DEMOKRASİ ve SİVİL TOPLUM (SBK256) 5. Hafta Ders Notları - 05/03/2018 Yrd. Doç. Dr. Görkem Altınörs

Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi T.C.

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü

DEMOKRASİ ve SİVİL TOPLUM

(SBK256)

5. Hafta Ders Notları - 05/03/2018 Yrd. Doç. Dr. Görkem Altınörs gorkem.altinors@bilecik.edu.tr

Başlarken

• Ders notları

• OBS ve Kırtasiye

• İletişim

• Ofis: A106

• Ofis Saatleri: Çarşamba 16:00-17:00 (Başka hiçbir zaman diliminde ofise öğrenci kabulü yapılmayacaktır)

• Web-sitesi: https://gorkemaltinors.wordpress.com

• E-posta: gorkem.altinors@bilecik.edu.tr

• Yukarıdaki e-posta adresi dışındaki herhangi bir yere gönderilen mesajlar kesinlikle dikkate alınmayacak ve okunmadan silinecektir.

• Cep telefonu, WhatsApp - kesinlikle hayır!

• Sosyal medya:

• Facebook ve Instagram– kesinlikle hayır!

• Twitter –@gorkemaltinors

• #DST

• DM - kesinlikle hayır!

2

Başlarken

• Sınavlar

• Vize (%40) ve Final (%60)

• 25 çoktan seçmeli soru – her soru 4 puan, 30 dakika

• Vize Mazeret ve Bütünleme

• 5 klasik soru – her soru 20 puan, 30 dakika

• Final sınavında puanı 48 olanların ve iki sınav ortalaması 44.99’un altında kalanların notlarına hiçbir ilave yapılmayacak olup, bu öğrencilerin bütünleme sınavına finale hazırlandıklarından daha iyi hazırlanmaları beklenmektedir.

Başlarken

• Sınavlar

• Vize konuları (1-7 Hafta)

• Ders programı, tüm ders notları ve okumalar

• Tüm konulardan eşit sayıda soru sorulacaktır

• Final konuları (1-14 Hafta)

• Ders programı, tüm ders notları ve okumalar

• Tüm konulardan eşit sayıda soru sorulacaktır

4

Başlarken

• Ders Materyalleri

• Ders programı

• Ders notları

• Zorunlu okumalar

• Atılgan, Gökhan; Aytekin, E. Attila; Ozan, Ebru Deniz; Saraçoğlu, Cenk; Şener, Mustafa;

Uslu, Ateş; Yeşilbağ, Melih. (2015). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat.

İstanbul: Yordam. 344-353, 391-414, 518-536, 660-673.

• Çaha, Ömer. (2016) Sivil Toplum ve Devlet, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 6.

Baskı, Ankara: Orion Kitabevi.

• Dinler, Demet. (2003). Türkiye’de Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisi. Praksis, (9), 17-54.

• Ozan, Ebru Deniz, Doğangün, Gökten. “Devlet-Sivil Toplum: ‘Dikotomik’ Yaklaşım versus Ekonomi-Politik Yaklaşım”, Mustafa Kemal Coşkun (der.) Yapı, Pratik, Özne:

Kapitalizmin Dönüşüm Süreçlerinin Ekonomi Politik Eleştirisi, Ankara: Dipnot, 55-80.

Ders Programı

• 1. Hafta – Giriş

• 2. Hafta – Sivil Toplum: Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar I

• 3. Hafta – Sivil Toplum: Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar II

• 4. Hafta – Liberal ve Sosyalist Ülkelerde Sivil Toplum

• 5. Hafta – Osmanlı’da Sivil Toplum

• 6. Hafta – Tek Partili Dönemden Çok Partili Hayata Sivil Toplum

• 7. Hafta – Genel Tekrar

• 8. Hafta – Vize Haftası

• 9. Hafta – 1945-1950 Hür Dünya’nın Saflarında

• 10. Hafta – 1950-1960 Tarımsal Kapitalizmin Sancağı Altında

• 11. Hafta – 1960-1970 Sanayi Kapitalizmin Şafağında

• 12. Hafta – 1970-1980 İki Darbe Arasında Kriz Sarmalı

• 13. Hafta – 1980 Sonrası Türkiye’sinde Sivil Toplum & Devlet-Sivil Toplum: Dikotomik Yaklaşım versus Ekonomi-Politik Yaklaşım

• 14. Hafta – Devlet ile Sivil Toplum Arasında Cumhuriyet & Türkiye’de Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisi

6

Osmanlı’da Sivil Toplum

Çaha, Ömer. (2016). Sivil Toplum ve Devlet, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 6.

Baskı, Ankara: Orion Kitabevi. 141-180.

Osmanlı’da Sivil Toplum

• Osmanlı’da Merkezi Otoritenin Yapısı

• Osmanlı’da Siyasal Kültür

• Bağımlı Sivil Toplum Unsurları

• Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• Osmanlı’da Aydın-Bürokrat İktidar

8

Osmanlı’da Sivil Toplum

• Osmanlı üzerine ilk İngilizce kitap

• 1687’de Oxford Üniversitesi tarafından basılmış

• Osmanlı’ya matbaa bu kitabın basılmasından 33 yıl sonra

gelmiştir

Osmanlı’da Merkezi Otoritenin Yapısı

10

Osmanlı’da Merkezi Otoritenin Yapısı

• Merkez

• Çevre

• Mülkiyet Hakları

• Özel Mülkiyet?

• Toprağın mülkiyet hakkı Allah adına Sultana ait

• Sultan = Allah’ın yeryüzündeki gölgesi

Osmanlı’da Merkezi Otoritenin Yapısı

12

The Dignified (Kutsal) ve The Efficient (Etkin)

Osmanlı’da Merkezi Otoritenin Yapısı

• Toprak vergi vermesi karşılığında köylüye dağıtılıyordu.

• Has, tımar, zeamet

• Toprağın kontrolü de devlet/sultan adına Sipahiye adlı ordu tarafından sağlanıyordu.

• Toprağın mülkiyeti değil vergi karşışında kullanım hakkı halka verilmişti.

• Aristokrasi ortaya çıkamadı.

• Her istediğini ekemiyordu. Devlet kontrolü vardı.

• Devlet ile Sultan arasında ne gibi bir fark var?

Osmanlı’da Merkezi Otoritenin Yapısı

• Üretim pazara yönelik ticari bir meta değil, kullanıma yönelik bir meta olarak yapılmıştır.

• Sermaye birikiminin önüne geçmiştir.

• Sermaye biriktiremeyen halk arasından bir burjuva sınıfı çıkamamış, dolayısıyla sanayi ortaya çıkamamıştır.

• Neden?

14

Osmanlı’da Merkezi Otoritenin Yapısı

• Osmanlı’da otoritenin Sultan’dan bürokrasiye kayması

• Merkeziyetçi bürokratik gelenek

• Sanayi devriminin olmaması

• Burjuva ve işçi sınıflarının oluşmaması

• Bürokrasinin nevi şahsına münhasır karakteri

• Modernleşme – Batılılaşma çabaları

Osmanlı’da Siyasal Kültür

16

Osmanlı’da Siyasal Kültür

• Muhalefet = Hainlik

• Osmanlı ailesi dışında aristokrasi yok

• Bürokrasi dışında başka bir iç-güç yok

• 19. yy ortalarına kadar muhalefet edebilecek hiç bir kuvvet yok

Osmanlı’da Siyasal Kültür

• Pazar bazlı bir değerler sistemi yok

• Statü bazlı bir değerler sistemi var

18

Osmanlı’da Siyasal Kültür

• Şerif Mardin

• Merkez (Centre): Saray

• Çevre (Periphery): Taşra

Osmanlı’da Siyasal Kültür

• Metin Heper

• Türkiye’de Güçlü Devlet Geleneği

20

Osmanlı’da Siyasal Kültür

• Çağlar Keyder

• Osmanlı’nın son dönemleri bürokrasi sınıfı ile ortaya

çıkmaya çalışan burjuva sınıfı arasındaki çatışmalara sahne olmuştur.

Osmanlı’da Siyasal Kültür

• Korkut Boratav

• Bürokrasi maaşlı çalışan bir grup, devlet adına iş yapar

• Osmanlı’da kamu finansmanının 19. yy’da giderek tarımsal

üretime daha da az bağımlı hale gediğini göz önünde

bulundurursak,

• Bürokrasiye köylüden doğrudan artı-değer alan bir sosyal sınıftır demek oldukça yanlış olacaktır.

22

Osmanlı’da Siyasal Kültür

• Dil (Osmanlıca, Farsça, Türkçe)

• Bireycilik X Toplumculuk

Bağımlı Sivil Toplum Unsurları

24

Bağımlı Sivil Toplum Unsurları

• Osmanlı’nın şehirleri

• Temelde bürokrasinin ve ordunun merkezini oluşturmaktaydılar.

• Eyalet, sancak, vilayet vs.

• Sanayiye bağlı büyüme: Manchester, İstanbul

• İdari yönetime bağlı büyüme: Calcutta, Ankara

Bağımlı Sivil Toplum Unsurları

• Halil İnalcık

• Osmanlı şehirlerinde 4 sosyal grup:

• Kalem – Kılıç Ehli

• Bürokrasi

• Ordu

• Reaya

• Çiftçi

• Vergi Memurları

26

Bağımlı Sivil Toplum Unsurları

• Millet sistemi

• Islahat Fermanı (1856)

• Loncalar

• Ticaret

• Din

• Bizans etkisi

• Ulema

Bağımlı Sivil Toplum Unsurları

• Ulemanın iki görevi

• Vergi toplamak

• Eğitim faaliyetlerini yerine getirmek

28

Bağımlı Sivil Toplum Unsurları

• Ayanlar

• Taşrada tımar sisteminin bozulması sonucunda kendiliğinden ortaya çıkan zengin ve soylu kesim.

• 19. yy itibariyle bir güç odağı haline geldi.

• Ancak bunlar merkezi idarenin bir yansımasıydı. Güçlenmeye başlayınca da II. Mahmut tarafından güçleri kırıldı. Avrupa’daki feodal beyler yada aristokrasi gibi bir varlık gösteremedi.

• Sened-i İttifak 1808

• Kanun-i Esasi 1876

• Meclis-i Ayan (Lordlar Kamarası)

• Meclis-i Mebusan (Avam Kamarası)

Bağımlı Sivil Toplum Unsurları

• Kısaca bu kurumların hepsi: millet, şehir, lonca, ticaret, din, eşraf, ayan; ancak devlete bağımlı ve güdümlü kuvvetler olabilmişlerdir.

• Merkezi idarenin taşradaki işlerini halletmişlerdir.

• Kendinden menkul değillerdir.

• Aristokrasi ve burjuvazi gibi sınıf bilici içermeyen kesimlerdir.

• Dolayısıyla sivil toplum açısından eksik unsurlardır.

30

Osmanlı’da Modernleşme

Çabaları

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• Haldun Gülalp

• Osmanlı’da modernleşmeyi 3 dönemde inceleyebiliriz:

• 1789-1839 Yeniden organize olma (reorganisation)

• 1839-1908 Restorasyon (restoration)

• 1908-1923 Devrim (revolution)

32

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• III. Selim 1789-1807

• 1789?

• Nizam-ı Cedid (yeni düzen) reformları

• Kabakçı Mustafa İsyanı

• Yeniçeriler tarafından darbe yapıldı ve öldürüldü

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• IV. Mustafa 1807-1808 – Nizam-ı Cedid reformlarını iptal etti

• 14 ay sonra öldürüldü

• II. Mahmut 1808-1839

• Sened-i İttifak

• 1826 Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması

34

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• Abdülmecit 1839-1861

• Tanzimat Fermanı

• Tüm vatandaşların can, mal ve namus güvenliğinin sağlanması,

• Hiç kimse yargılanmadan idam edilemeyecek (Hukuk devleti),

• Zorunlu askerlik,

• Herkes mal ve mülk sahibi olabilir ve bunu miras olarak bırakabilir (Özel mülkiyetin güvence altına alınması)

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• Islahat Fermanı 1856

• Millet sistemi bozuldu

• Gayri-müslimler için eşit vatandaşlık

36

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• Abdülaziz 1861-1876

• İlk yurtdışı gezisi

• Genç Osmanlılar (1865)

• Mithat Paşa

• 1876’da darbe yaptılar.

• Önce V. Murat başa geçirildi.

• 3 ay sonra anayasayı ilan etme sözü ile II. Abdülhamit başa geçti.

• Abdülmecit gözaltında ‘intihar’

etti.

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• II. Abdülhamit 1876-1909

• Kanun-i Esasi’yi ilan etti (1876)

• 1877’de iki kamaralı meclis toplandı

• Hemen ardından Mithat Paşa’yı sürgüne yolladı

• 93 Harbini (1878) bahane ederek meclisi kapattı ve anayasayı rafa kaldırdı

• 1908’e kadar mutlakiyet halinde yönetti

38

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• Genç Türkler (Jön Türkler)

• Ordu ve Bürokrasi içinde gizlice örgütlenen bir grup

• 1908 devrimi

• Anayasa tekrar yürürlüğe konuyor

• Sultan sembolik bir makama dönüşüyor

• Güç Meclis’e dolayısıyla Jön Türk güdümündeki İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne geçiyor

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

40

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

25 Temmuz 1908 The New York Times

• SULTAN PANİK İÇİNDE ANAYASAYI (GERİ) VERDİ

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

42

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• 1908-1909 arası çok özgür

• 31 Mart Ayaklanması

• II. Abdülhamit tahtı bırakıyor

• Ayaklanmayı bastıran Mahmut Şevket Paşa, Başbakan yani Sadrazam oluyor

• Mahmut Şevket Paşa’nın ses kaydı

• 4 ay sonra suikast ile öldürülüyor

44

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• I. Dünya Savaşı

• Kurtuluş Savaşı

• Cumhuriyet

46

Osmanlı’da Modernleşme Çabaları

• Moderleşme çabaları hep devlet merkezli, sivil toplum merkezli değil

• Çünkü sivil toplum yok denecek kadar az ve güçsüz

Osmanlı’da Aydın-Bürokrat İktidar

48

Osmanlı’da Aydın-Bürokrat İktidar

• Kemal Karpat

• 19. yy’ın ikinci yarısından

(Genç Osmanlılar) 1940’ların sonlarına kadar entelektüel- bürokrat kesimin elitist

felsefesi, karşısında orta

sınıfların pragmatik, faydacı ve liberal politikalarıyla, dinsel muhafazakar kesimin

geleneksel değerlerini buldu.

Sonuç

50

Osmanlı’da Devlet-Sivil Toplum İlişkileri

• Nasıl bir okuma?

• Devlet X Sivil Toplum

• Merkez X Çevre

• Saray X Taşra

• Bürokrasi X Halk

• Elitler X Orta Sınıf

• Sekülerler X Dindarlar

Osmanlı’da Devlet-Sivil Toplum İlişkileri

• Soru: Osmanlı Devleti’nde devlet ve sivil toplumun ilişkisinin nasıl bir dinamiği olduğunu sebepleriyle anlatınız.

• Soru: Osmanlı Devleti’nde merkez-çevre ilişkileri şeklinde özetlenebilecek devlet-sivil toplum okumasına alternatif bir okuma geliştiriniz. (İpucu: Gramsci)

52

Teşekkür Ederim.