Risalelerinden. "Hamd olsun Allah'a, selam olsun yoksa O'na koştukları ortaklar. Allah mı. daha hayırlı, olmak üzere iki

(İhvan-ı Risalelerinden

Bağışlayan Allah'ın

"Hamd olsun Allah'a, selam olsun daha hayırlı, yoksa O'na koştukları ortaklar

T

lJLUD;\(; UNIVLI(SII L:SI IIJ\HiYAI F/IKUL

Sayı tl Cilt. 6. ·1994

Allah mı

Bil ki ey kardeş! Neden ve etkiler ve malüller) üzerine olan

açıklamayı bitirdik. Kardeşlerimizin konuda) adeti olduğu

burada da imkan bütün filozoflarm sözlerini Şimdi de

olmasıdır.

Bil ki, eşyanın

bilmektir. Bütün Bi

, divarıın da "tahta

(bunları ancak bu

Bu metin Resôilu Yarci.Doç.

Kur'an-ı Kerim, Nemi 27/59.

olmak üzere iki

laJızlarla

!957, elli, s.384-392'nin

403

anlamlardan mürekkeb: makam ise keskin ve kalın nağmelerin birleşimidir.

Hayvan (canlı) da ruh ve bedenden mürekkeb (bir) varlıktır. Sana (bunlar gibi) diğer bileşik varlıklar soruiduğunda, onları da aynı kıyasla cevaplandırabilirsin. (Bunu yaparken de) o varlıkların mürekkeb olduğu

belirtmen gerekir.

Basit varlıklara gelince, onların hakikatleri ise, ancak kendilerine özgü nitelikler bilindiğinde anlaşılabilir. Örneğin sana "hçy(ıJ~ nedir?" diye sorulursa, "sfıret kabul edebilen basit bir cevherdir," denir. "Suret_nedir?"

denirse, "(kendine özgü bir) adı, etkinliği ve varlığını sürdürebilme yeteneği

olan bir şeyin mahiyeti" olduğu söylenir . 2

nedir?" denirse, "kendi başına var olabilen (ve ) birtakım

nitelikler kabul edebilen şeydir," denir.

"S_ıüH (nitelik) nedir?" denirse, "cevhere sonradan katılan, ancak onun bir parçası de bir araz olduğu ifade edilir.

denirse, "bilinip (başkalarına da) anlatılabilen bir

(var olan) nedir?" denirse, "duyulardan birinin, varlığını

idrak ettiği veya aklın tasavvur edebildiği yahut da bir delilin delalet ettiği şey" olduğu söylenir.

"Mi!'dlım (yok olan) nedir?" denirse, "var olan hakkında söylenen

şeylerin karşıtıdır" denir.

"Yüclıq nedir?" denirse, "eys (varlık)tir," denir.

nedir?" denirse, "leys (yokluk)tir," denir.

denirs~\ "yok olmayandır," denir.

m~dir?" denirse, "başkasının meydana getirdiği şeydir,"

denir.

nedir?" denirse, "meydana getirileni meydana getirme

(olayı)dir," denir.

(neden) nedir?" denirse, "bir başka meydana getirerek, onun

oluşmasına sebep alandır," denir.

(nedenli) nedir?" denirse, "varlığı için herhangi bir sebep denirse, "bir hakikatine uygun olarak tasavvur

nedir?" denirse, "bilinenin, bilenin zihnindeki formu" olduğu

ifade edilir.

2 Metnin bundan sonraki akışı iç~crisindc, görüleceği gibi her tanım için " ... nedir? denirse, ... olduğu söylenir," ifadt:si yer almaktadır. Metindeki uslfıba sadık kalma arzuınuz, böyle bir tckrarı, dolayısıyla ifadede belki kısmi bir düşüklüğü kaçınılmaz kalınıştır

404

denir,

olandır," denir.

405

maddenin

nedir'?"

tutunmalandır," denir.

"R~_11_k nedir?" denirse, "maddenin

"Kokl,! nedir?" denirse, "bileşik (çeşitli) nitelikleri olan buharlardır," denir.

,"denir.

parlaması" olduğu

çözUmlenip yayıları

";l_ç_ş nedir?" denirse, "cisimlerin çarpışmasmdarı havada

titreşimdir," denir.

çeşit hareket vardır?" denirse, "Oluş

eksilme, değişim ve intikal olmak üzere altı

fiili durumlannın nasıl olduğu

"Qhış; madde ve sfiret kabul edip yokluktan

BQ..:ruhış; (farklı) bir suret onu maddeden Artma; şeyin uçlarının (sınırlarının) uzaması,

-"'='"'--'-'"-'-"'" bir

nitelenendeki niteliklerin değişmesi,

bir yerden bir yere

"M_ekiin__nedir?" denirse, "yer tutan bir bir ifadeyle) cismin uçlan(nın kapladığı

nedir?"

sayısı ve gece ile denir.

olduklarından

nedir?"

olan altı yöne doğru

"

406

ll

"

olan bütün

"

3

akıcı lıir cisim"

duran ve

olanın egemen

"havai olanın egemen egemen

bir

ve egemen

"topraksal ve olanın egemen

Bu tanımiann "ycryüzü"nü merkez alan Batlamyus teorisine göre yapıldığı, o dönem islam

dünyasının alem aıılayışııım bu teoriye clayaııdığılmtırlanmalıdır.

dumanımsı dizierin

ve dışarı

havada

nedir?" denirse, nemli buhar olduğu

yağarken bu

tane olduğu" sorulursa,

"dört" edilir: onun sarı, sarının

altındaki yeşil, yeşilin

bir yönünü "Meteoroloji

ise mavidir. Bunların nasıl oluştuğunun belli

adlı açıklamalarıy la zikrettik.

".Kill:

damla (parçacık)lardır," denir.

nedir?" denirse, "bulut donan damlalardır," denir.

".Bulırt nedir?"

gaym; pamuk dağlan

denir," şeklinde ifade edilir.

408

sonra

vardır:) inve ve basit olanıoo kümelerımiş olanına ise sehab

bu sellerin

mahsur

parçasının

m bulunduğu verimli

"

ve

sulannın ve

yaşlık ve

ve ateştir," denir.

safra, kan ve

bulunan

olması

"

denir.

güçlerinden,

4 Bozulan ve değişime uğrayan hazı maddeler üzerin(k birtakım canlıların lircmcsi gibi.

410

nedir?" dcnirse, "haber haberi denir.

nedir?" "itirazsız teslim olmaktır,"

"Ihn

nedir?" denirse, "(gerçekleri) örtmektir," denir.

"Şlr.k nedir?" denirse, "iki şeyin ilahlığını olumlamaktır," denir.

nedir?" denirse, "hakkı inkar

"Gü!l<lh nedir?" denirse, "itaatten çıkmaktır," denir.

"denir.

"İtaa! nedir?" denirse, "emredenin emrine, yasaklayanın da

yasaklamasına uymaktır," denir.

nedir?" denirse, "tek tek ( ciiz'l) nefslerin külll nefse dönmesidir," den ir.

"~yal2 nedir?" denirse, "her nefsin bedenden ayrıldıktan sonra

hissettiği rahatlık, lezzet, sevinç ve hoşmıtluktur" denir.

"Ceza nedir?" denirse, "nefsin bedenden ayrıldıktan sonra

karşıya kalacağı korku, üzüntü ve eleınlerdir," denir. Her nefs kazancına

göre; eğer (kazancı) hayır ise hayra, şer ise şerre ulaşır.

nİyi!ik.J:ma'rfıf) nedir?" denirse, dinin yasaklamadğı , geleneğin hoş gördğü şeyi yapmaktır," denir.

"Kötülük j_münke_r) nedir?" denirse, "şeriatta da, sünnette de bulunmayan, adeten de geçerli olmayan flildir," denir.

"Çalışana (verilecek) rnükiıfat nedir?" denirse, "her çalışanın çalışmasına göre hak ettiği karşılıktır," denir.