ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ

ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ

T.C.

Efeler Belediyesi

Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayını

KASIM 2014

ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ

Hazırlayan Ramazan KAYRAK

Psikolog

T.C.

Efeler Belediyesi

Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayın 2

KASIM 2014

SUNUŞ

Ülkemizin nüfusunun % 10’u- nu oluşturan engelli yurttaşları- mızın sorunlarının çözülmesi, yaşam kalitesinin yükseltilmesi ve bunun için doğru politika- lar , kalıcı çözümler üretmek hepimizin ortak sorumluluğu- dur.

Efeler Belediyesi olarak mis- yonumuzda belirttiğimiz gibi, Toplumcu Belediyecilik anlayı- şının gereği olarak “Katılımcı”

ilkemiz doğrultusunda engellilere kaliteli bir kentte yaşam sür- dürebilmeleri, kendine yeterli, üretken bağımsız bireyler haline gelmeleri ve buna uygun hizmetler sunulması amaçlanmaktadır.

Sunmakta olduğumuz hizmetlerin başında, engelliler alanında faaliyet gösteren sivil toplum örgütlerinin desteklenmesi gel- mektedir.

Bu nedenle Efeler Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Mü- dürlüğü tarafından hazırlanmış olan bu kitapçık engelli yurttaşla- rımıza yönelik bir adım olarak daha güçlü bir toplum bilincine katkıda bulunmaya yardımcı olmayı amaçlamıştır

Bu kitapçığın herkese yardımcı olması dileğiyle…

M.MESUT ÖZAKCAN T.C. EFELER BELEDİYE BAŞKANI

1

ÖN SÖZ

Dünyanın diğer ülkelerinde olduğu gibi, ülkemizde de engelli bireylerin bulun- dukları konum ve yaşam standartları, en önemli toplumsal sorunlardan birisidir.

Bilindiği gibi dünya nüfusunun yaklaşık %11’i (650 – 700 milyon kişi) ülkemiz insanlarının ise yaklaşık %13’ü (9 milyona yakın insan) engelli bireylerden oluşmakta- dır. Genel nüfus içinde engellilik oranı erkeklerde %11,10 iken, kadınlarda % 13,45’tir.Ege bölgesinde engellilik oranı ise %11,86’dır.

Ülkemizde bulunan yaklaşık 9 milyon engelliden ancak 350 bin kadarına özel eğitim ve rehabilite hizmeti verilebilmektedir. Evde bakım, engelli maaşı, iş ve rehabili- te hizmetleri gibi olanaklardan yararlananların toplamı ise 670 bin dolayındadır. 9 mil- yon engelliden ne yazık ki ancak %7,2’sine ulaşılabilmiştir. Bu oranın ne kadar yeter- siz olduğu, açıkça ortadadır.

Engellilerle birlikte yaşayan anne – baba ve eğitimcilerin, engelli bireyin özellik- leri, kapasitesi ve sorunları konusunda bilinçli, bilgili ve donanımlı olmaları son derece önemlidir. Çünkü ‘’bilgi’’ çağımızın en önemli gücüdür.

Engelli bireyi eğitmek, yaşam koşullarını iyileştirmek, kendi kendine yetebilirliğini arttırmak, onu üretken ve verimli kılabilmek için, daha çok çabaya ve özel alan çalış- malarına gerek duyulmaktadır.

Bu kitapçık, engelli çocuğu olan anne – babalar ve onlarla birlikte çalışan eğitim- cilerin yararlanabilmesi amacıyla temel bilgileri içeren bir kılavuz niteliğinde hazırlan- mıştır.

Yaşamı birlikte paylaşabilmek ve engelsiz kılabilmek umuduyla…

Ramazan KAYRAK Psikolog

2

ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ

Bu çocukların tümü için geçerli olabilecek özelliklerden söz edilemez. Ancak yine de sıklıkla gözlenen bazı ortak özelliklerden söz etmek mümkündür.

Öğrenme : Öğrenme yetenekleri, yaşıtlarının gerisindedir. Zihinsel iş- levlerde gerilik ve uyumsuz davranışlar, en belirgin özellikleridir.

Dikkat Yetenekleri : Dikkatleri dağınık ve kısa sürelidir. Bu durum, öğ- renme verimini olumsuz etkilemektedir.

Anımsama Yetenekleri : Genellikle kısa süreli bellekteki bilgileri uzun süreli belleğe aktarmada sıkıntı yaşarlar. Ancak uzun süreli bellekte, bir so- run yaşamazlar. İyice öğrendiği bir bilgiyi, uzun süre anımsayabilirler.

Akademik Başarı : Akademik başarı becerileri, yaşıtlarının gerisindedir.

Özellikle okumada ve okuduğunu anlamada belirgin bir başarısızlık görül- mektedir.

Dil ve Konuşma : Dil ve konuşma gelişimlerinde gecikme, ilk basamak- larda takılma sorunu yaşarlar.

Mesleki Uyum ve Başarı : Hafif düzey zihinsel engelli bireyler, yoğun beceri gerektirmeyen veya karmaşık işlemi olmayan bir işte çalışabilirler .İş ortamı ya da mesleklerine uyum sağlayabilirler. Ülkemizde, bu çocukların yaklaşık 3’te 1’inin bir işte çalıştıkları saptanmıştır. Orta ve ağır düzeyde zi- hinsel engellilerin bir meslek edinmeleri daha güçtür. Bu çocuklar ancak baş- kalarının rehberliği ve denetiminde ( korumalı iş yeri) çalışabilmektedir.

Kişilik ve Sosyal Özellikleri : Geçmişte yaşadıkları başarısızlıklardan dolayı saygılı, yoğun yetersizlik ve engelleme duygusu içindedirler. Özgüven- leri azdır ve kendilerini ifade etmede zorlanırlar. Bu çocuklarda kişilik ve sos- yal sorunlara daha sıklıkla rastlanmaktadır.

3

ZİHİNSEL ENGELLİLERİN EĞİTİMİ

Hafif Düzey Zihinsel Engellilerin ( Eğitilebilirlerin ) Eğitimi :

I. Görünüşte diğer çocuklardan hiçbir farklılık göstermezler. Bu nedenle çoğu kez okulun ilk yıllarında fark edilirler. Zihinsel engelli çocuk gelişemez ço- cuk değildir. Yaşıtlarının gelişim özelliklerini geriden izleyen çocuktur. Hafif zihinsel engellilerin normal diğer yaşıtlarıyla birlikte aynı ortamda eğitim almalarına KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİ denir. Kaynaştırma eğitiminin ama- cı, yetersizliği olan çocuğu diğerlerinin düzeyine getirmek değil; onun yete- nek, ilgi ve kapasitesini en iyi şekilde kullanarak yaşamını kolaylaştırmak- tır. Zihinsel engelliklerin % 90 ‘ nını hafif zihinsel engelliler ( eğitilebilirler ) oluşturmaktadır.

4

Zeka Bölümü

Puanları Zeka Düzeyi Gidebileceği Eğitim Kurumu

110-90 Normal Zeka Normal Sınıfta Eğitim

89-70 Sınır Zeka ( Ağır Öğrenir ) Normal Sınıfta Eğitim

69-50 Hafif Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği

Kaynaştırma Eğitimi - Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi

49-35 Orta Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği

Özel Eğitim Sınıfı veya Kaynaştırma Eğitimi - Özel Eğitim ve Rehabilitasyon

Merkezi

34-20 Ağır Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği

Eğitim Uygulama Okulu - Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi

19-0 Çok Ağır Düzeyde

Zihinsel Engelli Klinik Bakım - Evde Bakım

KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNDEKİ HAFİF ZİHİNSEL ENGELLİLERİN ÖZELLİKLERİ

5

Tanı ( Teşhis) Nasıl Konulur, Nasıl Karar Veri- lir?

 Rehberlik ve araştırma merkezinde veya uzmanlaş- mış psikolog, özel eğitim uzmanlarınca uygulanacak bireysel ve grup zekâ testleri ve uyumsal davranış ölçeği sonuçlarına göre

Okul Döneminde Başlıca Belirtiler, Nelerdir?

 Okula başladıklarında, okuma-yazma ve aritmetiğe hazır değildirler.

 Zekâ yaşları takvim yaşının gerisindedir. Örneğin; 8 hatta 11 yaşına kadar okuma-yazma veya aritmetiği öğrenemezler.

 Zihinsel gelişim hızları, yaşıtlarının yarısı veya dörtte biri oranına eşittir.

Örneğin; 4-5. sınıftakilerin, henüz 1. veya 2. sınıf dü- zeyinde okuma yazma becerisi kazandıkları görül- mektedir.

 Dikkatleri kısa ve dağınıktır. Sürekli teşvik ve destek ister.

 Konuşmaya çoğunlukla geç başlamışlardır ve yaşıtla- rıyla anlaşmada güçlük çekerler.

 Kendinden küçüklerle oynamayı ve ilişkiler kurmayı severler.

 Kolay yorulur ve bir işin sonunu getirmede zorlanırlar.

 Yeni durumlardan hoşlanmazlar, uyum sağlamada zorlanır ve grup çalışmaları zayıftır. Edindiği bilgileri bazen aktarmakta (transferde) zorlanır.

 Somut şeyleri daha çabuk ve kolay öğrenirler.

 Soyut şeyleri çok geç ve güç öğrenirler.

 Gördüğü ve öğrendiği şeyleri çabuk unuturlar ve kısa süreli bellekleri zayıftır.

6

 Geç ve güç dostluk kurarlar.

 Aşırı duyarlı, çabuk incinen ve pasif saldırgan özelliktedir- ler.

 Kendilerine güvenleri azdır, bağımsız davranıştan çekinir- ler. Çekingen, içe dönük ve endişelidirler.

 Kendilerini ve duygu-düşüncelerini ifade etmekte zorlanır ve birçok bozukluk gösterirler.( Kızgınlık, kırıp-dökmek, öfke nöbetleri gibi )

 Zaman zaman aşırı duyarsız ve başkalarına ilgisiz ve saygısız olabilirler.

 El-göz koordinasyonu ve hareketliliğinde zorlanırlar.

 İlgileri kısa sürelidir. Gelecekle değil, yakın zamanla ilgile- nirler.

 Sorumluluk almaktan çekinirler ve başkalarınca yönlendi- rilmek isterler.

 Zaman kavramını geç ve güç kavrarlar.

Dikkat Çekici Başka Özellikleri Ne- lerdir?

 Büyük ve küçük kaslarını kullanma becerileri, yaşıtlarının gerisindedir.

 Sık sık hastalanırlar.

 Öz bakım becerileri yeterli düzeyde değildir.

 Yersiz korku ve endişeleri olabilir.

 Oyun kurmada ve kurallara uymada zorlanırlar.

 Bencildirler. Genelde durgundurlar.

 Bedensel gelişimleri yaşıtlarının gerisinde olabilir.

 Algılama, kavram ve tepkileri, ifade edici dilleri sınırlı ve basittir.

 Kendi başlarına bir şey yapma ve sürdürme isteği duy- mazlar.

 Yürüme, koşma, durma, oturma ve dengede bozukluk görülebilir

7

Neleri Yapabilirler ( kapasiteleri ) ?

 Kendi bakımlarını yapabilirler.

 Bisiklet, paten vb. gibi araçları kullanabilirler.

 Okuma-yazma ve aritmetik işlemlerden toplama, çıkarma ve sınırlı düzeyde çarpma öğrenebilirler.

 Kent içinde ulaşım araçlarından yararlanabilirler.

 Telefon ve yazılı diğer araçları kullanabilirler.

 Toplumsal kuralları öğrenir ve uyumlu bir yaşam sürdüre- bilirler.

 3. – 4. sınıf düzeyinde akademik becerilere ulaşabilirler (en fazla)

 Karmaşık beceri gerektirmeyen birçok işte çalışabilir ve meslek edinebilirler.

 Bir işi önce parça parça, sonra bütün olarak öğrenirler.

 Özellikle beden gücü gerektiren işlerden hoşlanırlar.

 Parayı kullanmayı ve kendi başlarına alışveriş yapmayı öğrenebilirler.

 Saati okumayı ve zaman kavramını öğrenebilirler.

 Maddi ve somut işlemlerden hoşlanırlar.

 Tekdüze ve basit işlerden hoşlanırlar.

 Yavaş düşünüp yavaş kavradıkları için sözel değil, uygu- layarak öğrenmeyi severler.

 İşlerine oldukça bağlı ve disiplinli çalışırlar.

 Başardıklarında gurur duyarlar ve daha başarılı olmak isterler.

Neleri Yapamaz veya Yapmada Zorlanırlar?

 Yardımsız bir kentten diğerine gidemezler.

 Soyut ve felsefi kavramları öğrenmede zorlanırlar.

 Eğitimde sık sık tekrara gereksinim duyarlar.

 Toplama-çıkarma ve sınırlı düzeyde çarpma öğrenebil- melerine karşın bölme işlemini öğrenmeleri çoğunlukla beklenmez.

 Yüksek beceri gerektiren, karmaşık işlerde çalışamazlar.

 Bankacılık olanaklarından yararlanmada zorlanırlar.

 Yoğun dikkat ve yüksek risk taşıyan işlerde başarılı ola- mazlar.

KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNİN ÖNEMİ VE ÖZELLİKLERİ

8

 Karmaşık planlama ve beceri gerektiren etkinlikleri ger- çekleştiremezler.

 Başarısız olduklarında her an güvenlerini yitirip, geri adım atabilirler.

Kaynaştırma Eğitimi Nedir?

 Yetersizliği veya özel eğitime gereksinimi olan öğrencile- rin yetersizliği olmayan akranlarıyla birlikte, aynı kurumda eğitim almalarına KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİ denir.

Kaynaştırma Eğitiminin Amacı Nedir?

 Bu eğitimin amacı, yetersizliği olan çocuğu, diğer normal çocukların düzeyine çıkarmak değil; engelli çocuğun ka- pasitesini ulaşabileceği en üst düzeye çıkarmak ve gele- cekteki yaşantısını en verimli hale getirebilmektir.

Kaynaştırma Eğitimine Kim- ler Alınmalı- dır?

 Uzmanlarca tanısı konulmuş, hafif ve orta düzeyde zihin- sel yetersizliği sorunu olan çocuklar, kaynaştırma eğitimi- ne alınmalıdır.

Kaynaştırma Eğitimi, Hangi Yaş ve Sınıfla- rı Kapsar?

 37-66 aylık, özel yetersizliği olan çocukların okul öncesi eğitimi zorunludur. Okul öncesi dönemde öncelik kaynaş- tırma eğitimidir. Ayrıca özel eğitim sınıfları da açılabilir.

RAM Raporu ve velisinin onayı doğrultusunda, eylül ayı sonu baz alınarak okul öncesi eğitimi 78 aya kadar uzatı- labilir.

 Özel çocuklar için zorunlu eğitim, okul öncesi dönemde başlayıp, orta öğretim süresi sonuna dek uzanır.

(12.sınıfın sonuna kadar)

 İlkokul ve ortaokul ( 1-4. sınıf ve 5-8. sınıf ) programını bitirenler, durumlarına göre genel / meslek / teknik lisele- re yönlendirilirler. İlkokul ve ortaokulu tamamlayamayan- lar, açık öğretim ortaokuluna devam ederler, yaş sınırı aranmaz.

KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNDE NELER DİKKATE ALINMALIDIR ?

 Her kaynaştırma öğrencisi için ayrı bir bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP ) hazırlanmalıdır.

 Kaynaştırma öğrencileri sınıflara dağıtılırken; o sınıf için tek bir ye- tersizlik türüne göre yerleştirme yapılmalıdır.

 Çocuklara başarabilecekleri görevler verilmeli ve başarısı ödüllen- dirilmelidir.

 Çocuklar başarısız oldukları noktada bırakılmamalı, gerekli destek ve yardım sağlanmalıdır.

 Her aşamada çocuğu güdüleyici, teşvik edici sözler kullanılmalı, kendilerine güvenleri arttırılmalıdır.

 Yetersizliği ve sorunu ne olursa olsun, durumu olduğu gibi kabul ederek, çocuğun kişilik özelliklerine saygı gösterilmelidir.

9

Sınıf Mevcutları

Okullarda, bir sınıfta en fazla 2 öğrenci olacak şekilde eşit olarak dağılımı yapılır.

Okul öncesi sınıflarda:

1 özel öğrenci varsa, mevcut 20

2 özel öğrenci varsa, mevcut 10 olarak düzenlenir.

b ) İlköğretim sınıflarında: 1 özel öğrenci varsa mevcut 35, 2 özel öğrenci varsa mevcut 25 olarak düzenlenir.

c ) Özel eğitim sınıflarının mevcudu şöyledir:

Okul öncesi ve ilköğretimde en çok 10öğrenci Otistik çocuklardan oluşuyorsa en çok 4 öğrenci.

Öğrencinin Başarısını Değerlendirme

Öğrenci ,normal öğrencilerle kaynaştırma eğitimine devam ediyorsa, bu sınıfın müfredatına göre değerlendirme yapılır.

Ancak değerlendirmelerde BEP ( Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı ) dikkate alınır. Sınav, ödev ve etkinliklerde bazı özel hak veya düzenlemelerden yararlanırlar.

 Çocuğun aynı sınıfta birlikte olacağı sınıf arkadaşları durumdan haberdar edilmeli, olumlu tutum ve davranışlar göstererek, yardımcı olmaları sağlanmalıdır.

 Sık sık gerekli tekrar ve özetlemelere gidilerek, öğrenme pekiştiril- melidir.

 Kaynaştırma öğrencileri sözel öğrenmede başarısız olurlar. Bu ne- denle, yaparak ve yaşayarak öğrenme tekniği kullanılmalıdır.

 Derslerde öğrenciyle sürekli göz teması kurulmalı, olumsuz yönler- den çok olumlu yönleri ön plana çıkarılmalı, cezadan çok ödül yön- temi kullanılmalı, çocuğa geri bildirimler verilmeli, çocuk ve aile geli- nen düzey hakkında sık sık bilgilendirilmelidir.

 Kaynaştırmada 1. kademe için gülümseme, ilgi gösterme, yanına oturma, alkışlattırma gibi sosyal pekiştireçler; 2. kademe için de not verme, kitap, pul, yıldız gibi sembol pekiştireçler kullanılmalıdır.

ZİHİNSEL ENGELLİLERİN EĞİTİMİ HANGİ DÜZEYDE OLMADIR ? A ) Hafif Düzeyde Zihinsel Engelliler İçin:

Hafif düzeyde zihinsel engelli çocuklara, normal ve özel sınıflarda okul önce- si, ilkokul, ortaokul ve lise düzeyinde eğitim sağlanmaktadır.

1 ) Okul Öncesi Eğitimde

Bu dönemde çocuğa ( 4-6 yaş ) ileride akademik öğrenmeler için gerekli ola- cak hazırlık becerileri kazandırılmalıdır.

Bu Beceriler: Sessiz biçimde oturma ve öğretmeni izleme / verilen emir- leri yerine getirme / işitsel ve görsel uyaranları ayırt etme / dil gelişimi / kaba ve küçük kas becerileri

( kalem tutuma, makasla kesme vb. ) / öz bakım becerileri / ( el-yüz yıkama, ayakkabı giyme-bağlama, düğme-fermuar açma vb. ) / grup içinde ilişkide bulunma ve uyum sağlama …

2 ) İlkokul Devresi ( 1-4 sınıf )

Çocuğun durumuna göre BEP ( Bireyselleştirilmiş eğitim programı ) hazırlan- malıdır.

Bu dönem çocukları 6-10 yaş olmasına karşın, zeka yaşları 4-6 düzeyinde olmaktadır.Bu nedenle uygulanacak eğitim programı, normal çocukların okul öncesi eğitim programı düzeyinde olmalı ve yine akademik hazırlık çalışma- larına devam edilmelidir.

Bu devrede akademik çalışmalara ne ölçüde yer verileceği, çocuğun duru- muna göre değişmektedir. Ancak bu dönemde sosyal becerilere daha çok önem verilmesi daha yararlı olacaktır.

10

11

3 ) Ortaokul Devresi ( 5-8. Sınıf )

Bu dönemde okullarda akademik çalışmaların yoğunluk kazanması ve bu çalışmaların daha ileri düzeyde zihinsel işlev gerektirmesi, hafif düzey zihin- sel engelli çocukların daha kolay ayırt edilmelerini sağlamaktadır.

Ortaokul devresi eğitim programlarında çocuğun BEP’ine uygun sosyal- kişisel-fiziksel çevresini tanıması ve uyumu, işlevsel akademik beceriler (okuma-yazma-aritmetik kazanması hedeflenmelidir.

İşlevsel Akademik Beceri Çalışmaları: Telefonu kullanma / gazete oku- ma / Sokak ve yön tabelalarını okuma / para hesabı ve parayla alışveriş / uzunluk-ağırlık ölçülerini tanıma gibi günlük yaşama uyumu sağlayıcı bilgi ve becerileri içermelidir. Bunun yanında akademik hazırlık çalışmalarına da yer verilmelidir.

4 ) Lise Devresi ( 9-12. Sınıf )

Bu çocuklara geçmişte ilkokul düzeyinde sağlanan eğitim olanakları, günü- müzde ortaokul ve lise düzeyine kadar ulaşmıştır.

Bu dönemde akademik hazırlık çalışmaları azalırken, işlevsel akademik be- cerilere ve sosyal-iş becerilerine yönelik çalışmalar ağırlık kazanmalıdır Günümüzün iş kolları daha fazla beceri isteyen, daha karmaşık bir özellik göstermektedir.

Bu da zihinsel engelli çocukların iş eğitiminden geçmelerini gerekli kılmakta- dır. Bu yüzden ortaokul ve lise sınıflarında iş eğitim programına yer verilmesi son derece önemlidir. İş eğitimi programı, sırasıyla şunları içermelidir:

a ) İş kolları ve gerekli beceriler konusunda çocuğu bilgilendirmek b ) Farklı işlerde çalıştırarak çocuğun yetenek ve ilgi alanını belirlemek c ) İlgi duyduğu ve yetenekli oluğu alanda çocuğa gerekli iş becerilerini ka- zandırmak

d ) İş yerinde karşılaşabileceği sorularda yardımcı olmak veya daha ileri iş eğitimi sağlamak.

B ) Orta Düzeyde Zihinsel Engeliler İçin :

Orta düzeyde zihinsel engelli çocuklara verilen eğitim, hafif düzeyde zihinsel engelli çocuklara verilen eğitime benzer özellikler göstermektedir.

Bu çocukların eğitim programlarında akademik beceri çalışmalarına daha az zaman ayrılmalı; çocuğun sosyal çevresine uyumu ile günlük yaşam ve iş becerilerini geliştirici çalışmalara ağırlık verilmelidir.

12

Orta düzeyde zihinsel engelli çocuklara, okul öncesi sınıflar ile ilk ve ortaokul sınıfları düzeyinde eğitim olanakları sağlanmaktadır. Bu eğitim, genellikle özel sınıf, özel eğitim ve rehabilitasyon,özel eğitim okulu ve korumalı iş yerle- rinde verilmelidir.

1 ) Okul Öncesi Sınıflar

Bu dönemde, aile eğitimi önemli bir yer tutmaktadır. Böylece ailenin eğitime etkin bir şekilde destek olması amaçlanmaktadır. Bu dönemdeki eğitimin amacı, çocuğun düzey ve kapasitesinin arttırılmasıdır.

2 ) İlkokul ve Ortaokul Sınıfları

Bu dönemdeki eğitim, orta düzeydeki zihinsel engelli çocukların günlük yaşa- mı ve işle ilgili becerilerini geliştirmek, mümkün olduğunca bağımsız olmaları- nı sağlamaya yönelik olmalıdır.

Bu çocukların eğitiminde işlevsel akademik becerilere de yer verilmeli, ancak özellikle ilkokul sınıfında iş öncesi eğitimine, ortaokul sınıflarında ise iş eğiti- mine daha fazla önem gösterilmelidir.

Bunların dışında orta düzeyde zihinsel engelli çocukların iş eğitimlerini ger- çekleştirmek için düzenlenmiş, eğitim ağırlıklı iş yerleri yani korumalı işyerleri de söz konusudur.

Başka bir uygulama örneği de okul-yarı zamanlı işyeri çalışma programıdır.

Genellikle ilkokulun ileri sınıflarında uygulanan bu program, çocuk bir yandan iş eğitiminden yararlanırken, bir yandan da gerçek bir işyerine yerleştirilmek- tedir. Böylece verilen eğitimin sonucu ve verimi adım adım izlenebilmektedir.

C ) Ağır ve Çok Ağır Düzeyde Zihinsel Engelliler İçin :

Geçmişte bu çocukların eğitimi hep göz ardı edilmiştir. Son yıllarda bu çocuk- lara da özel eğitim olanakları sağlanmaktadır.

Ağır düzeyde zihinsel engelli çocuklar, özel gündüzlü ya da yatılı okullardan veya özel eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerinden, hatta özel eğitim sınıfların- dan yararlanmaktadırlar.

Bu çocukların eğitiminde daha çok öz bakım, dil ve hareket (ince ve kaba motor) geliştirici çalışmalar yapılmalıdır.

Günlük uyum işlevlerinde ‘’24 saat geri‘’ olarak nitelendirilen bu çocuklarda, ağır derecede olumsuz davranışlar oldukça yaygındır. Bu uyumsuz davranış- ların başında el çırpma, gözleri ovuşturma, sallanma, saçını çekme, kafasına vurma, giyeceklerini yırtma gibi zararlı ve basmakalıp davranışlar gelmekte- dir. Eğitimin amacı, öz bakım becerilerini geliştirmek ve zararlı basmakalıp davranışları yok etmek veya azaltmak olmalıdır.

13

ANNE – BABA ve EĞİTİMCİLERE ÖNERİLER

 Zihinsel engelli çocuk, akranlarına göre daha sınırlı öğrenme ve gelişim özellikleri gösterir. Akranlarını geriden izler ve özel destek ve eğitime ge- reksinim duyar.

 Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklar, Yaşıtlarının ortalama % 40 kapasitesine sahiptir. Uygun eğitim ve özel destekle en çok 11–12 yaş düzeyinde (3.–4. sınıf düzeyinde) akademik becerilere ulaşabilirler.

Örneğin akranlarının 1.sınıfta 4–5 ayda öğrendiği bilgi ve becerilere, an- cak 4–5 yılda ulaşabilirler.

Bu nedenle aceleci, zorlayıcı olunmaması gerekir.

 Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olanlar, normal eğitim sınıflarından çok, bireysel özel eğitim çalışmalarıyla yol alabilirler.

 Sabırlı , anlayışlı ve ödüllendirici olunmalıdır.

 Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklar için mutlaka BEP hazır- lanmalı ve BEP’te hedeflenen amaçlar doğrultusunda çalışma yapılmalı- dır.

 Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklar sınıfın en önünde oturtul- malı, kısa süreli özel çalışmalar yapılmalı ve daha kısa özel ödevler veril- melidir.

Ayrıca bu çocuklar için yazılı sınavlardan çok, kısa süreli sık sık sözlü sınav- lar yapılmalıdır. Yabancı dil dersinden ve mümkünse bitişik el yazısından muaf tutulmalıdır.

 Okul başarıları BEP’te belirlenen amaçlar ölçüt alınarak, özel olarak de- ğerlendirilmelidir.

 Kaynaştırma eğitimi yoluyla bu çocukların sınıfta kalmaksızın, 12. sınıfın sonunda bir lise diploması alması ve bir iş–güç sahibi olabilmesi sağlan- malıdır.

 Hafif düzeyde zihinsel engelli çocuklar, ilkokul 3.–4. sınıf düzeyinde bilgi ve beceriye ulaşabilmekte ve basit, dikkat gerektirmeyen, kaba beden gücüne dayalı mesleklerde başarıyla çalışabilmektedir. Desteğe gerek duymadan ya da çok az destekle yaşamlarını sürdürebilirler.

14

 Hafif düzeyde zihinsel engelli çocuklar, ilgi –yetenek ve sınırlılıkları ile dik- kat dağınıklığı da dikkate alınarak, hesap kitap gerektirmeyen uygun iş ve mesleklere yönlendirilmelidir.

 Okula ve bunun yanında özel eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerine aksat- madan devam etmeleri sağlanmalıdır. Bu çocuklar için hem okul hem de özel eğitimin kesintisiz sürdürülmesi son derece önemli ve yararlıdır.

 Engelli çocuklar için verilen RAM raporu, çocuğun adeta sigortasıdır. RAM raporu, yalnızca özel eğitim için değil, aynı zamanda okuldaki kaynaştırma eğitimi haklarını güvence altına almaktadır. Bu raporun ara verilmeden, 12. sınıfın sonuna dek alınması son derece önemlidir.

 Zihinsel engelli çocuklarda özellikle ergenlik döneminde davranış ve uyum bozuklukları artabilir. Bu dönemde uzmanlarla iş birliğine gitmek ve gerek- tiğinde ilaç tedavisinden yararlanmak gerekebilir.

 Orta düzeyde zihinsel engelli bireyler için kaynaştırma eğitiminden çok, özel eğitim sınıfları ve özel eğitim rehabilite hizmetleri önerilmektedir.

 Orta düzeyde zihinsel engelli çocuklar, yaşıtlarının %20-25 kapasitesine, yani en çok 7–8 yaş düzeyinde bir zeka düzeyine ulaşabilmektedir. Bu çocukların okuma – yazma, matematik gibi akademik becerileri öğrenmesi, son derece sınırlıdır. Bazı işaret, sayı ve sözcükleri öğrenmeleri mümkün- dür.

 Orta düzeyde zihinsel engelli çocuklar, basit ve mekanik (paketleme, taşı- ma, yapıştırma, sökme, takma gibi) işleri öğrenip başarıyla çalışabilirler.

 Bu çocukların eğitimlerinde akademik becerilerden çok, günlük yaşam ve sosyal beceriler ile iş eğitimi hedeflenmelidir.

 Ağır düzeyde zihinsel engelli çocuklar ise, yaşıtlarının %10 – 15 kapasite- sine (3 – 5 yaş düzeyine) ulaşabilirler. Yürüme, hareket etme gibi motor becerilerde veya dil – konuşma gelişiminde önemli bir gecikme de görüle- bilir.

 Bu çocukların eğitimlerinde akademik beceriler (okuma – yazma – mate- matik vb.) kazanmaları beklenmemektedir.

 Ağır düzeyde zihinsel engelli çocuklara, özbakım becerileri, kendini tehli- kelerden koruma, iletişim kurma, kendini ifade edebilme, basit kurallar ile çok basit iş becerileri gibi sınırlı beceriler öğretilebilir.

 Zihinsel engel, zamanla geçen veya normale dönen bir durum değildir.

Yaşam boyu kendi yaşının gerisinde bir zeka düzeyine sahip birey oldu- ğu unutulmamalıdır. Uzun çaba ve özel eğitim çalışmalarıyla sınırlı da olsa belirli bir düzeye ulaşabilirler. Bu nedenle zihinsel engelli bireylerin eğitimlerinde asla zorlayıcı ve aceleci olunmamalıdır. Son derece saf ve dürüsttürler. Kötü niyeti ve tehlikeleri algılamakta zorlanırlar. Bu nedenle aile yakınlarının gözetim ve denetiminde bulundurulmaları gerekebilir.

 Zihinsel engelli bireylerin mümkün olduğunca erken yaşta tanı konula- rak, özel eğitime yönlendirilmeleri son derece önemlidir.

“ÖNYARGI EN BÜYÜK ENGEL’DİR”

15

T.C.

Efeler Belediyesi

Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayını ÜCRETSİZDİR

KASIM 2014