafeli olmuştur.
İkinci Dünya Savaşı’nda tarafsız kalan Türkiye, Birleşmiş Milletler Konferansı’na katılabilmek ve de üzerinde oluşan (özellikle Sovyetlerden gelen) baskıdan kurtulmak maksadıyla 23 Şubat 1945’te Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiştir. Ancak, bu hamle ilişkilerin düzelmesine yol açmamamıştır. Tersine, SSCB, 1925 yılında imzalanan dostluk ve saldırmazlık anlaşmasını iptal ederek Türkiye’den Ardahan ve Kars’ı istemiş; boğazların tasarrufuyla ilgili taleplerde bulunmuştur. Bu sürecin sonunda Türkiye, 1949’da kurulan NATO’ya üye olmuş ve Batılı devletlerle müttefik olma konumuna erişmiştir.
Türkiye ile Rusya 1960’lardan itibaren Kıbrıs meselesinde de gerilim yaşamıştır. SSCB, Kıbrıs’ta kurulabilecek tek taraflı bir Türk devletinin NATO ile beraber hareket edebileceğini düşündüğü için bu meselede Türkiye karşıtı bir pozisyon takınmıştır. Kıbrıs harekatında ise Rusya, Yunanistan ile birlikte hareket etmiş; Türkiye’nin askerlerini adadan çekmesi için bir bildiriye de imza atmıştır. 1980 darbesinden sonra ise Türkiye Batıyla daha fazla yakınlaşmış, SSCB ile olan ilişkiler mesafeli olmaya devam etmiştir.
Rusya, yeraltı kaynakları, bilhassa petrol ve doğalgaz kaynakları bakımından oldukça zengin bir alanda yer almaktadır. Bu kaynaklar sayesinde Rusya ekonomisi her yıl dış ticaret fazlası vermektedir. Bu kaynaklar ülkeye yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda politik olarak da katkı yapmaktadır.
Rusya gazının Trakya üzerinden Avrupa’ya iletimini içeren Türk akımı projesi iki ülke arasındaki halihazırda yürürlükte olan enerji projelerinden biridir. Bir diğer proje ise, Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin inşasıdır. Türkiye, enerji sektöründe dışa bağlılığını azaltmaya yönelik bu hamlesinde Rusya ile birlikte çalışmaktadır.
Türkiye-Rusya arasındaki artan ilişkilerin bir diğer ayağını turizm oluşturmaktadır. Türkiye, Rusların tatil için tercih ettikleri destinasyonların başında gelmektedir. Soğuk savaş sonrasında Rusya’dan Türkiye’ye gelen turist sayısı genel olarak artmış; 2013 ve 2014 yıllarında gelen turist sayısı 3 milyonu aşmıştır. Rusya ile Türkiye arasında 2015 yılında yaşanan gerilim en çok turizm sektörünü etkilemiş; gelen turist sayısı 1 milyonun altına inmiş ve Türkiye’de sektör büyük bir sıkıntı yaşamıştır. Bu durum, iki ülke arasında yumuşayan ilişkilerle düzelme eğilimine girmiştir ve gelen turist sayısı 2017 yılında tarihi zirvesini yapmıştır (Tablo 1).
Tablo 1. Rusya Federasyonu Pasaportuyla Çıkış Yapan Ziyaretçi Sayısı, 2006-2017 (milyon kişi).
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
1.5 1.8 2.1 2.0 2.3 2.6 2.6 3.0 3.4 2.8 0.6 3.5
Kaynak: TÜİK.
Tablo 2. Türkiye-Rusya arasındaki dış ticaret verileri (milyar dolar).
Yıl İhracat İthalat Hacim Denge
2012 6.6 26.6 33.3 -19.9 2013 6.9 25.0 32.0 -18.1 2014 5.9 25.2 31.2 -19.3 2015 3.5 20.4 23.9 -16.8 2016 1.5 13.8 15.3 -12.2 Kaynak: TÜİK.
dikkate alınırsa, söz konusu yılda Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı yaklaşık 6 milyar dolar, ithalatı ise 25 milyar dolardır. Yani, dış ticaret açısından yaklaşık 20 milyar dolarlık bir açık söz konusudur.
Kuşkusuz bu durum, Türkiye’nin enerji ithalatı kalemini olabildiğince çeşitlendirmesini; farklı ülkelerden daha ucuza kaynak temin etmesini ve ayrıca yenilenebilir enerji kaynaklarından daha fazla yararlanmasını gerektirmektedir.
