vergi raporu MAKALELER sayı : 190 • temmuz 2015

(1)

VERGİ GELİRLERİ Ö ZELİNDE İL ve BÖLGE BAZINDA KAMU GELİRLERİ, HARCAMALARI ve HİZM ETLERİNİN KARŞILAŞTIRMALI

ANALİZİ: VERİM LİLİK AÇISINDAN DEĞERLENDİRME

COMPARATIVE ANALYSIS OF PUBLIC REVENUES, EXPENSES AND SERVICES REGARDING TAX REVENUES AT PROVINCIAL

AND REGIONAL LEVELS: AN EVALUATION FROM EFFICIENCY POINT OF VIEW

Ersan O Z () Hüseyin KUTBAY(*

O Z

Çalışmada 2013/2014 yıllarında devletin kamu hizmetlerini yerine getirebilmesi için yapmış oldu

ğu kamu hizmetlerinin parasal değerini, kamu gelirleriyle karşılayabilme durumu ve iktidar partisine oy veren illerde vergi gelirleri ve kamu harcamaları arasında bir ilişki olup olmadığı ele alınmıştır.

2013'de illerin % 8 5 'i 2014'te ise %86'sı, bölge bazında ise 2013/2014 yıllarında 3 bölge artan bir şekilde devlet üzerinde yük oluşturmuş ve 2013'de kamu gelirleri kamu harcamalarının %95.48'ini 2014'te ise %94.95'ini karşılayabilmiştir. 2013'de %85.36 olan vergi gayreti 2014'te %83.48'e düş

müş, 2013'de kamu gelirleri/kamu harcamaları bakımından %71.06 olan verimlilik oranı ise 2014'te

%69.77'ye gerilemiştir. İktidar partisinin oy potansiyeli olarak hâkim olduğu illerdeki vergi gelirleri ve kamu harcaması arasında herhangi bir ilişki olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelim eler: Kamu gelirleri, kamu harcamaları, tahakkuk, tahsilat

Abstract

This study deals with the pecuniary value of public services, the condition of ability to meet these services with public revenues, and whether there was a correlation between tax revenues and public expenditures in provinces that had voted for the ruling political party in 2013 and 2014. In 2013 and 2014, 8 5 % and 8 6 % of the provinces, respectively, at regional level, however, three regions increa- singly created burden on the state in same years. On the other hand, in 2013 and 2014, public reve

nues could meet 95.48% and 94.95% of public expenditures, respectively. The tax effort dropped to 83.48% in 20014, from 85.36% in 2013, and the public revenues/public expenditures efficiency rate, on the other side, decreased to 69.77% in 2014 from 71.06% in 2013. W e, therefore, have come to

° Prof. Dr., Pamukkale Üniversitesi, İİBF, M aliye Bölümü

(2)

the conclusion that there was no correlation between tax revenues and public expenditures in terms of the vote potential of the ruling party in provinces where it was dominant.

Keywords: Public revenues, public expenditures, accrual, collection JEL Classification Codes: H27, H71, H72, P43

1- G İR İŞ

Devletin varlığının en temel amacı, egemenliği altındaki insanların ihtiyaçlarına cevap verebilmek

tir. Toplu halde yaşamaktan kaynaklanan insan ihtiyaçlarının tamamı özel kesim tarafından karşılana- mayıp bazıları sadece devlet eliyle yerine getirilebilmektedir. Ancak devletin yüklenmiş olduğu toplum ihtiyaçlarını ivedilikle ve aktif bir şekilde yerine getirebilmesi için de vergi gibi büyük bir finansman kaynağına ihtiyacı bulunmaktadır. İçinde yaşanılan küresel olguyla birlikte ekonomik, sosyal, siyasi ve mali koşullara göre kamu hizmetleri çeşitlenmekte ve değerleri artabilmekte olduğu için devletinde kamu gelirleri içinde önemli bir yere sahip olan vergi tahsilatının oranını artırması gerekmektedir

İnsanların toplu halde yaşamaları, toplu yaşamın gerektirdiği bazı ihtiyaçların karşılanması gereğini ortaya koymuştur. Yıllar içinde söz konusu ihtiyaçların niteliği ve kapsamı değişmiş, beklentiler doğ

rultusunda talepler de artmıştır. Farklılaşan, çeşitlenen ve kapsamı genişleyen bu taleplerin karşılan

ması için de gittikçe yükselen miktarlarda harcama yapılması önemli bir zorunluluk haline gelmiştir.

Her bölgede ve her ilde farklılaşan ve kapsamı genişleyen ihtiyaçların artması kamu hizmetlerinin parasal bir ifadesi olan kamu harcamalarını da artırmıştır. Ancak her bölgede ve ilde farklı miktarlarda yapılan kamu harcamalarının geri dönüşümü olan kamu gelirleri de farklı miktarlarda gerçekleşmiştir.

Bazı bölgelerde kamu hizmetleri için yapılan kamu harcamaların dönüşümü kamu harcamalarının tamamını karşılamakta iken bazı bölgelerde ise kamu harcamalarının dönüşümü olan kamu gelirleri çok düşük miktarda gerçekleşmiştir. 2013 yılında Türkiye genelinde 81 ilin sadece 12'sinden elde edilen kamu gelirleri kamu harcamalarının tamamını karşılayıp devlete yük olmamışken diğer bütün illerde elde edilen kamu gelirleri kamu harcamalarını karşılayamayıp eksi durumda gerçekleştiği için devlete yük oluşturmuştur. 2014 yılında ise 81 ilin sadece 11'inden elde edilen kamu gelirleri kamu harcamalarının tamamını karşılayıp devlete yük olmamıştır.

Çalışmada kamu gelirleri, kamu harcamaları ve kamu hizmetlerinin tanımlanması yapıldıktan son

ra vergi gelirleri özelinde iller bazında ve bölge bazında gerçekleşen kamu hizmetleri, kamu hizmet

lerinin karşılığı olan kamu harcamaları ve kamu harcamaları sonucunda elde edilen kamu gelirleri ele alınmıştır. Ayrıca kamu gelirlerinin kamu harcamalarını karşılama oranı en yüksek ve en düşük olan 12 il sıralaması belirtilmiştir. Bunlara ek olarak vergi gelirlerinin tahsilat oranının en yüksek ve en düşük düzeyde gerçekleştiği bazı iller incelenmiş olup il ve bölge bazında faal mükellef başına düşen vergi miktarları karşılaştırılmıştır. Son olarak da 2014 yılında gerçekleşen kamu gelirleri, kamu harcamaları ve kamu hizmetlerinin 2013 yılı bütçe rakamları ile karşılaştırılması yapılmıştır. 2

2- KAM U G ELİRLERİ

Ülkenin içinde bulunduğu koşullara, toplumsal ihtiyaçlara ve tercihlere bağlı olarak ortaya çıkan ve sınırları anayasa ile belirlenmiş bir kısım görevler devlet tarafından üstlenilmektedir. Devlet üstlen

miş olduğu bu görevleri yerine getirebilmek için ise gelire ihtiyaç duymaktadır ki bu ihtiyaç devletin

(3)

çeşitli kuruluşları aracılığıyla, farklı kaynaklardan elde ettiği kamu gelirleri ile giderilmektedir.1 2 Devle

tin üstlenmiş olduğu toplumun ortak ihtiyaçlarına kamusal ihtiyaçlar, bunların karşılanması için dev

letin yaptığı hizmetlere de kamusal hizmetler denilmektedir ki kamusal hizmetlerin parasal yönünü kamu harcaması finansman yönünü de kamu gelirleri oluşturmaktadır.2

Kamu gelirleri, devlet veya diğer kamu kuruluşlarının kamu ihtiyaçlarından doğan harcamaları karşılamak amacıyla gerek vergilendirme yetkisine dayanarak, gerekse özel, mülk ve teşebbüsleri do

layısıyla elde ettikleri bütün değerlerdir.3 Bu değerler gerek devletin egemenlik gücüne dayanarak cebren elde ettiği vergi, resim, harç vb. kaynaklardan; gerekse devletin sahip olduğu mülk ve teşeb

büsler ile yapılan yardım ve bağışlar gibi egemenlik gücünü kullanmaksızın elde ettiği kaynaklardan sağlanmaktadır.

Kamu ile ilgili olarak benimsenen kamu gelirleri kapsam bakımından dar ve geniş anlamda ta

nımlanmaktadır. Dar anlamda kamu gelirleri, merkezi yönetim tarafından çeşitli gelir kaynaklarından elde edilen gelirleri ifade etmektedir. Ayrıca devletin cebir unsuru altında elde ettiği olağan gelir kay

naklarını da kapsamaktadır. Geniş anlamda kamu gelirleri ise, yerel yönetim kuruluşlarının, parafiskal kurumların ve kamu iktisadi teşebbüslerinin cebri nitelikte olsun ya da olmasın tüm gelir kaynaklarının göz önünde bulundurulmasını ifade etmektedir.4

Kamu gelirleri, elde edildiği kaynaklar ve elde ediliş şekilleri bakımından değişik şekillerde sınıf

landırılmaktadır.5

• Cebrilik açısından sınıflandırma: devletin vergileme yetkisine dayanarak elde ettiği vergiler, harç

lar, cezalar ve tazminatlar cebre dayalı kamu gelirleri iken; mülk ve teşebbüs gelirleri ve zorunlu olmaları hali dışında borçlanma gelirleri cebre dayalı olmayan kamu gelirleridir.

• Sağlandıkları kaynağın niteliği açısından sınıflandırma: Özel ekonomi gelirleri ve kamu ekono

misi gelirleri olarak ayrıma tabi tutulmaktadırlar. Kamu kurumlarının sahip olduğu mülklerin kira

ya verilmesinden elde edilen gelirler özel ekonomi gelirlerine, vergi gelirleri ise kamu ekonomisi gelirlerine örnek verilebilir.

• Gelirin sürekliliği açısından sınıflandırma: olağan ve olağanüstü gelirler olarak ayrıma tabi tu

tulabilir. Her yıl tekrarlanır nitelikteki ve sürekli gelir sağlayan kaynaklardan elde edilen vergi, resim, harç vb. gelirler olağan kamu gelirleri sınıfına dâhil iken önceden öngörülmesi olanağı olmayan borçlanma gibi gelirler de olağanüstü kamu gelirleri sınıfında yer almaktadır.

3- KAM U H ARCA M ALARI ve H İZM ETLERİ

Kamu harcamaları genel olarak, devletin varlığını idame ettirebilmesi ve görevlerini yerine getire

bilmesi için yaptığı giderlerdir. Kamu harcamalarının en önemli özelliği ise, kamu hizmetlerinin yerine

1 Abdurrahman Akdoğan, Kamu Maliyesi, Gözden Geçirilm iş ve Genişletilmiş 13. Baskı, Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Şti.

Ankara, 2009, s.101.

2 Aytaç Eker, Kamu Maliyesi, Kanyılmaz Matbaası, İzmir, 2004, s.113.

3 Osman Pehlivan, Kamu Maliyesi, Murathan Yayınevi, Trabzon, 2012, s. 66.

4 Naci Birol Muter ve diğerleri, Kamu Maliyesi, Emek Matbaası, Manisa, 2008, s. 47.

5 Uğur Yıldırım, Kamu Harcamalarının Finansmanı Kamu Gelirleri, Ekrem Karayılmazlar (Ed.), Kamu Maliyesi 1. Baskı

(4)

getirilmesi amacıyla önceden belirlenmiş olan yasal bir süreç içerisinde yapılmasıdır.6 Yani ödemesi para şeklinde yapılan, yetkili ve sorumlu kişilerce gerçekleştirilen ve zaman içinde sürekli artma göste

ren kamu harcamaları, kamu ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliktir.7 Çünkü kamusal ihtiyaçları karşılama özelliği olan bir malın, kamu otoriteleri tarafından bir kamu hizmetine dönüştürülmesi kamu harca

masını gerektirmektedir.8

Müdahaleci devlet anlayışına göre ise devlet sadece fayda oluşturmak ve kamu hizmetlerini kar

şılamak üzere harcama yapmaz. Devlet aynı zamanda ekonomik ve sosyal faaliyetlerin ekonominin içinde bulunduğu duruma göre düzenlenmesi ve yönlendirilmesi için de harcamada bulunabilir. Ör

neğin ihracatın artırılması için sübvansiyon verilmesi; belirli tarım ürünlerinin üretiminin teşvik edil

mesi; belirli kişi ve kurumlara veya vergi konularına vergi muafiyet veya istisnaların tanınması; vergi indirimleri ve vergi afları da bir kamu harcaması niteliğindedir.9 Çünkü indirim, istisna, muafiyet ve aflar için herhangi bir harcama yapılmasa da vazgeçilen bir gelir söz konusudur. Sonuç olarak da elde edilebilecek gelirden kısmen veya tamamen vazgeçmek devletin varlıklarının gerekenden az olmasına neden olacaktır.

En geniş tanımına göre kamu hizmeti ise; devlet ya da diğer kamu tüzel kişileri tarafından ya da bunların gözetim ve denetimleri altında, genel ve ortak gereksinimleri karşılamak, kamu yararını ya da çıkarını sağlamak için yapılan ve topluma sunulmuş bulunan sürekli ve düzenli etkinliklerdir.10 Bu tanıma göre kamu hizmetinin özelliklerinden önemlileri kısaca şu şekilde sayılabilir:11

• Kamu hizmeti sunulmasında eşitlik ilkesi gözetilir.

• Kamu yararını ya da çıkarını sağlamaktadır.

• Bir hizmetin kamu hizmeti sayılıp sayılmaması siyasi kararla belirlenir.

• Yerel, ülkesel ve bölgesel olabilir.

• Kamu kuruluşlarınca, ya da diğer kamu tüzel kişileri tarafından ya da bunların gözetiminde özel girişimler tarafından sunulur.

• Tekelleşmesi gerekmez.

• Çoğunlukla parasız sunulur.

• Sürekli ve düzenlidir.

4- İLLER BA ZIN D A KAM U G ELİRLERİ, H ARCAM ALARI ve H İZ M ET LER İN İN K A RŞILA ŞTIRILM A SI Kamu gelirleri, kamu harcamaları ve kamu hizmetlerinin genel tanımlanmasından sonra Türkiye'de yer alan 7 ayrı coğrafi bölgemizdeki 81 ilde 2014 yıllında elde edilen kamu gelirlerinin, kamu harcama

larının ve kamu hizmetlerinin değerlendirilmesi bu bölümde yapılacaktır. Öncelikle bölgelerdeki iller kendi arasında değerlendirilecek olup daha sonraki kısımda ise bölgeler birbiriyle karşılaştırılacaktır.

6 Osman Pehlivan , a.g.e., s.66.

7 Nihat Sayar, Kamu Maliyesi, Kamu Gider ve Gelirleri Prensipleri, Sermet Matbaası, İstanbul, 1975, S. 26.

8 Naci Birol Muter ve diğerleri, a.g.e., s. 47.

9 Şerafettin Aksoy, Kamu Maliyesi, Kamu Harcamaları, Kamu Gelirleri, Devlet Borçları, Bütçe, M aliye Politikası, 3.Baskı, Filiz Kitapevi, İstanbul. 1998, s.92.

10 O nur Karahanoğulları, Hizmetler Ticaretinde Küreselleşme, GATS Anlaşması, Disk Genel-İş Yayını, Ankara, 2002, s.32.

(5)

4.1- Akdeniz Bölgesindeki İllerin Karşılaştırm alı Analizi

Akdeniz bölgesinde bulunan 8 ilin kamu gelirleri tablo 1'de ele alınmıştır. Burada merkezi bütçe gelirleri, genel bütçe gelirleri ile özel bütçe gelirleri toplamından oluşmaktadır ki genel bütçe gelirleri de vergi gelirleri, teşebbüs ve mülkiyet gelirleri, alınan bağış ve yardımlar, faizler, paylar ve cezalar ile sermaye gelirlerinden oluşmaktadır.

Tablo 1: 2014 Yılı Akdeniz Bölgesinde Elde Edilen Toplam Kamu Gelirleri (Bin TL)

İller Tahakkuk Merkezi Bütçe Genel Bütçe Gelirleri Vergi Gelirleri Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri Alınan Bağış ve Yardım Faizler, Paylar ve Cezalar Sermaye Gelirleri Özel Bütçe Gelirleri

Adana (8)12 6.084.562 2.878.154 2.746.731 2.467.664 86.473 71 180.631 11.892 131.423 Antalya (6) 10.392.808 6.116.080 5.961.083 5.077.465 284.024 698 360.444 238.452 154.997 Burdur (3) 558.724 375.447 364.750 328.976 9.515 14 22.872 3.373 10.697 Hatay (1) 5.666.936 4.151.024 4.121.098 3.881.570 100.130 134 134.754 4.510 29.926 Isparta (5) 922.544 595.058 493.088 441.113 18.663 32 31.678 1.602 101.970 Maraş (4) 1.445.203 953.440 893.224 794.246 27.995 5 60.390 10.588 60.216 Mersin (2) 10.545.914 7.456.577 7.395.152 7.107.730 72.585 654 179.021 35.162 61.425 Osmaniye (7) 779.907 404.901 399.477 354.403 16.438 97 26.622 1.917 5.424 Toplam 36.396.598 22.930.681 22.374.603 20.453.167 615.823 1.705 996.412 307.496 556.078

Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü, 2014 verilerinden elde edilmiştir.

Tablo 1'de görüldüğü üzere bütün illerde kamu gelirleri içerisinde vergi gelirleri önemli bir paya sahiptir ki diğer bütün kamu gelirleri toplamından kat kat daha fazladır. Kamu gelirleri içerisinde en düşük pay ise alınan bağış ve yardımlara aittir ki alınan bağış ve yardımlar kullanılmadığı veya amaç dışı kullanıldığı zaman, bütçeye eksi değer olarak kaydedilmektedir. Akdeniz bölgesinde Mersin 7.395.152 bin TL ile en fazla merkezi bütçe gelirine sahip il konumunda iken Burdur ise 364.750 bin TL en az merkezi bütçe gelirine sahip ildir. Bölge geneline baktığımızda ise vergi gelirlerinin ağırlığı görülmektedir ki vergi gelirleri genel bütçe gelirlerinin %91,41'ini oluşturmaktadır.

Bölge bazında merkezi bütçe gelirlerinin tahakkuk eden gelirler içerisindeki payı %63'tür. İl ba

zında ise merkezi bütçe geliri bakımından 3. sırada olan Hatay %73,25 ile en fazla tahsilat oranına (verimlilik oranına) sahip iken, merkezi bütçe büyüklüğü bakımından 4. sırada olan Adana ise %47,30 ile en az tahsilat oranına sahiptir. Merkezi bütçe gelirleri açısından 1. sırada yer alan Mersin %70,71 ile en fazla tahsilat oranına sahip 2. il iken merkezi bütçe geliri açısından son sırada yer alan Burdur ise %67,20 ile en fazla tahsilat oranına sahip 3. il konumundadır.

(6)

Tablo 2'de ise Akdeniz bölgesinde bulunan 8 ilin fonksiyonel sınıflandırmaya göre toplam kamu harcamalarının hangi kamu hizmeti için yapıldığına dair bilgiler verilmiştir.

Tablo 2: 2014 Yılı Akdeniz Bölgesinde Yapılan Kamu Harcamalarının Yapıldığı Hizmetlere Göre Sınıflandırılması (Bin TL)

İller Genel Kamu Hizmeti Savunma Hizmeti Kamu Düz. ve Güv. Hizmeti Ekon. İşler ve Hizmeti Çevre Koruma Hizmeti İskân ve Toplum Refahı Hizmeti Sağlık Hizmeti Dinlenme, Kültür ve Din Hizmeti Eğitim Hizmeti Sosyal Güvenlik &Sosyal Yardım

Adana (2)13 310.149 185.808 746.157 709.007 8.347 5.480 465.493 142.294 1.783.345 177.701 Antalya (1) 288.476 44.004 750.343 1.110.131 3.211 7.371 469.034 199.582 1.691.393 125.754 Burdur (8) 51.988 22.116 113.070 41.261 6.314 3.179 94.517 42.657 328.797 24.892 Hatay (4) 212.559 205.473 528.1 18 58.719 73 5.022 290.086 89.281 1.272.179 176.552 Isparta (6) 98.650 134.697 165.346 475.789 754 29.152 190.199 61.521 599.139 50.708 Maraş (5) 148.661 23.889 279.267 352.151 478 9.531 284.146 89.864 998.885 108.546 Mersin (3) 226.035 60.359 580.821 1.087.702 1.846 1.061 409.267 125.928 1.400.835 153.817 Osmaniye (7) 77.408 17.445 198.139 24.905 293 35 121.440 45.599 478.877 60.816 Toplam 1.413.926 693.791 3.361.261 3.859.665 21.316 60.831 2.324.182 796.726 8.553.450 878.786

Tablo 2'deki verilere göre bütün illerde en fazla kamu harcaması eğitim hizmeti için yapılmış olup en az kamu harcaması ise Antalya, Burdur, Hatay, Isparta ve Kahramanmaraş'ta çevre koruma hizmeti için Adana, Mersin ve Osmaniye'de ise iskân ve toplum refahı hizmeti için yapılmıştır. Bölge bazında toplam 21.963.934 bin TL kamu harcaması yapılmış olup il bazında toplam kamu hizmetleri için en fazla kamu harcaması (4.689.299 bin TL) Antalya ilinde gerçekleştirilmişken en az kamu harcaması (728.791 bin TL) Burdur ilinde gerçekleştirilmiştir.

Akdeniz bölgesinde 3 ilin merkezi bütçe gelirlerinin kamu harcamalarını karşılama oranı %100'ün üzerindedir. Bu illerden Antalya'da merkezi bütçe gelirlerinin %76,67'si, Hatay'da %68,37'si, Mersin'de ise %54,28'i kamu harcamalarının tamamını karşılamaktadır. Bu üç il haricindeki diğer illerde ise ka

mu harcamaları merkezi bütçe gelirlerinden daha fazla gerçekleşmiştir. Adana ilinde merkezi bütçe gelirleri, kamu harcamalarının %63,48'ini, Burdur'da %51,52'sini Kahramanmaraş'ta %41,54'ünü, Osmaniye'de %39,50'sini ve Isparta'da %32.95'ini karşılayabilmektedir.

Verimlilik açısından Akdeniz bölgesindeki illeri değerlendirdiğimizde merkezi bütçe gelirlerinin kamu harcamalarını karşılama oranı %100'ün üzerinde olan yani; en yüksek verimlilik oranına sa

hip olan illerden Mersin birinci sırada yer alırken bu ili sırasıyla Hatay ve Antalya takip etmektedir.

(7)

Verimlilik açısından düşük olan iller yani, merkezi bütçe gelirlerinin kamu harcamalarını karşılaması bakımından en düşük paya sahip olan iller ise sırasıyla Isparta, Osmaniye, Kahramanmaraş, Burdur ve Adana'dır. İller bazında genel bir değerlendirme yapıldığında ise en çok geliri olan ilin en az geliri olan il kadar harcamadığı anlaşılmaktadır.

4.2- Ege Bölgesindeki İllerin Karşılaştırm alı Analizi

Akdeniz bölgesinde olduğu gibi Ege böleside 8 ilden meydana gelmektedir. Tablo 3'deki verilere göre bölgede İzmir 41.200.725 bin TL ile en fazla merkezi bütçe gelirine sahip il konumunda iken Uşak ise 355.654 bin TL en az merkezi bütçe gelirine sahip ildir. Bölge geneline baktığımızda ise vergi gelirlerinin ağırlığı görülmektedir ki toplam vergi gelirleri toplam genel bütçe gelirlerinin %96.02'sini oluşturmaktadır.

Tablo 3: 2014 Yılı Ege Bölgesinde Elde Edilen Toplam Kamu Gelirleri (Bin TL)14

İller Tahakkuk Merkezi Bütçe Genel Bütçe Gelirleri Vergi Gelirleri Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri Alınan Bağış ve Yardım Faizler, Paylar ve Cezalar Sermaye Gelirleri Özel Bütçe Gelirleri

Afyon (5)14 1.077.293 651.049 625.547 547.660 22.137 5 46.288 9.457 25.502 Aydın (8) 2.602.885 1.251.076 1.206.209 1.075.590 43.705 73 83.001 3.840 44.867 Denizli (6) 2.584.394 1.521.653 1.437.430 1.306.147 36.964 219 84.856 9.244 84.223 İzmir (1) 53.827.739 41.200.725 40.860.990 39.853.934 226.648 3.189 715.523 61.696 339.735 Kütahya (3) 1.189.722 749.113 663.182 607.220 19.278 8 32.818 3.858 85.931 Manisa (2) 3.114.688 1.971.663 1.941.264 1.769.748 55.631 97 113.660 2.128 30.399 M uğla (4) 3.080.502 1.869.392 1.769.299 1.437.358 102.865 3.954 137.490 87.632 100.093

Uşak (7) 643.112 355.654 342.998 306.039 11.476 1 23.733 1.749 12.656

Toplam 68.120.335 49.570.325 48.846.919 46.903.696 518.704 7.546 1.237.369 179.604 723.406 Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü, 2014 verilerinden elde edilmiştir.

Bölge bazında merkezi bütçe gelirlerinin tahakkuk eden gelirler içerisindeki payı %72,76'dır. İl bazında ise merkezi bütçe gelirleri bakımından 1. sırada olan İzmir %76,54 ile yine en fazla tahsilat oranına (verimlilik oranına) sahip iken, merkezi bütçe gelirleri bakımından 2. sırada olan Manisa da verimlilik bakımından %63.30 ile sıralamasını korumuştur. Diğer illerden Denizli, Muğla ve Aydın merkezi bütçe gelirleri sıralamasını verimlilik sıralamasında koruyamayıp merkezi bütçe gelirleri bakı

mından 4. sırada yer alan Denizli verimlilik açısında 6. sıraya, 5. sırada yer alan Aydın 8. sıraya ve 3.

sırada yer alan Muğla ise 4. sıraya gerilemiştir. Geriye kalan Kütahya, Afyon ve Uşak illeri ise merkezi bütçe gelirleri bakımından 5. sırada yer alan Aydın ilini verimlilik açısından (toplam tahsilat/toplam tahakkuk) geçmişlerdir.

(8)

Tablo 4'de ise Ege bölgesinde bulunan 8 ilin fonksiyonel sınıflandırmaya göre toplam kamu harca

maları ve kamu harcamalarının hangi kamu hizmeti için yapıldığı incelenmiştir.

Tablo 4: 2014 Yılı Ege Bölgesinde Yapılan Kamu Harcamalarının Yapıldığı Hizmetlere Göre Sınıf

landırılması (Bin TL)

İller Genel Kamu Hizmeti Savunma Hizmeti Kamu Düz. ve Güv. Hizmeti Ekon. İşler ve Hizmeti Çevre Koruma Hizmeti İskân ve Toplum Refahı Hizmeti Sağlık Hizmeti Dinlenme, Kültür ve Din Hizmeti Eğitim Hizmeti Sosyal Güvenlik &Sosyal Yardım

Afyon (6)15 133.276 87.877 198.207 55.201 13.749 353 193.919 77.875 700.893 54.726 Aydın (2) 145.408 25.734 366.790 459.574 497 23.309 287.011 90.763 897.057 124.085 Denizli (5) 165.133 49.958 273.683 125.849 2.327 6.569 245.438 83.369 964.163 59.987 İzmir (1) 662.149 1.335.579 1.532.473 1.404.507 2.611 53.461 976.792 276.999 3.290.110 255.915 Kütahya (7) 110.689 57.584 157.644 75.746 14 246 159.563 92.468 572.268 42.093 Manisa (3) 178.916 58.771 387.030 77.770 7.792 9.018 329.431 116.799 1.065.374 110.940 M uğla (4) 144.995 271.537 327.745 164.460 2.064 3.275 215.342 71.715 726.885 66.155 Uşak (8) 57.002 1.315 118.871 20.318 1.231 275 104.287 39.548 326.813 37.170 Toplam 1.597.568 1.888.355 3.362.443 2.383.425 30.285 96.506 2.511.783 849.536 8.543.563 751.071

Tablo 4'deki verilere göre Akdeniz bölgesinde olduğu gibi bütün illerde en fazla kamu harcaması eğitim hizmeti için yapılmış olup en az kamu harcaması ise Afyon ve Uşak illerinde iskân ve toplum refahı hizmeti için, diğer illerde ise çevre koruma hizmeti için yapılmıştır. Bölge bazında toplam 22.014.535 bin TL kamu harcaması yapılmış olup il bazında toplam kamu hizmetleri için en fazla kamu harcaması (9.790.596 bin TL) İzmir ilinde gerçekleştirilmişken en az kamu harcaması (706.830 bin TL) Uşak ilinde gerçekleştirilmiştir.

Verimlilik açısından ege bölgesindeki illeri değerlendirdiğimizde merkezi bütçe gelirlerinin kamu harcamalarını karşılama oranı %100'ün üzerinde olan yani; en yüksek verimlilik oranına sahip olan tek il İzmir olup kamu gelirlerinin %23,76'sı kamu harcamalarının tamamını karşılamaktadır. Bu il ha

ricindeki diğer illerde ise kamu harcamaları merkezi bütçe gelirlerinden daha fazla gerçekleşmiş olup devlete yük oluşturmuştur. Muğla ilinde merkezi bütçe gelirleri, kamu harcamalarının %93,74'ünü, Manisa'da %84,19'unu, Denizli'de %76.99'unu, Kütahya'da %59,06'sını, Aydın'da %51,69'unu, Uşak'ta %50,32'sini ve Afyon'da %42,94'ünü karşılayabilmektedir.

(9)

4.3- Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki İllerin Karşılaştırm alı Analizi

Güneydoğu Anadolu bölgesi 9 ilden meydana gelmektedir. Tablo 5'deki verilere göre bölgede G a

ziantep 1.686.086 bin TL ile en fazla merkezi bütçe gelirine sahip il konumunda iken Kilis ise 88.695 bin TL en az merkezi bütçe gelirine sahip ildir. Bölge genelinde vergi gelirlerinin bariz bir ağırlığı görülmektedir ki toplam vergi gelirleri toplam genel bütçe gelirlerinin %86.67'sini oluşturmaktadır.

Adıyaman, Diyarbakır, Siirt ve Kilis illerinde alınan bağış ve yardımlar olmadığı için genel bütçe gelir

lerine de hiçbir katkısı olmamıştır.

Tablo 5: 2014 Yılı Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Elde Edilen Toplam Kamu Gelirleri

İller Tahakkuk Merkezi Bütçe Genel Bütçe Gelirleri Vergi Gelirleri Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri Alınan Bağış ve Yardım Faizler, Paylar ve Cezalar Sermaye Gelirleri Özel Bütçe Gelirleri

Adıyaman (3)16 566.651 328.071 314.267 266.106 17.429 0 30.130 602 13.804 Batman (8) 999.863 346.404 342.303 302.957 14.082 121 23.627 1.516 4.101 D.bakır (5) 2.397.910 1.248.723 1.191.667 1.065.310 53.921 0 71.832 604 57.056 G.antep (7) 4.711.129 1.686.086 1.619.906 1.414.379 55.550 313 141.015 8.649 66.180 Mardin (9) 911.625 257.927 253.173 196.064 18.179 30 34.324 4.576 4.754

Siirt (1) 272.137 195.570 190.905 169.315 8.784 0 12.585 221 4.665

Ş.urfa (4) 1.967.413 1.029.480 979.294 840.525 42.572 22 69.809 26.366 50.186

Şırnak (6) 406.257 200.085 197.155 162.346 14.896 12 19.785 116 2.930

Kilis (2) 150.284 88.695 83.176 65.532 8.216 0 9.350 78 5.519

Toplam 12.383.269 5.381.041 5.171.846 4.482.534 233.629 498 412.457 42.728 209.195 Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü, 2014 verilerinden elde edilmiştir.

Bölge bazında merkezi bütçe gelirlerinin tahakkuk eden gelirler içerisindeki payı %43,45'dir. İl bazında ise merkezi bütçe gelirleri bakımından 1. sırada olan Gaziantep %35,79 ile Mardin (%28,29) ve Batman illerinden (%34,65) sonra en az tahsilat oranına (verimlilik oranına) sahip sondan üçüncü il konumunda iken merkezi bütçe gelirleri bakımından son sırada yer alan Kilis (%59,02), ise verimlilik bakımından ikinci sırada Siirt ise %71,86 ile ilk sırada yer almaktadır.

Tablo 6'da Güneydoğu Anadolu bölgesinde bulunan 9 ilin toplam kamu harcamaları ve kamu har

camalarının hangi kamu hizmeti için yapıldığı irdelenmiştir.

(10)

Tablo 6: 2014 Yılı Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Yapılan Kamu Harcamalarının Yapıldığı Hiz

metlere Göre Sınıflandırılması (Bin TL)17

İller Genel Kamu Hizmeti Savunma Hizmeti Kamu Düz. ve Güv. Hizmeti Ekon. İşler ve Hizmeti Çevre Koruma Hizmeti İskân ve Toplum Refahı Hizmeti Sağlık Hizmeti Dinlenme, Kültür ve Din Hizmeti Eğitim Hizmeti Sosyal Güvenlik &Sosyal Yardım

Adıyaman (6)17 97.532 6.970 203.330 38.726 18 13.162 177.601 61.840 657.047 70.2 72 Batman (7) 99.999 47.352 288.665 33.433 34 17.056 119.291 55.682 548.753 56.142 D.bakır (1) 262.448 558.899 854.139 859.465 60 30.746 380.315 147.918 1.493.181 160.524 G.antep (3) 182.172 109.948 478.119 54.892 2.888 5.459 309.478 110.505 1.474.947 100.494 Mardin (4) 121.568 111.841 364.997 431.641 27 8.895 154.314 71.593 672.750 87.535 Siirt (8) 93.616 148.385 249.514 25.485 244 30.826 84.840 46.569 374.349 40.758 Ş.urfa (2) 147.183 94.183 389.537 475.148 20 4.862 299.842 119.605 1.736.261 118.351 Şırnak (5) 153.864 332.653 528.081 20.094 20 22.865 104.419 30.401 416.250 42.635 Kilis (9) 33.233 539 78.077 11.702 16 6.620 53.824 20.098 148.359 20.305 Toplam 1.191.615 1.410.770 3.434.459 1.950.586 3.327 140.491 1.683.924 664.211 7.521.897 697.016

Tablo 6'daki verilere göre Akdeniz ve Ege bölgesinde olduğu gibi Şırnak ili (kamu düzeni ve güven

lik hizmeti) haricindeki bütün illerde en fazla kamu harcaması eğitim hizmeti (toplam kamu harca

masının %40,2'si) için yapılmış olup en az kamu harcaması ise çevre koruma hizmet için yapılmıştır.

Bölge bazında toplam 18.698.296 bin TL kamu harcaması yapılmış olup il bazında toplam kamu hizmetleri için en fazla kamu harcaması (4.747.695 bin TL) Diyarbakır ilinde gerçekleştirilmişken en az kamu harcaması (320.960 bin TL) Kilis ilinde gerçekleştirilmiştir.

Verimlilik açısından Güneydoğu Anadolu bölgesindeki illeri değerlendirdiğimizde merkezi bütçe gelirlerinin kamu harcamalarını karşılama oranı %100 ve üzerinde olan hiçbir il bulunmamaktadır.

Bütün illerde kamu harcamaları merkezi bütçe gelirlerinden daha fazla gerçekleşmiş olup tamamı devlet üzerine yük oluşturmuştur. Merkezi bütçe gelirlerinin kamu harcamalarını karşılama oranı en yüksek olan il %59,60 ile Gaziantep iken en düşük il ise %12,12 ile Şırnak'tır. En fazla kamu harcama

sının yapıldığı Diyarbakır'da bile merkezi bütçe gelirleri yapılan kamu harcamasına karşılık %26,30 ile cevap verebilmiştir.

4.4- M arm ara Bölgesindeki İllerin Karşılaştırm alı Analizi

Marmara bölgesi 11 ilden meydana gelmektedir. Tablo 7'deki verilere göre bölgede İstanbul 175.205.485 bin TL ile en fazla merkezi bütçe gelirine sahip il konumunda iken Bilecik ise 260.986 bin TL en az merkezi bütçe gelirine sahip ildir. Bölge genelinde her bölgede olduğu gibi vergi gelir

(11)

lerinin yüksekliği görülmektedir ki toplam vergi gelirleri toplam genel bütçe gelirlerinin %94.96'sırn oluşturmaktadır. Yalova ilinde alınan bağış ve yardımlar kaleminde 18 bin TL kullanılmadığı veya amaç dışı kullanıldığından gider kaydıyla ilgilisine geri verilmiş bulunmakta, bundan dolayı da kamu gelirlerine hiçbir katkısı olmadığı gibi kamu gelirlerinin azalmasına neden olmuştur.

Tablo7: 2014 Yılı Marmara Bölgesinde Elde Edilen Toplam Kamu Gelirleri (Bin TL)

İller Tahakkuk Merkezi Bütçe Genel Bütçe Gelirleri Vergi Gelirleri Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri Alınan Bağış ve Yardım Faizler, Paylar ve Cezalar Sermaye Gelirleri Özel Bütçe Gelirleri

Balıkesir (6)18 2.808.403 1.841.031 1.738.077 1.586.669 52.177 11 91.948 7.272 102.954

Bilecik (9) 489.816 260.986 253.296 228.073 6.810 16 17.499 898 7.690

Bursa (5) 12.339.830 8.169.998 7.995.540 7.521.140 102.387 357 349.037 22.619 174.458 Çanakkale (4) 1.270.704 908.193 882.959 786.632 33.225 607 56.132 6.363 25.234 Edirne (2) 1.158.498 898.446 834.768 726.194 62.767 149 40.602 5.056 63.678 İstanbul (7) 268.613.393 175.205.485 174.133.790 164.412.574 1.247.332 437 7.541.039 932.408 1.071.695 Kırklareli (11) 901.494 391.091 381.960 331.546 14.620 379 25.595 9.820 9.131 Kocaeli (1) 46.508.959 40.632.265 40.214.817 39.505.158 124.476 8 564.222 20.953 417.448 Sakarya (10) 2.329.167 1.109.086 1.015.384 862.381 32.670 1.183 84.298 34.852 93.702 Tekirdağ (3) 5.377.937 4.161.317 4.147.114 4.007.689 38.327 144 91.183 9.771 14.203 Yalova (8) 789.158 483.151 476.457 432.219 14.176 -18 21.665 8.415 6.694 Toplam 342.587.359 234.061.049 232.074.162 220.400.275 1.728.967 3.273 8.883.220 1.058.427 1.986.887

Bölge bazında merkezi bütçe gelirlerinin tahakkuk eden gelirler içerisindeki payı %68,32'dir. İl ba

zında ise merkezi bütçe gelirleri bakımından 1. sırada olan İstanbul %65,23 ile verimlilik bakımından (toplam tahsilat/toplam tahakkuk) 7. sırada yer alırken, merkezi bütçe gelirleri bakımından son sırada yer alan Bilecik ise %53,28 ile 9. sırada yer almaktadır. Toplam tahsilat/toplam tahakkuk bakımından ilk sırada %87,36 ile Kocaeli, son sırada ise %43,38 ile Kırklareli yer almaktadır.

Tablo 8'de Marmara bölgesinde bulunan 11 ilin toplam kamu harcamaları ve kamu harcamalarının hangi kamu hizmeti için yapıldığı gösterilmiştir.

(12)

Tablo 8: 2014 Yılı Marmara Bölgesinde Yapılan Kamu Harcamalarının Yapıldığı Hizmetlere Göre Sınıflandırılması (Bin TL)

İller Genel Kamu Hizmeti Savunma Hizmeti Kamu Düz. ve Güv. Hizmeti Ekon. İşler ve Hizmeti Çevre Koruma Hizmeti İskân ve Toplum Refahı Hizmeti Sağlık Hizmeti Dinlenme, Kültür ve Din Hizmeti Eğitim Hizmeti Sosyal Güvenlik &Sosyal Yardım

Balıkesir (4)19 185.782 503.094 393.785 383.627 1.787 2.170 306.614 118.835 922.357 73.150 Bilecik (10) 44.758 2.831 154.323 14.984 72 52 59.681 26.842 231.352 17.955 Bursa (2) 280.898 98.553 720.145 1.521.222 11.840 18.792 540.820 176.060 1.942.225 184.631 Çanakkale (8) 127.410 230.655 216.765 56.644 6.555 258 161.749 54.036 457.300 35.858 Edirne (7) 115.450 168.953 180.811 283.111 212 18.420 155.420 47.361 443.698 38.242 İstanbul (1) 1.676.228 1.815.914 3.557.061 2.962.424 8.169 10.442 2.408.191 826.792 7.858.304 679.733 Kırklareli (9) 52.528 158.578 118.878 21.522 541 8 87.559 22.462 256.401 25.630 Kocaeli (3) 884.428 882.644 440.967 41.858 3.042 310 316.537 108.237 1.302.003 118.236 Sakarya (5) 122.179 233.969 229.625 81.597 1.084 5.857 186.724 105.556 807.738 57.722 Tekirdağ (6) 104.309 294.901 229.598 36.254 3.468 1.621 236.658 46.910 565.627 61.544 Yalova (11) 41.475 7.944 91.295 27.909 901 78 53.918 16.314 232.088 31.007 Toplam 3.635.445 4.398.036 6.333.253 5.431.152 37.671 58.008 4.513.871 1.549.405 15.019.093 1.323.708

Tablo 8'deki verilere göre bölge bazında toplam 42.299.642 bin TL kamu harcaması yapılmış olup il bazında toplam kamu hizmetleri için en fazla kamu harcaması (21.803.258 bin TL) İstanbul ilinde gerçekleştirilmişken en az kamu harcaması (502.929 bin TL) Yalova ilinde gerçekleştirilmiştir.

Marmara bölgesinde 4 ilin merkezi bütçe gelirlerinin kamu harcamalarını karşılama oranı %100'ün üzerindedir. Bu illerden Kocaeli'nde kamu gelirlerinin %10,08'i, İstanbul'da %11,87'si, Tekirdağ'da

%37.99'u ve Bursa'da %67,26'sı kamu harcamalarının tamamını karşılamaktadır. Bu dört il haricindeki diğer illerde ise kamu harcamaları merkezi bütçe gelirlerinden daha fazla gerçekleşmiştir. Yalova ilin

de merkezi bütçe gelirleri, kamu harcamalarının %96.07'sini, Çanakkale'de %67,41'ini, Balıkesir'de

%63,68'ini, Edirne'de %61,89'unu, Sakarya'da %60,54'ünü, Kırklareli'nde %52,56'sını ve Bilecik'te

%47,21'ini karşılayabilmektedir.

4.5- İç Anadolu Bölgesindeki İllerin Karşılaştırm alı Analizi

İç Anadolu bölgesi 13 ilden meydana gelmektedir. Tablo 9'daki verilere göre bölgede Ankara 50.719.293 bin TL ile en fazla merkezi bütçe gelirine sahip il konumunda iken Çankırı ise 153.476 bin TL en az merkezi bütçe gelirine sahip ildir. Bölge genelindeki toplam vergi gelirleri toplam genel

(13)

bütçe gelirlerinin %92,90'ını oluşturmaktadır. Bölgede 3 ilin (Aksaray, Konya ve Niğde) alınan bağış ve yardımlar kalemi sıfır olduğu için kamu gelirlerine hiçbir katkısı olmamıştır.

Tablo 9: 2014 Yılı İç Anadolu Bölgesinde Elde Edilen Toplam Kamu Gelirleri (Bin TL)

Aksaray (7)20 1.140.793 674.101 662.740 620.373 11.876 0 25.949 4.542 11.361 Ankara (1) 70.303.112 50.719.29321 39.347.550 36.718.813 725.342 19.775 1.832.842 50.778 8.223.980 Çankırı (4) 227.467 153.476 147.210 126.015 6.902 14 10.082 4.197 6.266 Eskişehir (3) 2.721.275 1.867.716 1.534.722 1.419.047 42.149 58 69.226 4.242 332.994 Karaman (9) 301.442 173.340 166.205 140.718 7.412 10 16.831 1.234 7.135 Kayseri (5) 3.440.578 2.232.920 2.111.785 1.937.965 49.770 3 109.205 14.842 121.135 Kırıkkale (2) 1.371.972 955.732 935.572 903.371 9.230 8 20.897 2.066 20.160 Kırşehir (11) 449.539 230.568 219.839 194.722 8.078 4 15.998 1.037 10.729 Konya (6) 4.958.389 2.965.506 2.830.005 2.554.513 79.769 0 181.696 14.027 135.501 Nevşehir (8) 512.763 297.488 288.895 249.568 11.903 87 25.185 2.152 8.593 Niğde (13) 564.641 268.636 255.427 219.229 11.096 0 21.481 3.621 13.209 Sivas (12) 1.317.488 634.910 590.150 537.682 19.251 1 31.931 1.285 44.760 Yozgat (10) 586.876 305.337 296.874 259.192 13.342 65 22.289 1.986 8.463 Toplam 87.896.335 61.479.023 49.386.974 45.881.208 996.120 20.025 2.383.612 106.009 8.944.286

Bölge bazında merkezi bütçe gelirlerinin tahakkuk eden gelirler içerisindeki payı %69,94'dür. İl bazında ise merkezi bütçe gelirleri bakımından 1. sırada olan Ankara %72.14 ile verimlilik bakımın

dan da (toplam tahsilat/toplam tahakkuk) 1. sırada yer alırken, merkezi bütçe gelirleri bakımından son sırada yer alan Çankırı ise %67,47 ile 4. sırada yer almaktadır. Toplam tahsilat/toplam tahakkuk bakımından son sırada ise %47,58 ile Niğde yer almaktadır.

Tablo 10'da İç Anadolu bölgesinde bulunan 13 ilin toplam kamu harcamaları ve kamu harcamala

rının hangi kamu hizmeti için yapıldığı gösterilmiştir.

20 İllere verilen numaralar, toplam tahsilat/toplam tahakkuk sıralamasını vermektedir.

(14)

Tablo 10: 2014 Yılı İç Anadolu Bölgesinde Yapılan Kamu Harcamalarının Yapıldığı Hizmetlere G ö

re Sınıflandırılması (Bin TL)

İller Genel Kamu Hizmeti Savunma Hizmeti Kamu Düz. ve Güv. Hizmeti Ekon. İşler ve Hizmeti Çevre Koruma Hizmeti İskân ve Toplum Refahı Hizmeti Sağlık Hizmeti Dinlenme, Kültür ve Din Hizmeti Eğitim Hizmeti Sosyal Güvenlik &Sosyal Yardım

Aksaray (9)22 51.419 1.200 95.357 23.451 35 6.895 88.592 39.742 394.522 34.053 Ankara (1) 3.702.711 3.352.330 5.087.386 10.593.321 99.089 1.362.265 1.572.334 2.240.565 10.973.512 362.395 Çankırı (13) 73.739 19.130 92.657 32.664 25 257 65.045 41.818 202.785 27.358 Eskişehir (4) 190.997 426.907 290.958 356.657 2.325 2.320 235.766 61.402 1.252.519 51.711 Karaman (12) 38.857 1.023 91.531 20.200 383 23.737 79.391 39.161 264.359 32.106 Kayseri (3) 191.655 418.242 384.338 766.267 1.740 9.992 312.481 121.894 1.291.260 88.342 Kırıkkale (7) 112.358 25.070 123.901 31.245 12 5 117.862 33.128 384.758 31.447 Kırşehir (11) 60.996 1.260 99.778 27.688 11 1.773 78.151 39.097 320.749 40.786 Konya (2) 338.071 247.335 508.814 1.188.350 4.239 113.183 490.076 246.934 1.936.324 145.509 Nevşehir (10) 68.586 1.340 126.299 30.643 373 4.409 84.506 47.487 289.850 34.481 Niğde (8) 53.357 21.263 116.111 24.154 302 3.063 100.366 34.036 375.430 52.272 Sivas (5) 120.971 58.561 273.788 544.367 712 12.991 206.659 111.281 709.268 76.172 Yozgat (6) 128.276 1.899 145.512 38.990 157 1.239 145.198 77.521 509.801 58.675 Toplam 5.131.993 4.575.560 7.436.430 13.677.997 109.403 1.542.129 3.576.427 3.134.066 18.905.137 1.035.307

Tablo 10'daki verilere göre bölge bazında toplam 59.124.449 bin TL kamu harcaması yapılmış olup il bazında toplam kamu hizmetleri için en fazla kamu harcaması (39.345.908 bin TL) Ankara ilinde gerçekleştirilmişken en az kamu harcaması (555.478 bin TL) Çankırı ilinde gerçekleştirilmiştir.

İç Anadolu bölgesinde 2 ilin merkezi bütçe gelirlerinin kamu harcamalarını karşılama oranı

%100'ün üzerindedir. Bu illerden Kırıkkale'de kamu gelirlerinin %89,96'sı, Ankara'da ise %77,57'si kamu harcamalarının tamamını karşılamaktadır. Bu iki il haricindeki diğer illerde ise kamu harcamala

rı merkezi bütçe gelirlerinden daha fazla gerçekleşmiştir. Aksaray ilinde merkezi bütçe gelirleri, kamu harcamalarının %91,68'ini, Eskişehir'de %65,04'ünü, Kayseri'de %62,26'sını, Konya'da %56,82'sini, Nevşehir'de %43,24'ünü, Kırşehir'de %34,40'ını, Niğde'de %34,42'sini, Sivas'ta %30,02'sini, Karaman'da %29,34'ünü, Çankırı'da %27,63'ünü, Yozgat'ta ise %27,58'ini, karşılayabilmektedir.

4.6- Doğu Anadolu Bölgesindeki İllerin Karşılaştırm alı Analizi

Doğu Anadolu bölgesi 14 ilden meydana gelmektedir. Tablo 11'deki verilere göre bölgede Erzurum 883.944 bin TL ile en fazla merkezi bütçe gelirine sahip il konumunda iken Hakkâri ise 49.067 bin TL

(15)

en az merkezi bütçe gelirine sahip ildir. Bölge genelindeki toplam vergi gelirleri toplam genel bütçe gelirlerinin %87,19'unu oluşturmaktadır. Bölgede 7 ilin (Ağrı, Ardahan, Bingöl, Elâzığ, Hakkâri, Muş, Tunceli) alınan bağış ve yardımlar kalemi sıfır olduğu için kamu gelirlerine hiçbir katkısı olmamışken, diğer illerde bağış ve yardımların toplamı 454 bin TL'dir

Tablo 11: 2014 Yılı Doğu Anadolu Bölgesinde Elde Edilen Toplam Kamu Gelirleri (Bin TL)

Ağrı (11)23 478.441 250.599 244.013 215.328 12.537 0 16.082 66 6.586

Ardahan (2) 90.347 67.346 64.178 54.780 4.252 0 5.071 75 3.168

Bingöl (5) 217.721 148.319 139.336 115.442 7.269 0 10.099 6.526 8.983

Bitlis (7) 260.327 172.209 162.874 140.765 9.228 155 11.531 1.195 9.335 Elazığ (9) 1.015.266 632.844 577.691 513.451 20.152 0 39.188 4.900 55.153 Erzincan (4) 313.163 219.511 207.530 182.331 9.925 1 14.028 1.245 11.981 Erzurum (6) 1.323.935 883.944 735.615 636.034 45.362 5 52.814 1.400 148.329

Hakkâri (14) 342.438 49.067 46.459 26.400 9.658 0 9.909 492 2.608

Iğdır (12) 240.542 97.783 93.845 70.718 5.589 1 15.628 1.909 3.938

Kars (8) 302.740 198.360 183.415 156.627 13.084 1 13.506 197 14.945

Malatya (10) 1.462.204 783.388 723.623 651.159 26.837 5 44.396 1.226 59.765

Muş (3) 255.039 182.722 177.673 156.334 10.338 0 10.676 325 5.049

Tunceli (1) 90.847 78.064 71.668 60.409 6.122 0 4.770 367 6.396

Van (13) 1.261.796 502.964 461.148 411.328 24.798 286 24.695 41 41.816 Toplam 7.654.806 4.267.120 3.889.068 3.391.106 205.151 454 272.393 19.964 378.052

Bölge bazında merkezi bütçe gelirlerinin tahakkuk eden gelirler içerisindeki payı %55,74'dür. İl bazında ise merkezi bütçe gelirleri bakımından 1. sırada olan Erzurum %66,77 ile verimlilik bakımın

dan (toplam tahsilat/toplam tahakkuk) 6. sırada yer alırken, merkezi bütçe gelirleri bakımından son sırada yer alan Hakkâri yine %14,33 ile son sırada yer almaktadır. Toplam tahsilat/toplam tahakkuk bakımından ilk sırada %85,93 ile Tunceli yer almaktadır.

Tablo 12'de Doğu Anadolu bölgesinde bulunan 14 ilin toplam kamu harcamaları ve kamu harca

malarının hangi kamu hizmeti için harcandığı incelenmiştir.

(16)

Tablo 12: 2014 Yılı Doğu Anadolu Bölgesinde Yapılan Kamu Harcamalarının Yapıldığı Hizmetlere Göre Sınıflandırılması (Bin TL)

İller Genel Kamu Hizmeti Savunma Hizmeti Kamu Düz. ve Güv. Hizmeti Ekon. İşler ve Hizmeti Çevre Koruma Hizmeti İskân ve Toplum Refahı Hizmeti Sağlık Hizmeti Dinlenme, Kültür ve Din Hizmeti Eğitim Hizmeti Sosyal Güvenlik &Sosyal Yardım

Ağrı (6)24 66.757 101.862 265.937 24.163 156 7.305 111.080 44.992 513.335 55.454 Ardahan (14) 29.885 28.379 68.869 12.457 18 2.379 43.893 19.878 177.203 13.324 Bingöl (10) 91.301 59.313 295.124 24.749 153 37.112 91.247 35.125 332.196 36.659 Bitlis (8) 128.026 57.701 220.212 26.653 21 24.764 98.883 49.765 399.672 49.443 Elazığ (3) 155.376 66.835 288.340 819.408 26 13.921 205.352 68.084 709.754 77.047 Erzincan (11) 69.174 105.572 164.365 34.428 22 237 78.734 35.197 301.953 38.585 Erzurum (2) 179.264 283.548 380.195 588.511 9.022 67.354 271.507 131.911 1.173.236 105.299 Hakkâri (5) 221.799 568.274 290.584 17.476 23 60 67.391 30.127 278.621 28.577 Iğdır (13) 37.877 57.535 122.155 15.673 237 1.154 48.289 15.513 213.330 28.580 Kars (7) 71.862 123.522 142.172 308.298 49 4.638 103.085 30.968 357.906 27.599 Malatya (4) 165.113 290.640 272.194 88.193 8.648 23.607 285.1 15 78.109 984.439 74.120 Muş (9) 69.052 48.489 191.273 28.032 30 17.237 94.914 39.313 467.472 68.203 Tunceli (12) 48.118 147.483 280.893 19.567 325 21.988 45.937 7.540 151.377 18.586 Van (1) 210.545 133.293 544.541 874.244 452 24.426 243.804 99.691 1.127.550 177.555 Toplam 1.544.149 2.072.446 3.526.854 2.881.852 19.182 246.182 1.789.231 686.213 7.188.044 799.031

Tablo 12'deki verilere göre bölge bazında toplam 20.753.184 bin TL kamu harcaması yapılmış olup il bazında toplam kamu hizmetleri için en fazla kamu harcaması (3.436.101 bin TL) Van ilinde gerçekleştirilmişken en az kamu harcaması (396.285 bin TL) Ardahan ilinde gerçekleştirilmiştir.

Doğu Anadolu bölgesindeki bütün illerde kamu harcamaları merkezi bütçe gelirlerinden kat kat daha fazla gerçekleşerek devlete külfet oluşturmuştur. Bölgede merkezi bütçe gelirlerinin kamu harca

malarını karşılama payı en yüksek %34,51 ile Malatya iline ait iken en düşük oran %3.26 ile Hakkâri iline aittir. Diğer illerden ise Erzurum'da merkezi bütçe gelirleri kamu harcamalarının %27,71'ini, Erzincan'da %26,50'sini, Elâzığ'da %26,32'sini, Ağrı'da %21,04'ünü, Iğdır'da %18,10'unu, Muş'ta %17,84'ünü, Ardahan'da %16.99'unu, Kars'ta %16,95'ini, Bitlis'te %16,32'sini, Bingöl'de

%14,79'unu, Van'da %14,64'ünü ve Tunceli'de %10,52'sini karşılayabilmektedir.