T.C
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
COĞRAFYA ANABİLİMDALI
Tuba ERTEK
10.SINIF COĞRAFYA DERS KİTABININ İNCELENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TEZ TÖNETİCİSİ Doç.Dr. Mehmet ZAMAN
ERZURUM-2010
İÇİNDEKİLER
ÖZET ... III ABSTRACT ... IV ÇİZELGELER DİZİNİ ... VI ŞEKİLLER DİZİNİ ... VII KISALTMALAR ... VIII
BİRİNCİ BÖLÜM ... 1
1.GİRİŞ ... 1
1.1. Coğrafya Ders Kitapları Ve Önemi ... 2
1.1.1. Ortaöğretimde coğrafya ders kitaplarının yeri ve önemi ... 2
1.2. Ders Kitabının Öğretimdeki Yeri ... 4
1.2.1. Ders kitabı öğretim programı ilişkisi ... 4
1.2.2. Öğretim hedef- davranışları ve ders kitabı ... 5
1.2.3. Öğretimin içeriği öğrenme-öğretme durumları ve ders kitapları ... 6
1.2.4. Öğretimi değerlendirme ve ders kitabı ... 7
1.3. Coğrafya Öğretim Programı ... 8
1.3.1. 2005 Öncesi coğrafya programlar hakkında genel bilgi ... 8
1.3.1.1. 1941 Lise coğrafya müfredat programı ... 9
1.3.1.2. 1973-1983 Yılları arasında uygulanan coğrafya müfredat programı: ... 11
1.3.1.3. 1983-1992 Yılları arasında uygulanan coğrafya müfredat programı: ... 12
1.3.1.4 1992’den sonra uygulanan coğrafya müfredat programları ... 15
1.3.1.5 Ders geçme ve kredi sistemi dönemindeki değişiklikler ... 15
1.3.2 2005 Coğrafya Programı ... 17
1.3.3. 2005 Öncesi Programlar ve 2005 Programı Arasında Farklılıklar ... 19
1.3.4. Türk Milli Eğitiminin Amaçları ... 20
1.3.5 Coğrafya Dersi Öğretim Programının Genel Amaçları ... 21
1.3.6. Programın Temelleri ... 21
1.3.6.1. Beceriler ... 22
1.3.6.2. Kavramlar ... 22
1.3.6.3. Değerler ve tutumlar ... 22
1.3.7. Programın içeriği ... 23
1.3.8. Programın vizyonu ... 24
1.3.9 Programın ilkeleri ... 24
1.3.10 Coğrafya programı öğrenme alanları ve kazanımları ... 25
1.4. Ders Kitabı Standartları ... 31
1.4.1. Ders kitaplarının nitelikleri ... 31
1.4.2. Ders kitabında bulunması gereken bilgiler ... 37
1.4.3. Ders kitaplarının görsel düzen açısından önemi ... 42
İKİNCİ BÖLÜM ... 46
2. KONU İLE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ... 46
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ... 50
3. YÖNTEM ... 50
3.1 Araştırmanın Amacı ... 50
3.2. Araştırmanın Modeli: ... 50
3.3. Evren ve Örneklem: ... 51
3.4. Araştırmanın Sınırlılıkları: ... 51
3.5. Verilerin Toplanması: ... 51
3.6. Verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması: ... 52
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ... 53
4. BULGULAR VE YORUMLAR ... 53
4.1. Biçimsel Görünüm ... 53
4.2. Bilimsel İçerik ... 58
4.3. Öğrenme, Öğretme, Ölçme ve Değerlendirme ... 62
4.4 Dil ve Anlatım ... 64
SONUÇ VE ÖNERİLER ... 69
KAYNAKLAR ... 72
EKLER ... 77
ÖZGEÇMİŞ ... 83
ÖZET
YÜKSEK LİSANS TEZİ
10.SINIF COĞRAFYA DERS KİTABININ İNCELENMESİ Tuba ERTEK
Danışman: Doç.Dr. Mehmet ZAMAN 2010-SAYFA:83
Jüri: Doç. Dr. Mehmet ZAMAN Yrd. Doç. Dr. Cemal SEVİNDİ
Yrd. Doç.Dr. Mete ALIM
Ders kitapları; en yaygın kullanılan materyallerdir. Bu nedenle öğretim sürecine önemli ölçüde yön vermektedirler.
Bu çalışmanın amacı, 10. sınıfta okutulmak üzere Milli Eğitim Bakanlığı’nca hazırlanmış olan coğrafya ders kitabının; içerik, biçimsel görünüm, dil ve anlatım, ölçme ve değerlendirme açısından incelenmesine dayanmaktadır.
Çalışmada nitel ve nicel araştırma yöntemleri birlikte kullanılmıştır. Hazırlanan anket 45 coğrafya öğretmenine uygulanmıştır. Anketin güvenilirliği Cronbach Alpha katsayısı yöntemi ile 0,79 olarak hesaplanmış ve ayrıca seçilen örneklemin evreni temsil ettiği var sayılmıştır.
Ankete katılan coğrafya öğretmenleri, ortaöğretim 10. sınıf coğrafya ders kitabının içerik bakımından yetersizliği ve bilişsel düzeyde birtakım sorunların mevcut olduğu görüşündedir.
Anahtar kelimeler: Ortaöğretim, Coğrafya, 10. sınıf Coğrafya Ders Kitabı, İnceleme
ABSTRACT MASTER THESIS
THE INVESTIGATION OF THE SECONDARY SCHOOL 10th CLASS GEOGRAPHY TEXTBOOK
Tuba ERTEK
Supervisor: Assoc Prof. Dr. Mehmet ZAMAN 2010-PAGE: 83
Jury: Assoc. Prof. Dr. Mehmet ZAMAN Assist. Prof. Dr. Cemal SEVİNDİ
Assist. Prof. Dr. Mete ALIM
Course books are the most educational tools for the teachers and students. Thus, they affect education heavely.
The aim of this study is based on the investigation of criteria used for content, formal appearance, measurement and valuation, language and expression in geography course book prepared by Ministry of national Education and used for the 10th grade of the secondary education.
Both qualitative and quantitative research methods were used in this study. The questionnaire applied to 45 geography teachers. The reliability coefficient of the questionnaire was calculated as 0,79 by Cronbach’s alpha coefficient method and it was supposed that the samples which are chosen represent the universe.
Geography teachers did not yhink that 10th grade of the secondary education geography course book had appropriate content and they found that there were problems in the cognitive levels of course book.
Key Words: Secondary education, Geography, 10th Grade Geography Course Book, Investigation
ÖNSÖZ
Ders kitapları, öğretim süresince sınıf içindeki aktivitelere yön veren, öğretmenlerin neler öğreteceğini belirleyen önemli bir kaynaktır. Kullanılan ders kitabının niteliği, öğretimi etkileyen temel etkenler arasında yer almaktadır.
Öğretmenlerin derslerinde çok sık kullandıkları ders kitabını bir müfredat gibi kabullendikleri bilinmektedir. Bu nedenle kitabın niteliği daha da önem kazanmaktadır.
Bu çalışmada 10. sınıf Coğrafya ders kitabı, bazı standartlara ve Coğrafya öğretmenlerinin görüşleri de alınarak, çeşitli özellikleri açısından incelenmeye çalışılmıştır. Tezimin bu seviyeye gelmesinde büyük emeği olan Danışman hocam Doç.
Dr. Mehmet ZAMAN başta olmak üzere hocalarım Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÖZDEMİR, Yrd. Doç. Dr. Mete ALIM, Yrd. Doç. Dr. Cemal SEVİNDİ, Prof. Dr. İhsan BULUT, Prof. Dr. Saliha KODAY, Prof. Dr. Hayati DOĞANAY, Prof. Dr. Kenan ARINÇ, Yrd.
Doç. Dr. Zeki KODAY’ a şükranlarımı sunarım.
Tez çalışmam sırasında yardımlarını esirgemeyen Abdulhakim ÖNAL ve Canan ALBEZ’e teşekkürlerimi iletmek isterim.
Erzurum 2010 Tuba ERTEK
ÇİZELGELER DİZİNİ
Sayfa No
Çizelge 1.1. 1941 coğrafya müfredat programına göre derslerin dağılışı ... 10
Çizelge 1.2. Modern programlarda derslerin dağılımı ... 12
Çizelge 1.3. 1983-1987 ortaöğretim coğrafya müfredat programının sınıflara dağılımı ... 14
Çizelge 1.4. 1987-1988 ortaöğretim coğrafya müfredat programının sınıflara dağılımı ... 14
Çizelge 1.5. Coğrafya dersi öğretim programının temel eksenleri ... 26
Çizelge 1.6 Coğrafya dersi öğretim programında neler var? ... 30
Çizelge 4.1. Ders kitabı biçimsel görünüm ile ilgili bulgular ... 56
Çizelge 4.2. Ders kitabı bilimse içerik ile ilgili bulgular ... 60
Çizelge 4.3. Ders kitabı öğrenme, öğretme, ölçme ve değerlendirme ile ilgili bulgular ... 63
Çizelge 4.4. Ders kitabı dil ve anlatım ile ilgili bulgular ... 65
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa No Şekil 1.1. Coğrafya dersi öğretim programının çatısı ... 27
KISALTMALAR
UNESCO : Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı
MEB : Milli Eğitim Bakanlığı
TSE : Türk Standartları Enstitüsü
BİRİNCİ BÖLÜM 1.GİRİŞ
Yeni bilgilerin üretilmesi, insanlığın var oluşundan beri devam eden bir süreçtir.
Üretilen bilgileri saklamanın en yaygın ve güvenilir yolu ise kitaplardır. Günümüzdeki eğitim uygulamalarında da önemli bir yer tutan kitap, yaygın olarak kullanılan temel bilgi kaynağıdır (Keser, 2004, s;261). Kitabın sözlük tanımı; bir kenarından birleştirerek dışına kapak takılmış yani ciltlenmiş, (kâğıt, parşömen vb malzemeden üretilmiş) üzeri baskılı sayfaların toplamı olarak açıklanmıştır (www.tdkterim.gov.tr). Kitap, UNESCO tarafından “kapakları dışında en az 49 sayfa olan, süreli niteliği bulunmayan, basılmış yayın” şeklinde tanımlamıştır (Ceyhan ve Yiğit, 2005). Matbaanın icadı ve kâğıdın kullanılmasıyla birlikte kitap basımı yaygınlaşmıştır. Bu şekilde insanoğlunun kuşaklar boyunca ortaya çıkardığı ve naklettiği bilgiye, yeryüzünün herhangi bir yerindeki insanın erişiminin yolu açılmıştır. Öztürk’ ün (2005) belirttiği gibi o zamandan günümüze dek ders kitapları eğitim ortamları için en temel basılı materyal olarak görülmüştür. Ulaşılabilen kaynaklara göre, ders kitabını ilk olarak Mısır’da M.Ö 4000 yıllarında Papirüs Rölesi üzerine yazılıp çizilmiş matematik, tıp ve düzlem geometri ile ilgili olarak ortaya çıktığı söylenebilir ( Kaya, 2002, s;9, Tekışık,1986, s; 1-3). Milli Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları Yönetmenliği’nde ders kitabını, “her tür ve derecedeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında kullanılacak olan, konuları öğretim programları doğrultusunda hazırlanmış, öğrenim amacı ile kullanılan basılı eser” olarak tanımlanmaktadır (Tebliğler Dergisi, 1995, s;1). Toprak (1993) ders kitaplarını eğitim programlarındaki derslerin içeriği ile ilgili bilgileri öğrencilere sunan, pekiştirme, sınava hazırlama ve öğrenme hızlarına uygun çalışma olanağı sağlayan kullanışlı bir materyal örneği olarak tanımlamıştır. Bu bağlamda ders kitapları en önemli eğitim girdilerinden biridir. Bu belirlemeler doğrultusunda, ders kitabını bir eğitim programında yer alan hedef, içerik, öğretme-öğrenme süreci ile ölçme değerlendirme boyutlarına uygun olarak hazırlanmış ve öğrenme amaçlı kullanılan basılı bir öğretim materyali olarak tanımlayabiliriz. Ders kitapları, öğretme-öğrenme sürecinde özellikle planlı eğitim uygulamalarında öğrencilerin neler öğreneceğini ve öğretmenlerin ise neler öğreteceğini önemli ölçüde etkileyen bir kaynaktır. Ders kitapları, hem formal hem de informal eğitim etkinliklerine yönelik kararlar üzerinde de önemli etkilere sahiptir. Bu etkilerde ders kitaplarına okul programlarının amaçlarının gerçekleştirilmesinde önemli bir yer
edindirmektedir. Öğretiminin, gerçekleşmesi için öğretim araçlarına ihtiyaç vardır.
Araç-gereçler, öğretme işinin niteliğini oluşturan temel unsurlardan biridir. Öğretim araçları, öğrenenlerin gerekli davranışları kazanmasında en önemli işlevi yerine getirir.
Öğrenmenin zamanında gerçekleşmesi, ekonomik olması ve öğrenme ortamının sağlıklı bir şekilde oluşmasında eğitim araçlarının faydası tartışılmaz bir gerçektir.
Ders kitapları ise; çocuğun birinci derecede ilgi ve gereksinimlerini karşılaması yönünde özel yerleri ve önemleri olan eğitim öğretim süreçlerinin vazgeçilmez temel birimleri araç-gereçleri olarak kabul edilir. Ders kitabı bir dersin öğretimiyle ilişkili olarak hazırlanan veya seçilen bir kitaptır. Başka bir ifadeyle ders kitapları, bir ders içinde kullanılan ve o dersin süreç içinde gelişmesine, o dersin bilgi ve uygulamaya, yaşama dönük açılım ve yayılım deseni kazanmasında rol oynayan, ana çekirdek rolündeki araçlardır (Topses, 2001, s;1). Benzer bir anlamda ölçülere göre incelendikten sonra belirli bir okul, sınıf ve ders için öğretmen ve öğrencilere temel kaynak olarak önerilen bir kitaptır (www.tdkterim.gov.tr).
Ders kitabı, gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde her zaman önemli bir eğitim aracı olmuştur. Örneğin; Japonlardan bazıları ders kitaplarını bir toprak parçası kadar değerli bulmuşlardır. Önceleri Japon öğretmenler, okulda derste iken deprem olduğunda, kurtarılması gereken öncelikler arasında kitapları da belirlemişlerdir.
Günümüzde ise Japonlar, ders kitaplarını öğretim için temel kaynak olarak göstermektedirler. Amerika Birleşik Devletleri’nde de ders kitaplarının önemli bir yeri vardır. Shannon’un yaptığı bir araştırmaya göre, öğrenciler sınıftaki zamanlarının yaklaşık % 80 ‘ini ders kitapları ve ders kitaplarıyla ilgili etkinliklere harcamaktadır.
Diğer taraftan Türkiye’de de ders kitapları, temel bir bilgi kaynağı olup derslerde en çok kullanılan materyallerden birisidir ( Kılıç, 2001, s;1).
1.1. Coğrafya Ders Kitapları Ve Önemi
1.1.1. Ortaöğretimde coğrafya ders kitaplarının yeri ve önemi
Öğretim sürecinde ders kitapları en çok kullanılan materyallerdir. Ders kitapları, bir dersin müfredat programındaki yerine göre konuların yazılmasıdır. Bu konular yazılırken her sınıfın seviyesine göre belirli amaçlar doğrultusunda yapılmaktadır.
Amaçlar, konuların özelliğine göre Türk Milli Eğitim Siteminin prensipleri
doğrultusunda olmaktadır. Coğrafya Ders Kitapları; diğer ders kitapları gibi yurdun dört bir yanında her dereceli okulda öğretim birliğini sağlayan en önemli araçtır.
Coğrafya Ders Kitapları her şeyden önce Türk Milli Eğitim Sistemi’ndeki temel amaçlara uygun olarak, öğretim seviyesine göre, teferruattan uzak, akıcı bir üslup ile anlaşılır bir şekilde, öğrencinin duyu organlarına hitap edecek şekilde ve günlük yaşantıya uygun olarak yazılmalı ve basılmalıdır.
Coğrafya dersi, Milli Eğitim sitemimizdeki temel derslerden biri olarak, ilkokuldan lise son sınıfa kadar çok değişik dersler içinde ve bağımsız bir ders olarak okutulmaktadır. Coğrafi bilgiler ilköğretim birinci kademede Hayat Bilgisi ve Fen Bilgisi içerisinde, ikinci kademede ise Sosyal Bilgisi dersi içinde verilirken, ortaöğretim de bağımsız bir ders olarak okutulmaktadır. İlk ve orta öğretim birlikte düşünüldüğünde oldukça uzun bir süre coğrafya eğitiminin gençlerimize aktarıldığı açıktır. Bu durumda ilköğretimden başlayan coğrafya eğitiminin kaliteli olması da her derste olduğu gibi Coğrafya dersi için de ders kitabının öğrenciye kazandırılması gereken davranışları içinde barındırması açısından önemlidir.
Coğrafya dersi sınıf ortamına kolayca taşınabilen bir ders değildir. Bu nedenle coğrafya ders kitabı eğitim programındaki amaçlar, içerik, etkinlikler ve değerlendirme özelliklerine uygun bilgiler sırayla yer almaktadır.
Coğrafya ders kitapları, öğretim sürecini takip etme, ödevlendirme, öğrenci değerlendirme açısından kolaylaştırmaktadır. Öte yandan biçimsel özellikler ders kitaplarının içeriği, dil ve anlatım, okunabilirlik ölçütleri öğretim sürecini etkileyen hususlardır. İstenilen niteliklere sahip bir Coğrafya ders kitabı toplumsal ve evrensel değerleri içinde barındıran çağdaş değişme ve gelişmeleri yansıtan kuru bilgilerden uzak öğrenci ilgisini uyandıracak öğeleri kapsayan etkili bir materyal olması açısından da önem arz etmektedir.
Coğrafya ders kitapları, öğretmenlik deneyimine sahip konu uzmanlarınca yazılmalıdır. Konu uzmanlarınca yazılmayan ders kitaplarında bilimsel hatalar ve pedagojik yanlışlıklar içerebilmektedir (Alım, 2009, s;646)
Coğrafya ders kitaplarının, öğretim bilgisi ilkelerine uygun olarak hazırlanmaları zorunlu olmakla beraber yeterli değildir. Bu grup ders kitaplarının pedagojik değerleri, içeriklerindeki görsel malzeme ile ölçülür. Bunların başlıcaları amaca uygun haritalar,
veri tabloları, grafikler, kesitler, profiller, fotoğraflar… olarak burada hatırlanabilirler.
Öğretici olduğu kabul edilen bu şekiller mutlaka yer alır (Doğanay, 2002, s:224)
1.2. Ders Kitabının Öğretimdeki Yeri 1.2.1. Ders kitabı öğretim programı ilişkisi
Öğretim Programı, öğrencilere bir plana göre kazandırılması istenilen öğrenim yaşantılarının tümünü kapsayan programdır (www.tdkterim.gov.tr).
Kitaplar, öğrencilere öğretim programları ile ilgili konularda bilgi sağlayan, belirli ipuçları veren onlara toplumun istediği davranışları kazandıran, araştırma ve inceleme yapmaya yönlendiren, en uygun öğretme ve öğrenme olanağı sunan araçlardan birisidir (Demirel ve Kıroğlu, 2005, s;1). Buna bağlı olarak; herhangi bir kitabın ders kitabı olarak nitelendirilmesi, ilgili dersin programıyla örtüşüp örtüşmediği anlamına gelmektedir. Dolayısıyla programdaki hedef ve davranışların (kazanımların) gerektirdiği strateji, yöntem ve teknikleri uygulamaya uygun bir araç demektir. Bu açıdan bakıldığında ders kitabı, birçok aracın işlevini yerine getirme durumunda olan bir araçtır. Ayrıca; ders kitapları, hem formal hem de informal eğitim etkinliklerine yönelik kararlar üzerinde de önemli etkilere sahiptir. Bu etkiler ders kitaplarına okul programlarının amaçlarının gerçekleştirilmesinde önemli bir yer edindirmektedir. İyi bir ders kitabı programından etkilenen herkese programın diğer boyutları hakkında fikir veren materyallerdir. Örneğin; bir öğrenci kitap aracılığıyla programının amacından, kendisinin öğrenmesi gereken muhtevadan haberdar olur. Bu nedenlerden dolayı, en çok kullanılan araç konumundadır.
Ders kitaplarının pek çok özelliğe sahip olması, araçların seçiminde öğretmenlerin tercihlerini önemli ölçüde etkilemektedir. İyi hazırlanmış ders kitapları, konuların sıralanışı, hazırlık ve değerlendirme soruları, etkinliklerin amacına uygun, düzenli ve hızlı bir öğretimin yapılmasına imkân verir. Uygulamada çoğu zaman öğretim yöntemi ve hatta öğretim ortamları ders kitapları esas alınarak düzenlenmektedir. Öyle ki ders kitapları, okul programlarının üstlenmiş olduğu toplumsal, siyasal, ekonomik ve bireyi geliştirme işlevlerini yerine getirmek bakımından büyük önem taşıdığı söylenebilir. Ders kitapları öğretim sırasında, öğrencilerin neleri öğreneceğini ve öğretmenlerin neleri öğreteceğini önemli ölçüde
etkileyen bir kaynak olma özelliğinin yanısıra sınıf içi öğrenme-öğretme etkinliklerine yönelik kararlar üzerinde de önemli etkilere sahiptir. YÖK ve Dünya Bankası’nın 1999 yılında yaptığı bir araştırmada, ders kitaplarının Türkiye’de sınıf içi öğretimin içeriğini büyük ölçüde belirlediği ve bu sebepten öğretmenlerin (beğensin ya da beğenmesin) kendilerini ders kitabı kullanmak zorunda hissettikleri sonucu ortaya çıkmıştır.
Dolayısıyla, ders kitabının, eğitim amaçlarını gerçekleştirmek üzere öğrencinin öğrenme yaşantılarına yön veren ve en çok kullanılan öğretim aracı olduğu söylemek mümkündür.
Ders Kitapları, öğretim programlarının uygulanmasında en çok başvurulan ders aracıdır. Çok kullanılmasının (bilerek-bilmeyerek) sebebi öğretim programının bütün öğelerini içerme özelliğine sahip olmasıdır. Yani öğretim programının hedef- davranışlarını, içeriğini, öğrenme-öğretme durumlarını değerlendirme öğelerini kapsayabilir (Kılıç ve Seven, 2002, s;17-18).
1.2.2. Öğretim hedef- davranışları ve ders kitabı
Eğitimde hedefler, öğretimi yönlendirmesi, öğretme-öğrenme sürecinin yapılandırılması ve ölçmelere kılavuzluk etmesi açısından gerekli görülmektedir (Demirel, 2004, s;6). Dolayısıyla eğitim programının ilk öğesi hedeftir. Hedef, yetiştirdiğimiz insanda bulunmasını uygun gördüğümüz, eğitim yoluyla kazandırılabilir nitelikteki istendik özelliklerdir (Ertürk, 1994, s;24). Başka bir ifade ile hedef öğrenciye kazandırılması düşünülen nitelikler kümesidir. Hedef, eğitim sürecinde her an göz önünde bulundurulması gereken bir özelliğe sahiptir. Bir dersin hedefleri, o dersi alan öğrenciye kazandırılmak istenen yeni davranışlar ya da öğrencinin önceki davranışlarında oluşturulmak istenen değişikliklerdir (Kıroğlu 2005, s;4). Hedef göz önünde bulundurulmadığında, ulaştırılması gereken yerin dışında, başka bir yere varması sonucu ortaya çıkabilir.
Hedeflerden sapmaların engellemesinde, ders kitapları belirleyici bir role sahiptir. Ders kitaplarında en genel çerçeve olan hedefler, ölçüt olarak alındığında, sınırlar çizilmiş ve sapmalar engellenmiş olur.
Davranışlar, hedeflerin alt basamaklarını ve sınırlarını belirler. Öğretim programında davranışlar belirlenmiş ise, hedeflere ulaşmak basamak ve sınırları
belirlenmiş olur. Ders kitapları bu basamak ve sınırları ve davranışları esas olarak, gereksiz bilgi ve işlemlerle zaman kaybını ve hedeften sapmaları önleyebilir (Kılıç ve Seven, 2002, s;20).
1.2.3. Öğretimin içeriği öğrenme-öğretme durumları ve ders kitapları
Öğretim programının hedef – davranışlarını kazandıracak şekilde ünite ve konuların düzenlenmesi içerik olarak ifade edilir (Sönmez, 1999, s;84). Ders kitabının ünite ve konuları, öğretim programının içeriğinden çıkarılır. Ders kitaplarında programın içeriği dışında ünite ve konular yer almaz. Öğretimde içeriğin düzenlenmesi, öğretim hedeflerinin gerçekleşmesi için önemlidir. İçeriğin, öğretim programına uygun olması için ders kitabı yazılmadan önce o dersin öğretim programı incelenmelidir.
Hedeflerin gerçekleştirilmesinde, ders kitabı öğretmen ve öğrenci için hazır bir materyaldir. Gereksiz bilgi ve konularla zaman kaybını önler. Hedefe götürülecek davranışların kazanılmasında ortama doğru ve standart bilgilerin sunulması, içeriğin önceden bilinmesi ve düzenlenmesiyle mümkündür. Hedef davranışlarla içerik arasında birebir örtüşme vardır. Bu örtüşme, ders kitaplarında bir bütün olarak gerçekleşebilir.
Öğretim programının uygulamaya en yakın öğesi öğrenme-öğretme durumlarıdır (Kılıç ve Seven 2002, s; 29).
Bireyin öğrenmesi, onun davranışında nispeten kalıcı bir değişme olması anlamına geldiğine göre; öğretme de bireyin davranışlarında böyle bir değişiklik meydana getirme işidir, diyebiliriz. Ders programlarında ve programlar doğrultusunda hazırlanan kaynaklarda bireyin davranışlarında değişiklik yapmak için çeşitli yollardan yaralanılır. Öyle ki, eğitim sisteminde öğretme ve öğrenme, aynı sürecin iki değişik noktadan görünüşleridir. Bunların ikisinde de söz konusu olan süreç aynıdır. Buna davranış değiştirme süreci de denebilir. Davranışlarda meydana gelen değişme, bireyin kendi yaşantılarının bir ürünüdür. Bu nedenle öğretme, bireyin belirli davranış değişiklikleri ile davranış sonuçlarındaki yaşantılarının bir ürünüdür. Dolayısıyla öğretime geçilmesini sağlama eğilimi olarak da söylenebilir. Bu sürece, davranış değişmesini sağlayan dış kaynaklar açısından bakıldığında olup biten şey öğretme, öğretimdir. Aynı sürece davranışı değişen birey açısından bakıldığında, olup biten şey ise öğrenmedir. Bu yüzden söz konusu sürece genellikle öğretme-öğrenme süreci de
denilmektedir. Sürece sadece belirli bir açıdan bakıldığında ise buna, yerine göre eğitim ya da öğrenim denilebilmektedir ( Tertemiz N. , Kayabaşı, Y. , Ercan, L. , 2003, s;14).
Öğrencinin hedef-davranışları kazanması öğrenme ve öğretme etkinliklerinin yapılmasıyla olmaktadır. Etkinliklerin yapılmasında pek çok değişken vardır. İçeriğin düzenlenmesi, pekiştireç, ipucu, düzeltme, öğrenci katılımı, öğretmen nitelikleri, eğitim teknolojisi, strateji-teknik-yöntem, araç-gereç, biçimlendirme ve yetiştirmeye dönük değerlendirme gibi değişkenler öğretme-öğrenme durumlarını düzenlemede kullanılır.
Ders kitabı, değişkenlerin kullanılmasını ve bir arada bulunmasını sağlaması açısından, bu aşamada öğrenci ve öğretmene yardımcı olabilecek bir materyaldir.
Öğrenme-öğretme ortamının oluşturulmasında ders kitapları, bir pusula rolü oynayabilir. Çünkü değişkenlerin kullanım yerini, zamanını, türünü ve düzeyini ders kitaplarında vermek mümkündür (Kılıç ve Seven, 2002, s;29).
1.2.4. Öğretimi değerlendirme ve ders kitabı
Öğretim programının son öğesi değerlendirmedir. Değerlendirme, öğrenme, öğretme süreçlerinde yer alan öğrenmelerin hedeflere ne ölçüde uygun olarak ulaştığını ve hedeflerin hangi etkinlik ve verimlilik düzeyinde gerçekleştiğini belirleme işidir (Alkan,1998, s;27).
Ayrıca değerlendirme, ölçme sonucu bir ölçüt ile karşılaştırma ve bu yolla ölçme sonucuyla belirlenmiş olan özellikler hakkında bir karara varma işlemidir (Erden, 1998, s;9).
Değerlendirmenin olmadığı ya da eksik olduğu durumlarda, programın başarıyla uygulandığı söylenemez. Ders kitaplarında bulunan etkinliklerin uygulanması sonucu edinilen kazanımlar öğretimin değerlendirilmesinde ölçüt olarak alınır (Kılıç ve Seven 2002, s;30).
Ders kitapları, öğrenci ve öğretmene değerlendirme imkânı verebilir. Ünite ve konuların sonunda belirlenen hedef-davranışların kazanılıp kazanılmadığını ölçerek belirlemek ve bir standart sağlamak mümkündür. Ders kitaplarında bulunan değerlendirme etkinlikleri, öğretimin başarılı bir şekilde yürütülmesine yardımcı olur (Kılıç ve Seven 2002, s;30). Bununla beraber değerlendirme; öğrenci, öğretmen,
öğretim programı (hedeflerin gerçekleşme düzeyi, öğrenme-öğretme süreçlerinin uygunluğu, etkililiği ölçme araçlarının değerlendirme amacına hizmet etme derecesi vb.) hakkında dönüt sağlama ve karar vermeyi kolaylaştırdığı için önemlidir. Öğretim programının etkililiği ancak değerlendirme ile anlaşılır (Erden, 1998, s;9).
1.3. Coğrafya Öğretim Programı
1.3.1. 2005 Öncesi coğrafya programları hakkında genel bilgi
Eğitim kurumlarının amacı, ülkenin siyasi, sosyal ve ekonomik şartlarının göz önünde tutularak, ülkenin eğitim felsefesinin de temel alınmasıyla bireylerde istendik bilgi, beceri ve tutum değişikliği meydana getirmektedir. Toplumun geleceğinde önemli bir rolü olacak olan genç potansiyele hangi bilgi, beceri ve tutumların kazandırılacağı ve bunlara yönelik faaliyetlerin uygulanabilir şekilde ülkenin gerçekleri ve ihtiyaçları da dikkate alınarak planlanması MEB Talim Terbiye Kurulu tarafından hazırlanan eğitim programlarıyla belirlenir.
Eğitimcilere göre bir eğitim programının sahip olması gereken özeliklerin başında işlevselliği; yani programın içeriğinin toplumun ihtiyaçlarına cevap vermesi, bireylerin yeteneklerini ortaya çıkarması gibi yeteneklerinin yanında esnekliği; yani program öğretmene bulunduğu bölgenin özelliklerine göre, gelişen teknolojinin ve bilimin getirdiği yenilik ve değişiklikler ışığında konuların ayrıntılarını belirleme, yöntem ve tekniği tespit etme imkânı verebilmelidir. Ayrıca programdaki dersler ve faaliyetler devletin dayandığı temel felsefe ve ilkelerin öğrencilere kazandırılmasına yönelik olmalıdır. Ülkemizdeki tüm eğitim kademelerinde, Atatürk ilkelerini, cumhuriyet idaresini benimseyen ve koruyan, milli değerlere bağlı bireyler yetiştirilmesi amaçlanmaktadır (Büyükkaragöz ve Çivi, 1997, s;201).
Coğrafya programları ile ilgili olarak öncellikle “Coğrafya nedir?” sorusunu cevaplamak yerinde olacaktır. Eski Yunanca Arzın tasviri (ge, arz ve graphe, tasvir) manasına gelen coğrafya, bugünkü anlamında, yeryüzü olayları arasındaki münasebetleri, bu olayların dağılışını ve dağılışın nedenlerini inceleyen bir ilimdir, şeklinde tarif edilebilir (Tanoğlu, 1964, s;3). Coğrafya, tabi bilimlerle sosyal bilimler arasında yer almakta ve birleştirici bir rol oynamaktadır. Diğer ilim dalları gibi, Coğrafya da bütün okullarda ve her sınıfta, genel kültür dersleri olarak önemini
korumalıdır. Kant’ın da belirttiği gibi, hiçbir ilim dalı Coğrafya kadar zihni ve kültürü geliştiremez (Nişancı, 1980, s;344). Bu sebepledir ki, ülkesinin milli servet kaynaklarını koruma ve değerlendirme gereğine inanmış, ülke sorunlarının yurt ve millet yararına çözümlenmesine içtenlikle inanan, ülke kalkınmasında severek sorumluluk alan, milletlerin refah ve mutlulukların coğrafi çevreden yararlanma derecesine bağlı olduğunun bilincinde olan gençler yetiştirmek için coğrafya eğitimine gereken önem verilmeli ve programlarda bu gerçekler göz önünde tutularak hazırlanmalıdır.
Sir Halford Mackinder’e göre coğrafyanın görevi doğa bilimleriyle beşeri bilimler arasındaki boşluğu doldurmaktır. Bu görüş coğrafyanın okul programlarındaki varoluş nedenini ortaya koymaktadır (Alkan ve Kurt 1998, s;105). Fakat bu alanın eğitiminde, genel ve özel amaçlarını, öğretim ilke ve metotlarını, araç ve gereçleri göz önüne alan ayrıntılı programlar hazırlanmış değildir (Doğanay,1992, s;200).
1.3.1.1. 1941 Lise coğrafya müfredat programı
Bilindiği gibi ‘Öğretim Programı’ diye de bilinen müfredat programı herhangi bir derste eğitim ve öğretimi yapılacak konu başlıkları ve bunların alt başlıklarını gösteren kılavuz (rehber) kitap demektir. Bu programlar Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu uzmanlarınca hazırlanır (Doğanay, 2002, s;325). 1941’de toplanan Türk Coğrafya Kongresi Program Komitesinin liseler için hazırladığı coğrafya müfredat programı bazı değişiklikler yapılmakla birlikte 1973 yılında yürürlüğe konan modern programların uygulanışına kadar varlığını korumuştur.
Bu dönemde coğrafya dersleri liselerin bütün sınıflarına dağıtılmıştır. Lise birinci sınıfta haftada 2 saat okutulan Genel Coğrafya dersi içeriğinden harita projeksiyonları konusu programdan çıkarılmış ve keşifler konusunda kısaltmalara gidilmiştir. Lise ikinci sınıfta 2 saat okutulan Ülkeler Coğrafyası dersi müfredatında büyük değişiklikler yapılmamış, yalnız müfredatın adı değiştirilmiş ve tetkik edilen memleketler daha uygun bir biçimde sıralanmıştır. Lise üçüncü sınıfta okutulan Türkiye Coğrafyası haftada 2 saate çıkartılmış, memleketin fiziki coğrafyası, iktisadi yapısı ve dünya ekonomisindeki yeri tetkik edilmiştir. Sanat okullarında coğrafyanın bir kültür dersi olarak yer alması hesaba katılmış ve mevcut programı ağırlaştırmadan bazı ilaveler yapılmıştır. Öğretmen okulları için komisyon ayrı bir program hazırlamamış,
liselerle aynı ayarda olduğu kabul edilen bu okullarda coğrafya dersinin haftada 6 saate çıkarılması gerekli görülmüştür. 1941 I.Coğrafya Kongresinde program komitesinin kabul ettiği Lise Coğrafya Müfredat Programı çizelge 1.1 de gösterilmiştir (Doğanay, 1992, s;200).
Çizelge 1. 1. 1941 Coğrafya Müfredat Programına Göre Derslerin Dağılışı
LİSELER DERS ADI SINIF HAFTALIK DERS
SAATİ
GENEL LİSELER
Umumî Coğrafya Devletler Coğrafyası
Türkiye Coğrafyası
I II III
2 2 2
TİCARET LİSELERİ
Memleketler Coğr.
Umumî İktisadî Coğr.
Türkiye Coğrafyası
I II III
2 2 2
SANAT OKULLARI
Umumî ve Devletler Coğ.
Türkiye Coğrafyası
I II III
2 2 2
ÖĞRETMEN OKULLARI
Umumî Coğrafya Devletler Coğrafyası
Türkiye Coğrafyası
I II III
2 2 2 Kaynak: ( I. Türk Coğrafya Kongresi) .
Modern eğitim programları uygulanacağı gerekçesi ile millî kültürümüzü besleyen ve yurt sevgisinin kaynağı olan coğrafya derslerine durmadan müdahale edilmiştir (Doğanay, 1992, s;200).
1.3.1.2. 1973-1983 Yılları arasında uygulanan coğrafya müfredat programı:
1973 yılında yürürlüğe konulan modern programlar, 1983 yılına kadar uygulamada kalmıştır. Bu devreye kadar 1941 Birinci Coğrafya Kongresi Program komitecilerinin hazırlamış olduğu programlara bağlı kalınmıştır. Modern programlar devresi olarak adlandırılan bu devrede coğrafya dersleri liselerin bütün sınıflarına dağıtılmıştır.
29.12.1973 tarihli Talim Terbiye Kurulunun kararıyla 1983’e kadar uygulanan bu programda genel olarak coğrafya öğretiminin amaçları belirtildikten sonra ayrı ayrı Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Ülkeler Coğrafyası derslerinin öğretiminin genel amaçları belirtilmiştir. Fakat bu amaçlara yönelik kazandırılmak istenen hedef davranışlara bu programda değinilmemiştir. Bu programda açıklamalar ve tavsiyeler bölümünde genel olarak coğrafyanın konusu, Coğrafya biliminin problemlere bakışı, coğrafyanın inceleme alanları, coğrafyanın insan-çevre konusuna getirdiği bakış acısı açıklanmaya çalışılmıştır. Yine bu bölümde konulan derslerle ve coğrafya dersleriyle öğrencilerde oluşturulmak istenen bilgi ve becerilere yer verilmiştir. Coğrafya derslerinde öğrencinin kendi yurdunu ve dünyadaki diğer toplumları tanıması karşılaşılan problemlere çözüm yolları aranmasına ilişkin tavsiyeler yer almakta, dersin nasıl işlenmesi gerektiği, hangi yöntemlerin, araç-gereçlerin ve değerlendirme biçiminin kullanılmasına ilişkin fikirler vermektedir.
Lise I sınıflarında okutulacak olan ‘Genel Coğrafya’, lise II sınıflarındaki
‘Ülkeler Coğrafyası’ ve lise III sınıflarındaki ‘Türkiye Coğrafyası’ dersinin konuları ve alt başlıkları ayrıntılı olarak belirtilmiş bunlara yönelik ders kitaplarının hazırlanmasına karar verilmiş; fakat içeriğin niteliği ve konuların hangi seviyede hazırlanacağı ile ilgili açıklık getirilmemiştir. Yeni programın amacı, yeryüzünün ayrı bölüm veya bölgelerini incelerken insan ve çevre ilişkilerini mümkün olduğu kadar ağırlık merkezinde tutmaktır. Birbirinden çok uzak yerlerde yaşayan milletler de birbirlerinin yakın komşuları haline gelmişlerdir. Dolayısıyla ülkeleri ve milletleri, yurdumuzu ve milletimizi ilgilendirdiği ölçüde tanımak zorunluluğu vardır. Bu nedenle coğrafya müfredat programları eskisine göre daha geniş tutulmuştur.
Bu programda, ülkelerin ayrı ayrı incelenmesi yerine belli başlı coğrafi bölgeler ele alınmış ve bu bölgelerdeki ülkelerin en çok göze çarpan doğal, beşeri ve ekonomik
durumlarına genel bir bakıştan sonra onları birbirinden ayıran ve bizi en çok ilgilendiren özellikleriyle gereksiz ayrıntılara girilmeksizin incelenmesi ve ülkeler incelenirken öğrencilerin, vazgeçilmesi mümkün olmayan temel coğrafya kavramları, coğrafya becerileri ve bunlar arasındaki bağıntılar hakkında zaman geldikçe ve ihtiyaç hâsıl oldukça bilgi sahibi olmaları veya mevcut bilgilerini derinleştirip geliştirmeleri uygun görülmüştür.
Çizelge 1. 2. Modern Programlarda Derslerin Dağılımı (1974-1980 Dönemi)
LİSELER SINIF HAFTALIK DERS SAATİ
Genel Liseler I 5
Kız Meslek Liseleri I 5
Endüstri Meslek Liseleri I 5
Ticaret Liseleri
I II III
2 2 2
İmam Hatip Liseleri
I II
2 2 Kaynak:( M.E. B. 29.12.1973 Tarih ve 1775 Sayılı Tebliğler Dergisi )
1.3.1.3. 1983-1992 Yılları arasında uygulanan coğrafya müfredat programı:
1983’te hazırlanıp 08.07.1983 tarihli Talim Terbiye Kurulu kararıyla yürürlüğe giren bu program 1987 de bazı değişikliklere uğramışsa da 1992’ye kadar uygulanmıştır. Coğrafya müfredat programları arasında önemli bir yere sahip olan bu programda bir önceki programa göre önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu dönemde meslek liseleri ve lise son sınıf Fen şubelerinden Türkiye Coğrafyası dersi kaldırılmıştır.
Millî kültürümüzü besleyen ve yurdumuzu tanıyıp, koruma ve ülke kalkınmasında severek sorumluluk alma duygusunu geliştiren bu dersin kaldırılması olumsuz bir değişiklik olarak görülmektedir.
1983 programında Coğrafya Öğretiminin genel amaçları belirtilmiş; fakat daha öncekinde olduğu gibi Ülkeler Coğrafyası, Türkiye Coğrafyası derslerinin genel amaçları belirtilmemiştir. 1974 programında açıklamalar ve tavsiyeler bölümünde Türkiye Coğrafi Bölgeler konusu işlenirken o bölgenin Türkiye tarihi içinde önemlerinin vurgulanması istenmektedir. Yine bu programda Genel Coğrafya Konuları Coğrafya I, Ülkeler Coğrafyası konuları Coğrafya II, Türkiye Coğrafyası konuları ise Coğrafya III, şeklinde ad değişikliğine uğramıştır. Bu programın getirdiği bir diğer yenilik ise, lise öğretim basamaklarında okutulan her ünitenin, ayrıca Türkiye Coğrafyası’ndan seçilen ve bu ünitelerin konuları ile bağlantılı olan konularla tamamlanmış olmasıdır. Örneğin; genel iklim konuları incelendikten sonra Türkiye’nin iklim şartlarının ele alınması gibi (Doğanay, 1989, s;18).
Bu programda içeriğin ve konuların 1974 programına göre daraltıldığını söylemek mümkündür. 1974 programında lise I sınıfında okutulan Genel Coğrafya derslerinin konuları arasında yer alan yeryüzünde insanın ilk türeyişi, ilk vatanı ve gelişimi konusu yeni programdan çıkarılmıştır. 1974’ de genel olarak Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Bilgisi konuları yer alırken yeni programda konu Türkiye’ye indirgenmiş ve insan ve çevre adı altında incelenmiştir. Lise II konularında Bölgeler Coğrafyası öne alınmış, bölgelerin Türkiye’nin ekonomisindeki yerinin yanına ayrı bir konu olarak, bölgelerin Türkiye turizmindeki yeri de eklenmiştir. 1974’ de lise üçüncü sınıfta yer alan Türkiye Bölgeler Coğrafyası bu programda Lise II konularına dâhil edilmiştir. Yine lise üçüncü sınıf konuları arasında yer alan Türkiye’nin Ekonomik Sorunları, Türkiye Nüfus ve Yerleşme Sorunları bölümleri kaldırılmış, sadece Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası konularına yer verilmiştir. 1974’de LOise III konuları arasında yer almayan Ülkeler Coğrafyası konuları (Avrupa, Amerika, Avustralya ülkeleri) 1983 programında yer almıştır. Bu yeni programda konuların kapsamının daraltıldığını içeriğin sadeleştirildiğini söylemek mümkündür (Doğanay, 1989, s;18)
1987-1988 döneminde yapılan değişiklikle liselerin II. ve III. Sınıf Fen şubelerinde Coğrafya dersi “seçmeli ders” durumuna getirilmiş, Ticaret ve Endüstri meslek Liseleri’nden coğrafya dersleri tamamen kaldırılmıştır. Orta öğretim müfredat programlarında yapılan 1987-1988 değişikliği, kesinlikle ülkemiz yararına olmamıştır.
Bilindiği gibi bir aydının en belirgin özelliklerinden biri de ülkesini ve dünyasını yeteri kadar tanımasıdır. Coğrafya derslerinin okutulmadığı lise ve meslek liselerinden mezun olan gençlerimiz, aydın insanın en belirgin vasıflarını kazanmadan hayata atılacaklardır.
Bu programdaki değişiklikler, orta öğretim gençliğini Coğrafya gibi çok önemli bir millî kültür ve dünya görüşü kazandıran bilgilerden mahrum bırakmıştır (Doğanay, 1989, s;19-20).
Çizelge 1. 3. 1983-1987’de Orta öğretim Coğrafya Müfredat Programının Sınıflara Dağılımı
LİSELER SINIF HAFTALIK DERS
SAATİ
Coğrafya I I 2
Coğrafya II II 2
Coğrafya III III 2
Kaynak: (Engin, İ. , Akbaş, Y. , Gençtürk, E. , 2003, s;1)
Çizelge 1. 4. 1987-1988’de Orta öğretim Coğrafya Müfredat Programlarının Sınıflara Dağılımı
LİSELER SINIF HAFTALIK DERS
SAATİ
Coğrafya I I 2
Coğrafya II II (Edb.Blm.) 2
Coğrafya III III (Edb.Blm.) 2
Kaynak: (Engin, İ. , Akbaş, Y. , Gençtürk, E. , 2003, s;1)
1.3.1.4. 1992’den sonra uygulanan coğrafya müfredat programları
27.3.1992 tarihli Talim Terbiye Kurulu kararıyla yürürlüğe giren ve günümüzde de uygulanan müfredat programları modern anlamda bir değişiklik getirmemiş, coğrafya öğretiminin genel amaçlarında bir değişiklik olmamıştır. 1983 yılında hazırlanan müfredat programının tekrarı niteliğinde olan 1992 Coğrafya Müfredat Programı konuların dağılışında, içerikte, derslerin sınıflara dağıtılışında ve adlarında kayda değer bir yenilik getirmemiştir. Derslerin amaçları, genel amaçlara yönelik olarak kazandırılması istenen hedef davranışlar bu programda da yer almamıştır. Bu programda da konuların özelliklerine göre tarih bilgisi verilmesi vurgulanmıştır.
Bu yeni programda okutulacak Coğrafya derslerinin içeriğinde bazı değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler ya bazı ünitelerin adının veya içinde yer alan bazı konuların çıkarılması ya da yeni konuların eklenmesi şeklinde olmuştur. 1983 programında lise I Genel Coğrafya dersi içindeki “İnsan ve Çevre”
Ünitesi’nin adı Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme olarak değiştirilmiş ve bu ünite içindeki
“Yeryüzünde Nüfus Hareketleri ve Sonuçları” konusu çıkarılmıştır. Lise I. Sınıf konuları arasındaki Deprem ve Korunma Yolları konularının içeriği genişletilmiştir.
1992 Coğrafya Müfredat Programının içeriğinde dünya üzerinde meydana gelen gelişmelere bağlı olarak bir takım değişiklikler yapılmıştır. Özellikle de Ülkeler Coğrafyası konularında bu daha açık görülmektedir. Lise II. sınıf konularında 1983’de Federal Almanya incelenirken yeni programda Almanya olarak yer almıştır. Yine S.S.C.B’nin içinde incelenen ülkeler bağımsız olarak ayrı ayrı ele alınmıştır. Yeni kurulan Türk Cumhuriyetleri Ülkeler Coğrafyası konularına dâhil edilmiştir. Avrupa Ekonomik İşbirliği’ne (AET) 1992 programında Avrupa Topluluğu (AT) olarak yer verilmiştir. Dünya üzerindeki gelişmelere bağlı olarak coğrafya derslerindeki bilgilerin yenileştirilmesi olumlu bir gelişme olarak göze çarpmaktadır.
1.3.1.5. Ders geçme ve kredi sistemi dönemindeki değişiklikler
09.07.1992 tarihli Talim Terbiye Kurulu’nun kararıyla 1995’e kadar olan dönemde Millî Eğitim Bakanlığı’nca eğitim programı değişmiş ve “Ders Geçme ve Kredi Sistemi” denilen yeni bir eğitim modeli uygulanmaya başlanmıştır. Yeni model
ilk yıl bazı okullarda pilot uygulaması yapılmış ve 1992-1993 öğretim yılından başlayarak bütün orta öğretim kurumlarına yaygınlaştırılmıştır.
Ders geçme ve kredi düzenine ilişkin olarak getirilen yeni modelin temel özellikleri ise şöyledir: ortaöğretimdeki öğrencilere tüm yaşamları boyunca gerekli olacak genel kültürün verilmesi sağlanacak; onları ilgi, yetenek, ve tercihleri doğrultusunda bir mesleğe ya da yüksek öğretime hazırlayacak, yaşama ve iş alanlarına başarılı bir biçimde uyumları sağlanacaktır. Model ayrıca okullarda daha demokratik bir ortam hazırlayarak, yalnızca boyun eğen, dinleyen, verilen bilgileri kuru kuruya tüketen bireyler değil; ilgi istek ve kapasiteleri doğrultusunda tercihler yapan, kendisiyle ilgili alınan kararlara katılan, üreten bireyler yetiştirmeyi amaçlamaktaydı. Ne var ki deneme uygulamalarına yeterince yer verilmediği ve uygulama sonuçları bilimsel araştırma bulgularına dayanmadığı için, ortaya çıkan aksaklıklar ve sorunlar kısa sürede onarılmaz boyutlara ulaştı. Gerekli düzeltici çaba göstermek yerine, 1995 yılında ansızın alınan bir kararla, birçok iyi ve olumlu yanının bulunmasına karşın bu modelin uygulanmasından vazgeçildi (Sözer, 1998, s;26-27).
Sözü edilen modelin uygulanması sırasında Coğrafya Dersleri lise I. sınıfları için Genel Coğrafya konularını kapsayan zorunlu Coğrafya I dersinin yanında, sözel ve eşit ağırlık bölümlerini tercih eden öğrenciler için Seçmeli Coğrafya Dersleri konmuştur. Sözü edilen Seçmeli Coğrafya Derslerinin içeriğini belirten Ortaöğretim Kurumları Seçmeli Coğrafya Ders Programı 1992 yılında hazırlanmıştır. Bu hazırlanan programda Coğrafya Öğretiminin genel amaçları 1983 ve daha önce hazırlanan 1992 müfredat programında belirtildiği gibi aynen alınmış, genel ve derse ilişkin özel amaçlar belirtilmemiştir.
Bu programda seçmeli ders olarak konan Türkiye’nin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası-1 ve Türkiye’nin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası-2, Türkiye Coğrafyası ve Ülkeler coğrafyası derslerinin konuları ve alt başlıkları şeklinde bu derslerin içeriği belirtilmiştir. Daha önceki coğrafya derslerinden farklı olarak seçmeli coğrafya derslerinde; bu dersleri tercih eden öğrencilerin bu alanda yüksek öğretim görmek istediği düşünülerek, bu alanda iyi yetişmelerini sağlamak amacıyla bu derslerin içeriğinin yüklü olduğu ve konuların derinlemesine verildiği görülmüştür.
1.3.2. 2005 Coğrafya Programı
Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze, coğrafya eğitimi; ortaöğretim programlarının her zaman bir parçası olmasına rağmen, sürekli değişikliğe uğramıştır.
1980’li yıllara kadar, programlardaki içerikler, sadece Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulunun yayımlamış olduğu Tebliğler dergisinde duyurulan içerikler ile sınırlı kalmıştır. 1982 yılından sonra ise, Coğrafya Müfredatının her sınıf seviyesi için belirlenen içeriğe ilave olarak genel hedef ve amaçlar tespit edilmiş ve Coğrafya Ders Kitapları bu kriterlere göre hazırlanmıştır.
2005 yılında ise, eğitimimizdeki genel değişime paralel olarak, ortaöğretim coğrafya müfredatı da değişmiş ve “Coğrafya Öğretim Programı-2005” başlığı ile yayınlanmıştır. Bu yeni program, coğrafya eğitimi sahasında yapılmış olan en kapsamlı eğitim-öğretim programı olarak görülmektedir. Bu program, dünyadaki birçok ülkenin programının incelenmesi neticesinde, ülkemiz şartlarına uyarlanmış, öğrenci merkezliliği ve aktif öğrenme ilkeleri dikkate alınarak, hedefler, amaçlar, öğrenme alanları, beceriler ve değerlendirmeleri içine alan yaklaşık 200 sayfalık bir kitap olarak basılmıştır. Bu yönüyle yeni program oldukça detaylı bir programdır.
2005-2006 eğitim-öğretim yılında ilk kez 9.sınıflarda uygulanan yeni coğrafya müfredatı ile ciddi bir değişim gerçekleştirildi. Şimdi, uygulamaya konan bu program ana hatlar ile tanımaya çalışalım.
Coğrafya dersi öğretim programında sıra ile şu konulara yer verilmiştir: Türk Milli Eğitimin Genel Amaçları, programın uygulanması ile ilgili açıklamalar, Programın Genel Amaçları, Coğrafya Dersi Öğretim Programı hakkında, programın vizyonu ve ilkleri, program yaklaşımı, programın temel öğeleri (beceriler, kavramlar, değerler ve tutumlar), öğrenme alanları, ölçme ve değerlendirme, coğrafya öğretim programı (9, 10, 11 ve 12. sınıfların her biri için Doğal Sistemler, Beşeri Sistemler, Mekânsal Bir Sentez:
Türkiye, Küresel Ortam: Bölgeler ve Ülkeler, Çevre ve Toplum), coğrafi beceriler ve uygulamalar sözlük ve kaynakça (Kızılçaoğlu, 2006, s;35).
Yeni coğrafya öğretim programında müfredatın güncellenmesinin nedeni şu şekilde belirtilmiştir: Günümüz dünyasını anlama ve anlamlandırmada eğitim programlarının sürekli geliştirilmesi, gelecek nesillere daha iyi imkânlar sunmak ve bilinçli vatandaşlar olarak yetiştirilmelerini sağlamak açısından son derece önemlidir.
Özellikle coğrafya gibi bilginin sık sık güncellenmesi gereken bir alanda program geliştirme daha da önem taşımaktadır (MEB, 2005, s;17).
Ayrıca Program, öğrencinin okul dışındaki gerçek dünyayla uyum içinde olmasını sağlayacak becerilere sahip olmasını da hedeflemektedir. Ölçme ve değerlendirmede öğrencinin gerçek yaşamla kendi bilgileri arasında ilişki kurmasını ve karşılaştığı problemlere farklı çözüm yolları üretebilmesini gerektirir.
Programda öğrencilerin yakın çevreleri veya uzaktaki yerleri derinlemesine bilmeleri ve anlamaları; benzer şekilde önemli mekânsal dokuları, süreçleri ve karşılıklı ilişkileri bilmeleri ve anlamaları; harita çalışmaları, arazi çalışmaları ve kaynak kullanımına yönelik güven ve yetenekleri kazanmalarına yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Hazırlanmış olan 2005 programında değerlendirme, öğrencilerin neyi bilmediğini değil, ne bildiklerini görmeye yarayan bir araçtır.
Öğretmenler; yeni programla birlikte gözlem, performans ödevleri, görüşmeler, öz değerlendirme formları, öğrenci ürün dosyaları (portfolyo), projeler posterler, derecelendirme ölçekleri vb. araç ve yöntemleri kullanarak öğrencilerin bilgiyi nasıl yapılandırdığını ve üst zihinsel becerilerini ne kadar geliştiğini öğrenim süreci içinde değerlendirirler. Ayrıca, çoktan seçmeli, boşluk doldurma, eşleştirmeli, kısa cevaplı, açık uçlu vb. sorulardan oluşan testler de kullanarak hem süreci hem de sonucu değerlendirmiş olurlar.
2005-2006 Eğitim-Öğretim yılı ile birlikte uygulanmaya başlanan yeni Coğrafya Öğretim programı 9 ve 10. sınıflarda haftada ikişer ders saati, 11 ve 12. sınıflarda Genel Liselerin Fen alanlarıyla, Fen liselerinde seçmeli olarak okutulmaktadır (MEB, 2005, s;2). Program 4 yılı kapsamaktadır. Coğrafya adı altında dört yılda verilen dersler beş farklı öğrenme alanı içinde sunulur. Bunlar: “Doğal Sistemler”, “ Beşeri Sistemler”, “ Mekânsal Bir Sentez: Türkiye,” “Küresel Ortam Bölgeler ve Ülkeler”, “Çevre ve Toplum” dur. Programın temelinde yer alan kazanımlar bu öğrenme alanları içinde işlenir (MEB,2005, s;35).
1.3.3. 2005 Öncesi Programlar ve 2005 Programı Arasında Farklılıklar
Ortaöğretimde okutulan coğrafya öğretim programları geçmişte pek çok defalar değiştirilmiştir. Programlarla ilgili Cumhuriyet dönemindeki ilk önemli çalışma 1941 yılında toplanan Türk Coğrafya Kongresi Program Komitesinin liseler için hazırlandığı coğrafya programıdır. 1973 yılına kadar bazı değişikliklerle beraber bu program aynen korunmuştur. Bu tarihten itibaren programda 1983, 1987, 1992 ve 1997 yıllarında da önemli değişiklikler yapıldı (Doğanay, 1989, 1993, s;187, Yılmaz ve Zeybek, 1997, s;309-320, Engin, Akbaş, Gençtürk, 2003, s; 157, Şahin, 2002, s;59-67, Demirci, 2004, s;171-182). Tüm bu değişikliklerde coğrafya öğretim programı içerik genel hatları ile korunmakla beraber, ders adları, ders saatleri ve derslerin öğrencilerin alanlarına göre zorunlu veya seçmeli olma durumu gibi konularda değiştirilmiştir. 1941 yılından bu yana coğrafya öğretim programındaki en köklü yenilik ise 2005 yılında hazırlanan yeni Coğrafya Dersi Öğretim Programı ile yapıldı. Yapılan bu değişikliklerle birlikte coğrafya dersleri içerik, ad ve saat olarak büyük ölçüde değiştirilmiştir (İncekara, 2006, s;497).
Yeni coğrafya öğretim programı pek çok yönden önceki programlardan ayrılır.
Program genel olarak yaşamda ihtiyaç duyulan coğrafyanın öğrenci merkezli olarak öğretilmesine dayalı olarak hazırlanmıştır. Öğrencinin okul içi ve dışında uygulama, araştırma, gezi-gözlem ve deney gibi etkinliklerle devamlı aktif olmasını sağlamaya yönelik olarak hazırlanan bu program öğrencilerde çok yönlü becerilerin geliştirilmesini de amaçlar. Öncekilerin aksine yeni coğrafya programı konu değil kazanım merkezli olarak hazırlanmıştır. Bu değişikliklerle 4 yıl boyunca verilen coğrafya öğretimi, programında belirlenen kazanımların öğrenciler tarafından edinilmesi üzerine inşaa edilmiştir.
2005 programı ile önceki programlar karşılaştırıldığında yeni müfredatta beceriler ile beceri- kazanım ilişkisi açık ve detaylı bir şekilde verilmiştir. Eski müfredatta değinilmeyen becerilere yeni müfredatta yer verilmiştir. Ayrıca son programda, görsel unsurlar bakımından zengin olması zaruri olan coğrafya ders kitapları ve kılavuz kitaplarının büyük ebatta basılmasının yerinde bir uygulama olduğu dikkati çekmektedir. Önceki programlar ve 2005 coğrafya öğretim programı kıyaslandığında, programın açıklamalarına ilişkin metinler eski müfredatta yeniye nazaran daha açık
anlaşılır biçimde hazırlanmıştır. 2005 programında önceki programlara nazaran coğrafya eğitimi ile öğrencilere kazandırılması düşünülen becerilerin detaylı bir şekilde verilmesi önemli bir adımdır.
1.3.4. Türk Milli Eğitiminin Amaçları
1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’na göre Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları, Türk milletinin bütün fertlerini (MEB, 2005, s:5);
1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin millî, ahlâkî, insanî, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;
2. Beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip; insan haklarına saygılı; kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;
3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek, gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;
Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadî, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır.
1.3.5 Coğrafya Dersi Öğretim Programının Genel Amaçları
Coğrafya Dersi Öğretim Programı ile öğrenci (MEB, 2005, s;12);
1. Coğrafyanın kavramsal ve kuramsal çerçevesini kavrayarak coğrafî bilginin oluşum sürecinde başvurulan araştırma ve sunum tekniklerini kullanır.
2. İnsan – doğa ilişkisi çerçevesinde coğrafî sorgulama becerileri kazanır.
3. Evrene ait temel unsurları yaşamla ilişkilendirir.
4. Doğa ve insan sistemlerinin işleyiş ve değişimini kavrar.
5. Yakın çevresinden başlayarak ülkesine ve dünyaya ait mekânsal değerlere (doğa ve insanın ürettikleri ve biriktirdikleri) sahip çıkma bilinci geliştirir.
6. Ekosistemin işleyişine yönelik sorumluluk bilinci geliştirir.
7. Doğa ve insan sistemlerinin ürettiği değerlerin uyumlu birlikteliği ve sürekliliği için mekânsal planlamanın önemini kavrayarak insan ve doğa kaynaklarının kullanımında “tasarruf bilinci” geliştirir.
8. Mekânsal süreçlerin yerel ve küresel etkileşim içinde olabilirliğini irdeler.
9. Kalkınma süreçlerinin doğayla uyumlu kılınmasının önemini kavrar.
10. Doğal afetler ve çevre sorunlarını değerlendirerek korunma ve önlem alma yollarına yönelik uygulamalar geliştirir.
11. Ülkelerin oluşturdukları bölgesel ve küresel düzeyde etkin olan, çevresel, kültürel, siyasi ve ekonomik örgütlerin coğrafî açıdan uluslararası ilişkilerdeki rolünü kavrar.
12. Bölgesel ve küresel ilişkiler açısından Türkiye’nin konum özelliklerini kavrayarak sahip olduğu potansiyellerle coğrafî bir birikim ve sentez ülkesi olduğunun bilincine varır.
13. Coğrafî değerlerin “vatan bilincinin” kazanılmasındaki önemini özümser.
1.3.6. Programın Temelleri
Programın Temelleri; Beceriler, Kavramlar, Değerler ve Tutumlar alt başlıklarından oluşmaktadır.
1.3.6.1. Beceriler
Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın esas amaçlardan biri, diğer programlarda da verilen ortak becerilerin yanında, coğrafyaya ait temel coğrafî becerilerin kazandırılmasıdır. Coğrafî beceriler; öğrencilerin yaşamlarında, mesleklerinde ve gelecekte de kullanabilecekleri niteliktedir. Bu beceriler harita, gözlem, arazi çalışma, coğrafî sorgulama, tablo, grafik, diyagram hazırlama ve yorumlama, zamanı algılama, değişim ve sürekliliği algılama ile kanıt kullanmadır. Coğrafya konularının hemen hemen hepsinde farklı düzeylerde kullanılabilen bu beceriler, öğrenme alanlarında kazanımların içeriğinin gerektirdiği şekilde, kazanımlarla bütünleştirilerek verilmiştir.
Bu şekli ile öğretim sürecinde kazanımın gerektirdiği beceriler kazanımla birlikte verilmelidir.
Coğrafya dersi için beceriler temel öğelerdendir. Programda beceriler basamaklandırılarak verilmiştir. Bu basamaklar her sınıfta konularla ilişkilendirilerek verilmelidir.
1.3.6.2. Kavramlar
Kavramlar bilim dallarının yapısını ve içeriğini yansıtırlar ve aynı zamanda öğrenme ve öğretme süreçlerinde öğrenmeyi kolaylaştırırlar. Her bilim dalının yapısal kavramları vardır.
1.3.6.3. Değerler ve tutumlar
Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın diğer önemli unsurunu da tutumlar ve değerler oluşturmaktadır. Program beceri ve kavram öğretimiyle birlikte aşağıdaki değerleri de kazandırmayı önemsemektedir:
Dayanışma
Hoşgörü
Bilimsellik
Sevgi
Saygı
Duyarlılık
Vatanseverlik
Barış
Estetik
Sorumluluk
Bu değerler öncelikle coğrafyanın konusunu oluşturan mekân ve mekâna ait özelliklerin korunması, yaşatılması ve geliştirilmesine hizmet edecek; vatanını sevme, koruma gibi vatan bilincini oluşturan duyguları destekleyecektir.
1.3.7. Programın içeriği
Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda konular, öğrencilerde coğrafî bilinç oluşturacak nitelikte bütün olarak ve sarmal bir şekilde ele alınmış, program öğrenme alanları, kazanımlar ve öğretim etkinliklerine dayalı olarak düzenlenmiştir.
Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda bilgi, beceri, değer ve tutum açısından denge gözetilmiş, öğrenme sürecinde öğrencinin yaşantıları dikkate alınmıştır. Program sadece sınıf içi değil sınıf dışı etkinlikleri de kapsamaktadır. Program yaklaşımı;
öğrenme-öğretme süreçleri, ölçme-değerlendirme metotları ile öğretmen ve öğrencinin rolüne bakış açısından, ortaya koyduğu aktif sınıf kültürüyle coğrafya öğretiminde yeni bir anlayışı kapsamaktadır. Bu anlayışla Coğrafya Dersi Öğretim Programı öğrenci merkezli yaklaşımları, dolayısıyla da, aktif öğrenme ve kuramsal temelleri açısından yapılandırmacılığı önemsemektedir.
Coğrafya, doğa ve insan süreçleri ve etkileşimleri ekseninde Fen ve Sosyal Bilimler arasında ilişki kuran bir disiplindir. İlköğretim programlarında Fen ve Teknoloji ile Sosyal Bilgiler derslerinde coğrafyaya ait konuların işlenmesi bu nedenledir.
Coğrafya bilimi; günümüz dünyasından beslenerek yeni yaklaşımlar geliştirmesi gerekliliği açısından öğrencilerin, günümüz dünyasını anlamaya yönelik bakış açıları geliştirmelerine yardımcı olur. Öğrenciler, coğrafya eğitimi ile dünyayı algılama,
anlama ve değerlendirme açısından yaşadığı alandan küresel ölçeğe, doğa ve insana ait sistemler, süreçler ve dokulara yönelik coğrafî bilinç kazanır.
1.3.8. Programın vizyonu
Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın vizyonu, öğrencilerin yaşadıkları alandan başlayarak ülkemiz ve dünyayla ilgili coğrafî bilinç kazanmaları doğrultusunda;
Doğa ve insana ait unsurları anlayarak mekânı doğru ve etkin kullanan,
İnsan ve doğa arasındaki karşılıklı etkileşimi fark eden,
Çevre kalitesine önem vererek geleceği düşünen,
Millî değerlere bağlı, vatanını koruyan,
Dünyanın ve insanlığın korunmasına yönelik sorumluluk duygusuna sahip,
Coğrafî bilgi ve becerileri kullanarak doğa ve insana ait değerleri geleceğe taşıma stratejileri geliştiren ve uygulayan,
İnsan ve doğa süreçleriyle oluşan ekolojik, ekonomik, sosyal ve politik ilişkileri; dünya genelindeki insanlar, yerler ve çevrelerin birbirleriyle olan etkileşimini anlayan,
Coğrafî sorgulama, harita okur-yazarlığı, bilgi teknolojilerini kullanma, arazi çalışmaları, gözlem ve etkili iletişim kurabilmeyi de içeren yöntem ve teknikleri kullanan entelektüel ve sosyal becerilere sahip bireyler yetiştirmektir.
1.3.9. Programın ilkeleri
• Program öğrenci merkezli yaklaşımları temel alır.
• Öğrenci bilgiyi ezber yoluyla edilgen bir şekilde değil, öğrenme-öğretme sürecine aktif katılarak öğrenir. Bilgiyi anlamlandırarak yapılandırır ve yorumlar.
• Programın kazandırmayı hedeflediği bilgi, beceri, tutum ve değerler, öğrencilerin günlük ve meslek yaşantıları yoluyla hayata taşınabilir niteliktedir.
• Program öğrencileri soru sormaya, araştırma ve planlama yapmaya özendirir.
• Program doğa ve insan etkileşimine duyarlı, doğaya uyumlu gelişmeyi hedef alan ve tasarruf yapmaya özendiren bir içeriğe sahiptir.
• Program olay ve olguların yaşanılan alan, bölge, ülke ve dünya ölçeğinde algılanmasına yönelik ve küresel etkileşimi yansıtabilen bir içeriği öngörür.
Program Türkiye’nin konumsal önemine, vatan bütünlüğüne ve millî değerlere duyarlıdır.
1.3.10. Coğrafya programı öğrenme alanları ve kazanımları
Coğrafya Dersi Öğretim Programı “öğrenme alanı” adı altında organize edilmiş yapılardan oluşmaktadır. Öğrenme alanları, coğrafya öğretiminde öngörülen bilgi, beceri, kavram, değerler ve tutumların sistematik bir şekilde ilişkilendirildiği tema ve konu alanlarından oluşur.
Programda öğrencilerin yakın çevreleri veya uzaktaki yerleri derinlemesine bilmeleri ve anlamaları; benzer şekilde önemli mekânsal dokuları, süreçleri ve karşılıklı ilişkileri bilmeleri ve anlamaları; harita çalışmaları, arazi çalışmaları ve kaynak kullanımına yönelik güven ve yetenekleri kazanmalarına yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Bu anlamda öğrenme alanlarına ilişkin program tablosu, kazanımları, örnek etkinlikleri ve gerekli açıklamaların yapılacağı sütunları içeren üç ana bölümden oluşturulmuştur. Böylece en uygun coğrafya içeriği oluşturulmaya çalışılmıştır.
Programda içeriği belirleyen genel çerçeve, coğrafya eğitiminin içerik ve amaçlarına uygun bir şekilde organize edilmiştir. Öğrenme alanlarında sınıf düzeyine göre belirlenen kazanımlar ardışık ve bir bütün oluşturacak şekilde düzenlenmiştir.
Coğrafya Dersi Öğretim Programı, öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına cevap verecek, Türk Millî Eğitiminin amaçlarına uygun, çağın gerektirdiği toplumsal düzeyin gelişimine hizmet edecek şekilde Tablo 4’te belirtilen dört temel eksen üzerine kurulmuştur. Bu eksenler birbirleri ile ilişkili ve etkileşimli olarak coğrafya eğitiminin temel unsurlarını kapsamaktadır. Öğrenme alanları temelde bu eksenler göz önüne alınarak coğrafya eğitimiyle verilmek istenen amaçlara ulaşılacak şekilde organize edilmiştir
Çizelge 1. 5. Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın Temel Eksenleri
1. KONUM ANALİZİ Yerler/alanlar
Türkiye
Bölgeler ve ülkeler
2. COĞRAFÎ TEMALAR İklim, yer şekilleri, toprak, bitki, sular…
Nüfus, yerleşme, ekonomi, politika, yönetim…
Çevre ve toplum 3. COĞRAFÎ BECERİLER Yöntemler
Teknikler
Uygulamalar 4. TUTUM VE DEĞERLER Doğaya yönelik
İnsana yönelik
Kaynak:( MEB, 2005, s;34) .
Şekilde görüldüğü gibi Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın çatısını coğrafî kavramlar, beceriler, tutum ve değerler ile bunlara ait kazanımları sağlayacak şekilde organize edilen Coğrafî Beceriler ve Uygulamalar, Doğal Sistemler, Beşerî Sistemler, Mekânsal Bir Sentez: Türkiye, Küresel Ortam: Bölgeler ve Ülkeler, Çevre ve Toplum öğrenme alanları oluşturur.
Şekil 1. 1. Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nın çatısı Kaynak: ( MEB, 2005, s;35) .
Coğrafya biliminin öğrenme alanlarının yapısı oluşturulurken eğitim-öğretim metotlarındaki gelişmeler, günümüz sosyal, ekonomik ve politik yapıları ve millî değerlerimiz dikkate alınarak şunlara dikkat edilmiştir:
a) Coğrafya biliminin doğasını ve coğrafya eğitiminin amaçlarını yansıtma b) Yeni eğitim programlarının genel kazanımları içerisinde yer alan öğrenci
beklentileri ve gereksinimlerine yönelik bilgi, beceriler ve anlamaya yönelik unsurlara uymak
c) Öğretmenler, aileler ve diğer ilgililer için coğrafya eğitimiyle ne kazanılacağını açık bir şekilde bilme
BEŞERİ SİSTEMLER
COĞRAFÎ BECERİLER VE UYGULAMALAR
DOĞAL SİSTEMLER
ÇEVRE VE TOPLUM
KÜRESEL ORTAM:
BÖLGELER VE ÜLKELER MEKÂNSAL
BİR SENTEZ:
TÜRKİYE
KAVRAMLAR
BECERİLER
TUTUM VE DEĞERLER
