Araştırma Makalesi/Research Article http://dergipark.gov.tr/ssrj http://socialsciencesresearchjournal.com
Ak, E., D. Akbulut, F., Erguvan, M. (2021). Sözlü Çeviri Kabin Ortamının Öğrencilerin Sözlü Çeviri Performansına Etkisi. Social Sciences Research Journal, 10 (1), 8-16.
Sözlü Çeviri Kabin Ortamının Öğrencilerin Sözlü Çeviri Performansına Etkisi Ebru AK
ak_e@ibu.edu.tr 0000-0001-7388-5493 Fatma DEMİRAY AKBULUT
demiray_f@ibu.edu.tr 0000-0003-0689-8483 Mehmet ERGUVAN m.erguvann@gmail.com
0000-0003-3649-8392
Öz
Sözlü çeviri türlerinden biri olan andaş (simultane) çevirinin gerçekleşmesi için teknik ekipman gerekliliği göz ardı edilmeyen bir husustur. Bu çalışmanın amacı, İngilizce Mütercim Tercümanlık Bölümü öğrencilerinin çeviri piyasasına uygun, donanımlı bir kabin ortamında tercüman adayı için gereklilikleri ne kadar verimli bir şekilde yerine getirdiğini değerlendirmektir. Çalışmanın örneklemi erişilebilir bir örnekleme yöntemi olarak belirlenmiştir. Çalışmaya Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, İngilizce Mütercim Tercümanlık Bölümüne devam etmekte olan ve Sözlü Çeviri I ve Sözlü Çeviri II derslerini alan 2. ve 3. sınıflardan 40 öğrenci katılmıştır. Çalışma, ön test deseninin uygulandığı deneysel bir çalışma olarak tasarlanmıştır. 2. ve 3. sınıf öğrencileri deney ve kontrol grubu olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Çalışmanın başlangıcında, her iki grup da tercüman kabinlerinde araştırmacılar tarafından belirlenen bir konuşmanın eşzamanlı çevirisini gerçekleştirmiştir. Bu aşama, çalışmanın ön testi olarak kabul edilmiştir. Araştırmanın deney grubu haftada iki kez olmak üzere toplam dört haftalık eğitim almıştır. Deney grubuyla yapılan eğitimin ardından, her iki gruptaki öğrencilerden aynı metinleri yeniden çevirmeleri istenmiştir. Uzmanlar, proje kapsamında öğrencilerin performansını değerlendirmişler. Bu çalışma için araştırmacılar tarafından geliştirilen ölçek, değerlendirme aşamasında uygulanmıştır. Çalışmanın ön test ve son test verileri sonucunda deney grubundaki öğrencilerin performanslarının kontrol grubundaki öğrencilerin performanslarından daha ileri düzeyde olduğu görülmüştür.
Anahtar Sözcükler: Andaş çeviri, sözlü çeviri, çeviri kabini, sözlü çeviri edinci
The Effect of Interpreting Equipment on Students’ Interpreting Performance
Abstract
It is an important fact that Simultaneous translation, as a form of interpreting, requires technical equipment. The aim of this study is to observe how efficiently the students of the Department of Translation and Interpretation of the English language fulfill the requirements for the interpreter candidate in a well-equipped booth environment that is appropriate for the interpreting market. The sample of the study is determined to be an accessible sampling method. 40 students on the 2nd and the 3rd year taking interpretation courses at the Department of English Translation and Interpreting at Bolu Abant İzzet Baysal University participated in the study. The study was designed as an experimental study in which the pre-test pattern was applied. The students on the 2nd and the 3rd year was divided into two groups as experimental and control group. First of all, both groups performed a simultaneous translation of a speech which was determined by the researchers in the
!
interpreting cabinet. This stage was considered to be the preliminary test of the study. Experimental group of the study took a total of four weeks of instruction, two times per week. After the training, the students in the both groups were expected to retranslate the same texts as post-test phase. Experts evaluated the performance of the students within the scope of the project. The scale specifically developed for this study was applied during the evaluation phase. As a result of the pre-test and post-test data of the study, it was seen that the performance of students in the experimental group was more advanced than the performance of students in the control group.
Keywords: Simultaneous translation, interpretation, translation booth, interpreting competence
Giriş
Tüm çeviri eylemleri gibi sözlü çeviri de farklı dilleri konuşan bireyler arasındaki iletişimi gerçekleştiren yöntemlerden bir tanesidir Bu çalışma sözlü çeviri çalışmalarına katkı sağlamak amacıyla kaleme alındığından öncelikle sözlü aktarımın ve sözlü çevirinin bağlantısını ve birtakım tanımları sorunsallaştırmak gerekir. Sözlü anlatım/ sözel ifade biçimi sözlü çevirinin en temel bileşenlerinden bir tanesidir. Bu özelliğe dayanarak sözlü çeviri sözlü anlatım yollarından bir tanesidir şeklinde yapılan tanımın (Riccardi 1999; akt.
Rigual&Sipinolo,2015:41) doğrudur fakat kısmen sınırlandırıcı olduğu düşünülmektedir. Sözlü çeviri söz konusu olduğunda sözlü ifadenin pek çok şekli ve temsili ortaya çıkar; bu temsillerden kasıt ise kaynak konuşmanın ve hedef dilin belirleyici unsurlarıdır. Stenzl (1983:40-42), yazılı çeviri ve sözlü çeviri karşılaştırması yaparken dikkatleri iletişim sürecinde mesajın aktarılmasına çeker. Çoğu zaman yazılı çeviride mesaj tam anlamıyla olduğu gibi aktarılmaya yaklaşırken sözlü çeviride devreye dilbilimle bağlantılı unsurların dışında da pek çok faktör girer. Tonlama, ses kalitesi, vurgu, duraksamalar, yüz ifadeleri, jest ve mimikler gibi beden dili ve sese ilişkin unsurlar bunlardan birkaçıdır. Sözlü çeviri (andaş ve ardıl gibi) sürecinde iletişimin paydaşları çeşitlendiği için yalnızca dilbilimsel unsurların incelenmesi ile bu alandaki literatüre katkı sağlanmasının zorluğu fark edilmiştir.
Çeviribilim alanında gerçekleştirilen araştırmalarda sözlü çeviri çalışmalarına yönelik analitik yöntemlerin kullanılmasının zorluğu konuşma dilinin esnekliğiyle ilişkilendirilmiştir. Sözlü çeviri alanındaki bilimsel çalışmalarda psikolojik unsurlar da iletişimin paydaşları arasında görülmektedir. Söz konusu araştırma alanında yapılan bazı çalışmalara baktığımızda Schjoldager’in (1996) çalışması nitel araştırmalar arasında öne çıkmaktadır. Araştırmacı çalışmasında öğrenciyi değerlendirmek için bir geri bildirim formu kullanmıştır.
Formdaki değerlendirme ölçütleri dört kategoriden oluşmuştur: 1) içeriğin aktarılması ve anlaşılırlık, 2) doğru dil kullanımı 3), tutarlılık, ve 4) sözlü çeviri eylemine ve mesaja sadık kalma. Bu çalışmada kullanılan ölçütlerin çeviri eğitiminde değerlendirme aracı olarak kullanılması hedeflenmiştir. Bu alandaki diğer bir çalışma da Lee (2008) tarafından yürütülmüştür. Bu araştırmada ardıl çeviri performansı ölçülmüştür.
Araştırmanın katılımcıları profesyonel ve deneyimsiz çevirmenlerdir. Röchhacker (20001) tarafından geliştirilmiş bir ölçek kullanılmıştır. Ölçek kriterleri 1) doğruluk, 2) erek dil yetkinliği, ve 3) aktarım şeklindedir. Doğruluk kriteri dinleme becerisini ölçer, kaynak ve erek söylemler arasında anlambilimsel ve edimbilimsel eşdeğerlik de bu kapsamda ele alınır. Performans değerlendirilirken kaynak söylemden sapmalar da dikkate alınır. Erek dil yetkinliğinde önemli olan dilbilimsel uygunluk ve doğruluktur. Telaffuz, tonlama ve aksan da bu kriterin altında ele alınır. Son olarak söylemin erek dilde aktarımına dayalı kriter kapsamında önemli olan toplum önündeki aktarım ve iletişimin başarıyla gerçekleşmesidir. Ölçek değerlendirmeciye her seviye için bilgi sunar. Buradaki amaç güvenilir bir değerlendirmenin gerçekleştirilmesidir. Sözlü iletişim temelli korpus (bütünce) öncelemeli çalışmalardan bir tanesi de Russo'ya (2014) aittir. İspanyolca-İtalyanca dil çifti ile çalışan araştırmacı kaynak dilin sözlü aktarımdaki bazı özelliklerinin hedef dile yansımalarında konuşma hızının, konuşmada aksaklıkların, sözdizimsel uyum eksikliğinin, sözdizimsel parelelliklerin ve konuşmacının dinleyici kitlesine göre konumunu belirleyen fiil kullanımlarının sözlü çevirmenin üretiminde etkin olduğu sonucuna varmıştır.
Alanyazında yer alan bu türden çalışmalardan esinlenen ve bir “Bilimsel Araştırma Projesi” kapsamında yürütülmüş ve söz konusu araştırmaların bulgularına ve sonuçlarına katkı sağlamayı hedefleyen bu çalışmanın bir sonraki bölümü, çeviribilimin önemli araştırma alanlarından bir olmasının yanı sıra ulusal ve uluslararası pek çok platformda yaygınlıkla icra edilen sözlü çeviri eylemine yönelik eleştirel bir tartışmayı sunmayı hedefler.
Sözlü Çevirinin Temel Unsurları
Çevirmen, çoğunlukla konuşmacıyı gören ve onun kaynak dildeki söylemini erek dile aktarandır. Ardıl çeviride konuşmacı belirli bir süre ara verdiğinde çeviri yapılırken eşzamanlı/andaş çeviride konuşmacıyla neredeyse aynı anda çeviri eylemi gerçekleştirilir. Genel bir bakışla incelendiğinde sözlü çeviri sürecinin üç temel paydaşı olduğundan söz edilebilir. Bunlar konuşmacı, izleyici ve çevirmendir. Sözlü çevirmen çeviri eylemin gerçekleştirebilmek için bazı edinç ve becerilere sahip olmalıdır. Mary Snell-Hornby v.d. (1998: 302)
!
tarafından belirtildiği üzere “simultane çeviri, çevirmenin bir papağan gibi kelimeleri duyup aktardığı bir süreç değil, kaynak dilde yapılan konuşmanın içeriğini anlayarak algıladığı ve erek dile aktardığı bir süreçtir”. Bu ifadeden yola çıkarak sözlü çevirmenlerin edinçleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:
1. Düşünme ve Bellek Becerileri
2. Dinleme ve Duyduğunu Anlama Becerileri 3. Konuşma Becerileri
4. Duyuşsal Beceriler
5. Devinsel Beceriler (Doğan, 2003: 81-82)
Öğrencilerin yukarıdaki becerilere sahip olması ve aldıkları eğitimle bu becerileri geliştirmeleri beklenir. Bu noktadan hareketle öğrencinin edinçleri de şu şekilde ifade edilebilir:
- Genel Kültür.
- Dil ve Kültür Bilinci - Bellek
- Mesleki Kuram Bilgisi ve Uygulama - Teknik Bilgi
- Mesleki Etik Kuralları Bilgisi - Sosyal Davranışlar
- Duyuşsal Özellikler Doğan (2003: 84-86).
Sözlü çeviri için önemli olan bir diğer unsur da artalan bilgisidir. Bir başka deyişle konu ile ön bilgi sahibi olmaktır. Alanda yapılan çalışmalarda anlamın aktarılmasında ve algılanmasında konuşmacının niyetinin önemi de vurgulamaktadır (Aytaş,2017:435). Sözlü çeviride odaklara göre çeviri değişebilmektedir. Bunun yanı sıra çeviri ortamının uygunluğu da çeviri sürecini ve ortaya çıkan ürünü etkileyen en önemli unsurlardan biridir (Doğan,2017:104).
Çevirmenlerin işlerinin gerektirdiği yoğun odaklanmayı sürdürebilmeleri için uygun bir çalışma ortamı sağlanması amacıyla eş zamanlı çeviri için sabit kabinler yapılırken dikkate alınması gereken temel özellikler TS ISO 2603 Standardında belirtilmiştir. Çünkü ses kalitesi sözlü çeviride en önemli etkenlerden biridir. Sonuç olarak çevirmenin işine tam odaklanıp iyi bir edinç sergileyebilmesinin ön koşulu bir sözlü çeviri kabini ve kabin içerisindeki ekipmanların sorunsuz çalışmasıdır(Doğan 2003: 63-66).
Bu bilgiler ışığında, bu çalışmada, öğrencilerin kabin ortamında aldıkları eğitimin kabin ortamındaki performansları (i) konuşma metinlerinin içeriğini tam olarak aktarabilmeleri, (ii) konuşmanın içeriğini akıcı olarak ifade edebilmeleri, (iii) ifadelerinde sözcük düzeyinde ve dilbilgisi düzeyindeki yeterlilikleri ve (iv) sözlü çeviri esnasında stresle baş edebilme düzeyleri açılarından değerlendirilmiştir. Bu çalışmanın amacı kuramsal anlamda Türkiye’de çeviribilim literatüründe boşluk bulunan sözlü çeviri kabin ortamının öğrencinin sözlü çeviri deneyimine olan etkisinin irdelenmesidir. Çalışmada temel olarak iki adet araştırma sorularına cevap aranmış ve bu sorular şu şekilde sıralanmıştır: (1) İngilizce Mütercim Tercümanlık öğrencilerinin sözlü çeviri kabin ortamında eğitim almalarının andaş çeviri edinçlerine ne derece etkisi olmuştur? (2) Sözlü çeviri eyleminin gerçekleştirildiği kabin ortamında sözlü çeviri eğitimi alan öğrenciler ile almayan öğrencilerin Sözlü Çeviri dersindeki başarıları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
Yöntem
Bir araştırma projesi kapsamında gerçekleştirilen çalışmamızın ulaşmaya çalıştığı en önemli bulgulardan biri çalışma kapsamında kurulan sözlü çeviri laboratuvarının öğrencilerin çeviri performansına yansıyan olası etkileridir. Buradan hareketle araştırmamızda nicel veri çözümlemesi yöntem olarak kullanılmıştır. Araştırmanın yöntemi 3.2. bölümünde detaylı bir şekilde tartışılmıştır.
Katılımcılar
Bu çalışmaya ulaşılabilir örnekleme yöntemine göre seçilmiş olan Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi İngilizce Mütercim Tercümanlık bölümünde Sözlü Çeviriye Giriş ve Sözlü Çeviri derslerini almakta olan 2. ve 3. Sınıfta öğrenim gören 24 öğrenci katılmıştır. Katılımcılar çalışmanın amacı ve yöntemi hakkında
!
bilgilendirilmişlerdir. Ayrıca katılımcılardan araştırmaya gönüllü olarak katıldıklarına dair form doldurmaları istenmiştir. Araştırma, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi İnsan Araştırmaları 27.03.2018 tarihli 2018/82 protokol no’lu Etik Kurul onay raporuna uygun olarak yürütülmüştür.
Araştırma Deseni ve Materyal
Çalışma ön test-son test deseninin uygulanacağı deneysel bir çalışma olarak tasarlanmıştır. Çalışmaya katılan 2.
ve 3. sınıf öğrencileri kendi içinde 12’şer kişi olacak şekilde iki gruba bölünerek deney grubu (N=12) ve kontrol grubu (N=12) olarak sınıflandırılmıştır. Araştırmamızın ilk aşamasını oluşturan pilot çalışma sürecinde katılımcılardan İngilizcenin öneminin vurgulandığı kaynak dili İngilizce olan bir metnin anadili İngilizce olan bir öğretim görevlisinin İngilizceden Türkçeye eş zamanlı olarak çevirmeleri istenmiştir. Söz konusu metin 320 sözcükten oluşan ve İngilizce öğrenmenin gerekliliğine ve yöntemlerine ilişkin bilgi sunmaktadır. Metin öğrenciler için zorluk teşkil edecek bir terminoloji içermemektedir. Metin içerisinde yer alan ifade ve terimler
“yabancı dil öğrenimi” temasıyla ilgilidir. Söz konusu metin ön-testte de kullanılmıştır. Yaklaşık bir ay sonra gerçekleşen son-testte ise içerik açısından ve terminoloji çeşitliliği açısından eş değer bir metin araştırma materyali olarak kullanılmıştır. Metinler arası eşdeğerlik Common European Framework eşdeğerliğine dikkat edilerek belirlenmiştir.
Uygulama
Çalışmanın başlanmasından bir hafta önce katılımcılara katılacakları araştırma projesiyle ilgili bilgi verilmiştir.
Öncelikle her iki grup sözlü çeviri kabini olmaksızın araştırmacılarca belirlenmiş bir konuşmanın simultane (andaş) çevirisini yapmışlardır. Çevirisi yapılacak olan konuşmaların dili İngilizcedir ve öğrenciler konuşmayı İngilizceden Türkçeye çevirmişlerdir. Bu aşama çalışmanın ön testi olarak değerlendirilmiştir. Araştırmanın deney grubunda yer alan öğrencilere, her hafta ikişer ders saati olmak üzere toplam dört hafta eğitim verilmiştir.
Söz konusu eğitimin ilk haftasında öğrencilere sözlü çevirinin tarihi, sözlü çeviri türleri, sözlü çevirinin zorlukları ve sözlü çevirmenlik konularına ilişkin kuramsal bilgi verilmiştir. Eğitim sürecinin ikinci haftasında öğrenciler profesyonel sözlü çeviri ortamını deneyimleyebilecekleri simultane çeviri kabini ile ilgili teknik detaylar hakkında bilgilendirilmişlerdir. Ayrıca, öğrencilere sözlü çeviri sürecinde kullanılacak stratejiler hakkında bilgilendirme yapılmıştır.1 Güçlükleri Engelleme Stratejisi kapsamında gölge alıştırması ve ikili ve çoklu görev stratejileri geliştirme uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Yine aynı kapsamda bellek kapasitesinin birim içeriğini artırma uygulaması yapılmıştır. Bu kapsamda gerçekleştirilen uygulamalar şu şekilde sıralanabilir: (1) Dinleme-konuşma aralığını ayarlama, (2) Bilgiyi not alma ya da zihinsel tespit etme ve (3) Kabin arkadaşından yardım alma. Diğer bir strateji güçlüklerle başa çıkma stratejisidir. Bu kapsamda sözlü çeviri esnasında erteleme, yeniden yapılandırma ve göz ardı etme gibi teknikler üzerine çalışılmıştır. Ayrıca sözcüklerin hatırlanması ve doğru kullanımına yönelik stratejiler üzerinde de çalışma yapılmıştır. Bu stratejiler genelleme, açımlama, yaklaşık anlamla karşılama, sözcüğü aynen kullanma ve atlama/elekten geçirmedir. Son olarak sözdizimsel stratejiler de eğitim kapsamında tartışmaya açılmış ve söz konusu stratejiler üzerine birtakım uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Özünü iletme, öbekleme/bölmeleme, kalıp söz öbekleri, kestirme/öteleme ve ara doldurucular kullanarak zaman kazanma bu stratejilerin en yoğun olarak kullanılanları arasındadır.
Kuramsal ve tanıtıma yönelik bilgi içeren ve öğrencilere yoğun uygulama imkanı tanıyan bu iki hafta sonrasında öğrenciler üçüncü ve dördüncü haftalarda önceden edindikleri bilgiler doğrultusunda kabin ortamında uygulama yapmışlardır. Bir diğer deyişle, eğitimin son iki haftası öğrenciler kabin ortamında simultane çeviri deneyimi kazanmışlardır. Öğrenciler dört haftalık eğitim süresince söz konusu eğitimi verecek olan araştırmacıya bireysel gelişimleriyle ilgili geri bildirimde bulunulmuştur. Bu geri bildirimler öğrencilerin aldıkları eğitim süresince edindikleri bilgilerin içeriği, yeterliliği ve bu bilgilerin bireysel sözlü çeviri deneyimlerine ne ölçüde katkı sağladığına yönelik olmuştur. Araştırmanın son test aşamasında öğrencilerden ön test aşamasında çevirdikleri konuşma metinlerini tekrar çevirmeleri beklenmiştir. Bu aşamada her iki grupta yer alan öğrenciler söz konusu konuşmayı sözlü çeviri kabin ortamında dinlemiş ve kulaklıklardan duydukları konuşmayı hedef dile çevirip kaydetmişlerdir.
Verilerin Analizi
Veri çözümlenmesinde nicel veri çözümleme yönteminden yararlanılmıştır. Çalışma sonuçları, parametrik test grubu içerisinde yer alan bağımlı örneklem t-testi ile analiz edilmiştir. T-testi uygulanan bölümler her iki deneyin de tüm katılımcılarının verdikleri cevapların dahil edildiği ve normal dağılım şartı aranan alanlardır.
Nicel verilerin çözümlenmesi ile elde edilen bulgular, araştırma soruları kapsamında sınıflandırılarak tablo yardımıyla açıklanmıştır.
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
1 Söz konusu stratejilere yönelik daha fazla bilgi için bakınız: Doğan, 2011.
!
Tablo 1. Sözlü Çeviri Performans Değerlendirme Ölçütleri
0-1-2-3-4 5-6-7 8-9-10
Konuşma metinlerinin içeriğini tam olarak aktarabilmeleri (İçerik ve Tutarlılık)
Çevirisi yapılan metnin içeriğinin aktarımında ileri düzeyde kayıpların yaşanması. Içeriğin doğru bir şekilde hedef dile aktarılamaması.
Metnin içeriğini aktarırken yanlış anlamalara yol açacak hatalar yapması
Metnin içeriğinin genel hatlarıyla hedef dile aktarılması.
Ancak çevirisi yapılan metnin içeriğinde yer alan birtakım bilgilerin eksik akratılmasıyla metnin bütünlüğünü etkilemesi.
Metnin tutarlığında birtakım hataların gözlemlenmesi.
Metin içeriğinin büyük ölçüde, önemli bilgi kayıpları olmadan hedef dile aktarılması.
Metnin tutarlığının önemli ölçüde sağlanması.
Konuşmanın içeriğini akıcı olarak ifade edebilmeleri (Akıcılık)
İletişim kopukluğu Öğrencinin çeviri esnasında sık sık duraklaması Cümlelerin birbirine bağlanmasında sorunların yaşanması
Metnin akıcı şekilde hedef dile aktarılmasına karşın öğrencinin sık sık aynı ifadeleri tekrarlaması Metnin tutarlığını zedelemeden çeviriyi sürdürmesi
Çeviri esnasında ara ara duraksamaların yaşanması
Metnin içeriğini sık sık duraklamadan ve tutarlı bir şekilde aktarabilme Metni hedef dile akıcı bir şekilde iletme
Öğrencinin ifadelerinde sözcük düzeyinde ve dilbilgisi düzeyindeki yeterlilikleri
(Doğruluk)
Dil bilgisi ve sözcük düzeyindeki hataların sözlü çevirisi yapılan metnin hedef dile aktarımını büyük ölçüde engellemesi Metnin içeriğinde sözcük ve cümle düzeyinde metnin ana mesajını etkileyecek düzeyde eksiltmeye başvurması
Çeviri esnasında aynı sözcüklerin ve ifadelerin sürekli tekrarlanması
Dil bilgisi ve sözcük düzeyindeki hataların metnin hedef dildeki anlaşılırlığı üzerinde kısmen engel teşkil etmesi.
Metnin genel mesajının doğru aktarılmasına karşın metin içerisindeki tarih, özel isim gibi bilgilerin hedef dile aktarılmasında birtakım kayıpların yaşanması.
Dil bilgisi ve sözcük düzeyinde metinde verilmek istenen mesaj ve diğer tüm bilgilerin büyük ölçüde hedef dile aktarılabilmesi.
Çeviri esnasında metinle bağlantılı olarak şekilde farklı sözcüklerin ve cümle kalıplarının kullanılması
Sözlü çeviri esnasında stresle baş edebilme düzeyleri
(Stresle baş edebilme)
Öğrencinin kabin ortamına alışık olmadığından, kabin içerisindeki mikrofon ve diğer ekipmanları etkili şekilde kullanamaması Kabin ortamından kaynaklı stress sebebiyle çevirisini yaptığı metni hedef dile aktaramaması Kabin stresi sebebiyle öğrencinin dinlediği konuşmanın hızına yetişememesi ve bu sebeple metni hedef dile
aktaramaması
Öğrencinin genel anlamda kabin ortamında sözlü çeviri için gereken beceriye sahip olması ve ekipmanları büyük ölçüde
kullanabilmesi
Öğrencinin kabin ortamında herhangi bir sıkıntı yaşamaması ve kabinde bulunan ekipmanları etkili bir şekilde kullanarak metni hedef dile aktarabilmesi Öğrencinin kabin içerisinde kendine güveninde bir sıkıntı yaşamayıp dinlediği metni herhangi bir zaman kaybı yaşamaksızın hedef dile aktarabilmesi
Kaynak: Araştırmacılar tarafından hazırlanmıştır.
Bu araştırma projesi kapsamında öğrencilerin performanslarını iki alan uzmanı akademisyen ve bir sözlü çevirmen değerlendirmiştir. Değerlendirme aşamasında kullanılan parametler, Çeviribilim alanında sözlü çeviri performansının kalitesini değerlendirmeye yönelik ölçütler geliştiren Franz Pöchacker (1994, 2001), Anne
!
Schjoldager (1996), Miriam Shlesinger (1997), Ángela Collados Aís (2002) ve Jieun Lee (2008) gibi araştırmacıların çalışmalarından derlenerek oluşturulmuştur. Ayrıca Türkiye’de sözlü çeviri alanına önemli katkılar sağlayan Aymil Doğan’nın (2003) bakış açısı da araştırmacılarca belirlenen değerlendirme ölçütlerine temel oluşturmuştur (bkz.Ek 1).
Çeviribilimin sözlü çeviri alanına önemli katkıları bulunan araştırmacıların çalışmalarından hareketle araştırmamız bu türden çalışmalar için kullanılacak bir puanlama kılavuzu (rubrik) sunmaktadır. Söz konusu kılavuzda, dört ana başlık bulunmaktadır Bu başlıklar altında araştırmaya katılan öğrencilerin konuşma metinlerinin içeriğini tam olarak aktarabilmeleri, konuşmanın içeriğini akıcı olarak ifade edebilmeleri, ifadelerinde sözcük düzeyinde ve dilbilgisi düzeyindeki yeterlilikleri ve sözlü çeviri esnasında stresle baş edebilme düzeyleri ölçümlenmiştir Özetle içerik ve tutarlılık, akıcılık, doğruluk ve stresle baş edebilme düzeyi araştırmacıların oluşturduğu kılavuz için büyük önem taşımaktadır.
Bulgular
İngilizce Mütercim Tercümanlık öğrencilerinin sözlü çeviri eğitimi almadan önce ve aldıktan sonra andaş çeviri becerilerindeki başarı durumunun nasıl olduğuna yönelik araştırma sorularına cevap bulmak amacıyla her iki gruptaki öğrencilerin eğitim öncesi öntest ve sontest çalışması esnasında yapmış oldukları çevirilere uzmanlar tarafından verilen notların ortalaması incelenmiştir. Tablo 2’de görüldüğü gibi 4 haftalık kabin eğitimi öncesi deney grubuna sunulan test sonucunda katılım sağlayan 12 öğrencinin teste verdikleri cevapların ortalama not değerleri 21,33 iken, aldıkları eğitim sonrasında, bu ortalama 30,91’e çıkmıştır. Aynı testin sunulduğu kontrol grubu ise, eğitim öncesi ortalama 14.25 puan alırken, eğitim sonrası bu ortalama 17,58’e çıkmıştır.
Tablo 2. Bağımlı Örneklem İstatistik Sonuçları
Ortalama N SS SEM
Grup 1 Deney_Öntest 21,333 12 8,18350 2,362
Deney_Sontest 30,916 12 8,11797 2,343
Grup 2 Kontrol_Öntest 14,250 12 6,83740 1,973
Kontrol_Sontest 17,583 12 7,69248 2,220
Grup 3 Deney_Öntest 21,333 12 8,18350 2,362
Kontrol_Öntest 14,250 12 6,83740 1,973
Grup 4 Deney_Sontest 30,916 12 8,11797 2,343
Kontrol_Sontest 17,583 12 7,69248 2,220
Kabin ortamında sözlü çeviri eğitimi alan öğrenciler ile kabin ortamında bu eğitimi alamayan öğrencilerin başarıları arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığını incelemek amacıyla öğrencilerin aldıkları not ortalamaları bağımlı örneklem t-testi ile analiz edilmiştir. Tablo 3’de görüldüğü gibi bağımlı örneklem t-testi sonuçlarına göre, deney grubunun ön-test ve son-test verileri arasında anlamlı bir farklılık varken, (p=,000) kontrol grubunun verileri arasındaki anlamlı farkın deney grubu kadar yüksek olmadığı görülmektedir (p=,006).
İstatistiksel açıdan, bu farkın anlamlı olarak değerlendirilmemesine rağmen, Tablo 3’de görüldüğü gibi iki grubun ortalama not değerleri arasında sayısal olarak anlamlı ölçüde bir fark olduğu görülmektedir. Ön-test verilerine bakıldığında, deney ve kontrol grubunun not değerleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır (p=,065). Bu da, her iki grubun deney çalışması öncesi, çeviri becerilerinin benzer olduğunu göstermektedir.
Ancak eğitim sonrası, her iki grup arasındaki fark anlamlı ölçüde değişmiştir (p=,004).
Tablo 3. Bağımlı Örneklem T-testi Sonuçları (Eşleştirilmiş Farklılık)
Ortalama SS SEM Düşük Yüksek t df P
Grup 1 Deney_Öntest_Sontest -9,583 4,521 1,305 -12,456 -6,710 -7,342 11 ,000 Grup 2 Kontrol_Öntest_Sontest -3,333 3,366 ,971 -5,472 -1,194 -3,430 11 ,006 Grup 1 Deney_Öntest –
Kontrol_Öntest 7,083 11,973 3,456 -,524 14,690 2,049 11 ,065 Grup 2 Deney_Sontest –
Kontrol_Sontest 13,333 12,765 3,685 5,222 21,444 3,618 11 ,004
*
!
Deney ve kontrol grubunun ön-test ve son-test değerleri arasındaki fark incelendiğinde deney grubunun kabin eğitimi sonrası edinmiş olduğu sözlü çeviri başarısının (F=9,58), kontrol grubundan (F=3,33) daha yüksek olduğu görülmektedir (Tablo 4). Bu veriler ışığında, kabin ortamında alınan sözlü çeviri eğitiminin öğrencilerin sözlü çeviri başarısını istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde arttırdığı söylenebilir.
Tablo 4. Deney ve Kontrol Grubu Öntest-Sontest Farkı
Deney Grubu Kontrol Grubu
Öntest 21,333 14,250
Sontest 30,916 17,583
FARK (F) 9,583 3,333
Tartışma ve Sonuç
Günümüz dünyasında, teknoloji kullanılarak yaratılan farklı ortamların kullanımı sözlü çeviri eğitimini de kolaylaştırmıştır ve ülkemizde de sözlü çeviri eğitiminde çeviri kabini gibi teknolojik araçların yaygın bir şekilde kullanıldığı bilinmektedir (Balkul & Akıncı, 2019). Üstelik ülkemizde sözlü çevirmen adayları kabin kullanımını mesleki gelişimleri için bir fırsat olarak değerlendirmektedir (Okuyan, Şahin, & Ersoy, 2019).
Kabinlerin ve laboratuvarların sadece dil öğrenenler için değil meslek olarak o yabancı dilin veya dillerin çevirisini yapacak sözlü çevirmenler için bazı katkılar sağladığı hem ulusal çalışmalarda (Özbent ve diğerleri, 2016; Balkul & Akıncı, 2019) hem uluslararası alınyazında vurgulanmıştır (Quicheron, 1995; Yagi, 2000;
Chmiel, 2008; Al-Mansour & Al-Shorman, 2011; Winteringham, 2011; Nadjah, 2013; Doherty & Moorkens, 2013; Lim, 2015; Mohammed, 2017). Kabinlerin ve dil laboratuvarlarının öğrencilerin dinleme ve konuşma becerilerinin gelişmesinde somut bir etkisinin olduğu uluslararası çalışmalarda vurgulanmıştır (Nadjah, 2013;
Mohammed, 2017). Öte yandan, kabin kullanımın sözlü çeviriye olan olumlu etkileriyle ilgili de yurtdışında çalışmalar yapılmıştır. Örneğin, Doherty ve Moorkens (2013) laboratuvar çalışmalarını, aday çevirmenlerin teorik olarak öğrendikleri konuların pratiğinin yapıldığı faydalı takviyeler olarak nitelendirmektedir. Lim (2015) ise sözlü çevirmen adaylarının ileriki meslek yaşamlarında stres yaşamamaları için kabin eğitiminin zorunluluğuna dikkat çekmiştir. Ayrıca, Chmiel (2008), sözlü çevirmen olarak çalışanlar üzerinde yaptığı araştırma sonucunda, andaş çevirinin zorlu bir iş olarak algılandığının ve kabin içerisinde çevirmenler arasındaki takım çalışmasının önemli olduğunun altını çizerek kabinin ve kabinle ilgili verilecek eğitimlerin önemine dikkat çekmiştir.
Bir başka çalışmada, Arapça'dan İngilizce'ye yapılan sözlü çeviriler bağlamında geleneksel yöntemlerle andaş çeviri pratiği yapan bir grupla teknolojik anlamda donanımlı bir kabinde benzer uygulama yapan başka bir grubu karşılaştırılmış ve kabinin andaş çeviriye olan anlamlı katkısını gözler önüne serilmiştir (Yagi, 2000).
Ayrıca, aynı çalışmada, andaş çevirinin aynı anda hem dinlemeyi hem de konuşmayı gerektirdiği ve bu yüzden kabinin sözlü çeviride çok etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Winteringham (2011) ise çeviri kabinlerinin ses yalıtımı, konsol tasarımı ve ses kalitesi bakımından önemli ölçüde geliştiğini ve andaş çeviri için vazgeçilmez olduğunun altını çizmiştir. Quicheron (1995) da andaş çeviride kabinin önemini vurgularken kabinin alan verimliliği, kullanıcı dostu olması ve tüm sistem bileşenlerinin entegrasyonu noktalarında gerekli standartlara sahip olması gerekliliğini savunmuştur. Ayrıca, Özbent ve diğerleri (2016, s. 89) de şu ifadeyle kabinlerin önemini ülkemiz bağlamında açıklamışlardır: "Sözlü çeviri eğitiminde kuramsal, yöntemsel ve teknik çalışmalarla laboratuvar ortamında eğitilen öğrenciler, sözlü çevirmen adayı için öngörülen edinçleri amacına uygun olarak geliştirmektedirler. Simultane Çeviri Laboratuvarının etkin kullanımının çeviri piyasasında gereksinim duyulan sözlü çevirmen adaylarının yetişmesini sağlayacağı açıkça görülmektedir."
Bilişim teknolojilerinin öneminin her geçen gün artmasıyla çeviri sektöründe de yeniliklerin takip edilmesi adeta bir zorunluluk haline gelmiştir. Hız kesmeden devam eden küreselleşme ile çeviriye olan ihtiyaç artarak devam edecektir. Tüm bu değişim ve gelişim sürecinde çevirmenlerin de meslekleri için ihtiyaç duyacakları uygulamalı ve bilimsel gerçeklere yönelik farkındalıkları yüksek olmalıdır (Köktürk,2015:144). Bu çalışmada kabin kullanımının sözlü çevirmen adaylarının andaş çeviri performansını etkileyip etkilemediği araştırılmıştır.
Deneysel bir araştırma deseni kullanılan çalışmada öğrencilere her hafta ikişer ders saati olmak üzere toplam dört hafta eğitim verilmiştir. Çalışmanın sonunda yapılan çeviri uygulamasında öğrenciler yaptıkları çevirinin içerik ve tutarlılığı, akıcılığı, doğruluğu ve çevirmen adaylarının stresle baş edebilmeleri açılarından değerlendirilmiş ve deney grubunun test sonuçları istatistiksel olarak yüksek çıkmıştır. Ayrıca söz konusu araştırma, benzer çalışmalarda kullanılabilecek bir puanlama kılavuzu sunması açısından da büyük önem taşıdığı düşünülmektedir. Araştırmacılar tarafından hazırlanan değerlendirme ölçütlerinin benzer içerikli çalışmalarda kullanılacağını öngörmek mümkündür. Sonuç olarak, teknoloji anlamında hızla gelişen
!
dünyamızda andaş çeviri uygulamaları sabit ya da taşınabilir kabinlerde yapılabilmektedir. Bu çalışmanın sonuçlarından ve ilgili alınyazından da anlaşılacağı üzere, andaş sözlü çeviri kabinleri artık sözlü çevirmenler için mesleklerinin birer parçası haline gelmiştir.
Kaynakça
“A Language Teacher’s Personal Opinion”. (02.10.2018). http://readeratwork.blogspot.com/2009/01/language- teachers-personal-opinion.html
Al-Mansour, N.S., & Al-Shorman, R.A. (2012). The effect of computer assisted-instruction on Saudi university student's learning of English. Journal of King Saud University–Languages and Translation, 24(1), 51-56.
Aytaş, G. (2017). Tje Fragments of the Term Common Ground During Oral Translation. International Journal of Languages’Education and Teaching. 5(1) 333-344 10.18298/ijlet.1657
Balkul, H.İ., & Akıncı, Ş. (2019). Sözlü çeviride kullanılan teknolojik araçların sınıflandırılması. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (15), 391-446.
Chmiel, A. (2008). Boothmates forever? On teamwork in a simultaneous interpreting booth. Across Languages and Cultures, 9, 261-276.
Collados Aís, Ángela. 2002. Quality assessment in simultaneous interpreting: The importance of nonverbal communication. In: F. Pöchhacker, & M. Shlesinger (Eds.), The interpreting studies reader (327-336).
London/New York: Routledge.
Çurum, Duygu. 2010. Effect of Imagery Mnemonic Method of Loci in Consecutive Interpreter Training.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Doğan, Aymil. 2003. Sözlü Çeviri Çalışmaları ve Uygulamaları. Siyasal Kitabevi.
Doğan, Aymil. 2017. Sözlü ve Yazılı Çeviri Odaklı Söylem Çözümlemesi. Siyasal Kitabevi.
Doherty, S., & Moorkens, J. (2013). Investigating the Experience of Translation Technology Labs: Pedagogical Implications. Journal of Specialised Translation, 19, 122-136.
Erkazancı, Hilal. 2003. Effect of Lexical and Syntactic Strategies on Simultaneous Interpreting. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
https://takeielts.britishcouncil.org/sites/default/files/IELTS_Speaking_band_descriptors.pdf https://www.ets.org/s/toefl/pdf/toefl_speaking_rubrics.pdf
Köktürk, Ş. (2015). Uygulamalı Çeviribilim. Detay Yayıncılık.
Lim, L. (2015). Moving from the Language Lab to the Interpreting Booth: Student Perceptions. Translation and Cross-Cultural Communication Studies in the Asia Pacific, 42, 351-368.
Milcu, Marilena. 2012. “Evaluation and self-evaluation in simultaneous translation: assessment methods.
Procedia-Social and Behavioral Sciences, 46, 4253-4257.
Mohammed, A., (2017). The Role of Language Laboratory in English Language Learning Settings. English Language Teaching, 10(2), 86-93.
Nadjah, B. (2013). Improving Students' Listening Skill Through the Language Laboratory A case of third year students at the department of English-Bouzareah university. http://archives.univ- biskra.dz/bitstream/123456789/4824/1/SE%20262.pdf
Okuyan, S., Şahin Ö., & Ersoy, H. (2019). Interpreting Market in Turkey: Current Situation And Expectations.
International Journal of Languages Education and Teaching, 7(2), 256-272.
Özbent, S., Arı, S., Demirkıvıran, S., Ünsal, G., Hut, A., Angı, A., & Sayarı, I. (2016). Simultane Çeviri Eğitimi Alan Öğrencilerin Çeviri Becerilerinin Geliştirilmesinde Çeviri Kuramlarının ve Simultane Çeviri Laboratuvarının Katkısı. International Journal of Language Academy, 4(4), 88-99.
Özbent, Sueda; Arı, Sevinç; Demirkıvıran, Sine; Ünsal, Gülhanım; Hut Durmaz, Aytül; Angı, Ayşegül ve Sayarı, Işın. 2016. “Simultane Çeviri Eğitimi Alan Öğrencilerin Çeviri Becerilerinin Geliştirilmesinde Çevri Kuramlarının ve Simultane Çeviri Laboratuvarının Katkısı”. International Journal of Language Academy, 4/4, 88-89.
Özünlü, Mine. 2005. Effect of Pragmatic Strategies on Simultaneous Interpreting. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi
!
Pöchhacker Franz. 2001. Quality assessment in conference and community interpreting, Meta, 46(2), 410-425.
Pöchhacker, Franz. 1994. Quality assurance in simultaneous interpreting. In C. Dollerup & A. Lindegaard (Eds.), Teaching translation and interpreting 2: Insights, aims, visions (233-242). Amsterdam/Philadelphia:
Benjamins.
Rigual, C. C.ve Nicoletta, S. (2016). Translating and Interpreting Orality. MonTI. Özel sayı 3.33-54.
Quicheron, J.B. (1995). La cabine de l’an 2000, quelques réflexions. https://aiic.net/page/131/interpretation- booths-for-the-third-millennium/lang/1
Schjoldager, Anne. 1996. Assessment of simultaneous interpreting. In C. Dollerup, & V. Appel (Eds.), Teaching translation and interpreting 3: New horizons (187-195). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
Shlesinger, Miriam. 1997. Quality in simultaneous interpreting. In Y. Gambier, D. Gile, & C. Taylor (Eds.), Conference interpreting: Current trends in research (123-131). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
Snell-Hornby, Mary, H. G. Hönig, P. Kussmaul, P. Schmitt (1998). Handbuch Translation. Stauffenburg Handbücher.
Stenzl, C. (1983). Simultaneous Interpretation: Groundwork Towards a Comprehensive Model.
https://www.academia.edu/389677/Simultaneous_Interpretation_Groundwork_Towards_a_Comprehensive_
Model
Winteringham, S. (2010). The usefulness of ICTs in interpreting practice. The Interpreters' Newsletter, 15, 87- 99.
Yagi, S.M. (2000). Language Labs and Translation Booths: Simultaneous Interpretation as a Learner Task. Language, Culture and Curriculum, 13(2), 154-173.
