Ergenlerde sosyal dışlanma ve benlik saygısı arasındaki ilişki

Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 941-951

Abdullah GÜRLER¹ Cihad DEMİRLݲ

ERGENLERDE SOSYAL DIŞLANMA VE BENLİK SAYGISI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Özet

Bu çalışmanın amacı yaşamın her döneminde ve her alanında yaşanabilecek bir sorun olan sosyal dışlanma ile benlik saygısı arasındaki ilişkiyi ergen örnekleminde incelemektir. Araştırmanın çalışma grubunu yaşları 15 ile 18 arasında değişen 287 (149 kız ve 138 erkek) lise öğrencisi oluşturmaktadır. Veriler Ergenler İçin Ostrasizm Deneyimleri Ölçeği ve Kendine Saygı Ölçeği aracılığıyla toplanmıştır. Araştırmanın verileri SPSS 22.0 istatistik paket programına aktarılarak analiz edilmiştir. Çalışma sonucunda ergenlerde sosyal dışlanma ile benlik saygısı arasında negatif ilişki olduğu saptanmıştır. Ayrıca ergenlerde benlik saygısı düzeylerinin cinsiyete ve yaşa göre farklılaşmadığı; sosyal dışlanma düzeylerinin ise cinsiyete göre farklılaşmadığı ancak yaşa göre farklılaştığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Ergen, sosyal dışlanma, benlik saygısı

THE RELATIONSHIP BETWEEN OSTRACISM AND SELF- ESTEEM IN ADOLESCENTS

Abstract

The main goal of this study is to examine the relationship between ostracism which is a problem that can be experienced in every period of life and in different social contexts and self-esteem in adolescents. The study group consisted of 287 high school students (149 girls and 138 boys) aged between 15 and 18 years. The data were obtained by the application of Ostracism Experience Scale for the

1 Psikolojik Danışman, abdullahgurlerr@gmail.com

2Doç. Dr.,İstanbul Ticaret ÜniversitesiSosyal Bilimler EnstitüsüAile Danışmanlığı ve Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Ergenlerde Sosyal Dışlanma ve Benlik Saygısı Arasındaki İlişki

942

used to analyze the data. As a result of the study, it was determined that there is a negative relationship between ostracism and self-esteem in adolescents. In addition, self-esteem levels did not differ according to sex and gender. The level of ostracism did not differ according to the gender but age.

Keywords: Adolescence, ostracism, self-esteem GİRİŞ

Ergenlik bireyin fiziksel, bilişsel, sosyal ve psikolojik yönden değişme, gelişme ve olgunlaşma yaşadığı çocukluk ile yetişkin arasında kalan dönemdir. Ergenlik dönemi yaşamın diğer dönemlerinden farklı, kendine özgü dinamikleri olan bir geçiş dönemidir. Bireyin yaşamında çok temel değişimlerin yaşandığı bu dönemde birey cinsel ve fiziksel olgunluğa ulaşır. Ergenin aynı zamanda bağımsızlığı için çaba sarf ettiği bu dönemde çok önemli duygusal ve zihinsel değişimler de yaşanır. Birey çevresindeki insanların desteğine de ihtiyaç duyduğu bu dönemde yaşadıkları ve bu döneni nasıl geçirdiği yaşamının kalan dönemini etkilemektedir (Psychsmart, 2015:238).

Ergenlik döneminin en önemli özelliklerinde biri de bireyin kim olduğunu keşfetmeye ve kendine ben kimim sorusunu sormaya başladığı dönem olmasıdır. Erikson ‘un (1984:39) psiko- sosyal gelişim teorisinde ergenlik dönemini kapsayan süreci “kimlik kazanmaya karşı kimlik karmaşası” dönemi olarak adlandırmaktadır. Gelişim sürecinin bir parçası olarak ergenler bu dönemde kimlik kargaşasından geçer. Büyük bir test zamanı olan bu dönemde birey kendini eşsiz yapan özelliklerini keşfetmeye çalışır. Ergen kendine yönelerek bir yandan kim olduğunu düşünürken bir yandan da kim olacağını ve başkalarının onu kim olarak gördüklerini sorgulamaya başlar. Bunlar ergenin benlik arayışının göstergeleridir (Gürses ve Kılavuz, 2011:157; Psychsmart, 2015:239; Yörükoğlu, 2000:30).

İnsan davranışını etkileyen temel kavramlardan biri olan benlik Gander ve Gardiner’a (1993:477) göre ergenliği en iyi tanımlayabilecek kavramlardan biridir. Benlik kavramı özellikle ergenlik ve ilk yetişkinlik döneminde kritik öneme sahip olan ve yaşam boyu devam eden bir süreç içinde gelişir. Benlik bireyin kendine dönük ve kişilerarası davranış ve süreçlerini motive eden, yorumlayan, düzenleyen ve bunlara aracılık eden dinamik zihinsel bir süreçtir (Gerrig ve Zimbardo, 2014:427).

Genel olarak bireyin kendine ilişkin algı, duygu ve tutumlarını içeren benlik kavramı kişinin kendini kim olarak gördüğüne ilişkin fikrini içerir. Kişinin benliği kendisiyle ilgili anılarını, karakter özelliklerini, değerlerini, güdülerini, yetenekleri ile ilgili inançlarını kapsar.

Genel olarak benlik bireyin sahip olduğu fiziksel özelliklerin, güçlü ve zayıf yönlerinin, amaçlarının, değerlerinin, duygu, düşünce ve isteklerinin farkına varması ve özelliklerini tanımasıdır. Dolayısıyla benlik kişinin kendini nasıl gördüğünü ve tanıdığına ilişkin olumlu ya da olumsuz düşünceleri içerir (Kağıtçıbaşı, 2010:112; Kahriman, 2005:25).

Benlik saygısı, kişinin kendini değerlendirmesi sonucu benliğini kabul etmesi ve benliğinden memnun olması şeklinde tanımlanmaktadır (Eriş ve İkiz, 2013:181). Benlik saygısı bireyin kendine ilişkin değerlendirmeleri sonucu meydana gelir. Birey yaptığı değerlendirmeler sonucu kendine ilişkin olumlu ya da olumsuz sonuçlara ulaşması onun benlik saygısı düzeyini belirleyen faktördür. Benlik saygısı kişinin kendinin ne ölçüde değerli gördüğü, onayladığı ve

943

olarak da tanımlanabilir (Blascovich ve Tomaka, 1991:115).

Ergenlik ve gençlik yılları benlik saygısının gelişimi açısından özellikle önemlidir. Benlik saygısının yüksek olması bireyin daha başarılı ve mutlu olmasına yardımcı olmaktadır (Dinçer ve Öztunç, 2009:23). Kendini başkalarından yüksek ya da üstün görmeden kendinden memnun olan, kendini değerli ve sevilmeye layık gören bireylerin benlik saygısı düzeyleri yüksektir (Çuhadaroğlu, 1986:20). Benlik saygısı bireyin psikolojik uyumu ile yakından ilişkilidir.

Yapılan çalışmalar benlik saygısının akranla depresyon ve yalnızlık gibi değişkenlerle ilişkili olduğunu ve sosyal ilişkilerin benlik saygısını etkilediği ortaya koymaktadır (Hamartta, Arslan, Saygın ve Özyeşil, 2009:28; Erözkan, 2009:812).

Sosyal Dışlanma (Ostrasizm)

Sosyal bir varlık olan insanın olumlu sosyal deneyimler yaşaması sağlıklı bir psikolojik gelişim için önemli noktalardan biridir. Bireyin sağlıklı sosyal ilişkiler kurması ve aidiyet duygusuna sahip olması kendini güvende hissetmesi ve ruh sağlığını koruması için temel bir zorunluluktur (Baumeister ve Leary 1995:497). Psikoloji alanında ortaya atılan birçok görüş sağlıklı akran ilişkilerine sahip olmanın ve kabul görmenin bireyin iyi oluş düzeyini ve gelişimi olumlu etkilediği (örn. Maslow, 2001:8) aidiyet duygusu yaşamamasının ve sosyal ilişkiler kuramamasının yıkıcı olumsuz sonuçları olacağını öne sürmektedir (Bastiam ve Haslam, 2010:107).

Bireyin bir kişi ya da grup tarafından dışlanması ve önemsenmemesi olarak tanımlanabilecek sosyal dışlanma (ostrasizm) son dönemde araştırmacıların dikkatini çeken bir kavram olmuştur (Williams, 2007:427). Farklı kültürlerde, farklı yaş gruplarında, farklı demografik özelliklerde, kurumlarda ya da bireyler arasında rastlanabilen sosyal dışlanma bireylerin doğrudan ya da dolaylı olarak yaşamaktan kaçındıkları bir deneyimdir (Ferris, Brown, Berry, ve Lian, 2008:1350; Williams ve Nida, 2011:72). Buna rağmen birey yaşamının her döneminde sosyal dışlanma yaşayabilir. Bir çocuk oyun oynarken arkadaşları tarafından önemsenmeyebilir, oyuna dâhil edilmeyebilir ya da bir ergen akranlarıyla çatışma yaşayarak grubun dışına itilebilir (Akın, Uysal ve Akın, 2015:896).

Bir çeşit zorbalık davranışı olarak da değerlendirilen sosyal dışlanma açıkça yapılan zorbalıktan farklı olarak fark etmesi ve önlemesi daha zor olan bir olgudur. Dolayısıyla özellikle okullarda öğretmenlerin ya da idarecilerin müdahale etmeleri zor olan bir olgudur (Oğurlu, 2015:19). Sosyal dışlanma bireylerin sosyal yönden daha duyarlı oldukları ergenlik döneminde de oldukça sık görülen bir durumdur (Eisenberger, 2006:284). Ergenlik dönemindeki bireyler için başkalarının görüşleri ve onlara karşı sergiledikleri tutum oldukça önemlidir. Özellikle akranları ergenin sosyal ortamlardaki davranışının şekillenmesinde etkilidir. Dolayısıyla ergenin akranları tarafından kabullenilmesi, arkadaş gruplarına dâhil olması ergen gelişimi açısından kilit role sahiptir. Ergenin sağlıklı sosyal ilişkilere sahip olması sosyal yeterliliğe sahip olması bakımından da önemlidir (Espelage, 2002:2).

Yapılan çalışmalar sosyal dışlanma ve önemsenmemenin psikolojik ve sosyal işlevsellik üzerinde olumsuz etkileri olduğunu ortaya koymaktadır. Sosyal dışlanma depresyon, yalnızlık ve yetersizlik hissi gibi bireyin benlik saygısı ile doğrudan ilişkili kavramlarla pozitif yönde ilişkili bulunmuştur (Witvliet, vd., 2010:1046). Sosyal dışlanma yaşayan bireylerin ayrıca benlik saygıları ve ait olma duyguları dışlanmaya yaşamayanlara göre daha düşük düzeyde,

Ergenlerde Sosyal Dışlanma ve Benlik Saygısı Arasındaki İlişki

944

Ergenin sosyal çevresi ve akranları tarafından dışlanması kendini kabul düzeyini de olumsuz etkileyebilmektedir (Temel ve Aksoy, 2001:111). Öte yandan benlik saygısının ciddiye alınmama ve eleştirilme, dışlanma gibi durumlarla bağlantılı olduğu dikkate alındığında ve sosyal dışlanmanın benlik saygısı ve kontrol duygularını tehdit eden bir durum olduğu göz önüne alındığında (Balkaya ve Şahin, 2003:193; Williams, 2007:427) ergenlerde sosyal dışlanma ile benlik saygısı arasında ilişki olabileceği düşünülmektedir. Bu noktadan hareketle bu çalışmada ergenlerde sosyal dışlanma deneyimleri ile benlik saygısı arasındaki ilişkinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

Yöntem

Yapılan çalışmada değişkenler arasındaki değişkenleri belirmeyi, olası sonuçları tahmin etmeyi amaçlayan ve tarama modellerinden biri olan ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır.

Tarama modellerinin ana amacı geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu haliyle betimlemektir (Karasar, 2000:109).

Örneklem

Araştırmanın örneklemini İstanbul’un Başakşehir İlçesi’nde bir İmam- Hatip Lisesi’nde öğrenim gören 149’u kız, 138’i erkek olmak üzere toplam 287 lise öğrencisi oluşturmaktadır.

Öğrencilerin 60’ı 15 yaş ve altı, 93’ü 16 yaş, 88’i 17 yaş ve 46’sı 18 yaş grubunda yer almaktadır. Öğrencilerin yaş ortalaması 16.7 (Ss: 1.96)’dir. Verilerin toplanması için, ölçme araçları, öğrencilere araştırmacı tarafından uygulanmıştır.

Veri Toplama Araçları

Kendine Saygı Ölçeği (KSÖ): Katılımcıların benlik saygısı düzeylerini belirlemek amacıyla Bogenç (1994) tarafından geliştirilen “Kendine Saygı Ölçeği (KSÖ) kullanılmıştır.

KSÖ biretin kendine olan saygı düzeyini ölçmek amacıyla geliştirilmiş 5’li likert tipi (1=hiçbir zaman – 5= her zaman) bir öz bildirim ölçeğidir. Ölçek 15’i olumlu, 5’i olumsuz (3, 4, 6, 7 ve 12. maddeler) olmak üzere toplam 20 maddeden oluşmaktadır. Ölçekten alınacak en düşük puan 20, en yüksek puan ise 100’dür. Alınan yüksek puanlar bireyin kendine saygı düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Ölçeğin yapı geçerliliği için yapılan faktör analizi sonucunda 20 maddenin tek bir faktörde toplandığı ve toplam varyansın % 36.3’ünü açıkladığı belirlenmiştir. Ölçeğin Cronbach alfa güvenirlik katsayısı .81, test tekrar test güvenirlik katsayısı ise .84 olarak bulunmuştur.

Ergenler İçin Ostrasizm (Sosyal Dışlanma) Ölçeği (EOÖ): Katılımcıların sosyal dışlanma deneyimlerini belirlemek amacıyla Gilman ve ark. (2013) tarafından bireyin sosyal olarak dışlanmasına ve göz ardı edilmesine ilişkin algılarını belirlemek amacıyla geliştirilen

“Ergenler İçin Ostrasizm Ölçeği (EOÖ)” kullanılmıştır. 11 madde ve iki alt boyuttan ölçek 5’li likert tipi (1=hiçbir zaman – 5= her zaman) olarak hazırlanmıştır. Ölçeğin “dışlanma” alt boyutu 6, “önemsenmeme” alt boyutu 5 maddeden oluşmaktadır. Ölçekten alınabilecek puanlar 55 ile 11 arasında değişmektedir. Ölçeğin değerlendirilmesinde “dışlanma” alt ölçeğinin maddeleri ters kodlanmakta ve yüksek puanlar bireyin sosyal dışlanma deneyimlerini daha fazla yaşadığını göstermektedir. Ölçeğin Türkçeye uyarlama çalışması Akın ve ark. (2016) tarafından yapılmıştır. Yapılan faktör analizi sonucunda ölçeğin faktör yüklerinin .71 ile .88 arasında

945

.93, dışlanma alt ölçeği için .90, ölçeğin bütünü için .89 olarak bulunmuştur.

Verilerin Toplanması ve Analizi

Kişisel bilgi formu ve ölçekler bir kitapçık haline getirilerek paket araştırmacı tarafından lise öğrencilerine sınıf ortamında uygulanmış ve çalışmada kullanılan veriler elde edilmiştir.

Ölçekler uygulanmadan önce araştırmacı tarafından gerekli açıklamalar ve bilgilendirmeler yapılmış ve yalnızca çalışmaya katılmaya gönüllü olan dahil edilmiştir. Öğrencilerden ölçeklerin üzerine isimlerini yazmamaları ve ölçekleri kendilerine en uygun seçeneğe göre doldurmaları istenmiştir. Ergenlerin benlik saygısı ve sosyal dışlanma düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek için korelasyon analizi yapılmış ve Pearson r değerleri hesaplanmıştır. Bir öğrencinin veri setini doldurması yaklaşık olarak 20 dakika sürmüştür.

Bulgular

Araştırmaya katılan öğrencilerden elde edilen bulgular ve yorumlara bu bölümde yer verilmiştir. Çalışma grubunun özelliklerine ilişkin tanımlayıcı istatistikler Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1. Katılımcılara ait tanımlayıcı bilgiler

Kız Erkek Toplam

n % n % n %

Yaş

15 yaş ve altı 33 22.2 27 19.6 60 20.9

16 yaş 44 29.6 49 35.5 93 32.4

17 yaş 46 30.8 42 30.4 88 30.6

18 yaş 26 17.4 20 14.5 46 16.1

Sınıf

9. sınıf 34 22.8 27 19.6 61 21.2

10. sınıf 46 30.8 48 34.7 94 32.7

11. sınıf 43 28.9 43 31.2 86 30.0

12. sınıf 26 17.4 20 14.5 46 16.1

Yapılan çalışmada ergenlerin benlik saygıları ve ostrasizm düzeylerinin birbirleriyle ilişkileri incelenmiştir. Ayrıca, değişkenlere ait betimsel istatistikler incelenmiştir. Değişkenler arası ilişkiler ve bu değişkenlere ait betimsel istatistikler Tablo 2’de sunulmuştur.

Tablo 2. Benlik saygısı ile ostrasizm arasındaki ilişkilere yönelik korelasyon tablosu ve betimsel istatistikler

Değişken 1 2 3

1. Benlik saygısı ―

Ergenlerde Sosyal Dışlanma ve Benlik Saygısı Arasındaki İlişki

946

2. Dışlanma .30** ―

3. Önemsenmeme -.56** -.36** ―

Ortalama 76.69 14.24 6.80 SS 12.85 4.78 2.79 Minimum 40 6 5 Maksimum 100 30 17

** p< .01

Tablo 2’de görüldüğü üzere çalışmanın tüm değişkenleri birbirleriyle anlamlı olarak ilişkilidir. Benlik saygısı sosyal dışlanmanın alt boyutlarından hem dışlanma ile r = -.24; rs <

.001) ve sosyal dışlanmanın alt boyutlarıyla (r = -.30 rs < .001) hem de önemsenmeme ile (r= .- 56 rs < .001) ile negatif yönde anlamlı ilişkiye sahip olduğu görülmektedir.

Tablo 3. Ergenlerin cinsiyetleri açısından sosyal dışlanma düzeylerine ilişkin t testi tablosu

Değişken Cinsiyet N

ss t sd p

Sosyal Dışlanma Kız 149 20.22 5.49

1.37 158 .171

Erkek 138 22.02 7.04

Tablo 3’de görüldüğü gibi, cinsiyetleri açısından ergenlerin sosyal dışlanma düzeylerinin istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermediği saptanmıştır, (t= 1.37, p >

.05). Bu sonuçlar değerlendirildiğinde kız ve erkekler ergenlerin birbirlerine benzer sosyal dışlanma düzeylerine sahip oldukları ifade edilebilir.

Tablo 4. Ergenlerin cinsiyetleri açısından benlik saygısı düzeylerine ilişkin t testi tablosu

Değişken Cinsiyet N

ss t sd p

Benlik Saygısı Kız 149 76.26 13.66

0.34 158 .73

Erkek 138 77.18 11.97

Tablo 4’te görüldüğü gibi, cinsiyetleri açısından ergenlerin benlik saygısı düzeylerinin istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermediği saptanmıştır, (t= .34, p > .05). Bu sonuçlar değerlendirildiğinde kız ve erkekler ergenlerin birbirlerine benzer benlik saygısı düzeylerine sahip oldukları ifade edilebilir.

Tablo 5. Yaşları açısından sosyal dışlanma düzeyine ilişkin varyans analizi tablosu

Değişken Varyansın Kaynağı

Kareler

Toplamı sd Kareler

Ortalaması F p

Sosyal Dışlanma Gruplar arası 395.131 3 131.710 3.87 .017

947

Grup içi 10458.868 284 32.194

Tablo 5’te görüldüğü gibi yaşları açısından ergenlerin sosyal dışlanma düzeylerinin istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık gösterdiği belirlenmiştir (F3-284 = 3.87, p < .05). Bu farklılığın hangi yaş gupları arasından kaynaklandığını belirlemek amacıyla yapılan Tukey çoklu karşılaştırma testi sonucunda, farklılığın 15 yaşındaki ergenlerin sosyal dışlanma puan ortalamalarının (^X = 25.61, ss= 8.25) 16 yaşındaki ergenlerin sosyal dışlanma puan ortalamalarından (^X = 18.91, ss= 5.35) kaynaklandığı görülmüştür.

Tablo 6. Yaşları açısından benlik saygısı düzeyine ilişkin varyans analizi tablosu

Değişken Varyansın Kaynağı

Kareler

Toplamı sd Kareler

Ortalaması F p

Benlik Saygısı

Gruplar arası 560.495 3 186.832 1.136 .339

Grup içi 46695.564 284 134.421

Tablo 6’da görüldüğü gibi ergenlerin benlik saygıları puan ortalamaları arasında yaşları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olmadığı anlaşılmaktadır (F3-284 = 1.136, p >

.05).

Tartışma

Dünyaya gözlerini açtığı andan ölene kadar sürekli bir değişim ve gelişim içinde olan insan yaşamının en önemli gelişim ve değişim noktalarından biri de ergenlik dönemidir.

Çocuklukla yetişkinlik arasındaki kritik dönem ergenlikte insan bir yandan fiziksel olarak değişim gösterirken bir yandan da bireyselleşme gibi psikolojik görevlerini yerine getirir, bilişsel yönden gelişir, sosyal olarak arkadaşlarını daha fazla önemsemeye başlar. Bu dönemde ergenin sosyal yaşantıları, ailesinden ve sosyal çevresinden aldığı destek onun benlik saygısını etkiler (Çuhadaroğlu, 1986:21). Bu noktadan hareketle bu çalışmada ergenlik döneminde bireylerin benlik saygıları ile sosyal dışlanma deneyimleri arasındaki ilişki incelenmiştir.

Yapılan çalışmada ergenlerde benlik saygısı ile ostrasizmin alt boyutlar olan dışlanma ve önemsenmeme arasında negatif yönde ilişki olduğu saptanmıştır. İlgili literatür incelendiğinde elde edilen bulguların, yurt içinde ve yurt dışında yapılmış olan çalışma sonuçları ile paralellik gösterdiği örtüştüğü görülmektedir. Arkadaşlarından saygı gören, duygusal destek alan, arkadaşlarından kabul gören ve onlara güvenen ergenlerin benlik saygısı düzeyleri daha yüksektir (Ünüvar, 2003:65). Kahriman ve Polat (2003:23) yaptıkları çalışmada ergenlerin aile ve arkadaşlardan algılanan sosyal destek arttıkça benlik saygılarında da artış oluğunu belirlemiştir. Benzer şekilde Kinnunen, Feldt, Kinnunen ve Pulkkinen (2008:333) benlik saygısı ile bireyin başkaları ile ilişkileri arasında güçlü bir ilişki olduğunu ve sosyal ilişkilerin kalitesinin benlik saygısının yordayıcısı olduğunu belirtmiştir. Ferris ve diğerleri (2015:1350-

Ergenlerde Sosyal Dışlanma ve Benlik Saygısı Arasındaki İlişki

948

arasında negatif bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, sosyal ilişkileri sağlıklı ve yeterli düzeyde olan ergenlerle karşılaştırıldığında ostrasizm deneyimleri yaşayan ergenlerin, benlik saygısını olumsuz etkileyen iki değişken olan depresyon, yalnızlığı daha yoğun yaşadıkları belirlenmiştir (Witvliet vd., 2010:1051)

Araştırmanın diğer bir sonucuna göre ergenlerin cinsiyetlerine göre sosyal dışlanma ve benlik saygısı düzeylerinde anlamlı bir farklılık olmadığıdır. Sosyal dışlanma her grupta ve ortamda karşılaşılabilecek bir olgu olarak değerlendirilmektedir (Williams, 2007:427). Sosyal dışlanmanın ayrıca yaşamın farklı dönemlerinde ve hem erkekler de hem de kadınlarda yaşanan bir olgu olduğu (Oğurlu, 2015:19) göz önüne alındığında elde edilen bulguların ilgili literatürle paralellik gösterdiği görülmektedir. Öte yandan yapılan bir çok çalışmada benlik saygısının cinsiyete göre farklılaşmadığı saptanmıştır (örn. Bayraktar, Sayıl ve Kumru, 2009:58).

Yapılan analizler sonucunda ergenlerin yaşlarına göre sosyal dışlanma düzeyleri arasında anlamlı bir farkın olduğu ve benlik saygısı düzeylerinde anlamlı bir farklılık olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. 15 yaş grubundaki ergenlerin sosyal dışlanma puanları 16 yaş grubundaki ergenlerden anlamlı düzeyde yüksektir. Sosyal dışlanma her yaş düzeyinde yaşanabilir. 15 yaş grubundaki ergenler 9. sınıfta öğrenim gören öğrencilerdir. Ülkemizde var olan liselere geçiş sistemi göz önüne alındığında farklı ilköğretim okullardan gelmiş olma ihtimalleri yüksektir.

Dolayısıyla sosyal olarak kendilerini ait hissettikleri bir gruba dâhil olmalı daha büyük yaş gruplarına göre zor olabilir. Benzer şekilde Leondari ve Kiesseoglou (2000:459) lise 1. Sınıf öğrencilerinin diğer sınıflara göre yalnızlık düzeyinin anlamlı şekilde yüksek olduğunu saptamıştır. Erözkan (2004:169) ise 9. sınıf öğrencilerinin sosyal ilişkilerde kendilerini geri çekebildiklerini ve sosyal ilişkilerde sorun yaşayabildiklerini öne sürmüştür. Öte yandan ergenlerin yaşları açısından benlik saygıları arasında anlamlı bir farklılaşma olmadığı görülmektedir. Elde edilen bulgu daha önce yapılan çalışmalarla benzerlik göstermektedir (Eriş ve İkiz, 2013:179; Seçer, İlbay, Ay ve Çiftçi, 2012:68).

Bu araştırmanın sınırlılıklarına da değinmek önemlidir. Bu araştırmanın birinci sınırlılığı elde edilen tüm verilerin sadece ergenlerin bildirimlerine dayanılarak elde edilmiş olmasıdır.

İleriki yapılacak çalışmalarda aile, ergeni okulda sürekli gözlemleme fırsatına sahip olan öğretmenler ve ergenin sosyal ilişkilerinde önemli bir role sahip olan akranlar gibi bireylerin bildirimlerine de yer verilmesi değerlendirmenin daha kapsamlı olmasını sağlayabilir. Ayrıca bu çalışmada değişkenler arasındaki ilişki sadece lisede okuyan ve aynı lisede öğrenim gören ergenlerden oluşan çalışma grubunda incelenmiştir. Farklı yaş gruplarından ve okullardan ergenlerin de katılımıyla daha kapsamlı çalışmalar yapılabilir.

Araştırma sonuçları akran ilişkilerinin çok önemli olduğu ergenlik sosyal dışlanma ile benlik saygısı arasındaki ilişkiyi ortaya koymuştur. Bu çalışma yaşamın her döneminde karşılaşılabilecek bir olgu olan sosyal dışlanmanın ergenlik döneminde bireylere etkisini ortaya koyması açısından ilgili alan yazına katkı sağlamaktadır. Ergenlik döneminde bireylerin sosyal becerilerini ve arkadaşlık ilişkilerini geliştirecek çalışmalar yapmak ergenlerin benlik saygılarının yükselmesi adına önemlidir.

949

AKIN, A., Uysal, R. ve Akın, Ü.(2016). Ergenler için Ostrasızm (Sosyal Dışlanma) Ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(2), 895-904.

BALKAYA, F. ve Şahin, H. (2003). Çok boyutlu öfke ölçeği. Türk Psikiyatri Dergisi,14(3), 192-202.

BAYRAKTAR, F., Sayıl, M. Ve Kumru, A. (2009). Kız ve erkek ergenlerde benlik saygısı: Bir model önerisinin sınanması. Türk Psikoloji Dergisi, 24 (63), 48-69.

BASTİAN, B. ve Haslam, N. (2010). Excluded from humanity: The dehumanizing effects of social ostracism. Journal of Experimental Social Psychology, 46(1), 107-113.

BAUMEİSTER, R. F. ve Leary, M. R. (1995). The need to belong: desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497- 529.

BLASCOVİCH, J. ve Tomaka, J. (1991). Measures of self-esteem. In J. Robinson, Shaver & L.

Wrightsman(Eds). Measures of personality and psychological attitudes. New York:

Academic Press.

BOGENÇ, A. (2005). Kendine saygı ölçeği. Rehberlik ve Psikolojik Danışmada Kullanılan Ölcme Aracları ve Programlar Dizisi, 1, 143-151.

ÇUHADAROĞLU, F. (1986). Adolesanlarda benlik saygısı. Yayımlanmamış Tıpta Uzmanlık Tezi, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Ankara.

DİNÇER, F. ve Öztunç, G. (2009). Hemşirelik ve ebelik öğrencilerinin benlik saygısı ve atılganlık düzeyleri. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 16(2), 022- 033.

EİSENBERGER, N. I. (2006). Identifying the neural correlates underlying social pain:

implications for developmental processes. Human Development, 49(5), 273-293.

ERİKSON, E. H. (1984). İnsanın sekiz çağı, (Çev.: T.B. Üstün, ve V. Şar) , Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.

ERİŞ, Y. ve İkiz, F. E. (2013). Ergenlerin benlik saygısı ve sosyal kaygı düzeyleri arasındaki ilişki ve kişisel değişkenlerin etkileri. Turkish Studies, 8(6), 179-193.

ERÖZKAN, A. (2009). The predictors of loneliness in adolescents. Elementary Education Online, 8(3), 809-819.

ERÖZKAN, A. (2004). Lise öğrencilerinin bağlanma stilleri ve yalnızlık düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 155-175.

ESPELAGE, D. L. (2002). Bullying in early adolescence: The role of the peer group. ERIC Digest. Champaign, IL: ERIC Clearinghouse on Elementary and Early Childhood Education.

FERRİS, D. L., Brown, D. J., Berry, J. W.ve Lian, H. (2008). The development and validation of the Workplace Ostracism Scale. Journal of Applied Psychology, 93(6), 1348-1366.

Ergenlerde Sosyal Dışlanma ve Benlik Saygısı Arasındaki İlişki

950

performance: When do we self-verify and when do we self-enhance?. Academy of Management Journal, 58(1), 279-297.

GANDER, M., & Gardiner, H. (2003). Çocuk ve ergen gelişimi (Çev. A.Dönmez). Ankara:

İmge Kitabevi.

Gerrig, R ve P. Zimbardo (2013). Psikolojiye Giriş: Psikoloji ve Yaşam (Çev. H. Sart). İstanbul:

Ekin Yay

GİLMAN, R., Carter-Sowell A., DeWall, N., Adams, R. and Carboni I. (2013). Validation of the Ostracism Experiences Scale for adolescents. Psychological Assessment, 25(2), 319- 330.

GÜRSES, İ. ve Kılavuz, A. (2011). Erikson’un psiko-sosyal gelişim dönemleri teorisi açısından kuşaklararası din eğitimi ve iletişiminin önemi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(2), 153-166.

HAMARTA, E., Arslan, C., Saygın, Y. ve Özyeşil, Z. (2009). Benlik saygısı ve akılcı olmayan inançlar bakımından üniversite öğrencilerinin stresle başa çıkma yaklaşımlarının analizi.

Değerler Eğitimi Dergisi, 7(18), 25-42.

KAHRİMAN, İ. (2005). Karadeniz Teknik Üniversitesi Trabzon Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin benlik saygıları ve atılganlık düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. CÜ Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9(1), 24-32.

KAĞITÇIBAŞI, Ç. (2010). Benlik, aile ve insan gelişimi kültürel psikoloji. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları

KAHRİMAN, İ. ve Polat, S. (2003). Adölesanlarda aileden ve arkadaşlardan algılanan sosyal destek ve benlik saygısı arasındaki ilişki. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 6(2), 13-24.

KARASAR, N. (2000). Bilimsel araştırma yöntemleri (17. Bask). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

KİNNUNEN, M. L., Feldt, T., Kinnunen, U. and Pulkkinen, L. (2008). Self-esteem: An antecedent or a consequence of social support and psychosomatic symptoms? Cross- lagged associations in adulthood. Journal of Research in Personality, 42(2), 333-347.

LEONDARİ, A. ve Kiosseoglou, G. (2000). The relationship of parental attachment and psychological separation to the psychological functioning of young adults. Journal of Social Psychology. 140, 451-466.

MASLOW, A. H. (2001). İnsan olmanın psikolojisi (Çev. O.Gündüz). İstanbul: Kuraldışı OGURLU, U. (2015). Ostracism among gifted adolescents: A preliminary study in Turkey.

Educational Process: International Journal, 4(1), 2-11.

PSYCHSMART. (2015). Aklımın aklı: Psikoloji (çev. M. Durak, E. Durak ve U. Kocatepe).

Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık

951

öğrencilerin benlik saygılarının incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 1(3), 61-73.

TEMEL, Z. F., ve Aksoy A. B. (2001). Ergen ve gelişimi: Yetişkinliğe ilk adım. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım

TWENGE, J. M., Baumeister, R. F., Tice, D. M., and Stucke, T. S. (2001). If you can't join them, beat them: effects of social exclusion on aggressive behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 81(6), 1058.

ÜNÜVAR, A. (2003). Çok yönlü algılanan sosyal desteğin 15-18 yaş arası lise öğrencilerinin problem çözme becerisine ve benlik saygısına etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.

WİLLİAMS, K. D. (2007). Ostracism. Annual Review Psychology, 58 (1), 425-452.

WİLLİAMS, K. D., and Nida, S. A. (2011). Ostracism consequences and coping. Current Directions in Psychological Science, 20(2), 71-75.

WİTVLİET, M., Brendgen, M., Van Lier, P. A. C., Koot, H. M., and Vitaro, F. (2010). Early adolescent depressive symptoms: Prediction from clique isolation, loneliness, and perceived social acceptance. Journal of Abnormal Child Psychology, 38(8), 1045–1056.

YÖRÜKOĞLU, A. (2000). Gençlik çağı ruh sağlığı ve ruhsal sorunları. İstanbul: Özgür Yayınları