İlkokulda Öğretim
Öğretmen El Kitabı
Editör: Prof. Dr. İsa KORKMAZ
Editör: Prof. Dr. İsa KORKMAZ İlkokulda Öğretim ÖĞRETMEN EL KİTABI
ISBN 978-625-7582-87-2 DOI 10.14527/9786257582872 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2021, PEGEM AKADEMİ
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.
Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.
1. Baskı: Aralık 2021, Ankara Yayın-Proje: Zeynep Güler Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kaplan
Kapak Tasarım: Pegem Akademi
Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Ltd. Şti.
Çetin Emeç Bulvarı 1314. Cadde No: 37A-B Çankaya/ANKARA Tel: (0312) 472 58 55
Yayıncı Sertifika No: 51818 Matbaa Sertifika No: 46661
İletişim
Macun Mah. 204. Cad. No: 141/A-33 Yenimahalle/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50
Dağıtım: 0312 434 54 24 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
En büyük savaş, cahilliğe karşı yapılan savaştır.
Mustafa Kemal Atatürk
Başöğretmen Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve Neşe Alten, Necmettin Yılmaz, Şenay Aybüke Yalçın ve tüm şehit öğretmenlerimize
saygı, rahmet ve minnetle ithaf ederiz.
ÖN SÖZ
İlkokulda eğitim toplumsal ve bireysel boyut olarak iki kaynağa dayanmak- tadır. İlkokuldaki eğitim toplumsal açıdan incelendiğinde, ülkenin insan serma- yesinin eğitilmesinin ilk basamağı ve toplumsal devamlılığı sağlayan yurttaşların yetiştirilmesi için yasalara uygun, amaçlı, planlı ve programlı eğitim faaliyetleri- nin tümü olarak ifade edilebilir. Bu bağlamda ilkokul, toplumun gelecekte ihtiyaç duyacağı ve toplumun devamlılığını sağlayacak insan gücünün ilk şekillenmeye başladığı örgün eğitim kurumudur.
İlkokulda eğitimin bireysel boyutu ise yeni yetişen bireylerin gelişim boyut- larının tamamının ele alınarak öğrencilerin tüm yönleriyle gelişmeleri için öğ- retme-öğrenme yaşantılarının sunulduğu bir ortamdır. Dolayısıyla ilkokul örgün eğitimin ilk basamağı olarak öğrencilerin bireysel farklılıklarının dikkate alınarak onların farklı ilgi, yetenek ve kapasiteye sahip bir birey olarak var olan potansiyel- lerini tam kullanmaya ve geliştirmeye yönelik fırsatların sunulduğu temel eğitim kurumudur.
İlkokul eğitimi bir yandan öğrencileri gelecekteki eğitim kurumlarına ha- zırlayarak onların bir sonraki öğrenmeler için hazırbulunuşluk düzeylerini ge- liştirirken diğer yandan yaşadıkları toplumda sosyalleşme sürecinde gerekli olan kültürel, sosyal ve ekonomik değerleri kazanmaları amaçlanmaktadır. Toplumsal kalkınmanın temelinde ilkokul eğitimi yatmaktadır. Bu bağlamda ilkokuldaki eği- tim, bireylerin ve toplumların değişen zaman koşullarına göre düzenlenmelidir.
İlkokul programları öğrencilerin, bir yandan bulunduğu toplumun sosyal ve kültürel devamlılığına uygun yetişmesine fırsatlar sunarken diğer yandan bilim ve teknolojideki yeniliklere ve gelişmelere uygun olarak bilgileri ve becerileri kazan- malarını sağlamalıdır. Kısaca ilkokul programları öğrencinin bireysel, duygusal, sosyal ve zihinsel gelişimine katkı sağlayıcı öğretme öğrenme psikolojisi ilkeleri doğrultusunda yöntemler, teknikler ve stratejilerin kullanıldığı öğrenme yaşantı- ları içermelidir.
Bu kitabın başlığı İLKOKULDA ÖĞRETİM: Öğretmen El Kitabı’dır. Bu başlık dikkatli bir şekilde seçilmiş ve kullanılmıştır. Çünkü ilkokulda bir sınıf öğ- retmeni genellikle programdaki tüm derslerin öğretiminde sorumludur. Bu bağ- lamda ilkokulda sınıf öğretmeninin belli bir branş durumu olmadığından tüm derslerin öğretiminden sorumlu olması, bazı derslerin öğretiminde, kendi ilgi ve mesleki gelişiminden kaynaklanan nedenlerden dolayı zorluklar yaşamaktadır.
Özellikle beceri derslerinin öğretiminde zorluklar yaşadıkları araştırmalarda ifade edilmiştir.
vi İlkokulda Öğretim: Öğretmen El Kitabı
Bu kitap hazırlarken bu varsayımdan hareketle ilkokulda öğretilen her bir dersi o alanda yetişmiş akademisyenlerin çalışmalarına göre nasıl daha iyi öğre- tilebilir sorusuna cevap olarak, her bölüm alan uzmanı bilim insanları tarafından yazılmıştır. Kitabın yazılma amacı; ilkokulda görev yapan öğretmenlerin mesleki gelişimlerine katkıda bulunmak, sınıf öğretmenlerinin farklı derslerde öğretme ortamlarını daha etkili yapmalarına yardımcı olmak ve ilkokulda derslerin öğreti- minde bilimsel gelişmelere göre farklı yöntemler, teknikler ve stratejiler sunmaktır.
Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ederim. Bu kitabın her bir bölümünü yazan akademisyenlere katkılarından dolayı teşekkür ederim.
Onların katkıları olmasaydı böyle bir çalışma olmazdı. Bazı bölümlerin edit sü- recinde ilgili bölümü okuyarak bana geri bildirim veren aynı zamanda lisansüstü çalışma yapan sınıf öğretmenleri Ethem GÜRHAN, Ebru ERGÜL, Hayrünnisa SAVAŞ, Ümit KORKMAZ, Canan GÜNEŞ AKGÜL’e desteklerinden dolayı teşek- kür ederim.
Kitap teklifini paylaştığımızda destek veren, bu kitabın basım, dizgi ve tasa- rım aşamasında görev alan tüm PEGEM AKADEMİ çalışanlarına teşekkür ede- rim.
Öncelikle ilkokulda görev yapan tüm öğretmenlerimize ve öğretmen adayla- rımıza faydalı olması umuduyla…
Editör Prof. Dr. İsa KORKMAZ ORCID No: 0000-0002-6647-1812
BÖLÜMLER VE YAZARLARI
Editör: Prof. Dr. İsa KORKMAZ 1. BÖLÜM: İlkokul Programının Özellikleri
Prof. Dr. İsa KORKMAZ - Necmettin Erbakan Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-6647-1812
2. BÖLÜM: İlkokul Öğrencisinin Gelişim Özellikleri
Doç. Dr. Hatice İrem ÖZTEKE KOZAN - Necmettin Erbakan Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-3516-4895
3. BÖLÜM: İlkokulda İlkokuma ve Yazma Öğretimi
Prof. Dr. Muhammet BAŞTUĞ - İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa ORCID No: 0000-0002-5949-6966
Arş. Gör. Elife Nur SAYDAM - Sakarya Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-5382-3770
4. BÖLÜM: İlkokulda Türkçe Öğretimi
Dr. Öğr. Üyesi Başak KASA AYTEN - İnönü Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-5926-3380
Prof. Dr. Hüseyin ANILAN - Eskişehir Osmangazi Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-7201-7467
5. BÖLÜM: İlkokulda Matematik Öğretimi
Dr. Öğr. Üyesi Sümeyra DOĞAN COŞKUN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
ORCID No: 0000-0001-9401-6561 6. BÖLÜM: İlkokulda Hayat Bilgisi Öğretimi
Dr. Öğr. Üyesi Aslı GÜNDOĞAN - Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-3786-6775
Prof. Dr. Şengül S. ANAGÜN - Eskişehir Osmangazi Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-8011-0730
7. BÖLÜM: İlkokulda Fen Bilimleri Öğretimi
Dr. Öğr. Üyesi Jale KALEMKUŞ - Kafkas Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-7791-9910
Prof. Dr. Şule BAYRAKTAR - Ordu Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-4236-2635
viii İlkokulda Öğretim: Öğretmen El Kitabı
8. BÖLÜM: İlkokulda Sosyal Bilgiler Öğretimi
Doç. Dr. Mustafa TAHİROĞLU - Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-8862-3234
9. BÖLÜM: İlkokulda Müzik Eğitimi
Doç. Dr. Aylin MENTİŞ KÖKSOY - Ege Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-4549-0579
10. BÖLÜM: İlkokulda Görsel Sanatlar Öğretimi
Prof. Dr. Burçin TÜRKCAN - Anadolu Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-2441-5185
Arş. Gör. Gonca BABADAĞ - Anadolu Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-2322-4560
11. BÖLÜM: İlkokulda Oyun ve Fiziki Etkinlikler
Prof. Dr. Süleyman CAN - Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-3150-7843
12. BÖLÜM: İlkokulda İngilizce Öğretimi
Dr. Öğr. Üyesi Hatice OKYAR - Necmettin Erbakan Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-4458-4805
13. BÖLÜM: Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretim: Öğretimsel Bir Zorunluluk, Pedagojik Bir Gereklilik
Prof. Dr. Mehmet GÜLTEKİN - Anadolu Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-5281-1767
Arş. Gör. ECMEL YAŞAR - Anadolu Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-1947-1382
14. BÖLÜM: İlkokulda Kaynaştırma/Bütünleştirme Eğitimi Doç. Dr. Beyhan Nazlı KOÇBEKER EİD
Necmettin Erbakan Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-7930-0545
Dr. Öğr. Üyesi Neşe UYGUN - Hasan Kalyoncu Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-0961-5303
15. BÖLÜM: İlkokulda Çocuk Edebiyatı
Doç. Dr. Dilek CERAN - Necmettin Erbakan Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-9010-0619
ix Bölümler ve Yazarları 16. BÖLÜM: İlkokulda Drama
Prof. Dr. Fehime Nihal KUYUMCU - İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa ORCID No: 0000-0002-0878-1863
17. BÖLÜM: İlkokulda Farklılaştırılmış Öğretim
Doç. Dr. Ruhan KARADAĞ YILMAZ - Necmettin Erbakan Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-3254-8890
18. BÖLÜM: İlkokulda Ölçme ve Değerlendirme
Prof. Dr. Mehmet GÜLTEKİN - Anadolu Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-5281-1767
Dr. Öğr. Üyesi Zeynep KILIÇ - Eskişehir Osmangazi Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-5756-3782
19. BÖLÜM: İlkokulda Öğretmenlerin Sorumlulukları Doç. Dr. Fatmanur ÖZEN - Giresun Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-3232-7484
Dr. Öğr. Üyesi Rahmen ÇAKIR - Giresun Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-1752-3855
20. BÖLÜM: İlkokul Öğretmeninin Çevre ile İlişkileri
Doç. Dr. Kasım KARATAŞ - Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-2867-9583
Prof. Dr. Behçet ORAL - Dicle Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-6885-1683
21. BÖLÜM: İlkokulda Eylem Araştırması: Öğretimi İyileştirmenin Yolu Prof. Dr. Ali ERSOY - Anadolu Üniversitesi
ORCID No: 0000-0001-5000-290X 22. BÖLÜM: İlkokulda Alternatif Uygulamalar
Doç. Dr. Turgay ÖNTAŞ - Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-2258-0862
Bilim Uzm. Duygu SARMUSAK SELÇUK Sınıf Öğretmeni Özel Maya Okulları ORCID No: 0000-0001-9912-3235
İÇİNDEKİLER
Ön Söz ...v
Bölümler ve Yazarları ... vii
1. BÖLÜM İLKOKUL PROGRAMININ ÖZELLİKLERİ Giriş ...1
Cumhuriyet Dönemi İlkokul Programları ...1
İlkokul Programının Özellikleri ...11
Özet ...15
Kaynakça...16
2. BÖLÜM İLKOKUL ÖĞRENCİSİNİN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ Giriş ...17
Fiziksel Gelişim ...18
Bilişsel Gelişim ...21
Dil Gelişimi ...29
Ahlaki Gelişim ...30
Sosyal ve Duygusal Gelişim ...32
Özet ...37
Kaynakça...37
3. BÖLÜM İLKOKULDA İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ Giriş ...41
Anne Karnında Başlıyor! ...42
İlk Okuma Yazma Deneyimleri: Doğumdan İlkokula Başlayıncaya Kadarki Dönem ...42
Okuma Yazmayı Öğrenmeyi Etkileyen Bazı Faktörler ...42
Ses-Harf Öğretimi Uygulama ...58
Özet ...68
Kaynakça...68
xii İlkokulda Öğretim: Öğretmen El Kitabı
4. BÖLÜM
İLKOKULDA TÜRKÇE ÖĞRETİMİ
Giriş ...71
İlkokulda Türkçe Dersi ...72
Türkçe Öğretiminde Dil Becerileri ...74
Türkçe Öğretiminde Öğrenme Öğretme Süreci ...87
Özet ...103
Kaynakça...103
5. BÖLÜM İLKOKULDA MATEMATİK ÖĞRETİMİ Giriş ...107
Matematik Öğretimi Nasıl Olmalıdır?...107
Matematik Öğretmeni Nasıl Olmalıdır? ...111
Sayılar ve İşlemler ...115
Geometri ...128
Ölçme ...134
Veri İşleme ...137
Özet ...139
Kaynakça...139
6. BÖLÜM İLKOKULDA HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİ Giriş ...145
Hayat Bilgisi Dersi Tanımı, Kapsamı ve Önemi ...146
Geçmişten Günümüze Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programları ...149
2018 Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı ...150
Hayat Bilgisi Dersinde Kavram Öğretimi ...159
Hayat Bilgisi Dersinde Beceri Öğretimi ...164
Hayat Bilgisi Dersinde Değer Eğitimi ...169
Hayat Bilgisi Öğretiminde Uzaktan Eğitim ...172
Özet ...176
Kaynakça...178
İçindekiler xiii 7. BÖLÜM
İLKOKULDA FEN BİLİMLERİ ÖĞRETİMİ
Giriş ...181
Deney Yöntemi ...185
Argümantasyon ...189
Analoji ...193
Kavram Haritaları ...197
İşbirliğine Dayalı Öğrenme ...202
Proje Tabanlı Öğrenme ...209
Oyun Tabanlı Öğrenme ...214
Probleme Dayalı Öğrenme ...218
Özet ...222
Kaynakça...222
8. BÖLÜM İLKOKULDA SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ Giriş ...227
Sosyal Bilgiler Dersi Öğrenme Alanları ...230
Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yaklaşımlar ...242
Sosyal Bilgiler Dersinde Öğrenme-Öğretme Süreci ...251
Sosyal Bilgilerde Ders Plânı Basamakları ...279
Özet ...283
Kaynakça...285
9. BÖLÜM İLKOKULDA MÜZİK EĞİTİMİ Giriş ...291
İlköğretimde Müzik Eğitimi ...291
Müzik Eğitiminin Boyutları ...295
Temel Müzik Bilgileri Nelerdir? ...297
Ses Değiştirici İşaretler ...302
Müzikte Hız Terimleri ...303
Müzikte Gürlük Terimleri ...303
Sonuç ...330
Kaynakça...331
xiv İlkokulda Öğretim: Öğretmen El Kitabı
10. BÖLÜM
İLKOKULDA GÖRSEL SANATLAR ÖĞRETİMİ
Giriş ...333
Sanat Eğitimi ...333
Sanat Eğitimine İlişkin Çağdaş Kuram ve Yaklaşımlar ...341
Sanat Eğitimi İçinde Görsel Sanatlar Öğretiminin Yeri ve Önemi ...350
İlkokulda Görsel Sanatlar Dersi...350
Örnek Bir Uygulama ...358
Özet ...361
Kaynakça...361
İnternet Kaynakları ...364
11. BÖLÜM İLKOKULDA OYUN VE FİZİKİ ETKİNLİKLER Giriş ...365
İlkokullarda Oyunun Tanımı, Amacı, Yeri ve Önemi ...366
Oyunun Farklı Tanımları ve Yapısal Temelleri ...374
Oyun ve Fiziki Etkinlikler Dersinin İlkokullardaki Yeri, Önemi ve Amacı ...376
Beden Eğitimi ...383
Spor ...387
İlkokulda Oyun ve Fiziki Etkinlikler Dersinin Planlanması ...391
Özet ...397
Kaynakça...398
12. BÖLÜM İLKOKULDA İNGİLİZCE ÖĞRETİMİ Giriş ...401
İlkokuldaki Çocuklara İngilizce Öğretim Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ...402
Çocuklarda İngilizce Dil Becerilerini ve Kelime Bilgisini Geliştirmek İçin Yapılabilecekler ...405
Şarkılar, Şiirler ve Tekerlemeler ...409
Diyaloglar ve Rol Oynama Aktiviteleri ...410
İngilizce Kelime Öğretimi İçin Öneriler ...413
Sonuç ...414
Kaynakça...415
İçindekiler xv 13. BÖLÜM
BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİM: ÖĞRETİMSEL BİR ZORUNLULUK, PEDAGOJİK BİR GEREKLİLİK
Giriş ...417
Öğrenci Sayısının Çok Az Olduğu Yerleşim Birimlerinde Çocukların İlköğretim Gereksinimini Karşılamak Bakımından Başvurulan Yollar ...418
Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretim: Öğretimsel Bir Zorunluluk, Pedagojik Bir Gereklilik ...422
Birleştirilmiş Sınıflarda Başarılı Olmanın Yolları ...436
Sonuç ...440
Kaynakça...442
14. BÖLÜM İLKOKULDA KAYNAŞTIRMA/BÜTÜNLEŞTİRME EĞİTİMİ Giriş ...445
Kaynaştırma/Bütünleştirme ile İlgili Temel Kavramlar ve Tarihçe ...445
Kaynaştırma/Bütünleştirme Uygulamalarının Benzerlik ve Farklılıkları ...451
Kaynaştırma/Bütünleştirme Uygulamalarında Uyarlamalar ...452
Kaynakça...467
15. BÖLÜM İLKOKULDA ÇOCUK EDEBİYATI Giriş ...469
Okuma Becerisi ve Okuma Alışkanlığı ...469
İlkokullarda Çocuk Edebiyatı ...479
Sonuç ...492
Kaynakça...492
16. BÖLÜM İLKOKULDA DRAMA Giriş ...497
Neden Drama ...497
Yapılandırmacı Eğitim ve Drama ...498
İlkokulda Drama Uygulamalarına Disiplinlerarası Bir Yaklaşım ...501
Uzaktan Eğitim ve Drama ...511
Özet ...514
xvi İlkokulda Öğretim: Öğretmen El Kitabı
Kaynakça...515
Ekler ...515
17. BÖLÜM İLKOKULDA FARKLILAŞTIRILMIŞ ÖĞRETİM Giriş ...517
Farklılaştırılmış Öğretim Yaklaşımı ...518
Farklılaştırılmış Öğretim Yaklaşımın Kuramsal Temelleri ...519
Öğretimde Farklılaştırma Ögeleri ...522
Farklılaştırılmış Öğrenme Ortamları ...530
Farklılaştırılmış Öğretimde Öğretmen Rolleri ...532
Farklılaştırılmış Sınıflarda Öğrenci Rolleri ...535
Farklılaştırılmış Öğretimde Ebeveyn Rolleri ...536
Farklılaştırılmış Öğretimde Değerlendirme ...537
Özet ...539
Kaynakça...540
18. BÖLÜM İLKOKULDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Giriş ...543
İlkokulda Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevleri ve Temel İlkeleri ...543
İlkokulda Kullanılan Ölçme ve Değerlendirme Araç ve Teknikleri ...548
İlkokulda Ölçme ve Değerlendirmede Dikkat Edilecek Hususlar ...580
Kaynakça...582
19. BÖLÜM İLKOKULDA ÖĞRETMENLERİN SORUMLULUKLARI Giriş ...587
Meslek Olarak Öğretmenlik ...587
Öğretmenlerin Hukuki Sorumlukları ...590
Öğretmenlerin Yönetsel Sorumlukları ...591
Öğretmenlerin Öğretimsel Sorumlukları ...592
Öğretmenlerin Eğitsel Sorumlukları ...599
Öğretmenlerin Mesleki (Etik) Sorumlukları ...601
Özet ...608
Kaynakça...608
İçindekiler xvii 20. BÖLÜM
İLKOKUL ÖĞRETMENİNİN ÇEVRE İLE İLİŞKİLERİ
Giriş ...611
Öğrenci Öğrenmelerinin Temeli: Çevresel Bağlam ...612
Çevresel Bağlamın Öğrenme Üzerindeki Etkisi ...614
Öğrencinin Çevresel Bağlamına Duyarlı Öğretmen ...618
Bağlam Temelli Öğrenme ...621
Aile ve Öğretmen Arasındaki İlişki ...624
Sonuç ...626
Özet ...627
Kaynakça...629
21. BÖLÜM İLKOKULDA EYLEM ARAŞTIRMASI: ÖĞRETİMİ İYİLEŞTİRMENİN YOLU Giriş ...633
Öğretmenler Araştırma Yapar mı? / Yapmalı mı? ...634
Sınıf Temelli Araştırmalar İçin Finlandiya Örneği ...638
Eylem Araştırması Süreci ve Örnek Eylem Araştırmaları ...655
Önerilen Araştırma Örnekleri ...659
Özet ...660
Kaynaklar ...661
22. BÖLÜM İLKOKULDA ALTERNATİF UYGULAMALAR Giriş ...664
Alternatif Okuldan Ne Anlıyoruz? ...664
Alternatif Eğitim Programlarının Genel Özellikleri Nasıldır? ...666
Alternatif Okul Örnekleri Nelerdir? ...668
Alternatif Okullarda Destekleyici Okul Ortamı İnşa Etmek ...669
Uluslararası Bakalorya İlk Yıllar Programı/ International Baccalaureate Primary Years Program (PYP) ...680
Sonuç ...681
Kaynakça...682
Yazarlar Hakkında ...687
Giriş
İlkokul programları çocukların gelişimlerini tüm boyutlarıyla ele alarak ço- cuğu bütün bir birey olarak gelişimlerini her yönüyle desteklemeyi amaçlamakta- dır. Çocukların eğitim sürecinde kazanmış oldukları bilgi ve beceriler sadece il- kokul dönemi için değil yetişkin yaşamlarında kullanmaları için de plânlanmıştır.
İlkokul programı, çocukların öğrenmeye karşı isteğini ve merak duygusunu artır- mış, öğrenme ve çevresi ile etkili iletişim becerilerini kazanmış olarak hayat boyu öğrenmeye sahip bireyler olarak yetişmelerini amaçlamaktadır. Dolayısıyla ilko- kul programı, çocukların gelişim sürecinde psikolojik, duygusal, sosyal, ahlakî, zihinsel ve bedensel olarak kendine özgü kapasitesi doğrultusunda gelişmeleri için öğrenme yaşantılarını içermektedir.
A. Cumhuriyet Dönemi İlkokul Programları
I. Dünya savaşından (1914-1918) sonra “Hasta Adam” diye nitelendirilmiş bir ülkenin yani Osmanlı İmparatorluğunun paylaşılma süreci başlamıştı. İtilaf devletleri sömürgeci politikalarını ülke genelinde uygulamak için uyduruk ba- hanelerle iç isyanlar ve karışıklıklar çıkararak memleketin birçok bölgesini iş- gal ediyor, Türk milletinin çaresiz bir şekilde teslim olmasını istiyorlardı. Türk Devleti kurulduğu topraklar olan Anadolu’da bile tutunmakta zorlanır olmuştu.
1912 Balkan bozgunundan sonra 1914-1918 yılları arasında dört yıl süren Birinci Dünya Savaşı sonunda ülkenin insan sermayesi savaş meydanlarında kaybedilmiş ya da yaralı olarak memleketlerine gönderilmişti. Gelir kaynakları ise tükenmiş, ekonomisi harap olmuş, kapitülasyonlar sebebiyle esnaf ve sanayicisi oluşmamıştı.
Türk toplumunun Anadolu’da var olma mücadelesinde umutlar tükenmişti. Yor- gun ve bitap düşmüş Türk Milleti 1919’da Mustafa Kemal önderliğinde kurtuluş mücadelesine başlamıştır. Bir taraftan orta Anadolu’ya kadar işgal eden düşman
1. BÖLÜM
İLKOKUL PROGRAMININ ÖZELLİKLERİ
Prof. Dr. İsa KORKMAZ - Necmettin Erbakan Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-6647-1812
askerlerine karşı cephede savaş verilirken diğer yandan çöküşün temel nedenle- rinden olan cehaletle mücadele başlatılmıştır. Millî Mücadeleyi başlatan Mustafa Kemal ve arkadaşları Türk toplumunun eğitim önceliğini yapmış oldukları yasa- larla ortaya koymuşlardır. Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs 1919’da Türk Milletinin Anadolu’da varoluş mücadelesine başladığında zihninde mücadelenin başarılı olmasıyla ilgili herhangi bir şüphesi yoktu. Düşüncelerinin merkezinde mücade- le sonunda yeni Türk Devletinin inşa sürecinin nasıl olacağı vardı. Çünkü askeri eğitiminde ve görevinin ilk yıllarında Selanik’te arkadaşlarıyla konuşmasında hep devletin kurtuluş reçeteleri üzerine tartışmalar yapıyordu. Yeni devletin temelleri- ni oluşturan ilkelerin ipuçları üç önemli kongrede görülmektedir. Devletin siyasal yapısının Sivas Kongresinde (4-11 Eylül 1919), yeni eğitim sisteminin yapısının Heyeti İlmiye-Maarif Kongresinde (16-21 Temmuz 1921) ve Türk toplumunun ekonomik yapısının ise İzmir İktisat Kongresinde (17 Şubat-4 Mart 1923) belir- lendiği görülmektedir.
Ankara’da 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldıktan 12 gün sonra Millî Meclis 3 Mayıs 1920’de 3 sayılı yasa ile “Maarif Vekâleti (Millî Eğitim Bakanlığı)” merkez teşkilatını kurmuştur (Okçabol, 2005). Cumhuriyet dönemin- de yapılacak eğitim hamlesinin ilk kıvılcımı Sakarya Savaşı öncesi 16-21 Temmuz 1921’de yapılan Maarif Kongresinin (Heyeti İlmiye) açılışında Mustafa Kemal’in yapmış olduğu açılış konuşmasında görülmektedir. “Şimdiye kadar takip olunan tahsil ve terbiye usullerinin tarih-i tedenniyatımızda (geri kalmışlığımızda) en mü- him bir âmil olduğu kanaatindeyim. Millî bir terbiye programından, taarruz eden her kuvvete karşı müdafaa kabiliyetiyle donanmış, Şarktan ve Garptan gelen ecnebî tesirlerden uzak ve seciye-i Millîliğimizle mütenasip bir kültür kastediyorum. Dehayı Milliyetimizin inkişafı ancak böyle bir kültür ile kabildir” (Ergün, 2010). Kongre gündeminde ise şu konular yer almıştır: İlkokul programının düzenlenmesi ve il- kokulların öğrenim sürelerinin yeniden belirlenmesi, köy öğretmeni yetiştirilme- si, ortaöğretim kurumlarının programları ve dersleri (Cicioğlu, 1985).
Mustafa Kemal Paşa eğitimin bir toplum için ne kadar önemli olduğunu bir başka söylevinde şu şekilde ifade etmiştir: “Bir millet irfan ordusuna sahip olma- dıkça, muharebe meydanlarında ne kadar parlak zaferler elde ederse etsin, o zafer- lerin kalıcı sonuçlar vermesi ancak irfan ordusuna bağlıdır”. Aslında Atatürk eğitim ile ilgili konuşmalarında nasıl bir eğitim olması gerektiğini de işaret etmektedir;
“Eğitimdir ki, bir milleti ya özgür, bağımsız, şanlı, yüksek bir topluluk halinde ya- şatır ya da esaret ve sefalete terk eder”. Eğitim bir ulusun toplumsal sürekliliği için olmazsa olmaz öğelerinden biridir. Fakat burada ifade edilen doğru eğitim; yeni yetişen nesillerin fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür olarak yetişmelerine fırsat veren eğitimdir. Aksi takdirde eğitim, yetiştirdiği nesillere düşünme ve akıl kullanma 2 İlkokulda Öğretim: Öğretmen El Kitabı
becerileri kazandırmadığından toplumun gelişmesinde en büyük engellerden biri olabilir. Atatürk’ün işaret ettiği eğitim millî ve bilimsel olarak iki temele dayan- maktadır. Eğitim millî olmak zorundadır. Çünkü toplumun değerlerinin üzerine yeni nesil inşa edilerek toplumsal süreklilik sağlanır. Diğer yandan eğitim bilimsel olmalıdır. Çünkü eğitim programları çağdaş bilimsel gelişmelere uygun tasarlan- dığında yetişecek nesillerin dünyada medenî ülkelerle rekabet gücü olabilir. Yoksa ülkenin milletler mücadelesi başarılı olamaz. Dolayısıyla eğitim; bir memleketin ilim, irfan, ekonomi, sosyal, kültürel ve bayındırlık alanlarında yükselmesine katkı sunarak vatandaşlarının vatanlarında mutlu, huzurlu, sağlıklı bir yaşam sürmele- rini sağlar.
Cumhuriyetin ilanı ile birlikte eğitimde hızlı bir yenileşmeye gidilmiştir.
Memleketteki 46 bin köyün %98’i okulsuz, nüfusun okur-yazarlık oranı %3 olarak tahmin edilmektedir. Hatta cinsiyetler arasında büyük bir dengesizlik görülmekte olup kadınlarda okuryazar durumu binde olarak ifade edilmektedir. Ülke nüfu- sunun %80’i köylerde yaşamaktadır. 3 Mart 1924’de çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile tüm öğretim kurumları Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde toplanmış ve okullarda uygulanan programlar üzerinde kapsamlı değişiklikler yapılmıştır.
Bu kanunla ülkede yüzyıllardır devam eden ve modern okullar yanında yer alan dinsel-geleneksel eğitim kurumlarına son verilirken Millî Eğitim Bakanlığının so- rumluluğu altında laik bir eğitim sistemi kurulmuştur (Türkoğlu, 2010). Tevhid-i Tedrisat (Eğitim Birliği) Kanunu eğitimde ikilik (modern okullar ve medreseler) ve Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında ayrılık hareketlerinin merkezi konu- munda olan yabancı devletlerin ve misyonerlerin yürüttüğü bütün eğitim kurum- larını Millî Eğitim Bakanlığının kontrol ve denetimine almıştır. Özellikle yıllardır Anadolu’nun dört bir yanına yayılmış ve Türk Milletinin aleyhine faaliyetlerin odağı olan yabancı okullar artık Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır. Yeni Türk Devletinde eğitimin temel amacı eğitim programlarını yeni Cumhuriyetin ihti- yacına göre düzenlemek, okuryazar oranını yükselterek cehaletle savaşmak ve Türkçe’yi her yurttaş için ortak bir dil yapmak, millî birlik ve beraberliği sağla- yarak ortak kültür oluşturmaktır (Sakaoğlu, 2010). Atatürk eğitimin hedefini şu şekilde açıklamıştır: Hükümetin en verimli ve en önemli vazifesi millî eğitim ile il- gili işleridir. Bu işlerde başarılı olabilmek için öyle bir program takip etmeye mec- buruz ki, o program milletimizin bugünkü haliyle sosyal, hayati ihtiyacıyla, çevre şartlarıyla ve çağın gerekleriyle tamamen uyumlu olsun (Çoban, 2001).
Türkiye’de ilkokullar için program geliştirme çalışmalarına bakıldığında, ilk çalışmaların 1924-1930 yılları arasında yapılmıştır. Bu dönemde programların te- mel felsefesi, yeni yetiştirilecek nesillere Cumhuriyet rejimi ve bu rejimin fazilet ve nimetlerini benimsetmeyi gerçekleştirmek olmuştur. Bu programların her şeyden İlkokul Programının Özellikleri 3
