Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Bölümü,
COG 446 Rusya
Beşeri Peyzaj:
Politika
Ders Notları (Hafta 11)
Beşeri Peyzaj: Politika
SSCB’nin 1991 yılında çözülmesiyle on dört ülke bağımsızlığını ilan etmiş ve Rusya’nın siyasi birliği değişmiştir. Bu nedenle günümüz Rusya’sı, SSCB dönemindeki toprak genişliğine ve nüfus varlığına sahip değildir. Buna rağmen, çözülme sonrasında birçok azınlık yeni Rusya ve milyonlarca Rus da eski Sovyet cumhuriyetleri sınırları içerisinde kalmıştır.
Sovyet plancıları “Rus Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti” adında oldukça karmaşık bir idari yapı geliştirmiştir. 1992’de ise Rusya’daki çoğu “cumhuriyet”, özerk bölge, oblast ve kray (idari yapılanmadaki hiyerarşi) bugün Rusya Federasyonu olarak bilinen birliği oluşturmak üzere bir araya gelmiştir. Tataristan ve Çeçenya başlarda bu birliğe girmek istememelerine rağmen daha sonraki müdahalelerle birlik sağlanmıştır.
Sovyetler Birliği döneminde ülkede 89 birim bulunmaktaydı. Bunlardan 2’si özerk federal şehir (Moskova ve Leningrad), 21’i cumhuriyet, 11’i özerk bölge (okrug), 49’u bölge (oblast) ve 6’sı da teritoriyel alandı (kray).
Rusya’nın 1991 sonrasındaki yöneticileri, söz konusu idari yapılanmada belli başlı sorunlarla karşılaşmışlardır. Bu, yalnızca federatif yapıyı oluşturubilmekten değil, aynı zamanda idari yapılanma içerisindeki taraflı hiyerarşik düzenden de kaynaklanmaktaydı. Seçenekleri az olan Rus liderler, ya gücü merkezde toplayarak ve kararları Moskova’da alarak büyük bir genişliğe sahip ülkeyi tek merkezden yöneteceklerdi (ki bu tür bir üniter devlet sistemi, otoriter eğilimler sergileyen bir yönetim biçiminin hayata geçmesine de neden olacaktı) ya da gücü federatif sistemdeki cumhuriyet ve bölgelerle paylaşacaklardı. Rusya, ülkenin ekonomik ve kültürel çeşitliliğini göz önüne alarak bu ikinci seçeneği hayata geçirmiştir.
Federatif sistemde, hükümet genellikle savunma, dış politika, dış ticaret gibi tüm siyasi birliği ilgilendiren konulardan sorumludur. Federatif sistemdeki bölgeler ise (idari yapılanma içerisindeki birimler) eğitimden ulaşıma kendi kararlarını alabilmektedir. Yani, federatif sistemde çeşitlilik ve birlik aynı anda hayat bulmaktadır. Pratikte ise, iktidarın bu tip bir politik sistem içerisindeki paylaşımı problemler yaratabilmektedir. Rus hükümeti, Sovyet döneminin hiyerarşik idari sistemine son vermiş; cumhuriyetler özel statülerini korumuş, ancak tüm diğer idari birimler (okrug, kray vb.) “Bölge”lere dönüşmüştür.
Şekil 1: Rusya’nın yeni federal bölgeleri (Kaynak: de Blij vd., 2011: 103).
Rusya’nın dünyanın en büyük ülkesi olması dolayısıyla, başkent ile diğer bölgeler arasındaki mesafe önemli bir faktördür. Dahası, Moskova, ülkenin batısında yer almakta ve böylelikle ülkenin Asya bölgesi ile arasında inanılmaz bir mesafe bulunmaktadır. Bir diğer problem ise, bölgelerin büyüklük farkıdır.
Rusya’da, Moskova ile diğer politik birimler arasındaki sosyal uyumsuzluk bir diğer politik sorunu teşkil etmektedir. Özellikle merkezden uzak yerlerde Moskova bir ayrıcalık merkezi olarak görülmekte ve bu durum, merkez ile çevre arasında bir güvensizlik ilişkisinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
2000 yılında, iktidara yeni gelen Putin yönetimi, tüm idari birimleri sadece yedi idari ünite içerisinde kombine ederek yeni bir coğrafi çerçeveyi yürürlüğe koymuş, böylelikle bölgelerin politik etkisini azaltmaya çalışmıştır (Şekil 1). Moskova’nın diğer bölgeler üzerindeki kontrolünün artmasını sağlayan bu yeni sistemde her bir fedaral bölgenin bir başkenti bulunmaktadır. Ancak, yeni politik çerçevede, bölgelerdeki yöneticiler seçilmemekte, tersine başkanın önerisi ve parlamentonun da onayıyla atanmaktadır. Bu ise, Rusya’nın sahip olduğu fedaral sistemi aslında üniter, yönetimi de otoriter kılmaktadır.
Yararlanılan Kaynak: De Blij, H. J., Muller, P. O., Nijman, J., WinklerPrins, A. M. G. A. 2011. The
