TÜRK EĞİTİM TARİHİNDE

TÜRK EĞİTİM TARİHİNDE

Sunu Planı

Tanzimat Öncesi Dönem

Tanzimat Dönemi

II. Meşrutiyet Dönemi

Cumhuriyet Dönemi

Tanzimat Öncesi Dönemde Sosyal Bilgiler

Bu dönem kendi içinde ikiye ayrılabilir;

1. Türklerin İslamiyeti kabulünden önceki dönem 2. İslamiyetin kabulünden sonraki dönem

İslamiyet öncesi dönemini eğitim anlayışı Hun, Göktürk ve Uygur devletlerinin eğitim anlayışı incelendiğinde;

-insanlara yaşamda yol gösteren ilkeler -ahlaki esaslar

-ve felsefe’dir.

11. Yüzyılda Yaşayan Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eserinde Türk Eğitiminin ilkeleri sıralanırken;

 -kötülüklerden kaçınma

 -mutlu yaşama

 -tutumluluk

 -iyilik etme

 -dinleme

 -irdeleme

 -sabır gibi değerler göze çarpmaktadır.

 Sonuç olarak Türklerin İslamiyeti kabulünden önceki dönemde eğitim:

toplumsal yaşamla ilgili bilgi ve kurallar, gelenek, görenekler öğretimi şeklindedir.

 İslamiyet’in kabulünden sonra ise planlı eğitim kurumları oluşturulmuştur.

 Medreseler bu dönemin önemli eğitim kurumlarıdır.

 Farabi, İbni Sina gibi önemli bilim insanları yetişmiştir.

 Bu dönemde yaşamış bilim insanlarının ve düşünürlerin eğitimle ilgili görüşleri incelendiğinde.

Örneğin Farabi eğitimi «bireyi topluma yararlı» hale getirmek olarak açıklamıştır.

 Mevlana eğitimin birinci amacının kişiyi olgunlaştırmak olduğunu, insanda bulunan sevgi, akıl ve yetenek gibi özelliklerin açığa çıkarılması gerektiğini vurgular.

 Sosyal Bilgiler dersi için de bireyi çevresini ve kendini tanıyarak olgunlaştırmak ve toplum için yararlı duruma getirmek temel amaçtır.

 Medreseler, temelde dini ağırlıklı eğitim yoluyla değerler aktarımı yapmaya çalışmıştır.

 Sıbyan mektepleri;

 Okuma yazma öğretmek, İslam dininin kurallarını ve Kur’an’ı öğretmek amacıyla

-Elifba, Kur’an, Tecvid, Türkçe Ahlak Risaleleri, Hat, İlm-i Hal, Türkçe dersleri okutulmaktaydı.

Bu dönemin önemli aydınlarından Katip Çelebi dönemin bazı dini- sosyal konularını açıklayan Mizanü’l Hakk fi İhtiyari’l Ahakk eserinde

hoşgörüsüzlük sonucu ortaya çıkan durumlardan halkı uzaklaştırmak için bu eseri kaleme aldığını belirtmiştir.

 Ayrıca devleti yönetenlerin iyi bir yönetim oluşturmaları için en yararlı bilimin Tarih olduğunu söyler.

 Bir diğer eseri Cihannüma’da matematik ve coğrafyaya ait bilgiler içermektedir. Japonya’dan Erzurum’a kadar bütün bitkileri tanıtmıştır.

Tanzimat Dönemi Sosyal Bilgiler

 Bu dönemde eğitim devleti felakete gidişten kurtaracak bir yol olarak görülmüştür. Eğitimin toplumsal işlevinin görülmesi günümüze kadar önemini koruyan bir noktadır.

 Tanzimat dönemindeki siyasi gelişmelerin sonucunda çeşitli dil, din ve kültürlerden insanları bir arada tutmak için «Osmanlılık» ideali ile Osmanlı insan tipini meydana getirmek için eğitimden yararlanılmıştır.

 Sosyal bilgilerin amaçları arasında ülkenin rejimine uygun insan tipinin yaratılmak istendiği görülebilir.

Tanzimat dönemininin okul ve okul dışı kültür faaliyetleri hız kazanmıştır.

Kıraathane adlı kurumlarda insanlar sosyalleşme ve çeşitli yayınları okuma fırsatı bulurlardı.

 Tanzimat döneminde açılan Darülmuallimin (öğretmen okulu)okullarında Tarih ve Coğrafya dersleri bulunmaktaydı.

Usül-i Cedid (Yenileşme)

 Selim Sabit Efendi ilkokullarda okutulmak üzere çeşitli kitaplar yazmıştır.

 Bunlardan ikisi; Tarih ve Coğrafya’dır.

 Kısa Osmanlı Tarihi (Muhtasar Tarih-i Osmani) adlı kitabında

Osmanlının kuruluşundan Abdülaziz devri dahil her padişah dönemini ana hatlarıyla anlatır.

 Kısa Coğrafya (Muhtasar Coğrafya) kitabında ise harita tanıtıldıktan sonra kıtalar, ada, yarımada dil, burun, körfez, göl, ırmak, gibi konular anlatılır.

 Selim Sabit Efendi’ye göre öğrencilere coğrafya dersinde harita çizimi öğretilmelidir.

Selim Sabit Efendi’nin Tarih öğretiminde önemli olayların öğretilmesi ve okuma parçaları sağlama anlayışı, kuru ve sadece olayların tarihini ezberlemek ve bunu mutlaka bir padişaha bağlamak biçiminde

algılanmıştır.

 Sıbyan mekteplerine(1869) Tarih ve Coğrafya girmesinden sonra kara tahtanın yanı sıra, yer küre gibi araçlarda kullanılmaya başlamıştır.

 Maarifi Umumiye Nizamnamesi ile Sıbyan okullarına Tarih-i Osmani, Coğrafya ve Malumat-ı Nafia (Yararlı Bilgiler) dersleri konulmuştur.

 1891 ilkokul programları yeniden ele alınıp düzenlenmiştir. Bu programla taşra ve merkez okullarında ayrım yapılmaksızın aynı dersler

okutulmaya başlanmıştır.

 Bu dönemdeki kimi derslerin kısa içerikleri şöyledir;

-Ahlak Risalesi kendisi, anne ve babası, öğretmenler, vatan vb. ilgili görevler.

-Fezail-i Faaliye iyi vatandaşlıkla ilgili bilgiler ve bunlarla ilgili örnekler.

-Coğrafya dersi kapsamında coğrafi terimler, Osmanlı idari, fiziki ve beşeri coğ.

-Osmanlı Tarihi dersinde Anadolu ve Osmanlı Tarihi.

-Malumat-ı Nafıa dersinde çeşitli bilim ve teknik konuları öğretilirdi.

II. Meşrutiyet Döneminde Sosyal Bilgiler

 Bu dönemde Balkan Savaşları’nın olumsuz sonuçları Türkçülük idealini gündeme getirmiştir.

 Eğitimde önceki dönemin yaklaşımından farklı olarak sosyal, siyasal içerikli yaşama dönük dersler gelmiştir.

 Eğitim önemli bir bilim alanı olarak görülmeye başlamıştır.

 Daha önceki dönemlerde kitap, hafıza önemliyken bu dönemde tabiat, eşya, olay ve deney getirilmiştir.

 Fransa’da eğitim görmüş kimi aydınların etkisiyle Vatandaşlık eğitimiyle doğrudan ilgili Malumat_ı Medeniye dersinin öğretim programında yer alması sağlanmıştır.

 Bu dersin amacı «insanın ailesine, hemcinsine, vatanına ve

hükümetine karşı yapmaya mecbur olduğu vazifelerle, bunlara karşı olan haklar» şeklinde ifade edilmiştir.

 Bir diğer ders Tarihi Temsil’dir. Bu ders öğrencilere yaptırılan tiyatro ve dramatizasyon uygulamalarıyla, eğitimsel, ahlaki ve sosyal bir amaç üstlenmiştir.

 Dönemin Eğitim Bakanı Emrullah Efendi Osmanlı Tarihi, Osmanlı Coğrafyası ve Malumat-ı Medeniye derslerinin amacını şöyle açıklamıştır:

«millet zaman ve mekanda süreklilik kazanmış ve genişlemiş tarihi ve coğrafi bir mevcut, düzenli siyasi bir heyettir. Bu

heyetin geçmiş bir yaşamı, yaşadığı bir memleketi vardır. Millet bunları bilmelidir. Bunun için tarih ve coğrafya ilköğretim

programında haklı olarak yer almalıdır. Keza milletin kanunları, hükümeti, iktisadi yaşamı ve bu yaşamı yöneten kanunları

vardır. İlkokullarda bunlar hakkında da bazı bilgiler vermek gereklidir.»

 Bu dönemde sosyal bilgiler kapsamında Ahlak eğitimi üzerinde de durulmuştur.

 Örneğin Rehberi Ahlak kitabında saygı değeri ile ilgili bölüm şöyledir:

Öğrenci: Öğretmenimize neden saygı göstermeliyiz?

Öğretmen: Öğretmenlerimizin bizim üzerimizde ebeveynlerimiz kadar hakkı vardır. Ebeveynlerimiz varlığımızın ve yetişmemizin sebebiyken

öğretmenlerimiz de bize hem terbiye vererek hem de bilim ve fen öğreterek bizi cehaletten kurtarırlar. Bu sayede insanlar tarafından ayrıcalıklı ve

saygıdeğer görülmeye başlarız….

Bu dönemde çocukları geleceğin vatandaşları olarak yetiştirmek için Rehber-i İttihad kitabı yazılmıştır.

 Bu dönemde vatandaşlık eğitiminin önem kazandığını söyleyebiliriz.

Cumhuriyet Döneminde Sosyal Bilgiler

 Vasfi Bey’in Eğitim Bakanlığı sırasında toplanan program heyeti, ilkokul, ortaokul ve liselerin ders programını değiştirmiştir.

 II. Meşrutiyette «tebadan vatandaşa geçiş» projesinde önemli yer tutan Malumat-ı Medeniye dersinin adı Malumat-ı Vataniye

düzenlenmiştir.

 Bu ders 2.ve 3. sınıfta haftada bir, iptidai Darülmualliminde ve Darülmuallimatında farklı sınıf düzeylerinde okutulmuştur.

 1926 İlkokul Müfredat Programıyla Malumat-ı Vataniye dersi Yurt Bilgisi olmuştur.

 Yurt Bilgisi dersi köy çocuklarının bilinçlenmesinde yapacağı katkı nedeniyle 3. sınıflarda okutulmaya başlanmıştır.

1929 tarihli İlk Mektepler Talimatnamesi’nde amaç: «çocuklara disiplinli bir eğitim vermek ve böylece onları ulusal topluma uyumlu hale getirmek» olarak belirtilmiştir.

 1931’de ortaokulun her üç sınıfına haftada birer saat Yurt Bilgisi dersi konmuş, 1937’de ortaokul birinci sınıfta kaldırılarak 2. ve 3. sınıflara haftada ikişer saat olarak konmuştur.

 İlkokulun vatandaş eğitimdeki önemi «milli vatandaş» tipinin oluşturulmasında önemli görülmüştür.

 1926 programında Yurt Bilgisi ile birlikte Tarih ve Coğrafya dersleri 4. ve 5. sınıflara ikişer saat olarak yer almıştır.

 1952 yılında Öğretmen Okulu programına daha önce ayrı olarak okutulan Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi yerine Sosyal Bilgiler adlı yeni bir ders konmuştur.

 Yine 1952 yılında toplanan 5. Milli eğitim Şurasında Sosyal Bilgiler dersi ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında da okutulması kararlaştırılmıştır.

 Ancak bu karar 1962 yılında sınırlı bir şekilde uygulamaya konulan

İlköğretim Programı Taslağında «Toplum ve Ülke İncelemeleri» dersi adıyla girmiştir.

 Toplum ve Ülke İncelemeleri dersine ait konular üniteler halinde

yapılandırılmıştır. Programda Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi konuları esas alınarak işlenmesi öngörülmüştür.

1968 tarihli yeni ilköğretim programında aynı ders Sosyal Bilgiler adıyla benimsenmiş 4. ve 5. sınıflarda haftada beşer saat olarak okutulmuştur.

 1924 yılından 1967 yılına kadar Tarih ve Coğrafya dersleri çeşitli biçimlerde programda yer almıştır.

 1968 programında Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi dersleri Sosyal Bilgiler adı altında birleştirilmiştir.

 Ortaokulların birinci ve ikinci sınıflarında haftada beş üçüncü sınıflarında ise dört saat olarak okutulmuştur.

 1968 Sosyal Bilgiler programı ilk kez sosyal bilgilere ait amaçların ayrıntılı olarak ele alındığı görülmektedir.

 Cumhuriyet döneminde en uzun süreyle uygulanan ilkokul programı olan 1968 Tarihli İlkokul Programı kapsamında okutulan üniteler:

Dörtüncü sınıfta yer alan üniteler:

• İlimiz ve Bölgemiz

• Türkiye’miz

• Yurdumuzda Bugünkü Hayat

• İslamlık ve Türklerin İslamlığı Kabulü

• Türklerin Anadolu’ya yerleşmesi

• Yurdumuz ve komşularımız

• Osmanlı İmparatorluğu

• Dünya’ya toplu Bakış

• Osmanlı İmparatorluğu (Duraklama ve Gerileme Devri)

• Dünyanın Başlıca Ülkeleri

• Cumhuriyetimiz

 1975 yılından itibaren ise Ortaokullarda okutulmaya başlanmıştır.

 1985 yılında Ortaokullarda Milli Tarih, Milli Coğrafya ve Vatandaşlık bilgisi olarak verilmiştir.

 1997-1998 öğretim yılında ders tekrar Sosyal Bilgiler adıyla 4,5,6,7.

sınıflarda okutulmaya başlanmıştır.

 1998 yılından itibaren dünyadaki gelişmeler göz önünde bulundurularak yoğun program geliştirme çalışmaları başlatılmıştır.

 Bu çalışmalar sonucunda 2005-2006 yeni sosyal bilgiler programı uygulamaya konmuştur.

Sosyal Bilgiler Dersinde Tarihin Yeri ve Önemi

 Sosyal bilimler, «insanı, toplumu ve ağırlıklı olarak insan-insan, insan- toplum ve insan-eşya ilişkilerinin sistemli bir biçimde incelenmesini amaçlamaktadır»