ORMANCILIK / ORMANCILIK VE ORMAN ÜRÜNLERİ PROGRAMI
VEZİRKÖPRÜ MESLEK YÜKSEKOKULU
ORP210 – ORMAN ENTOMOLOJİSİ
Öğr. Gör. Cemil ÖZDEMİR
Böceklerde Başkalaşım ve Böcek Ekolojisi
Hafta-6
ORP210 – ORMAN
ENTOMOLOJİSİ
Bir böceğin bırakmış olduğu yumurtadan bir ergin oluşuncaya kadar böceklerde bir değişme görülür. Bu başkalaşıma metamorfoz adı verilir.
Metamorfoz 3 gruba ayrılır;
1. Basit başkalaşım (Ametabola) 2. Karışık başkalaşım (Metabola)
3. Hipermetamorfoz (Hypermetabola)
BÖCEKLERDE BAŞKALAŞIM (Metamorfoz)
Bir böceğin bırakmış olduğu yumurtadan bir ergin oluşuncaya kadar böceklerde bir değişme görülür. Bu başkalaşıma metamorfoz adı verilir.
Metamorfoz 3 gruba ayrılır;
1. Basit başkalaşım (Ametabola) 2. Karışık başkalaşım (Metabola)
3. Hipermetamorfoz (Hypermetabola) 1. Basit başkalaşım (Ametabola)
Ametabol başkalaşımda yumurtadan çıkan yavru
tamamen ergine benzer. Erginle yavru arasındaki tek fark yavrunun daha küçük olmasıdır. Başka hiçbir fark yoktur.
BÖCEKLERDE BAŞKALAŞIM (Metamorfoz)
2. Karışık Başkalaşım (Metabola)
Yumurtadan çıkan yavru ergin hale gelinceye
kadar birtakım değişmeler gösterir. Bu değişmelere göre üç tip vardır.
a) Paurometabola: Ametabol başkalaşıma çok benzer.
Burada da yumurtadan çıkan yavrular ergine benzer.
Yalnız yavru ile ergin arasında geçen zamanda bazı türlerde de iki defa nimf dönemi vardır. Bu nimf
döneminde yavrular besin almazlar.
BÖCEKLERDE BAŞKALAŞIM (Metamorfoz)
2. Karışık Başkalaşım (Metabola)
b) Hemimetabola (Yarı Başkalaşım): Yumurtadan
çıkan yavrular erginlere benzerler. Bu benzerlik her deri değiştirdikten sonra bir öncekine göre daha fazladır.
Yalnız bu başkalaşım tipinde böceklerde bir pupa evresi bulunmaz.
c) Holometabola (Tam Başkalaşım): Bu tip
başkalaşımda yumurtadan çıkan larvalar ergine hiç
benzemez. Larva döneminde kaç defa deri değiştirirse değişim ergine benzemez. Tam bir metamorfoz vardır.
Yani yumurta larva, pupa ve ergin safhaları mevcuttur.
Gelişmiş böcek türlerinde görülür.
BÖCEKLERDE BAŞKALAŞIM (Metamorfoz)
A. Yumurta, (B1- B5). Tırtıl, C. Pupa, D. Ergin.
BÖCEKLERDE BAŞKALAŞIM (Metamorfoz)
3. Hipermetamorfoz (Hypermetabola)
Bu başkalaşım tipinde karışıklık kendini larva döneminde gösterir.
1. dönem: Larva dönemi normal aktif olan 2. dönem; Larva dönemi kuvvetli ve uyuşuk 3. dönem; Larva dönemi bacaksız olan
olmak üzere çeşitli dönemler gösterir
BÖCEKLERDE BAŞKALAŞIM (Metamorfoz)
3-) PUPA EVRESİ
Pupa: Holometabol başkalaşıma uğramış
böceklerde larva döneminin sonunda başlayan ve besin almadan geçirilen hareketsiz bir şekilde geçirilen bir evre vardır. Bu evreye pupa evresi denir.
Pupa evresinde böceğin larvaya ait organlarının yerine ergine ait organların meydana gelmesi olayına histoliz denir. Pupa evresi sıcaklığa ve böcek türlerine göre değişen belirli bir zaman sürer. Böceklerde dış
görünüş bakımından üç pupa tipi vardır.
BÖCEKLERDE GELİŞİM EVRELERİ
3-) PUPA EVRESİ Pupa Tipleri
A. Serbest pupa, B. Örtülü pupa, C. Oval pupa.
BÖCEKLERDE GELİŞİM EVRELERİ
4-) ERGİN
• Pupadan çıkan genç hayvana ergin denir.
• Oldukça hareketli oldukları bu evrede tam oluşmuş organlara ve kanatlara sahiptirler.
• Erginin esas görevi çoğalmak yani mensup olduğu türün devamlı geleceğini sağlamaktır.
• Bu devrede beslenme ancak ikinci derecede gelir ve bazı böceklerde hiç görülmez.
• Örneğin; adi bir gün sineği.
BÖCEKLERDE GELİŞİM EVRELERİ
• Böceklerin erginlerinin çiftleştiği üremeye teşebbüs
ettiği yani yumurta koymaya başladığı zamana uçma zamanı denir. Bu tanıma göre kanatsız olan böcekler içinde uçma zamanı söz konusudur.
• Çeşitli böceklerde uçma zamanı değişir.
• Böceklerin uçma zamanlarının bilinmesi zararlı böceklerle mücadele için oldukça önemlidir.
• Mücadeleye uçma zamanından önce başlanmalıdır.
BÖCEKLERDE UÇMA ZAMANI
• Uçma zamanında yörenin, iklimin ve hava hallerinin çok önemli bir etkisi vardır.
• Soğuk hava hallerinin çok önemli bir etkisi vardır.
Soğuk havalar uçma zamanını geciktirir, bunun
aksine sıcak havalar da ise uçma zamanı önce gelir.
• Uçma zamanı örneğin, kabuk böceklerinden Ips sexdentatus' da olduğu gibi fena, yani soğuk ve rutubetli havalarda ve ani kuraklık dönemlerinde
duraklar ve iyi havaların başlamasıyla tekrar devam edebilir.
BÖCEKLERDE UÇMA ZAMANI
• Bir böceğin hangi hayat döneminde kışı geçirdiği anlaşılır.
• Zararlı böceklerin kışı ve kuraklık zamanını hangi gelişim döneminde ve nerelerde gizlenerek
geçirdiklerini bilmek büyük önem taşır.
• Kışın ve sıcak ülkelerin bir kısmında kuraklık zamanı, üzerinde durulan böceğin gelecek vejetasyon
döneminde ne miktar çoğalabileceği hakkında fikir edinebilmek için en uygun zamandır.
BÖCEKLERDE KIŞLAMA DÖNEMİ
• Herhangi bir böceğin kış ve yaz devresinde ne
miktarda bulunduğundan başka sağlık durumu da tespit edilirse, bu bilgiler yardımıyla gelecek yıl bu böceğin ne miktarda üreyeceğini hesaplamak ve bu suretle gelecek vejetasyon döneminde bir tehlikenin doğup doğmayacağı hakkında karar vermek mümkün olur.
• Bu hususun böceklerle savaş bakımından büyük bir önem taşıdığı açıktır.
• Belirli böcek türleri, kışı daima aynı hayat döneminde geçirirler.
BÖCEKLERDE KIŞLAMA DÖNEMİ
• Yaşama süresi deyimiyle ergin bir böceğin ömrü anlaşılır.
• Yani yaşama süresi terimi ile bir böceğin ergin hale geçtikten ölünceye kadar olan zaman kastedilir.
• Bir böcek ergin döneme ulaştıktan sonra artık büyümez.
• Ergin hale gelen böceğin amacı besin almak değil, üremektir.
• Kelebeklerin bir çoğu ergin hale geçtikten sonra 8 - 14 gün yaşarlar.
BÖCEKLERDE YAŞAM SÜRESİ
• Baykuş kelebeklerinden bazıları ve Acleris undulana kışı kelebek halinde geçirdikten sonra Nisan ve Mayıs
’a kadar yaşayabilirler.
• Bazı böcek türlerinin yaşama süreleri çok uzun olur.
Örneğin, Pissodes,Hylobius (Coleoptera,-
Curculionidae) türleri ile Kabuk böceklerinin bazıları ve bazı Koşucu böcek türleri birçok yıl yaşarlar ve bu esnada defalarca çoğalırlar.
BÖCEKLERDE YAŞAM SÜRESİ
• Toplu halde yaşayan böcekler ise diğer böceklere oranla daha uzun yaşarlar.
Örneğin,
• Arı beyi 5,
• Karınca beyi 12,
• Termit beyi 15 sene kadar yaşar ve bu esnada üremelerine devam ederler.
• Bazı böceklerin ise yaşama süresi çık kısadır.
Örneğin; bir gün sineği ergin hale geldikten 4 – 5 saat sonra ölür.
BÖCEKLERDE YAŞAM SÜRESİ
Böcek ekolojisi; böceklerin yaşam yerlerinin incelenmesi ya da böceklerin birbirleriyle ya da
çevreleriyle olan karşılıklı ilişkilerini araştıran bir bilim olarak tanımlanabilir.
Her böcek türü bulunduğu ortamın çok değişken nitelikte olan çeşitli faktörlerinin aynı andaki etkileri ile karşı karşıyadır.
Böcekleri hayat evrelerinin en az bir fazında doğrudan doğruya etkileyen ortamın her elemanına ekolojik faktör (ekolojik etken) denir.
BÖCEK EKOLOJİSİ
Böceklerin çok yüksek üreme enerjileri vardır. Eğer bu enerji sınırlanmamış olsaydı dünyada böcekten
başka canlı olmazdı. Böceklerin doğada sınırsız bir
şekilde üremesini önleyen bütün ekolojik faktörler ortak etki yapmak suretiyle böceklerin sınırsız bir şekilde
üremelerine engel olmaya çalışırlar.
Ormandaki böceklerin aşırı derecede üremesini sınırlayan ekolojik faktörleri abiyotik, biyotik, besin ve beslenme ile bitki fizyolojisi faktörleri olmak üzere dört bölümde incelenir. Adı geçen bu ekolojik doğal
faktörlerin kombinasyonuna doğanın karşı ağırlığı veya çevre direnci denir.
BÖCEK EKOLOJİSİ
A- Abiyotik (Cansız) Faktörler:
Cansız çevre faktörleri de denir. Genellikle meteorolojik parametrelerden oluşur;
1.Sıcaklık, 2.Işık,
3.Bağıl nem
4.Sıcaklık+Işık+Bağıl Nem 5.İklim ile Hava halleri.
BÖCEK EKOLOJİSİ
A- Abiyotik (Cansız) Faktörler:
1- Sıcaklık: Böceklerde omurgalılar gibi belirli bir vücut sıcaklığı yoktur. Sabit bir vücut sıcaklığı yoktur.
Vücut sıcaklığı ortam sıcaklığına göre değişim gösterir. Yani çevre sıcaklığına uyar.
Böceklerin düzenli bir şekilde gelişebilmeleri için yeterli bir sıcaklığa ihtiyaçları vardır ve vücut bu sıcaklığa ulaşmalıdır.
BÖCEK EKOLOJİSİ
A- Abiyotik (Cansız) Faktörler:.
1- Sıcaklık: Böceklerde sıfır noktası böceklerin yeterli bir şekilde gelişmesi için minimum sıcaklıktır.
• Böceklerin en mükemmel geliştiği sıcaklığa optimal gelişme sıcaklığı denir.
• Optimal sıcaklığın üstündeki bir sıcaklığa felç sıcaklığı denir.
• Sıcaklık daha da artış gösterirse bu sıcaklığa da ölüm sıcaklığı denir.
BÖCEK EKOLOJİSİ
A- Abiyotik (Cansız) Faktörler:
1- Sıcaklık:
. Böceklerin gelişmesi için ortalama;
• Optimal sıcaklık 23 – 30 Co ,
• Ortalama felç sıcaklığı 35 – 45 Co ,
• Ölüm sıcaklığı ise 45 Co ve üzeridir.
BÖCEK EKOLOJİSİ
A- Abiyotik (Cansız) Faktörler:
2- Işık: Böceklerin en iyi şekilde gelişebilmesi için gerekli ışık miktarına optimum ışık entansitesi denir. Bu ışık olmazsa
yumurtadan larva, larvadan pupa, pupadan ergin çıkmaz. Buna en iyi örnek Çam keseböceğidir. Thaumetopoea pityocampa gündüz keselerde saklanır, gece ise keselerden dışarı çıkarak iğne
yaprakları yiyerek zarar yapar.
BÖCEK EKOLOJİSİ
A- Abiyotik (Cansız) Faktörler:
3- Bağıl Nem: Böceklerin hayatiyetlerini devam
ettirebilmeleri için mutlak nem değil, bağıl nem önemlidir.
• Böceklerin çoğu % 70 nem oranı bulunmayan ortamlarda yaşayamazlar.
4- Sıcaklık + Işık + Bağıl Nem: Doğada bu
parametrelerin hiçbiri tek tek bulunmaz hepsi bir arada bulunur ve böceğin gelişimine ortak etki yaparlar.
• Üç parametrede optimumdan uzaklaştıkça böceğin hayatında gerilemeler ve ölümler görülür.
BÖCEK EKOLOJİSİ
A- Abiyotik (Cansız) Faktörler:
5- İklim ve Hava Halleri: Böceklerin gelişimleri üzerine hava hallerinin çok büyük etkisi vardır.
• Hava halleri herhangi bir mıntıkada belli bir zamandaki bütün abiyotik faktörlerin kombinasyonunun bir sonucu olup haftadan haftaya günden güne veya saatten saate değişmektedir.
BÖCEK EKOLOJİSİ
A- Abiyotik (Cansız) Faktörler:
5- İklim ve Hava Halleri
• Örneğin; geç bir ilkbahar donu, henüz yumurtadan çıkmış genç tırtılları tamamen öldürebilir.
• Ağaçların ibre ve yaprakları üzerinde yaşayan birçok böcekler daha kurt veya tırtıl safhasında şiddetli bir yağış sonucunda büyük ölçüde zarar görebilir.
BÖCEK EKOLOJİSİ
B- Biyotik Faktörler:
• Canlı çevre faktörleridir.
• Biyotik faktörler bitkisel orjinli ve hayvansal orjinli olarak iki gruba ayrılarak incelenir.
• Bitkisel orjinli olanlar grubuna bakteriler, mantarlar vb. girer.
• Çeşitli bakteriler böceklerin çeşitli evrelerine özellikle larva evrelerine arız olarak onların hastalanmalarına neden olurlar.
BÖCEK EKOLOJİSİ
B- Biyotik Faktörler:
• Örneğin; Bacillus thuringiensis bakterisi kelebek larvalarında önemli hastalıkların ortaya çıkmasına ve sonuçta kitle halinde ölümlerine neden olur.
• Tarım ilaçları satan mağazalarda bulunan bu bakteri bulamaç hale getirilir.
• Zararlı böceklerin bulunduğu ormana püskürtülür ve kitle halinde ölümlerine neden olur.
BÖCEK EKOLOJİSİ
B- Biyotik Faktörler:
• Hayvansal orjinli olanlar grubuna ise Protozoa’lar, Böcekler (Insecta), Kuşlar, Memeliler (Mammalia) vb. girer.
• Protozoalardan özellikle çeşitli virüsler çeşitli böceklerin larvalarında hastalıklar yaparlar.
• Memelilerin de bazılarının besinlerini çeşitli böceklerin yaşam evreleri oluşturur.
BÖCEK EKOLOJİSİ
B- Biyotik Faktörler:
• Ormancılıkta hiçbir zararı olmayan Yaban Domuzu (Sus scrofa) böceklerin larvalarıyla beslenir.
• Tarımda zararlı ağaçkakanlar dillerini ağaçların oyuklarının içine kadar sokarak aşağı yukarı hareket ettirir ve larvayı bularak yer.
BÖCEK EKOLOJİSİ
KAYNAKLAR
• Prof. Dr. Sabri ÜNAL – Orman Entomolojisi Ders Notları
• Prof. Dr. Mahmut EROĞU - Türkiye Ormanlarında Zarar Yapan Böcekler
http://www.ktu.edu.tr/dosyalar/ormankoruma_e9179.pdf (erişim 09.11.2019)
• Orman Entomolojisi (Zararlı ve Yararlı Böcekler) - İstanbul Üniversitesi Yayınevi - Prof. Dr. Hasan ÇANAKÇIOĞLU, Prof. Dr. Torul MOL
• Akın EMİN – Orman Zararlıları ile Mücadele Sunusu
https://ormuh.org.tr/uploads/docs/Orman%20zararlilari%2 0ve%20mucadelesi.pdf (erişim 12.05.2016)
