SAĞLIĞI KORUMA YAKLAŞIMIKEMOPROFİLAKSİ(İLAÇLA KORUMA), VAKSİNOPROFİLAKSİ(AŞIYLA KORUMA)KİŞİSEL SAĞLIĞI KORUMA

SAĞLIĞI KORUMA YAKLAŞIMI KEMOPROFİLAKSİ(İLAÇLA

KORUMA),

VAKSİNOPROFİLAKSİ(AŞIYLA KORUMA)

KİŞİSEL SAĞLIĞI KORUMA

(4)

(BES 213. AİLE SAĞLIĞI VE PLANLAMASI DERSİ)

Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi

Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017-2018 Güz

1

SAĞLIĞI KORUMA YAKLAŞIMI (PROFİLAKTİK YAKLAŞIM)

1. Birincil Koruma;

 Hastalanmadan, etkenle karşılaşmadan önce alınacak önlemlerle hastalıklardan korunma,

 Genel Önlemler;

1. Sağlıklı/Doğru/Yeterli ve dengeli beslenme,

2. Bağışıklama ve aşılama,

3. Fiziksel aktivite, hareketli yaşam

4. Uygun kilo-beden kitle indeksi

5. Kişisel hijyen (el yıkama, diş fırçalama, temizlik vb.)

6. Aile planlaması,

7. Sigara ve alkol kullanmama,

8. Stres ve baş etme, hobiler, boş zaman değerlendirmesi,

9. Yeterli ve düzenli uyku(Özellikle gece karanlıkta 23:00-6:00 arası/Epifiz- Melatonin),

10.Olumlu çevre, vektör (sivrisinek, karasinek vb.) kontrolü,

11.Kazalardan ve karsinojenlerden korunma (kişisel koruyucular),

12.Akraba evliliklerinin önlenmesi(kalıtsal hastalıklardan korunmada son derece önemli),

13.Sosyo-ekonomik önlemlerle yoksulluğun giderilmesi,

14.Sağlık eğitimi ve diğer sağlık alışkanlıkları,

2

SAĞLIĞI KORUMA YAKLAŞIMI (PROFİLAKTİK YAKLAŞIM)

2. İkincil Koruma (Erken tanı ve erken tedavi);



Hastalık bulguları henüz ortaya çıkmadan ya da

organizmada fazla yıkım oluşturmadan olabildiğince hastalıkların erken tanı ve tedavisi,

a)Erken tanı;



Kişi ya da kitle taramaları,



Erken görülebilecek bulgular ve muayeneler için toplumun bilinçlendirilmesi,

b)Erken tedavi;

3. Üçüncül Koruma;



Tekrarları(nüksleri) önlemek,



Sakatlık ve komplikasyonları gidermek (tıbbi ve sosyal rehabilitasyon),



İlaç ve diyeti düzenli uygulamak,



Düzenli kontroller,

KEMOPROFİLAKSİ (İLAÇLA KORUMA)



Kemoprafilaksi; Hastalık riski bulunan bireylerin hastalanmadan önce uygun ilaç verilerek korunması,



Kemoprafilaksi Gerektiren Durumlar;

1.

Bağışıklık kazanılamayan, ancak spesifik ilacı olan hastalıklar (Sıtma, lepra=cüzzam),

2.

Başka yolla kontrolü olanaklı bulunmayan hastalıklar (Menengekoksemik menenjit, veba),

3.

Hasta ile temas etmiş, ancak aşı için yeterli zaman olmayan durumlar (Tüberküloz, grip, kızamık vb.),

4.

Hastalık tekrarlarında yaşamsal tehlike bulunan

hastalıklar (Akut romatizmal ateş),

GEREKLİ GÖRÜLMESİ HALİNDE HEKİM ÖNERİSİYLE KEMOPROFİLAKSİ

UYGULANABİLECEK HASTALIKLAR



Streptekok infeksiyonları;Kreş, okul ve kışla gibi yerlerdeki salgınlarda önerilebilir. Uygun antibiyotik,



Sıtma (Malaria);Sıtmanın yaygın ve endemik bulunduğu yerlerde, ateş ve diğer şüpheli bulgusu olanlarda, yayma için kan alınanlarda uygulanabilir. Uygun ilaç chloroquine,

primaquine, primethamine,



Pnomoni (Zatürrea):Kızamık ve boğmaca geçirmekte olup beslenme ve bakımı iyi olmayanlar, hekime yeniden

getirilememe olasılığı bulunanlar. Uygun ilaç depo penisilin,



Menengekoksik Menenjit (Menengekoksemi):Aile

bireyleri ve hasta ile teması olanlara uygulanabilir. Uygun ilaç penisilin, sulfadiazine,



Veba:Hasta ile temas edenlere uygulanabilir. Uygun

antibiyotik tetrasiklin, sulfadiazin,

GEREKLİ GÖRÜLMESİ HALİNDE HEKİM ÖNERİSİYLE KEMOPROFİLAKSİ

UYGULANABİLECEK HASTALIKLAR

 Grip; Çok şiddetli, ağır ve ölümcül seyreden salgınlarda uygulanabilir.

Amantidine hydrochloride

 Tüberküloz (TB);Tüberkülin testi aşırı pozitif olanlara, TB hastasının diğer aile üyelerine ve yakın teması olanlara, özellikle çocuklara, TB’nin ağır

formlarından çocukları korumak için uygulanabilir. İzoniazid (INAH),

 Akut Romatizmal Ateş (ARA);Stereptekok infeksiyonlarının nüksünü (yinelemesini) önlemek için, karditsiz vakalarda 18-20 yaşına kadar,

karditsiz ancak risk gruplarına (öğretmen, öğrenci, sağlık personeli, asker) ömür boyu, karditli vakalarda genellikle ömür boyu uygulanır. Depo

penisilin,

 Cerrahi Müdahaleler;Bağırsak, akciğer gibi ameliyatlardan önce enfeksiyonun yayılımını önlemek için uygulanır. Uygun antibiyotik penisilin, amoksilin, alfasilin ve TSM(Trimeteprim

sulfometaksazol) vb.,

 Doğumsal Kalp Hastalıkları (Ventriküler septal defekt-VSD, Fallot tetralojisi-FT);Bakteriyel endokarditten korumak için yaralanmalar

sırasında, diş çekimi ve apandisit dahil tüm cerrahi müdahale öncesi ve sonrasında uygulanır. Amoksilin,

6

KEMOPROFİLAKSİNİN SAKINCALARI



ÖNEMLİ: İlaçla korumaya mutlaka hekim karar vermeli, ulu orta kullanılmamalı,

a. Tıbbi sakıncaları:

1.

Allerjik reaksiyonlar; Anaflaktoid şok, anjio nörotik ödem, ürtiker, dermatit vb.,

2.

Toksik reaksiyonlar (Hematopoetik organlara etki): Aplastik anemi, granülostopeni, lökopeni, trombositopeni, eritrositopeni vb.,

3.

Super infeksiyonlar: Ağız, bağırsak, akciğer ve vajina moniliasis’i vb.,

4.

Avitaminozlar: B kompleks ve C vitamini vb.,

KEMOPROFİLAKSİNİN SAKINCALARI

b. Epidemiyolojik ve Toplumsal Sakıncaları:



Dirençli mikrop türlerinin oluşması;



Hastane infeksiyonlarının gelişmesi (dirençli stafilakok, enterekok vs.),



Tedaviye cevap vermeyen dirençli tüberküloz basili,



Tedaviye cevap vermeyen dirençli HIV türleri,



Ekonomik değildir, pahalıdır,



Etki süresi kısadır, bir hastalıktan uzun süre korunulamaz,



Her zaman ve her hastalıkta kullanılamaz,

VAKSİNOPROFİLAKSİ(AŞI İLE KORUMA)

 Bağışıklık; Vücudun hastalıklarla mücadele etme gücü kazanmasıdır.

Genel olarak bağışıklık iki şekilde kazanılır.

 Aktif Bağışıklık; Aşılama ile kazanılan bağışıklıkdır. Doğal olarak hastalığın geçirilmesi ile de bir miktar bağışıklık kazanılmakta ise de, bu yaklaşım doğru değildir. Bağışıklık kazanması için bireyin hasta olmasını istemek çağ dışılıktır. En doğrusu aşı ile kazanmalıdır.

 Pasif Bağışıklık; Belirli bir hastalığı geçirmiş olanların serumlarından elde edilen antikorların (antiserum, bağışık serum ya da immün

serum) hastalığı geçirmemiş olan kişilere verilmesi ile kazandırılan kısa süreli geçici bağışıklıkdır. Tetanoz, kuduz, hepatit B vb. gibi

hastalıklarda antiserum kullanılır. Anneden bebeğe geçen antikorlar da pasif bağışıklık sağlar.

 Aşı; Vücutta mikrobik hastalık etkenlerine karşı koruyucu

maddelerin(antikor) yapımını uyarabilen, ancak hastalık yapma niteliği özel yöntemlerle giderilmiş mikroorganizma ya da bunlara ait ürünleri içeren maddelerdir.

 Aşıların geliştirilmesi ve giderek daha düzenli uygulanmasıyla

hastalıkların, özellikle de bebeklik ve çocukluk döneminde görülenlerin sıklığı düşmüş, buna bağlı olarak gelişen komplikasyonlar, sakatlık ve ölümler oldukça azalmıştır.

9

AŞI İLE KORUNULABİLEN HASTALIKLAR (DÜNYA’DA)



Difteri,



Boğmaca,



Tetanoz,



Verem(Tüberküloz),



Kızamık,



Kızamıkcık,



Kabakulak,



Çocuk felci,



Hepatit B sarılığı,



Hepatit A sarılığı,



Menengokoksik menenjit,



Grip



Hemofilüs influenza’nın yol açtığı Zatürre ve Menenjit,



Pnomokok zatürresi,



Kuduz,



Sarı humma,



Suçiçeği



Human Papilloma

Virüsü(Genital siğil ve rahim ağzı kanseri),



Kolera,



Tifo,



Japon ensefaliti,

AŞI TAKVİMİNE GÖRE UYGULANAN AŞILAR (TÜRKİYE)

Aşı Koruduğu Hastalık

 Hepatit B (Hep B) Hepatit B sarılığı

 Hepatit A (Hep A) Hepatit A sarılığı

 BCG Verem(Tüberküloz),

 Suçiçeği Su çiçeği

 DaBT(Difteri, asellüler Boğmaca,Tetanos) Difteri, Boğmaca,

Tetanoz

 IPA(İnaktif Polio Aşısı) Çocuk felci

 OPA(Oral Polio Aşısı) Çocuk felci

 KKK/MMR Kızamık, Kızamıkcık, Kabakulak

 Td(Erişkin tipi Tetanos-Difteri Aşısı) Tetanos, Difteri

 Hib (Hemofilus İnfluenza Tip b Aşısı) Hemofilus İnfluenza (Zatürre, Menenjit)

 KPA(Konjuge Pnomokok Aşısı) Pnomokok Zatürresi,

11

YURT DIŞINA RİSKLİ BÖLGELERE

GİDENLERE UYGULANAN AŞILAR(SAĞLIK BAKANLIĞI)



Zorunlu olanlar;



Sarı humma,



Meningokok menenjit,



Tercihe bağlı aşılar;



Poliomyelit (OPV/İPV),



Td(Tetanos/Difteri),



Hepatit B (HBV),



Hepatit A(HAV),



Japon ensefaliti,



Hemofilus inflüenza tip b(Hib),



Kolera,



Grip,



Pnomokokkal zatürre,



Kuduz,



Tüberküloz(BCG),



Tifo, vb.

12

ERİŞKİNLERE UYGULANABİLECEK AŞILAR



Öncelikle Önerilen Yüksek Risk Grupları;



65 yaş ve üzerindekiler,



İmmün /Bağışıklık sistemi yetmezliği olanlar,



Kronik hastalığı olanlar (Kronik Bronşit, Astım Bronşiale, Bronşektazi, Amfizem, Kalp Yetmezliği, Karaciğer Hastalığı, Kronik Böbrek Yetmezliği vb.)



Önerilen Aşılar;



Td(Tetanoz, Difteri),



İnflüenza(Grip),



Zatürre(Pnomokok Polisakkarit Aşısı),



Hepatit A, Hepatit B, (Sarılık),



Menengokoksik Menenjit(Polisakkarit Aşısı),



IPA (Polio=Çocuk felci, riskli bölgelere gidenlere),

AŞI TAKVİMİ DIŞINDA OLAN

ÖZEL OLARAK YAPILABİLEN AŞILAR

  İnflüenza(Grip) Aşısı; Yaşlılar, sık sık grip geçirenler, immün

yetmezliği olanlar, kronik solunum yolu hastalığı (KOAH) bulunanlar.

Ancak aşı temin edilirken, aşı Dünya Sağlık Örgütünce önerilen suşları içermeli, ya da içerdiği suşları belirten bilgi bulunmasına özen

gösterilmelidir.

  Polisakkarit Pnomokok(Zatürre) Aşısı; Orak hücreli anemi, nefrotik sendrom, İmmün yetmezlik ve HIV pozitif olanlar, Hodgkin

hastalığı, Lenfoma, kronik böbrek yetmezliği, immün sistemi baskılayan ilaç kullananlar ,

  Polisakkarit Meningokok Aşısı; Tek doz olarak uygulanan aşının 3 yaş ve üzerindekilere verilmesi önerilmektedir.

  Kuduz Aşısı; Kedi, köpek, fare vb. gibi hayvanlar tarafından ısırılan ya da tırmalananlara bu alanda eğitim görmüş hekim önerisiyle

yapılmaktadır.

  Human Papilloma Virüsü Aşısı; Rahim ağzı kanserine yol açan cinsel organ siğillerinden korumaktadır. Eczaneden temin edilerek kullanılabilen aşı için, Sağlık Bakanlığınca Rutin Aşılama Takvimi kapsamına alınmasına yönelik çalışmalar sürmektedir. Kapsama alınması halinde 9 yaş ve üstündeki tüm kadınlara uygulamanın önerileceği düşünülmektedir.

14

SOĞUK ZİNCİR



Soğuk Zincir; Aşıların üretildiği yerden, aşı yapılacak kişiye ulaşılıp uygulanıncaya kadar

gerekli soğuk ortamda saklanması ve taşınması, bu işlemi sağlayan araç ve gereçlerin kullanımına soğuk zincir denir.



Aşılama hizmetlerinde soğuk zincire uyulmaması halinde aşılar kolayca bozulur ve hiçbir yararı

olmaz.



Soğuk zincir aşılamanın verimliliğini etkileyen en önemli etmendir.

15

SOĞUK ZİNCİR UYGULAMASI

 Üretilen ya da yurt dışından ithal edilen aşılar, Ankara’da Merkez Depo’da saklanır,

 İllerin ve Sağlık Müdürlüklerinin gereksinimine göre frigorifik(soğuk hava düzeneği bulunan) arabalarla illere sevk edilir,

 İl’e getirilen aşılar, ildeki Soğuk Hava Depolarına yerleştirilir,

 İl Soğuk Hava Deposundan, soğuk özel araç ve gereçlerle, sağlık kuruluşuna getirilir,

 Sağlık Kuruluşuna getirilen aşılar, dışarıda hiç bekletilmeden buz dobına yerleştirilir,

 Merkez Depoda ve İl Soğuk Hava Deposunda Aşılar;

 Viral olanlar -20 C derecede,

 Bakteriyel olanlar +4 ve +8 C dereceler arasında saklanır,

 Sağlık Kurumunda Aşılar Özel Buzdolabında Saklanır;

 Buzdolabında aşıları saklama süresi en çok yaklaşık 1 aydır,

 Aşılar buzdolabının buzluğuna ya da derin dondurucu kısmına kesinlikle konulmaz, buzlukta ya da derin dondurucuda, aşı naklinde kullanılan buz aküleri bulunur,

 Viral aşılar buzluğun altındaki ilk rafta,

 Bakteriyel olanlar buzdolabının orta rafında bulundurulur,

 En alttaki sebzelikte içi su dolu ağzı kapalı şişeler bulunmalı, bunlar arıza ya da elektrik kesintisi sırasında buzdolabının soğuk ortamının korunmasını sağlar,

 Buzdolabının orta rafına bir termometre yerleştirilir ve sabah ve akşam düzenli olarak ısı kontrol edilir ve kapağın dış yüzündeki Isı Kontrol Listesine yazılır,

 Buzdolabının kontrolü ve aşıların personele verilmesi işinde bir Soğuk Zincir

Sorumlusu görevlendirilmeli, bu kişi dışında buzdolabı ulu orta açılıp kapatılmamalı, 16

AŞILARIN SAKINCALI OLDUĞU DURUMLAR



Aşı sonrası ciddi alerji öyküsü olanlar,



AIDS basamağındaki vakalar,



İmmünosüpresif (immün sistemi baskılayıcı) ilaç alanlar, kanser tedavisi görenler, organ nakli sonrası vb.),



Yüksek dozda kortikosteroid (kortizon) ilaç kullananlar,



Gebelere KKK aşısı yapılmamalı, kızamıkcık aşısı da, kızamık hastalığı gibi bebekte anomali (sakatlık) oluştur,



Eğer yapılacaksa gebelikten 4 hafta önce uygulanmalı,



Evli kadına aşı yapılmışsa, yaklaşık 4 hafta gebelikten

korunmalıdır.

YANLIŞ BİLGİ VE İNANÇ GEREĞİ BİREYLERİN AŞI YAPTIRMAKTAN ÇEKİNDİĞİ DURUMLAR

 Çoğu kişi yanlış olmasına karşın, aşağıdaki durumlarda aşı yaptırmaktan çekinir. Oysa, aşağıda belirtilen durumlarda da aşıların yapılabileceği, hatta bu durumlarda aşı yaptırmanın daha da gerekli olduğu belirtilmektedir.

 Üst solunum yolu enfeksiyonları(Nezle, Grip, vb.),

 İshal,

 Hafif ateş (38.5 derece santigırat’ın altında),

 Alerji, astım, saman nezlesi,

 Prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebek,

 Malnütrisyon (Beslenme yetersizliği),

 Emzirme,

 Ailede sara ve havale öyküsü,

 Antibiyotik kullanma,

 Düşük doz kortosteroid (kortizon) ilaç kullanma ya da deriye lokal steroid uygulaması,

 Dermatoz(ciltte yara), egzema, deri enfeksiyonları,

 Kronik kalp, akciğer, böbrek, karaciğer hastalıkları,

 Serebral palsi, down sendromu,

 Yeni doğan sarılık geçirme öyküsü,

18

ANNE VE BABANIN

DİKKAT ETMESİ GEREKEN KURALLAR

 Bebek doğduktan sonra belirtilen tarihte aşı yaptırmak üzere en yakın sağlık kuruluşuna götürülmeli,

 İlk aşı uygulandıktan sonra sağlık kuruluşunca bebek için verilen aşı kartındaki önerilen tarihlere uyulmalı,

 Aşıdan sonra, aşıya bağlı olarak ateş, döküntü gibi rahatsızlıklar görülebilir, bunların şiddetli olması halinde bebek/çocuk aşı yapılan sağlık kuruluşuna götürülmeli,

 Bebeğin/çocuğun uzun süreden beri ilaç almayı gerektiren bir hastalığının olması halinde aşı yapılmadan önce durum, hekime ve aşıyı uygulayacak sağlık personeline anımsatmalı,

 Rutin aşı takvimi dışındaki hekim önerisiyle yapılacak aşılar eczaneden alınıp, aşıyı yapacak sağlık personeline buz aküsü bulunan bir kapta ulaştırılmalı,

 Çocuk, yapılacak aşının hastalığını daha önce geçirmiş olsa da, aşı takvimine göre o hastalığın aşısı mutlaka yapılmalı,

 Gebelere tetanos aşısı yaptırılmalı, bu aşı hem anneyi, hem de bebeği tetanos hastalığından korur(Gebeliğin 4.ayında 1.aşıyı, birinci aşıdan en az 4 hafta sonra 2.aşıyı, ikinci aşıdan 6 ay sonra 3.aşı yapılmalı),

 Çocuğa yapılan (okul aşıları dahil) tüm aşıların kayıtlı bulunduğu aşı kartı, anne/baba tarafından çok iyi saklanmalı, gerektiğinde sağlık personeline bilgi verilmeli,

19

AŞILAMA SONRASI

GÖRÜLEBİLECEK REAKSİYONLARA YAKLAŞIM

 Ateş; bazı aşılar hafif ateş yapabilir, ateş düşürücü verilebilir, ancak yüksek ateş görülmesi ve iki günde geçmemesi halinde hekime başvurmalıdır.

 Aşı Yerinde Şişlik ve Kızarıklık; Özellikle enjeksiyonla vücuda verilen aşı uygulaması sonrası, aşı yerinde hafif şişlik, ağrı ve kızarıklık görülebilir, ancak birkaç günde kendiliğinden geçer, her hangi bir ilaç uygulamaya gerek yoktur.

Şiddeti fazla olur ve uzun sürerse hekime başvurulmalıdır.

 Ateş ve Döküntü; Özellikle KKK aşısından sonra ateşle birlikte hafif

döküntüler görülebilir. Ateş düşürücü verilebilir, döküntüler artar ve bulgular şiddetlenirse, çocuk hekime götürülmelidir.

 Koltuk Altında Beze;

 Özellikle BCG aşısından 2-4 hafta sonra aşı yerinde 10 mm çapında küçük

kırmızı ve hassas bir şişlik belirir, kısa sürede yaraya dönüşür ve kendiliğinden iyileşir.

 Yara yerinde yaklaşık 5 mm eninde yara izi kalır. Yara üzerine ilaç koymamalı, yara üzeri açık bırakılmalıdır. Aşı yerinde ya da koltuk altında büyük ve derin yara, beze ya da apse oluştuğunda hekime başvurmalıdır.

20

KİŞİSEL SAĞLIĞI KORUMA

1.Sağlıklı Beslenme;

2.Hijyen;



Deri temizliği ve banyo,



El yıkama ve el temizliği,



Ağız temizliği ve diş fırçalama,

3.Fiziksel Aktivite ve Hareketli Yaşam;



Yararları,



Kilonun belirlenmesi ve

“Beden Kitle İndeksi”,



Uygun kilonun korunması,

4.Yeterli ve Düzenli Uyku;



Özellikle gece karanlıkta 23:00-6:00 arası,



Gözün retina tabakasının uzantısı olan epifiz organı melatonin hormonu salgılar,



Melatonin, hücre yıpranması ve DNA mutasyonlarını

(Mitokondriyum/Çekirdek) onarır,

5.Sigara ve Alkolden Uzak Durma;

6.Stres ve Baş Etme, Hobiler, Boş Zaman Değerlendirmesi;

7.Aşılanma;

21

KİŞİSEL SAĞLIĞI KORUMA SAĞLIKLI BESLENME

 Sağlıklı Beslenme (Yeterli ve dengeli beslenme, zararlı madde içermemeli, hijyenik olmalı);

 Besin gruplarını karışık tüketmek,

 Et ve ürünleri(Beyaz ve kırmızı et),

 Süt ve ürünleri,

 Tahıllar, unlu gıdalar(Kepekli, tam buğday ekmeği ve bulgur tercih etmeli),

 Sebze ve meyveler(Vitamin, Mineral kaynağı, A,C,E antioksidan),

 3 ana, 2 ara öğün, ara öğünlerde sebze-meyve, süt ve ürünleri,

 Akşam hafif, 19:00’dan sonra olabildiğince yemek yok,

 Özellikle köklü, yeşil yapraklı, kokulu, kekremsi, renkli sebze ve meyveleri tercih etmeli,

 Tuz kısıtlı, günde 1 çay kaşığını geçmemeli,

 Şeker ve tatlılar kısıtlı,beslenmeden kalkmalı , aşırıya kaçmadan tatlı gereksinimi meyvelerden karşılanabilir,

 Yağlar kısıtlı, margarinlerden uzak durmalı,

 Zeytin yağ tercih etmeli (Dumanlanma Derecesi 250 derece, kanserojen madde oluşmuyor; diğer yağların dumanlanma derecesi 60-100, kanserojen madde kolay oluşuyor; ay çiçek yağındaki Omega 6, balığın Omega 3’ünü etkisizleştirebiliyor),

 Lifli ve posalı gıdaları tercih etmeli,

 Gıdaları soğukta saklamalı,

 Küflü gıdalar yenmemeli(Aflotoksin), hayvanlara da vermemeli,

 Haşlama suları atılmamalı, tüm yemekleri, özellikle etleri kısık ısıda pişirmeli(Pirozin),

 Tuz, şeker, aşırı yağ, kızartma, ızgara, fast food, kola ve gazlı içeceklerden kaçınmalı,

 Günde en az 2 litre su tüketmeli,

22

KİŞİSEL SAĞLIĞI KORUMA

BESLENME İLE İLİŞKİLİ HASTALIKLAR

 Kalp ve damar hastalıkları(Anjino pektoris/kalp anjini, miyokart enfarktüsü/kalp krizi, kalp yetmezliği vb),

 Hipertansiyon,

 Kanserler(Beslenme ve çevrenin etkisi %50-70),

 Obezite,

 Diyabet(şeker hastalığı),

 Osteoporoz(kemik erimesi), osteomalazi(kemik yumuşaması) ve raşitizm,

 Protein-enerji malnütrisyonu(marasmus, kuvaşivorkor),

 Siroz(küflü gıda/aflotoksin tüketimi),

 Besin zehirlenmesi ve botilismus,

 Vitamin yetmezliği hastalıkları(kseroftalmi, ragat, beriberi, pellegra, skorbüt, jinjivit vb.),

 Mineral yetmezliği hastalıkları(kuvatır, kansızlık, saç ve deri hastalıkları, direnç düşüklüğü vb.)

 Kronik açlık, sinirlilik, agressif, saldırgan ve uyumsuz

davranışlar(genellikle aç kalan ve kimi besin öğelerinden yoksun beslenenlerde),

23

KİŞİSEL SAĞLIĞI KORUMA HİJYEN



Banyo;

 Haftada birkaç kez sıcak su (37º-38ºC) ve sabunla, yıkanmak yararlıdır. Banyo;

 Ölü deri hücreleri, mikroorganizmalar, toz ve sebum (yağ) dan oluşan kirlerin vücuttan atılmasını,

 Damarların genişlemesini ve daha iyi kanlanmasını,

 Deri gözeneklerinin açılmasını ve deri solunumunun artmasını,

 Atık maddelerin terle dışarı atılmasını,

 Masaj etkisiyle yorgunluğun giderilmesini ve zindelik kazanılmasını sağlar,

 Deride D vitamini sentezi için güneş ışığı gerekli, ancak güneşlenirken koruyucu faktörlü kremler kullanmalı,



Ağız Temizliği ve Diş Fırçalama;

 Çürük dişler ve dişeti mikropların vücuda girmesi için uygun yerler olup, dişler sabah akşam fırçalanmalı,

 Dış macunu florlu olmalı, flor diş minesinin sertleşmesini sağlar ve çürükleri önler, su ve gıdalardaki flordan 16 yaşından sonra dişler sistemik olarak yeterince yararlanamaz. Diş minesinin sertleşmesi, florlu diş macunu ve fırçalama ile sağlanır. Diş fırçalama 2-3

yaşında başlayıp, ömür boyu sürmelidir.

 Yılda birkaç kez diş hekimine gidilmelidir. Bazı hastalıkların kimi bulguları ağızda

görülebilir. Ağız muayenesi erken tanı için de önemlidir. (Kötü seyirli bir tür deri hastalığı olan pemfigus vejetans’ın ilk bulguları ağızdaki veziküllerdir.)

 Doğumsal kalp hastalığı bulunanlar ve endokardit geçirenler, bakteriyel endokarditten korunmak için diş fırçalamasına ayrı bir önem vermelidir.

24

KİŞİSEL SAĞLIĞI KORUMA HİJYEN



El Yıkama ve El Temizliği;

 Her yemekten ve tuvaletten önce ve sonra, evden iş ya da okula gelindiğinde, iş ya da okuldan eve dönüldüğünde, eller mutlaka su ve sabunla 1-2 dakika yıkanmalı,

 El temizliği, enfeksiyon etkenlerinin ve kanserojen maddelerin vücuda girmesini önler,

 Deterjan ve antiseptik madde kullanırken lastik ya da plastik eldiven giymeli,

 Uzun tırnak araları mikroorganizma barındırır, tırnakları büyüdükçe kesmeli,



Solunum Hijyeni, Temiz Hava;

 Öksürürken, Aksırırken Ağız/Burun Kapatılmalı (Kol dirsekten bükülüp iç kısma öksürme, aksırma,

 Sigara içmemeli, içirtilmemeli,

 Temizliği, toz kaldırmadan elektrik süpürgesiyle yapmalı,

 Oda başına düşen kişi sayısına dikkat etmeli, odaları olabildiğince eşit paylaşmalı,

 İki yatak arası mesafe yaklaşık 2 metre olmalı, olanaklı değilse, ayak-baş; baş-ayak düzeneğinde yatmalı,

 Evler, dış ortamın havasının en temiz olduğu saatlerde havalandırılmalı,

25

KİŞİSEL SAĞLIĞI KORUMA

FİZİKSEL AKTİVİTE VE HAREKETLİ YAŞAM

Fiziksel Aktivite ve Hareketli Yaşam;



Yararları;

 Kaslar gelişir, kas tonisitesi artar,

 Kan ve lenf dolaşımı hızlanır. Organlar daha iyi oksijenlenir ve beslenir.

Artık maddeler böbrek, deri ve akciğerlerden daha iyi atılır,

 Bağırsaklar daha iyi çalışır, kabızlık önlenir,

 Sinir-kas eşgüdümü dengelenir,

 Kemiklere kalsiyum geçişi hızlanır, osteoporoz önlenir ya da gecikir,

 Uykuyu düzenler ve düzeltir, daha iyi dinlenme sağlanır,

 Endorfin salınımı artar, stres düzeyi azalır,

 Kan dolaşımı düzenlenir, kalbin yükü azalır, kan yapımı ayarlanır, kalp ölüm riskinin %70-75 azaldığı bildirilmektedir,

 Organlara giden kan metabolizmayı hızlandırır, yağlar yanar, sağlıklı vücut kilosu sağlanır, obezite önlenir. Leptin, obeziteyi önler, yaş ilerledikçe hücrelerin leptine duyarlılığı azalır, verilemeyen kilolar oluşur, düzenli fizik aktivite leptin salımını artırır,

Leptin salınımı;

 Yemekten 4 saat sonra,

 Gece uykuda,

 Fiziksel aktivite sırasında artar,

26

KİLO KONTROLÜ VE OBEZİTENİN ÖNLENMESİ



Kilo Kontrolü ve “Beden Kitle İndeksi”;



Boy ve kilo ile hesaplanır,



BKİ 20-25 arası uygun kilolu, 25-30 kilolu, 31-40 obez, 41’in üzeri aşırı obez,



Uygun Kilonun Korunması;



Sağlıklı beslenme, akşam öğünü hafif ve 19:00’dan sonra yememe,



Yağ metabolizmasının hızlanmasında LEPTİN önemli,(Leptin

salınımı; Yemekten 4 saat sonra, gece uykuda ve fiziksel aktivite sırasında artar)



Günlük aktivite dışında her gün ya da haftada en az 2 gün 30-45 dakika fiziksel etkinlik, (yürüme),



Koşma, yüzme, ip atlama, voleybol, tenis vs. ,



Dik vücut duruşu,(yürürken, otururken, çalışırken, “Dik Dur, Dik

Otur” ²⁷

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Birincil korumayı tanımlayınız. Birkaç örnek veriniz.

2. İkincil korumanın tanımını yapınız ve en önemli yararını belirtiniz.

3. İlaçla koruma(kemoprofilaksi) nedir? Tanımlayınız.

4. İlaçla korumanın(kemoprofilaksi) tıbbi sakıncalara nelerdir?

5. İlaçla korumanın(kemoprofilaksi) epidemiyolojik ve toplumsal sakıncaları nelerdir?

6. Türkiye’de uygulanan aşı takvimine göre tüm aşıları yapılmış bir çocuk hangi hastalıklardan korunabilir? Adlarını yazınız.

7. “Soğuk zincir” kavramını açıklayınız ve önemini belirtiniz.

8. Kişisel sağlığı koruma önlemlerini ana başlıklar halinde belirtiniz.

9. Sağlıklı beslenmenin kuralları nelerdir? Maddeler halinde yazınız.

10. Beslenme ile ilişkili hastalıkların adlarını yazınız.

11. El yıkamanın önemini belirtiniz. Genel olarak hangi durumlarda eller yıkanmalıdır?

12. Fiziksel aktivite ve haraketli yaşamın yararları nelerdir? Maddeler halinde belirtiniz.

13. Fiziksel aktivite olarak günde yaklaşık kaç dakika yürümelidir?

14. Aflotoksine yol açan etmen nedir? Aflotoksinin yol açtığı hastalıkları yazınız.

28

KAYNAKLAR

 Güler, Ç., Akın, L(Ed.)., (2006). “Halk Sağlığı Temel Bilgiler”. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi.

 Önder, Ö. R., (2004). “Halk Sağlığı”.KPSS-SB Kamu Personeli Seçme Sınavı Sağlık Bilimleri. 2.bs. Ankara: Selim Kitabevi.

 Akdur, R., (1997). “Sağlık Hizmetleri ve Sağlık Politikaları”, Halk Sağlığı. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi ANTIP A.Ş. Yayınları. No:

26.

 Dirican, R., (1990). “Toplum Hekimliği (Halk Sağlığı) Dersleri”. Ankara: Hatiboğlu Yayınları. No: 57.

 Fişek, N., H., (1983). “Halk Sağlığına Giriş”. H.Ü. DSÖ Hizmet Araştırma ve Araştırıcı Yetiştirme Merkezi Yayını No: 2. Ankara: Çağ Matbaası.

 Akdur,R., Piyal,B.,Çlışkan,D.,Ocaktan,E.,(2011). Halk Sağlığı, (Ed: Birgül Piyal). 1.bs. Ankara : Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No:92.

 Piyal, B.,(2011). “Sağlığı Koruma ve Geliştirme İlkeleri”, Halk Sağlığı, (Ed: Birgül Piyal). 1.bs. Ankara : Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No:92.

 Akın, L., (2006). “Bağışıklama:Aşılamaya Bağlı Toplumsal Kazanımlar”. Halk Sağlığı Temel Bilgiler. Edit: Çağatay Güler, Levent Akın. Ankara:

Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi.

 Akın, L., (2006). “Bağışıklama:Aşı Uygulamaları”. Halk Sağlığı Temel Bilgiler. (Edit: Çağatay Güler, Levent Akın). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi.

 Başkan. S., Bulut, B., “Bağışıklama El kitabı”. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı.

 Bertan, M., Akın, L., (1997). “Bağışıklama”. Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Editör Münevver Bertan, Çağatay Güler). Ankara; Güneş Kitabevi.

 Katkı Pediatri Dergisi., (1998). “Aşı”. 19: 135-152.

 Önder., (2004). “Bağışıklama”. KPSS-SB Sağlık Bilimleri Kitabı.( Edit: Kenan Okan). 2. bs., Ankara: Selim Kitabevi.

 Pekcan, H., Bodur, H., Önder, Ö.R. ve ark. (Modül Hazırlama Ekibi)., (2008). “Bulaşıcı Hastalıklardan Korunmada Aşı ve Önemi: Eğitimciler için Eğitim Rehberi-Bulaşıcı Hastalıklar ve Korunma Modülleri”. Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü, Ankara: İlkay Ofset Matbaacılık.

 Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü., (2002). “Genişletilmiş Bağışıklama Programı”, Çocuk Sağlığı Programları Kitabı. Ankara.

 Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, (2002) “Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi”. Ankara.

 Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü., (2002). “Aşı Uygulama Rehberi. Hekim Dışı Sağlık Personeli İçin Kılavuz”, Ankara.

 WHO/EPI/GEN., (2005). “Immunological Basis for Immunization”.

 http://www.hssgm.gov.tr/seyahat/asilar.aspx

 http://www.tip2000.com/abone/konular/asilar.asp

29

TEŞEKKÜRLER

30