• Sonuç bulunamadı

Türkiye’de Bilimsel Elektronik Dergiler

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Türkiye’de Bilimsel Elektronik Dergiler"

Copied!
12
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Türkiye’de Bilimsel Elektronik Dergiler

Scholarly Electronic Journals in Turkey

Mehmet Emin Küçük*,1Umut Al**2ve N.Erol Olcay***3

Öz

Bu çalmann amac, Türkiye’deki bilimsel elektronik dergilerin pro lini olu- turmaktr. Çalmada öncelikle, “bilimsel elektronik dergi” ölçütüne uyan dergi- ler belirlenmitir. Belirlenen dergilerin bir envanteri oluturulmu, bu envanter üzerinde Türkiye pro lini belirlemeye yönelik analizler yaplmtr. Belirlenen ölçütlere uyan toplam 253 dergi tespit edilmitir. Bunlarn %60’ üniversitelerce yaymlanmaktadr. Sadece elektronik ortamda yaymlananlarn oran %10’dur.

Mevcut dergilerin üçte ikisinin 2000 ylndan sonra e-yayncla balad, top- lam dört derginin 20 yl ve üzeri saysnn elektronik ortamda bulunduu görül- mütür. E-yayncln ülkemiz için “yeni” olmasnn doal bir sonucu olarak tek- nolojinin, ilemlerin ve ilevlerin tamamna entegre edilmedii gözlemlenmitir.

Örnein, dergi içeriklerine eriim noktalar snrl olup, tarama özellii dergilerin sadece %39’unda mevcuttur. Yine dergilerin sadece %19’unun çevrimiçi makale bavurusu kabul ettii saptanmtr. Konu ve yayn dili dalmlar incelendiinde, salk bilimleri (%37) ve sosyal bilimler (%34) alanlarndaki dergilerin mevcut dergilerin üçte ikisinden fazlasn oluturmas dier disiplinlerin bu disiplinlere göre oldukça “ar” davrand ve Türkçe dndaki dillerin de ülkemiz dergile- rinde bilimsel iletiim dili olarak desteklendii gözlemlenmitir (sadece Türkçe yayn yapan dergilerin oran %39’dur). Mevcut dergilerin %94’ü ücretsiz, bir baka ifadeyle açk eriimlidir.

Anahtar sözcükler: Bilimsel dergiler, elektronik dergiler, bilimsel elektro- nik dergiler, açk eriim, bilimsel iletiim, elektronik yaynclk

* Doç.Dr., Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. e-posta:mkucuk@hacettepe.edu.tr

** Ar.Gör., Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi. e-posta:umutal@hacettepe.edu.tr

*** Dr., Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Dairesi Bakanl.

e-posta:erol.olcay@karaelmas.edu.tr

(2)

Abstract

This study aims to establish the pro le of Turkish scholarly electronic journals.

Initially, scholarly electronic journals were identi ed. Then, the journals’ inventory was established and analyses for establishing a country pro le were performed by using the data gathered from the inventory. Some 253 “scholarly electronic journals” were identi ed, and 60% of those journals are published by Turkish universities and 10% of them are electronic only. Two-thirds of the present journals have started e-publishing after the year 2000 and only four journals’ back issues go back to 20 years or earlier. It is observed that, information technology is not being fully integrated into the function and process of e-publishing. For example, access points to journals’ contents are limited: only 39% of the journals facilitate search in current and back issues. Again, just 19% of the present journals accept online article submission. Examination of subjects and languages of journals has shown that researchers in health sciences (37%) and social sciences (34%) are the two major groups that strive to publish in electronic journals. Other subject groups are in a slow transformation process. Languages other than Turkish are also used for scholarly communication in Turkish journals (39% of journals are in only Turkish). Some 94% of journals provide open access.

Keywords: Scholarly journals, electronic journals, scholarly electronic journals, open access, scholarly communication, electronic publishing

Giri

Bilimsel iletiimde dergilerin özel bir yeri bulunmaktadr. Çeitli bilim dallarnda en güncel bilgileri içermeleri nedeniyle, dergiler kütüphane koleksiyonlarnn en önemli kaynaklar arasnda yer almakta, özellikle temel bilimler, mühendislik ve tpta aratrma sonuçlarn dier kaynaklara göre daha çabuk yansttklar için der- giler daha fazla kullanlmaktadr. Dergiler, ortak bir ad altnda ylda en az iki defa ve belirlenmi aralklarla çkan, her says numaral ve tarihli olan, deiik kiile- rin makale, öykü v.b. gibi yazlarn içeren, sonsuza dek yaymlanaca varsaylan ve belli bir amaca yönelik olarak hazrlanan yaynlardr.

Yaynclk dünyas elektronik ortamn da devreye girmesiyle birlikte yeni ge- limelere tank olmu ve olmaya devam etmektedir. Söz konusu gelimelerden en çok etkilenen gruplar arasnda yaynclar ve “akademik çevre” bulunmaktadr.

Dergiler de bu deiimden etkilenmi, elektronik dergiler bilimsel yayn dünya- mzdaki yerini hzla almtr. Dergileri sürüm bakmndan sn andrdmzda

(3)

genel olarak üç grup karmza çkmaktadr: Sadece basl dergiler, sadece elektro- nik dergiler ve paralel dergiler (hem basl hem de elektronik sürümü olanlar). Bu çalmada Türkiye’de yaymlanan (sadece elektronik sürümü ve hem elektronik hem de basl sürümleri olan) bilimsel elektronik dergiler ele alnmaktadr.14

Literatür Özeti

Bilimsel iletiim, çok uzun bir dönem boyunca snrl ortamlarda paylalan bilim- sel aratrmalar araclyla gerçekletirilmitir. Benzer konularda çalan aratr- maclarn birbirleriyle mektuplamalar, soylularn gözetiminde yaplan toplant- lar ya da konuya hâkim topluluklara yaplan sözlü sunular söz konusu bilimsel iletiimin yapld ortamlar olarak dikkati çekmitir. Bu durumun en önemli sa- kncalar benzer konularda yaplan aratrmalarn, dolaysyla bu aratrmalar için gösterilen çabann tekrar edilmesi ve bunun doal sonucu olarak bilginin birçok durumda ikilenmesi olmutur. Bunun yan sra belirli bir iletiim yöntemi ya da önceden belirlenmi sunu kurallarnn olmamas da önemli aratrmalarn ya da büyük kei erin kolayca anlalmasn engellemitir (Carriveau, 2001, s. 74).

Aratrmaclarn ve aratrma ile ilgilenen kurulularn “dergi” olgusu ile ta- nmas 1600’lü yllarn ikinci yarsn bulmaktadr. Dergiler sayesinde en son haberleri, aratrmalar tek bir kaynak ile geni kitlelere yaymak mümkün olmu- tur. Yaynclar aratrmaclar arasnda benimsenen bu iletiim yöntemini, yazlar yaymlanmadan önce uzmanlarn gözden geçirip  kir bildirdii bir sistemle daha da gelitirmitir. 19. yüzyla gelindiinde bu sistem, bu tip “hakemli” dergiler- de yaymlanan yazlarn nitelikli olduu görüünü yaygnlatrmtr. Bu durum hem bilgiyi üretenlerin hem de paylaanlarn, bilgiyi yalnzca dergilerden deil, özellikle hakemli dergilerden edinmeyi ya da bu dergiler araclyla paylamay

tercih etmelerine neden olmutur (Carriveau, 2001, s. 74; Correia ve Teixeira, 2002).

Bilimsel iletiimde 20. yüzylla birlikte önemli deiimlerin olduu görül- mütür. Özellikle kinci Dünya Sava sonrasnda yaanan teknolojik gelimeler ve “bilgi patlamas” (buna bal olarak görülen yayn patlamas), üretilen bilginin düzenlenmesi konusunda ciddi yenilikler yaplmas gerektiini göstermitir. Yeni disiplinlere paralel olarak artan yayn says ve yükselen  yatlar bilimsel bilgi- nin takip edilmesini zorlatrmtr. Bu deiim, basl dergilerde yer alan bilgi- nin güncelliini yeterince koruyamamasna neden olmutur. 20. yüzyln özellikle son 20 yl elektronik yaynclk, bilginin dijital olarak ilenmesi ve büyük bilgi

1 Bu bildiri TÜBTAK tarafndan desteklenen “Bilimsel Elektronik Dergiler: Türkiye Pro li” balkl aratrma raporuna (Proje No: SOBAG-105K096) dayanarak hazrlanmtr.

(4)

ynlarnn depolanmas konularnda yaplan çalmalara sahne olmutur. Bu ça- lmalar sonucunda elektronik dergiler, elektronik ortamda yer alan özler ve bilgi- nin yalnzca bibliyogra k tanmlamasna deil kendisine de ulalmasna olanak tanyan Index Medicus, Chemical Abstracts, Engineering Index, vb. gibi geni

kapsaml elektronik veri tabanlar ortaya çkmtr (Correia ve Teixeira, 2002).

Tüm bu gelimeler nda yaynclk kavramnn bana “elektronik” keli- mesinin konulmas kaçnlmaz bir sonuç olarak ortaya çkmtr. Elektronik ya- ynclk; belgelerin elektronik ortamlar ve alar araclyla datm, arivlenmesi ve bu belgelere eriilmesi olarak tanmlanmaktadr (Tonta, 2000, s. 89). Bu terim, önceden basl sürümü yaymlanan dergilerin elektronik sürümlerini de kapsa- maktadr (Arms, 2000, s. 52). Kendini elektronik dergi olarak nitelendiren her yaynn bilimsel olduunu söylemek mümkün deildir. Bilim dünyas açsndan baslsnda aranlan özelliklerin (örnein hakem denetimi) elektronik dergilerde de bulunmas gerekmektedir.

Bilimsel iletiimde elektronik yayncln en önemli ürünleri arasnda ise elektronik dergiler yer almaktadr. “Elektronik dergiler” için “e- dergi” (e-journal),

“çevrimiçi dergi” (online journal), “elektronik süreli yaynlar” (electronic periodi- cals) gibi farkl terimler kullanlmaktadr (Chan, 1999, s. 10). Elektronik dergiler basl dergilerin hemen hemen tüm özelliklerini tamaktadr. Elektronik dergile- rin basl dergilerden en önemli fark elektronik sürüm eklinde yaymlanmasdr.

Dergilerin tam metinlerinin Internet araclyla hizmete sunulmasna ilk ola- rak 1983 ylnda Amerikan Kimya Kurumu (ACS) tarafndan balanmtr (Tonta, 1997, s. 306). Elektronik dergiler balangçta basl dergilerin ikinci kopyas ola- rak, basl dergiden sonra piyasaya sürülmekteydi. Ancak ilk “sadece elektronik dergi” 1992’de The Online Journal of Current Clinical Trials adyla yaymland.

Bu derginin basl sürümü olmadndan, aratrmaclar tarafndan kabul görmedi (Arms, 2000, s. 52). Ancak daha sonra çok sayda çevrimiçi derginin ortaya çkt

ve aratrmaclarn bu dergilere oldukça youn ilgi gösterdii görüldü. Özellikle 2000’li yllardan sonra elektronik kaynaklarn kullanmnda art gözlendi. Açk eriim kavramnn giderek önem kazanmasna paralel olarak elektronik dergi saysnda da art oldu. Mays 2007 itibariyle Açk Eriim Dergileri Rehberi’ne (DOAJ, 2007) kaytl dergi says 2686’dr.

Makalelerin basl ortamda yaymlanmas uzun zaman alan bir süreci kapsa- maktadr. Elektronik dergilerdeki makaleler ise web üzerinden hzla yaymlan- makta olup (Moret, 1997), örnein Amerikan Kimya Dernei’nin makalelerine baslmadan 11 hafta önce a üzerinden eriilmektedir. Bu nedenle elektronik der- gilerdeki makaleler basl dergilerden çok daha güncel olarak yaymlanmaktadr (Neal, 1997; Pettenati, 2001, s. 3). Bunun yan sra elektronik dergilerin kolaylkla taranabilir olmalar da elektronik sürümleri olan kaynaklarn temel avantajlarn-

(5)

dan biridir (Neal, 1997).

Basl dergilerden birden fazla kiinin ayn anda yararlanmas sadece birden fazla kopya satn almakla mümkündür. Buna karlk elektronik dergilerde birden fazla kii e zamanl olarak ayn makaleye eriim salayabilmektedir. Elektronik dergiler çoklu ortam (multimedia) özellii içeren bilgilerin kullanlmasnda da avantajlar salamaktadr. Bu tür bilgilerin kullanlmas sadece elektronik dergi- lerde mümkündür. Kullanclar dijitalletirilmi ses, görüntü ve hareketli resim halindeki bilgileri kolayca indirebilmektedirler (Afzali, 2003, s. 33).

Elektronik dergiler  yat açsndan da avantajldr. Örnein, Harnad’a (1996) göre elektronik dergilerin ilk kopyalarnda %30, Whisler ve Rosenblatt’a (1997) göre %20 tasarruf salanmaktadr. Bakker (2000) bu orann %15 ile %30 arasnda deitiini ifade etmektedir.

Kütüphanelerin çalma saatleri basl dergilerden yararlanmay snrlandr- maktadr. Günde 24 saat çalan kütüphane says yok denecek kadar azdr. Ge- nellikle aratrmaclarn çalma zamannda kütüphaneler kapaldr (Buckland, 1992). Kullanclar bilgiye istedikleri yerde ve zamanda hzla ve zahmetsiz bir

ekilde erimek istemektedirler (Malinconico, 1996, s. 211). Yukarda sözü edilen avantajlar göz önünde bulundurulduunda, elektronik dergilerin bu talebi karla- ma açsndan aratrmaclara önemli kolaylklar salad görülmektedir.

Yöntem

Çalma kapsamnda Türkiye’deki bilimsel elektronik dergiler incelenmektedir.

Öncelikle, hangi dergilerin bilimsel elektronik dergi kapsamna girdii aratrl- mtr. Literatürdeki deerlendirmeler nda, web ortamnda yaymlanan, içeri-

inde yayn kurulu ve hakemler tarafndan onayland görülen makalelerin yer ald dergilerin “bilimsel elektronik dergi” olarak kabul edilmesine karar veril- mitir.

Bilimsel elektronik dergilere ait bir listenin elde edilebilmesi için farkl kay- naklardan yararlanlmtr. Söz konusu kaynaklar arasnda Basn-Yayn ve Enfor- masyon Genel Müdürlüü (BYEGM, 2006) tarafndan web ortamnda yaymla- nan Türkiye’de Süreli Yaynlar veri taban, Sakarya Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Dairesi Bakanl tarafndan yaymlanan web sayfas (Sakarya Üniversitesi, 2006) ve Nazmi Kozak (2003) tarafndan hazrlanan Türkiye Aka- demik Dergiler Rehberi yer almaktadr. Öte yandan Kütüphaneler ve Yaymlar Genel Müdürlüü ISSN O si, Kültür ve Turizm Bakanl, Millî Kütüphane ve Basn-Yayn ve Enformasyon Genel Müdürlüü gibi kurumlardaki ilgili kiilerle bir dizi görüme gerçekletirilmitir.

(6)

Türkiye’deki bilimsel elektronik dergilere ulamak için youn ve uzun dö- nemli bir “bilgi ke ” çalmas yaplmtr. Tek tek üniversitelerin web siteleri taranm, kütüphanelerin kataloglarnda elektronik dergilere balant verilip ve- rilmedii aratrlmtr. Ayrca, arama motorlarndan farkl anahtar kelimelerle taramalar yaplarak mümkün olduunca çok sayda bilimsel elektronik dergiye eriim salanmaya çallmtr.

Çalmada bilimsel elektronik dergilere ait çeitli bilgiler toplanm ve Türkiye’nin bilimsel elektronik dergi pro line ilikin bulgular sunulmutur. Söz konusu bilgiler arasnda, derginin ad, web adresi, paralel yayncln olup olma- d, makalelerin format, elektronik ortamdaki ilk ve son yayn yllar, yaymlan- ma skl, dergide arama yaplp yaplmad, konusu, yayn dili, yayncs, dizin- lerde yer alp almad ve elektronik posta adresi gibi bilgiler yer almaktadr.

Aratrma süresince bir dizi sorunla karlalmtr. En önemli sorunlardan biri, web sayfas tasarmndan ya da içerik eksikliinden kaynaklanan güçlükler- dir. Baz dergilere ait bibliyogra k bilgilere eriilememi, birçounda bilgilerin eksik olduu gözlenmitir. Örnein, derginin hakemli olup olmamas, makale ka- bul koullar, tam metin elektronik yayna balama tarihi, yaync bilgileri, der- ginin nerelerde dizinlendii vb. gibi bilgilere ulamada sorun yaanmtr. Bu tür bilgilerin dergilerin web sitelerinde bulunamad durumlarda editörlere bavur- mak yoluna gidilmitir.

Bulgular ve Yorum

Aratrmaya kaynaklk edecek dergilere ilikin bilgiler 15 Ekim 2005–1 Eylül 2006 tarihleri arasnda toplanmtr. Söz konusu süre zarfnda birçok dergi ince- lenmi, içlerinden Internet araclyla eriim salanan bilimsel elektronik dergiler kayt altna alnmtr. Mevcut ölçütlere uyan toplam 253 bilimsel elektronik dergi saptanmtr. Söz konusu dergilerin %10’u (26 dergi) sadece elektronik ortamda yaymlanmaktadr. Baka bir ifadeyle, Türkiye’deki bilimsel dergilerin %90’nn (227 dergi) elektronik sürümleri ile birlikte basl sürümleri de yaymlanmaktadr.

Türkiye’deki bilimsel elektronik dergilerin önemli bir ksmnn paralel yaynclk ürünü olmas, sadece elektronik ortamda yaymlanan makalelere akademik camia içindeki muhafazakâr bak açs ile açklanabilir. Öte yandan dergi yaymlayanla- rn basl ortamdan bu denli ksa sürede vazgeçmelerini beklemek de çok gerçekçi bir yaklam olmayacaktr.

Üniversiteler dergi yaynclnda oldukça önemli bir konuma sahiptir. Ça- lma kapsamndaki dergilerin %60’nn (153 dergi) üniversiteler tarafndan ya- ymland belirlenmitir. Cumhuriyet, Gazi, stanbul, Uluda Üniversiteleri gibi

(7)

baz üniversitelerin, dergilerini özellikle elektronik ortamda yaymlamaya özen gösterdikleri gözlenmektedir.

Dosya format elektronik yaynclk açsndan dikkat edilmesi gereken bir ko- nudur. Dergi paralel yaynclk ürünü ise, kullanclar genellikle basl formatn birebir aynsn elektronik sürümde görmek istemektedirler. Bu durum kullan- clarn PDF (Portable Document Format) dosya formatn tercih etmelerine ne- den olmaktadr. Türkiye’deki elektronik dergilerde de en çok PDF dosya format

(%67) tercih edildii saptanmtr. Dergilerin %18’i birden çok dosya format ile kullanclara ulamaktadr. Buna ek olarak PDF format ile birlikte dier format- larn (örnein, PHP, DOC) da kullanld görülmektedir.

Dergileri elektronik ortamdaki en eski saylarnn yaymlandklar yllara göre deerlendirdiimizde 2000’li yllarn younluu göze çarpmaktadr. Bu durum hem yeni dergilerin ortaya çkmasndan kaynaklanmakta, hem de dergilerin eski saylarnn geriye dönük olarak elektronik ortama aktarlmasna gerek duyulmad-

 eklinde yorumlanabilmektedir. ekil 1’de elektronik dergilerin ilk saylarnn hangi yl Internet ortamnda yaymland bilgisi sunulmaktadr. Dergilerin üçte ikisi 2000 yl ve sonrasnda elektronik ortamda yaymlanmaya balamtr.

(ekil 1): Dergilerin ilk kez elektronik ortamda yaymland yllar

Dergilerin elektronik ortamda kaç yllk saylarnn olduu da aratrlmtr (bkz. Tablo 1). Sadece bir yl elektronik ortamda olan 38 dergi bulunmaktadr.

Yirmi yl ya da uzun süreyi kapsayan koleksiyonu elektronik ortamda bulunan toplam dört adet dergi vardr. Örnein, 1952’den beri yaymlanan Türk Kütüpha- necilii dergisinin tüm saylarna elektronik olarak eriilebilmektedir.

ekil 2’de dergilerin yaymlanma sklklar ve yüzdeleri verilmektedir. Dergi- lerin yüzde %39’u (98) ylda dört, %38’i (96) ylda iki, %13’ü (33) ylda üç kez yaymlanmaktadr. Her ay yaymlanan be dergi vardr. Dergilerin düzenli aralk-

7

2 2 5 5

19 16

34 46 46

27 22

16 6 0

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

1993 ve öncesi

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 yl

N

(8)

larla yaymlanmas önem tamaktadr. Ancak birçok derginin Internet ortamnda düzenli olarak yaymlanmad görülmektedir. Ayn problem paralel yayncln söz konusu olduu dergilerin basl sürümleri için de geçerlidir.

(Tablo 1): Dergilerin elektronik ortamda yaymlanma süreleri

(ekil 2): Dergilerin yaymlanma sklklar

Farkl eriim noktalar (anahtar sözcük, yayn yl, vd.) kullanlarak elektronik dergilere eriim salanmas yaynlarn niteliini artran bir etmendir. Elektronik yaynlar için bir katma deer faktörü olan tarama özelliine dergilerin %39’unda rastlanmaktadr. Fakat tarama seçeneklerinin çok fazla olmad da bir gerçektir.

Konu, yazar, anahtar kelime ve tüm bunlar birletirerek yaplmak istenen tarama- larda tam bir baarnn olduu örnek says azdr. Dergilerin %61’inde herhangi bir tarama seçeneinin bulunmamas, elektronik ortamn sunduu zengin olanak ve araçlara ramen, hâlâ basl yayncln etkisinin sürdüünü, e-dergilerin ba- sl dergileri taklit ettiini kantlamaktadr. (Tarihte benzer bir durum matbaann

Yl N %

1 38 15

2 52 21

3 45 18

4 34 13

5 25 10

6 28 11

7 12 5

8 3 1

9 5 2

t10 11 4

Toplam 253 100

Ylda 1

%2

Ylda 2

%38

Ylda 3

%13 Ylda 4

%39

Ylda 6

%6

Ylda 12

%2

(9)

yaama geçtii dönemde de görülmü, ilk basmalar kitap düzeni açsndan el yaz- malarn taklit etmitir.)

Çalmamzda dergilerin konu dalm da incelenmi, bir  kir vermesi açsn- dan dergiler çok genel konular altnda sn andrlmtr. Dergilerin üçte birinden fazlasnn (92 dergi) tpla ilgili olduu görülmektedir. Tp konusundaki dergilere diçilik ve eczaclk alanlarndaki birer dergi eklendiinde, salk bilimleri alan

toplam 94 dergi ile tüm konular içinde en çok dergiyi kapsayan alan olmaktadr (bkz. Tablo 2). Salk bilimleri alannda basl dergilerin saysnn da çok olmas- nn bu duruma neden olduu düünülmektedir. Ayrca güncelliin salk alannda önemli olmas ve daha kolay sponsor bulunabilen bir alan olmas da bu duruma etki etmektedir. Dergilerin konular çok geni bir yelpazeye sahiptir. Eitim, bi- yoloji, istatistik, ekonomi, psikoloji ve kütüphanecilik belli bal konu alanlar

arasndadr.

(Tablo 2): Dergilerin konulara göre dalm

Aratrma kapsamnda dergilerin hangi dilde yaymlandklar da incelenmi- tir. Tek dilde yaymlanan dergilerin oran %52’dir. Bu dergilerin ya sadece Türkçe ya da sadece ngilizce yaymlandklar görülmektedir. Dergilerin %39’u sadece Türkçe olarak yaymlanrken, %13’ü sadece ngilizce olarak yaymlanmaktadr.

Birden çok dilde makale yaymlayan dergiler tüm dergilerin %48’ini kapsamak- tadr. Tüm yaynlar içinde iki dilde (hem Türkçe hem de ngilizce) olarak yaym- lanan dergilerin oran ise %38’dir. Saylar az olmakla birlikte üç ya da daha fazla dilde yayn yapan dergiler de bulunmaktadr.

Dergilerin %19’unda makale bavurular çevrimiçi gerçekletirilebilmektedir.

Dergilerin önemli bölümüne (%81) hâlâ geleneksel yöntemlerle makale gönde- rilmesi elektronik ortamn olanak ve araçlarndan tam olarak yararlanlmadnn önemli bir göstergesidir.

Dergiler eriim modellemeleri açsndan da incelenmitir. Türkiye’deki bi-

Konular N % Salk bilimleri 94 37,2

Sosyal bilimler 85 33,6 Fen bilimleri 25 9,9 Tarm,aormanclk,

hayvanclk 20 7,9 Mühendislik 17 6,7

Genel 12 4,7

Toplam 253 100,0

(10)

limsel elektronik dergilerin %94’üne ücretsiz olarak eriim salanabilmektedir.

Açk eriimin önem kazand son yllarda bu durum bilimsel bilgiye ücret öde- meksizin, bulunduu yerden ulamak isteyen kullanclar açsndan olumlu bir konudur.

Türkiye’deki bilimsel elektronik dergiler farkl kaynaklar tarafndan dizin- lenmektedir: Türk Tp Dizini, Türkiye Makaleler Bibliyografyas, ULAKBM Sos- yal Bilimler Veri Taban, Chemical Abstracts, Library and Information Science Abstracts, Biological Abstracts, Science Citation Index. Türkiye’deki bilimsel elektronik dergilere hem elektronik ortam araclyla eriilebilir olmas hem de dergilerin sözü edilen dizinlerde yer almas bu dergilerde yaymlanan makalelerin görünürlüünü ve bilim camias içindeki etkisini kanmzca artracaktr.

Sonuç ve Öneriler

Türkiye’deki bilimsel elektronik dergilerin daha çok üniversiteler tarafndan ya- ymland saptanmtr. Üniversiteler ile birlikte TÜBTAK gibi kamu kurumlar

ve sivil toplum örgütlerinin de elektronik dergi yaynclna önemli ölçüde katk

salad görülmektedir. Türkiye’deki bilimsel elektronik dergilerin tamamnn saptanmas Internet ortamnn “kaygan” zemini nedeniyle oldukça güçtür. Dergi- lerin web sitelerinde bibliyogra k bilgilerin eksik olmas elektronik dergi kavra- mnn düündürdükleri ve elektronik ortamn sunduu olanaklar ile örtümemek- tedir.

Kullanclarn dergilerde yer alan makalelere ne ekilde eriim salayacaklar

genelde fazla düünülmemi, buna olanak tanyacak en önemli araç olan veri ta- ban uygulamalarna çok az sayda dergide rastlanmtr. Veri taban uygulamas

olan bilimsel akademik dergilerde ise eriim noktalarndaki seçenek saysnn az olduu ve bilinen temel tarama ileçlerinin kullanmna olanak tannmad sap- tanmtr.

En çok bilimsel elektronik dergi tp alannda yaymlanmaktadr. Konu çeit- liliinin artmas farkl disiplinlerdeki kullanc gereksinimlerinin giderilmesi aç- sndan yararl olacaktr.

Elektronik dergileri bulan, düzenleyen ve onlara eriim olana yaratan bir ya- pnn olmamas da sorun yaratmaktadr. Kurumsal bir yap olmadan Türkiye’deki bilimsel elektronik dergilerin tam bir listesini oluturabilmek ve yaatmak ola- nakszdr. Özellikle elektronik ortamn özelliinden (dergilerin bulunduu sunu- cularn deimesi, yayn hayat sona erdirilen dergilere ait web adreslerinin iler olmamas gibi) kaynaklanan durumlar nedeniyle elektronik dergileri izlemek pek de kolay deildir. Örnein, TÜBTAK bünyesinde oluturulacak bir grup ile söz

(11)

konusu deiiklikleri izlemek ve yaatmak daha tutarl bir yaklam olacaktr.

Açk eriim son zamanlarda büyük ölçüde ilgi gören bir konudur. Çalma sonucunda 253 dergiye ait bilgileri içeren veri taban oluturulmutur.25Söz konu- su veri tabannn yaatlmas bilimsel iletiimi kolaylatracak ve Türkiye orijinli kaynaklarn daha çok kullanlmasn salayacaktr.

Kaynakça

Afzali, M. (2003). Elektronik bilgi kaynaklarnn üniversite kütüphanelerine eko- nomik etkisi: ran Temel Bilimler leri Aratrmalar Enstitüsü örnei. Yaym- lanmam yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Arms, W. (2000). Digital libraries. Cambridge, MA: MIT Press.

Bakker, S. (2000). To mediate or not: it depends on the medium. Health Libraries Review, 17(1), 41-45.

Buckland, M. (1992). Redesigning library services: A manifesto. 9 Nisan 2007 tarihinde http://sunsite.berkeley.edu/Literature/Library/Redesigning/ adresin- den eriildi.

Basn-Yayn ve Enformasyon Genel Müdürlüü. (2006). Türkiye’de süreli ya- ynlar. 11 Mays 2006 tarihinde http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/

TurkSureliYayinlar/iller.asp adresinden eriildi.

Carriveau, K.L. (2001). A brief history of e-prints and the opportunities they open for science librarians. C. Schlembach ve W.H. Mischo (Ed.), Electronic re- sources and services in sci-tech libraries içinde (s. 73-82). Mary Binghamton, NY: Haworth Information Press.

Chan, L. (1999). Electronic journals and academic libraries. Library Hi Tech, 17(1), 10-16.

Correia, A.M.R. ve Teixeira, J.C. (2002). New initiatives for electronic schol- arly publishing: Academic information sources on the Internet. Y. Tonta (Ed.), Electronic information management for PfP nations içinde (s. 2-1 – 2-24).

(RTO Lecture Series 231, Publication no. RTO-ENP-026-AC/323(IMC 001) TP/44). Ottawa: RTO/NATO.

Directory of Open Access Journals. (2007). 15 Mays 2007 tarihinde http://www.

doaj.org/ adresinden eriildi.

Harnad, S. (1996). Implementing peer review on the net: Scienti c quality control in scholarly electronic journals. R.P. Peek ve G.B. Newby (Ed.), Scholarly publishing: The electronic frontier içinde (s. 103-108). 9 ubat 2007 tarihinde

2 Söz konusu veri tabanna http://www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr/ejournal adresinden ulalabilir.

(12)

http://www.ecs.soton.ac.uk/~harnad/Papers/Harnad/harnad96.peer.review.

html adresinden eriildi.

Kozak, N. (2003). Türkiye akademik dergiler rehberi-2002. Ankara: Detay Ya- ynclk.

Malinconico, M. (1996). Electronic documents and research libraries. IFLA Jour- nal. 22, 211-225.

Moret, B.M.E. (1997). ACM’s journal of experimental algorithmics: bridging the gap between theory and practice. The Journal of Electronic Publishing, 3(1).

9 ubat 2007 tarihinde http://www.press.umich.edu/jep/03-01/JEA.html ad- resinden eriildi.

Neal, J.G. (1997). Academic libraries: 2000 and beyond. Library Journal, 121(12), 74-76.

Pettenati, C. (2001). Electronic publishing at the end of 2001. 9 ubat 2007 ta- rihinde http://villaolmo.mib.infn.it/Manuscripts/10_generalities/pettenati.pdf adresinden eriildi.

Sakarya Üniversitesi. (2006). Sanal kütüphane. 15 Mays 2006 tarihinde http://

www.kutuphane.sakarya.edu.tr/index.php?pid=sanal adresinden eriildi.

Tonta, Y. (2000). Elektronik yaynclkta son gelimeler. Bilgi Dünyas, 1, 89-132.

Tonta, Y. (1997). Elektronik yaynclk, bilimsel iletiim ve kütüphaneler. Türk Kütüphanecilii, 11, 305-314.

Whisler, S. ve Rosenblatt, S.F. (1997). The library and the university press: Two views of the costs and problems of the current system of scholarly publishing. Scho- larly Communication and Technology Conference (Atlanta, GA, April 24-25, 1997)’da sunulan bildiri. 11 Temmuz 2007 tarihinde http://www.eric.ed.gov/

ERICDocs/data/ericdocs2sql/content_storage_01/0000019b/80/15/1c/57.pdf adresinden eriildi.

Referanslar

Benzer Belgeler

Toplam 114 hasta iflle- mi takiben befl gün süreyle subkutan G-CSF ve plaseboya randomize edildi.. Alt› ayl›k takip sonunda, G-CSF arac›l› kök hücre mobilizasyonunun,

Kalp yetersizli¤i hastalar›nda aspirin kullan›m› üzerine olan tereddütler (koroner kalp has- tal›¤› olmayan hastada kullan›m, renal yetersizlik hastas›nda kullan›m,

Tüm nedenlere ba¤l› ölüm, miyokard infarktüsü, kalp yetersizli¤i ve inme ACE inhibitörü alanlarda daha az gözlendi.. ACE inhibitörleri tüm vasküler hastal›klarda

‹ki ayr› çal›flma ile kök hücre transplantasyonunun, akut miyokard infarktüsü sonras› sol ventrikül fonksiyonu üzerine olan etkisi araflt›r›ld›.. Bu amaçla,

Bu amaçla, elektif kalp cerrahisi uygulanan ve önce- sinde atriyal fibrilasyon öyküsü bulunmayan 200 hasta, bir hafta öncesinden atorvasta- tin 40 mg veya plaseboya randomize

LDL düzeyi <130 mg/dl olan kararl› koroner kalp hastal›kl› olgularda, yo¤un lipid düflü- rücü tedavi majör koroner olay riskini, daha düflük yo¤unluklu tedaviye

ST yükselmesiz akut koroner sendromlarda rutin veya selektif giriflimsel yaklafl›m›n karfl›- laflt›r›ld›¤› meta-analizde (7 çal›flma, yaklafl›k 9000 hasta)

Yüksek riskli ve antikoagülan tedavinin kontrendike oldu¤u, romatizmal olmayan atriyal fibri- lasyonlu hastalarda, inmeyi önlemek için sol atriyum apendiksinin perkütan yolla