Anayasa değişikliği tartışması yoğunlaşmış durumda, paketin ekolojistler bakımından en çok tartışılan maddesi anayasanın 125. maddesinin “Yargı yetkisi, idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlıdır” biçimindeki fıkrasına “hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamaz” eklemesinin yapılmasıdır. Eklenen bu sözler, ekolojistleri müthiş kaygılandırmış durumda, “Yerindelik denetimi sınırlandırılması”nın anayasaya girmesiyle, idari yargının hukuka aykırı idari işlem ve eylemleri kamu yararı yönünden denetlenemeyeceği öngörüsünde
bulunulmaktadır. İdari yargının “yerindelik denetimi sınırlaması”nın zaten İdari Yargılama Usulü Yasası’nda var olması ve uygulanıyor olması da kaygıları gidermemektedir.
Kaygıların asıl nedeni, değişiklik teklifinin AKP tarafından hiçbir uzlaşma arayışı olmadan getirilmesi ve küresel sermayenin yaşam alanlarını sömürmesini kolaylaştıran politikalar yürüten hükümetin yargı kararlarından sürekli şikâyetçi olmasıdır. Diğer yandan, anayasa değişikliği ile artık Kışladağ Altın Madeni, Akkuyu Nükleer Santralı, Aliağa Termik Santralı gibi davalara yargının bakamayacağına ilişkin gazetelerin manşetlerine çıkan haber ve
yorumlar kaygıların iyice artmasına yol açmaktadır. Kaygılar nedeniyle tartışmalar hukuksal zeminin dışına taşmıştır. Bu arada hukuksal kavramalara yanlış anlamlar yüklenmeye başlanmış, pakette hiç yer almayan konulara ilişkin itirazlar da ileri sürülmeye başlanmıştır. Kuşkusuz anayasa değişikliğinde yer almasa da olası olumsuz gelişmelerin önlenmesi açısından bu itirazlar da önemsenmelidir, ancak amacı aşan tartışmaların yaratabileceği olumsuz sonuçlar da göz ardı edilmemelidir. Karşılıklı sert eleştiriler ve kimi haksız suçlamalar can sıksa da üzerinde fazlaca durmaya gerek yoktur. Asıl önemli olan kavramlara yüklenen yanlış anlamlarla yapılan tartışmanın önümüzdeki süreçte
olumsuz uygulamalara yol açma riskini taşımasıdır. Kaygılardan yola çıkarak söylenen sözlerin, verilen örneklerin doğayı sömürmek için hazır bekleyenlerin işini kolaylaştırmamasına özen gösterilmelidir. “Danıştay yıllardır özelleştirme ve diğer çevre koruma davalarında kamu yararından hareket ederek yerindelik denetimi yapıyordu” biçimindeki sözler, ne kadar iyi niyetle söylenmiş olsa da “şimdiye kadar verilen kararların yasaya aykırı biçimde hukuksal denetimle değil, yerindelik denetimiyle verildiği” biçiminde yorumlanacaktır. Kamu yararı denetiminin en güzel örneği olan Danıştay’ın 1997’de Bergama Ovacık Altın Madeni’ne ilişkin verdiği o muhteşem kararı bile tartışmalı hale getirecektir. Hatta bundan böyle elde edilen her yargısal kazanıma karşı “yerindelik denetimiydi” itirazları yükselecek ve kararların etkisini zayıflatacaktır. Bu riski ortadan kaldırmanın tek yolu hukuksal kavramlara bilimsel olarak kabul edilmiş anlamlar yüklemektir.
İdari Yargılama Usulü Yasası’nın 2. maddesine göre, idari yargı dava konusu edilen işlemlerin “yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı” olup olmadığını inceler. Bir işlemin maksat öğesi bakımından “kamu yararına” mı, yoksa kişisel bir koruma veya zarar verme amacına mı yönelik olarak yapıldığını idari yargı araştırır ve salt siyasi bir amaç veya kişisel bir amaç güdülmüş olduğu kanaatine varırsa işlemin iptaline karar verir. İdarenin takdir yetkisinin olduğu durumlarda da bu yetkinin hangi amaç için kullanıldığı değerlendirilir. Danıştay’ın pek çok kararında da belirtildiği gibi, dava konusu idari işlemin yargısal denetiminde öncelikle kamu yararı ve bu kavramdaki önceliklerin irdelenmesi gerekir. Kamu yararı kavramı üzerinde tartışma sürmekle birlikte, “işlemin bir kişi ya da kişileri korumaya yönelik olmadığı, sırf bir kimseye zarar verme kastıyla yapılmadığı, toplumun genel yararına olduğu ortaya konabilirse o takdirde kamu yararı vardır” görüşü üzerinde tartışma yoktur. Diğer yandan, birden fazla kamu yararının olması durumunda hangisine üstünlük verileceği yargı tarafından değerlendirilmektedir. Çevre hukukuna ilişkin davalarda da baraj, otoyol, madencilik gibi çevre üzerinde büyük tahribatlara neden olabilecek faaliyetlere ilişkin davalarda idari yargının konunun uzmanı bilirkişiler marifetiyle yaptıracağı inceleme sonunda “amaç” öğesi bakımından yapacağı değerlendirme, ‘kamu yararı’ denetimidir ve yerindelik denetimi olarak görülemez. Tabii ki burada yaşam savunucularına ve hukuk devletinin uyanık bekçisi olacak yargıçlara büyük iş düşmektedir. Yaşam savunucularının doğal ve kültürel varlıkların dolayısıyla canlı yaşamının korunmasına ilişkin yargıdan elde ettiği kazanımların hepsi hukuksal denetimle kazanılmıştır, yerindelik denetimi ile değil... Kararlardaki “kamu yararına aykırılık”, kesinlikle yerindelik denetimi değil, hukuksal denetimin ta kendisidir.
O yüzden, anayasa değişikliği olsun ya da olmasın şimdiye kadar olduğu gibi çevre sağlığının ve canlı yaşamının öncelikli olmasının kamu yararına olduğunu, idari işlem ve eylemin anayasanın 17. ve 56. maddesinde ve pek çok uluslararası sözleşmede güvence altına alınan sağlıklı çevrede yaşama hakkını ihlal edip etmediğinin denetiminin hukuksal bir denetim olduğunu savunmalıyız. Tabii ki tek başına hukuksal mücadele ile yetinmeden, toplumsal direnişi yükselterek, hatta yaşama öncelik veren ekolojik politikaları yaşama geçirecek siyasal gücü örerek. 30 Ağustos 2010 Cumhuriyet Gazetesi
