nedir etik ?

(1)

Doç. Dr. Yeşim Doğan DTCF Antropoloji Bölümü

ETİKTE TEMEL KAVRAMLAR

(2)

nedir etik ?

(3)

ETİK

• Nasıl yaşamalıyız sorusuna çözüm arar??

• Etik = Ahlak ?????

(4)

• Eski Yunanca (Ethos – Ethe ) – canlı varlığın hep gittiği yer, sığındığı yer, mekanı

• Köken anlamı – karakter, huy

• Yunanca Ethos _ Latince Mos (morest) – Töre, karakter

• Ethikos / Moralis

(5)

ETİK

Ethikos Moralis

Etik Ahlak

Bilgisel Olgusal

Felsefenin ilk ve temel alanı

Filozofların var ettiği bir kavram değil

Evrensel Yere ve zamana göre

değişir Doğrunun ne olduğunu

sorgular

Geçerli olduğu toplumda yaptırım gücü vardır

Etik- tartışılarak insan tarafından ortaya konur.

İnsan aktif

Ahlak doğduğun toplumda zaten var.. Sen içine

doğuyorsun – insan pasif

(6)

ahlak deneyi

(7)

• Her toplulukta ahlak kuralları var

• Hatta korsan gemisi mürettebatında bile ,

Toplumlara göre farklıklar içerir

Borneo Halkı – Çeyiz olarak belli sayıda kafatası hediye Yahudiler- Zina yapan kadın taşlanarak öldürülür.

(8)

• Etik = felsefe açısından ahlak

• = ahlaklılığın felsefesi

• Etik bilmekle, ahlak yapmakla ilgilidir 

(9)

• Etik kavramını ilk ortaya atanlar; Yunanlılar, Romalılar

• Sokrates, Plato, Aristo

• Etiğin en parlak dönemi eski çağ, Ortaçağda duraklama

• 18. yy da yeniden canlanma

(10)

• Eskiçağ’da – Doğru ve dingin yaşam ve bunun sonucunda mutluluk

• 18. yy’da yeni sorunlar ve yeni tartışmalar

• Ödev, sorumluluk, yükümlülük, değerler, gereklilik, anlamlar ve amaçlar

• Günümüzde etik ile ilgili konularda artış—

• Uygulamalı etik kavramı

• Ötenazi, küretaj, organ nakli, yapay zeka, biyoteknoloji

• Hatta yeni etik alanları

• Çevre etiği , Toprak Etiği

• MESLEKİ ETİK KONULARI

(11)

• Yanlışın karşıtı doğru

• Doğru insiyatif ve Güç gerektirir

• Krallar – Tanrı huzurunda doğruyu yapmalıdır

• Askerler – Savaşmalıdır

• İtfayeciler – meslekleri gereği hayatlarını riske atmalıdır

• Doktorlar- enfeksiyon riskine rağmen tedavi etmelidir.

• Bu şekilde meskleklerin kendi ETİK kuralları oluşur.

(12)

• Immanuel Kant ( 1724-1801) –Alman Filozof

• 18.yy da etiğin tekrar canlanmasında önemli rol

• Etik felsefenin direkt insan ile ilgili olan tek alanı

• İnsanı diğer canlılardan ayıran özellik– sadece yaşamak değil, akılla bağlantılı yaşam

(13)

• İnsan memeli bir tür

• İçtepi ve zeka’ya sahip..

• İçtepi ?

• İçgüdü ?

(14)

• Başarılı bir tür

• Konuşma, ateş, tarım, yazı, aletler, geniş kapsamlı iş birliği

• İçtepi – varoluş sürecinde hayatta kalmayı sağlamış

• Zeka – İçtepinin kontrolünü sağlamış, nerede, ne zaman devreye gireceğine dair kısıtlama getirmiş

• Zeka ve içtepi çatışması ?????

(15)

• Hem sosyal bir canlıyız ( karınca)

• Hem bireysel (aslan)

• Bu da etiği gerekli kılıyor!!!

(16)

UYGULAMALI ETİK

• Esasen teorik tartışmalar düzeyinde iken 1970’lerde uygulamalı boyut..

• Konuları genellikle teknoloji kaynaklıdır.

• Etiğin pratik güncel sorunlara uygulanması sonucu ortaya çıkan dal

• Silah kontrolü, idam cezası, küretaj…vs

(17)

• Uygulamalı etik olma kriterleri ;

• 1. Konunun tarafında ve aleyhinde olan iki grup olmalı ??

• Bu iki tarafın varlığı toplumsal uyuşmazlıktan kaynaklanmamalı..

Ahlaki bir yönü olmalı…

(18)

Küretaj !

Ölüm cezası

(19)

•

• Biyoetik ; 1971 Onkolog Van Renssealer Potter

• biyoloji, biyoteknoloji, tıp, çevre, populasyon kontrolü, ekoloji……

• Araştırma ve Yayın Etiği ;

(20)

Rekombinant DNA

Öjeni

IVF

Çevre Etiği

Ötenazi Transgenik

canlılar

GDO

Klonlama

İlaç

Biyolojik Savaş

(21)

• Biyoetik global (küresel) düşünmeyi gerektirir..

• Potter (1988) « global bioethics» isimli kitabı..

• Evrensel düşünmenin temeli (Immanuel Kant) (1724-1804)

• Küresel biyoetik --- 1. Tüm insanlar

• 2. Gelecek insan nesilleri

• Tüm yaşayan canlılar ve çevreyi kapsar.

(22)

• Önce uygulama sonra etik tartışma mı?

• Önce etik tartışmalar sonra uygulama mı?

• ELSI (etik, Hukuk ve Sosyal etkiler Araştırma Programı)

(23)

• Geçmişte !!!!

• Önce çalışma sonra ETİK

• Nükleer denemeler … Ardından 1945’de Japonyada meydana gelen nükleer felaket..

(24)

• Modern Biyoteknoloji uygulamalarında !! Önce etik – Sonra çalışma

• 1973 yılı Kaliforniya’da Asilomar Konferansı… (I)

• Kanser araştırmalarında virüslerin kullanılmasının tehlikeleri…..

• Konu rekombinant DNA teknolojisi (1973’de Herbert Boyer ve Stanley Cohen)

• Prof. Dr. Paul Berg (Tıp fakültesi Biyokimya) BERG MORATORYUMU = Geri Çekilme

• 1975 Asilomar Konferansı (II) gerekli fiziksel ve biyolojik önlemlerin kararlaştırılması

(25)

• Bu öneriler NIH (Ulusal sağlık Enstitüsü) tarafından yayınlandı..

• 1979’da kurallar biraz daha az kısıtlayıcı hale geldi..

(26)

• 19 Ekim 2005 UNESCO Genel Konferansında benimsenen «Uluslararası Biyoetik ve İnsan Hakları Bildirgesi» 15 biyoetik ilke belirlemiştir;

• 1. İnsan onuru ve insan hakları

• 2. Yarar ve zarar

• 3. Özerklik ve Birey sorumluluğu

• 4. Onam

• 5. Onam verme yeteneğine sahip olmayan bireylerin rızası

• 6. Bireye ve bireyin bütünlüğüne saygı

• 7. Mahremiyet ve Sır

• 8. Eşitlik , Adalet, Hakkaniyet

• 9. Ayrımcılık yapmamak, damgalamamak

• 10. Kültürel farklılıklara saygı ve çoğulculuk

• 11. Dayanışma ve işbirliği

• 12. Toplumsal sorumluluk ve sağlık

• 13. Ortak yararlar

• 14. Gelecek kuşakları Koruma

• 15. Çevreyi, biyosferi ve canlı çeşitliliğini koruma

(27)

• Biyoetik disiplinlerarası

• Bilimadamı, akademisyen

• Hekim ve diğer sağlıkçılar

• Felsefeci

• Hukukçu

• Siyasetçi