Poaceae (Gramineae)- Buğdaygiller

Poaceae (Gramineae)- Buğdaygiller

• Rizomlu ve

otsu bitkilerdir.

• Gövde dik, yatık veya sürünücü,

yuvarlak ve içi

boş, sadece

nodyumlarda

doludur.

• Yapraklar gövde

üzerinde 2 sıralı, her nodyumda tek,

gövdeyi saran bir kın (vagina) oluştururlar.

Ligulalıdırlar. Paralel damarlı ve

şeritsidirler.

• Çiçekler

hermafrodit, küçük başakçık (spikula) ismini alan kısmi

çiçek durumlarında toplanırlar.

Spikulalar, spika veya panikula

şeklindeki bileşik durumları

oluştururlar.

Spikulaların yapısı

• Her spikula ekseninin altında brakteye karşılık gelen 2 gluma bulunur (alt/üst gluma).

• Spikula ekseninde bulunan çiçekler gumella denilen 2 brakteolün koltuğundan çıkarlar (Alt gulumelle=

lemma /üst glumelle=palea).

Lemma ve palea arasında bulunan çiçeğin 2

lodikulustan oluşan bir

periantı vardır.

Stamenler genellikle 3, Ovaryum üst durumlu ve 3 karpellidir. Stigma 2 ve tüylü.

Meyve karyopsis.

Biçok türleri tahıl ve yem bitkisi olarak kullanılır.

Ülkemizde 142 cins ve 512 türü yayılış gösterir.

• Hordeum vulgare -Arpa- –her nodyumda 3

spikulalı

• Hayvan yemi olarak ve çimlendirilmiş halde

malt ismi altında

biracılıkta kullanılan bitkilerdir. Glumalar kılçıklı

• %69 nişasta, %7 protein taşırlar.

• Secale cerale:

Çavdar- Spikulalar

nodyumlarda tek,sapsız

genellikle 2,

Lemma uzun

kılçıklı.

• Üzerinde Claviceps purpurea- çavdar mahmuzu mantarı oluşur. Oluşan

mantar bitkinin

ovaryumunu tahrip ederek orada bir sklerotyum

oluşturur ki bu da Secale Cornutum drogunu verir. Bu drog ergot

alkaloidlerini taşır.

Migrende kullanılır.

Triticum sativum: Buğday – Spikulalar her nodyumda tek ve 2-6 çiçekli. Lemma derimsi, palea zarımsı

Kuzey Afrika, Anadolu ve Orta Asya. Anadolu gen merkezidir.Çeşitli türleri kültüre alınmış önemli tahıl bitkileridir.

% 51 nişasta, % 9 protein taşırlar.

Oryza sativa:

Çeltik-pirinç

• Tropik Asya.

Sulak bölgelerin önemli bir tahıl bitkisidir.

Darı 3 ayrı bitkiye verilen isimdir

1) Panicum miliaceum -boza darısı, kum darı, saçak darı

• Zea mays –mısır – Erkek çiçekler uçta panikula

durumunda, dişi çiçek durumu

yaprak koltuklarında ve spikulalar etli bir eksen üzerinde

sıralanmıştır.

• Stylüs maydis-

Stilüsleri, Amylum Maydis- nişasta

• Kuzey Anadolu’da

tarımı yapılır

Agropyron repens

- ayrık otu.

• Cynodon dactylon - domuz ayrığı. Uzun ince sürünücü

rizomlu. Rizomları

Rhizoma Graminis

adı altında diüretik

olarak kullanılır

Poa sp.

Bambusa sp.

Agrostis sp.

Uçucu yağ taşıyan Gramineler

• Cymbopogon martini ve C. schoenanthus türlerinin toprak

üstü kısımlarının

verdiği eterik yağlar

gül kokusundadır ve

palmarosa esansı

adı altında gülyağı

yerine kullanılır.

Dar ve şeritsi yapraklı bataklık bitkileridir.

Çiçekler silindirik veya küresel durumlardadır ve diklindir.

Meyva: Rüzgârla dağılan nuks. 2 cins ve 35 tür içerir.

Typhaceae

Typhales

Zingiberidae

• Bazen epifit olan otsular.

• Dalsız gövdeli küçük ağaçlardır.

• Yapraklar çoğunluk bazal, tabanda kınlı, paralel damarlı veya pinnat-paralel damarlı

• Çiçekler büyük, parlak renklerde ve braktelidir.

• K₃ C₃ A ₃₊₃ G ₍₃₎

Bromeliales

Bromeliaceae

Kayalarda veya toprak

üzerinde yaşayan, bazıları epifit olan bitkilerdir. Bazı cinslerde yaprak tabanları bir huni oluşturacak şekilde birbirlerini örtmüştür. Bu

şekilde meydana gelen sarnıçta toplanan yağmur suyu huninin iç yüzeyindeki emici pullar aracılığıyla bitki tarafından alınır.

• Çiçek durumları terminal spika, rasemus veya

panikuladır. Çiçekler

çoğunluk hermafrodit ve aktinomorftur.

• Meyva: Kapsül veya bakka.

• 46 cins ve 1700 tür içerir.

• Ananas sativa -Brezilya ve Paraguay.

• Çiçek durumunun gelişmesiyle çam

kozalağını andıran ve yenilebilen bir bileşik meyve meydana gelir.

Bileşik meyvenin tepesinden dışarı doğru uzamasını sürdüren eksen, ucunda bir yaprak demeti taşır.

Meyvenin etli kısmı yenir.

Zingiberales

Bazen ağaç şeklini alan otsu bitkilerdir.

Yapraklar çok

gelişmiştir ve tabanında genellikle büyük bir

vagina oluşur. Çiçekler hermafrodit, zigomorf veya asimetriktir.

1. Fam: Musaceae

2. Fam: Zingiberaceae

• Büyük otsu veya ağaç şeklinde bitkilerdir. Ard arda gelen yaprak vaginaları çoğunluk yalancı bir gövde meydana getirirler.

• Çiçekler zigomorftur ve basit spika, bileşik spika veya

panikula şeklinde gelişmiştir.

• Meyva: Kapsül veya bakka. 6 cins ve 220 tür içerir.

• Afrika ve Tropiklerdeki nemli ve alçak bölgelerde yayılış

gösterirler.2 cins 45 kadar türü vardır.

• Meyveleri gıda olarak kullanılan ve lifleri tekstil sanayisinde

kullanılan türleri vardır.

Musaceae: Muzgiller

Eski Dünya'nın tropik bölgeleri.

Çiçek durumunda tabanda dişi ve tepede erkek,

bunların arasında da hermafrodit çiçekler oluşur.

Yalnız taban çiçekleri meyve verir.

Meyve: Bakka.

Musa: Muz

Zingiberaceae - Zencefilgiller

• Etli rizomlu ve tubersi kökleri olan kokulu çok yıllık otsular

• Yapraklar 2 sıralı, saplı ve tabanı kınlı

• Çiçekler sık başak, kimoz veya rasemus

• Brakteler renkli, Periant 6 parçalı

• Meyve kapsül veya bakka

• Çoğunluk tropiklerde yayılış gösterirler.

• Parfüm, ilaç, baharat, süs ve boya sanayinde

kullanılan türleri vardır.

Liliidae

• Bazıları epifit, rizomlu, yumrulu, kormlu otsular

• Yapraklar genellikle paralel damarlı

• Çiçekler

hipogin/epigin,hermafrodit veya tek eşeyli, çoğunluk septal nektaryumlu

• P ₃₊₃ A ₃₊₃ G ₍₃₎

• Meyve genellikle kapsül

• Bu subklasis 2 ordo, 19 familya ve 21000 tür içerir

• Türlerin çoğu liliaceae ve

Orchidaceae familyalarındadır.

Rizomlu, soğanlı veya yumrulu otsu bitkilerdir.

Liliales - Zambaklar

5. Familya: Dioscoriaceae 4. Familya: Amaryllidaceae

2. Familya: Agavaceae: Agavegiller 1. Familya: Liliaceae: Zambakgiller

6. Familya: Iridaceae: Süsengiller 3. Familya: Smilacaceae

Liliaceae: Zambakgiller

• Rizom, yumru veya

soğanlı, çoğunluk çok yıllık otsu bitkilerdir.

• Yapraklar yassı, şeritsi, bazen kalp şeklinde , bazen pulsu veya etli

• Çiçekler hermafrodit, aktinomorftur ve terminal durumdadır.

• P 3+3 A 3+3 G (3)

• Meyva: Lokulusid kapsül, septisid kapsül veya bakka.

• 220 cins ve 3500 tür içerir.

Anadolu’da lale ile ilgili ilk bilgiler Türkler ile başlamaktadır. Lale çiçeği 12. yy.dan itibaren Anadolu’da süsleme motifi olarak kullanılmaya

başlanmıştır. Lalenin Türkiye’den Avrupa’ya hangi tarihte

götürüldüğü kesin olarak

bilinmemektedir.

Birçok yabancının

çiçek soğanları almak için gemilerle

İstanbul’a geldiği kayıtlarda

belirtilmektedir.

İstanbul’dan Avrupa’ya

götürülen ilk Tulipa türlerinin de hangileri olduğu kesin olarak bilinmemektedir.

Türklerin bu bitkiye Tulipa ismini verdikleri

belirtilmektedir. İstanbul’da yabani lale türlerinden seçme ve melezleme yoluyla elde edilen ve “Lale-i Rumi” ismi verilen lale çeşitlerinin

yetiştirilmesine Kanuni Sultan Süleyman zamanında

başlanmış olup bu çeşitler sadece İstanbul’da

yetiştirilmesinden dolayı

İstanbul Lalesi veya Osmanlı Lalesi adını almışlardır.

İstanbul’da elde edilen lale çeşitlerinin miktarı toplam 2000

civarındadır. Bu çeşitler çok az elde edilmiş

olduğundan zamanla kaybolmuş ve yeni elde edilen çeşitler listelere alınmıştır. İstanbul

lalesi çeşitleri 1730 yıllarından sonra tamamen ortadan kalkmıştır. Lale çeşitlerine verilen isimler genellikle

Arapça ve Farsçadır.

İstanbul Lalesi

çeşitlerinin resimleri için tek kaynak olan “Lale Mecmuası” 1960

yıllarında Türkiye dışına çıkartılmıştır. Kitapta

bulunan 49 lale resmi 1725 yılında İstanbul’da yapılmış olan ve

İstanbul’da yetiştirilen lale çeşitlerinin renkli resim ve isimlerini

taşıyan bir albüm halen Robert de Belder

kolleksiyonunda bulunmaktadır.

Lilium: Zambak

Urginea maritima

Allium cepa: Soğan

• Yumrulu ve soğanlı bitkilerdir.

• Çiçekler hermarrodit,

involukrumla çevrili kimoz, umbella veya bir adettir.

• Bazı cinslerde parakorola ismini alan ikincil bir korola bulunur.

• P ₃₊₃ A ₃₊₃ G ₍₃₎

• Meyva: Kapsül veya bakka.

• 70 cins ve 860 tür içerir.

Anadoluda 6 cins ve 15 kadar türü vardır.

Amaryllidaceae

• Galanthus- Kardelen türleri

• Ülkemizde 8 kadar türü vardır.

• İçerdikleri galantamin alkaloidinin göz bebeğini daraltıcı etkisi vardır ve çocuk felci hastalığı sonrası görülebilecek komplikasyonlara karşı kullanılır.

Leucojum aestivum - Akçebardak

Narcissus - Zeren

Akdeniz Ülkeleri'nden Batı Asya'ya dek.

Narcissus poeticus: Zeren

Agavaceae

• Rizomlu çok yıllık ağaçlar,

• çalılar veya otsular,

• Yapraklar ser etli lifli uzun tepede sivrilmiş ve batıcı

• P3+3 A 3+3 G (3)

• Vatanı Amerika Tropik ve

subtropiklerde yayılan kserofit bitkiler

• Ülkemizde doğal yayılış göstermezler.

• Lifleri dokuma ve halat

yapımında, reçinesi boyacılıkta kullanılır

• Ülkemizde yetişen ve

tabiileşmiş olarak yetişen türü

Agave americana dır.

• Agave sisalana:

tarımı yapılır.

Yapraklarından elde edilen life sisal keneviri denilir.

Agave americana

Smilacaceae

• Tırmanıcı ve dikenli çok yıllık bitkiler

• Yapraklar saplı ve kalp şeklindedir.

• Stipulalar sülük şeklin almıştır.

• Çiçekler basit umbelle veya panikula

• P ₃₊₃ A ₃₊₃ G ₍₃₎

• Meyve bakka

• Anadoluda Smilax aspera ve S.

Excelsa yetişir. S. Excelsa nın meyvesi kırmızıdır. Tohumların üzerindeki zar gıcır olarak sakıza katılır. Meyve durumlerı süs

bitkisi olarak kullanılır. _{S. excelsa}

Smilax aspera

Dioscoreaceae

• Tropik ve subtropik bölgelerde

• Tırmanıcı gövdeli, yumrulu ve rizomlu

• Çoğunluk dioik , çok yıllık otsular

• Yapraklar saplı, kalp

şeklinde, palmat damarlı

• Çiçekler küçük aktinomorf ve tek eşeyli

• ♂

♀

• Tamus ve Dioscorea önemli cinslerdir.

Ülkemizde tek türü T.

Communis yetişir.

•Rizom, yumru veya soğanlı ve uzun yapraklı otsu bitkilerdir.

•Çiçekler birer adet veya kimoz durumlardadır.

•P

A

G

• Meyva: Lokulusid kapsül. 70 cins ve 1500 tür içerir.

• Ülkemizde 6 cins ve 85 kadar türü vardır.

• Süs bitkileri olarak ve

rizomları parfümeri sanayinde kullanılır

• Önemli genuslar :Iris, Crocus, Gladiolus, Romulea

Iridaceae: Süsengiller

Iris

Crocus sativus: Akdeniz Ülkeleri. Kurutulmuş

stigmaları safran ismi altında baharat olarak tatlılara renk ve koku vermek için kullanılır.

Orchidales ^{: Salepler}

Orchidaceae: Salepgiller

Toprakta yaşayan, epifit, saprofit veya parazit otsu bitkilerdir.

Tohumları belirli mantarlar tarafından aşılandıktan sonra çimlenebilir. Topraktakilerin kök yumruları yumurta veya el

şeklindedir. Rasemoz durumdaki zigomorf çiçekler gelişme

devresinde kendi ekseni

çevresinde 180 derecelik bir dönüş yapar (resupinasyon).

• P 3+3 A 1-2 G (3)

İki halkalı perigonda iç halkanın orta yaprağı

bazan birkaç loblu belirgin bir dudak (labellum) şeklini alır ve açılmış çiçekte

aşağıya doğru sarkar.

Stamen: 1-2. Verimli

anter 2 tekalı her tekada 1-4 poliniyum. Genellikle her tekanın tüm içeriği poliniyum ismini alan ortak bir polen kitlesi şeklini alır.

Verimli stamen stillüs ve stigma ile beraber

ginostemyum adı verilen bir sütun şeklinde

birleşmiştir. Stigma 3 loblu, ortadaki verimsiz ve bir rostellum (gaga) şeklinde. Diğer 2 stigma verimli ve çukur

şekilindedir. Ovaryum alt durumlu ve 3 karpellidir.

• Meyve: Çok tohumlu kapsül. Birçok tür, güzel ve kokulu

çiçeklerinden ötürü süs bitkisi (orkide) olarak yetiştirilir. 700 cins ve 20000 kadar tür içerir.

• Bu familya; 2 alt familya halinde incelenebilir.

1) Monandrae: Çiçekler 1 stamenli

2) Diandrae: Çiçekler 2 stamenli

• Türkiye’de yetişen orkidelerin hepsi Monandrae alt familyasındandır.

• Türkiye’deki Orkidelerin bir kısmı yumrulu, az bir kısmı rizomlu, bir kısmı ise

klorofilsiz türlerdir.

• Yumrulu olan cinsler: Orchis, Ophyrs, Serapias,

Platanthera, Aceras, Anacamptis.

• Rizomlu cinsler:

Cephalanthera, Epipactis

• Klorofilsiz türler: Limodorum abortivum (Mor renkli), Neotia nidus-avis (Açık esmer renkli).

Cephalanthera Epipactis

Limodorum abortivum Neotia nidus-avis

• Yumrulu orkidelerin toprak altında 2

yumrusu bulunur.

Bunlardan birinden (ana yumru) o yılın gövdesi sürer. Diğeri ise gençtir (kardeş yumru) ve ertesi yılın gövdesini verir.

• Salep yumruları müsilaj bakımından zengindir.

Tubera salep drogunu verir. Yumuşatıcı ve balgam söktürücü olarak kullanılır.

Vanilia

Tropik Amerika, Batı Afrika ve Malezya. Hava kökleri aracılığıyla tırmanan tropik epifitlerdir. Türlerinin meyveleri vanilyayı verir. Fructus vanillae-Vanilya kaynağı