Gazi abidesi.
Bursa.
Proje ve tatbik : Heykeltıraş Alî Nijat
— Gazi abidesi — Bursa Heykeltıraş A. Nijat.
Bursa şehrinde yaptırılan bu abide 1930 se- nesi şubat ayında muallim heykltraş N i j a d a vilâyet t a r a f ı n d a n sipariş edilmiştir. Mevki ola- rak da lıükûmet dairesnin bulunduğu meydan gösterilmiştir.
A b i d e n i n at üzerinde Gazi heykeli olması tasrih edilmiş olmakla beraber büyüklüğü ve şekli heykeltraşa bırakılmıştır.
Heykeltraş N i j a t abidenin kaidesile beraber bir maketini yapmış mevkie göre de plâstik komposiyonu tayin etmiştir. Heykelin cephesi şimal tarafa gelmesi önündeki geniş caddenin ve umumiyetle meydanın vaziyetinin icabıdır.
Bunun için abidenin cephesi mümkün mertebe şarka doğru tevcih edilmiş böylece Gazi şarka bakan ve elile de garbi işaret eden bir vaziyete
2 — Gazi abidesi — Bursa, Heykelttaş • I. Nijat.
kompozc edilmiştir ki bu pelerin ile beraber da- ğınık olmaktan kurtulmuş bir harekete malik olmuştur. A t durmakta ve kafası ileriye bak- maktadır. Bununda sebebi abideye cepheden ba- kıldığı vakit insan kafasından iki buçuk defa büyük olan at kafası ehemmiyetini k a y b e t m e k - te ve süvari tamamen görülmektedir.
Heykel azamî derecede t e f e r r u a t ve gi-
rinti ve çıkıntılardan azadedir. Umumî hat- ları serbest ve gayet temiz olarak göze çarpar.
Ve esas olan Gazi Hazretleri çehresi, yakın ve uzaktan ve her cihetten t a m a m olarak gözükür.
Abidenin heykel kısmı beş metro i r t i f a m d a ve beş buçuk metro arzmdadır. K a i d e gayet sa- de olarak yapılmıştır. Bunun da sebebi fazla taş işleme teferrüatile heykelin plâstik m a n z a r a - sını ihlâl etmemek içindir.
K a i d e n i n a r z a ç î eb'adınm en küçüğü bile heykelin arzani en geniş yerinden daha geniş- tir. Bu on m e t r o i r t i f a ı n d a olan abidenin göze m e t a n e t itibarile de hoş gözükmesini temin edi- yor.
K a i d e n i n inşa edildiği mevki bir sathı m a - ildir, f a k a t bahçe vilâyete verilen bir plân şek- linde tanzim edildiği vakit abide bütün heybe- tile meydana çıkacaktır.
Taş inşaatı t a m a m e n masif m e r m e r d e n - dir. T e m e l radye jeneral üzerindedir.
Heykelin m o d e l â j ı Şişlide 25 metro tul, 10 metro arz ve 7 metro irtifaında bir atelye içinde güneş ve elektrik ziyaları ile yapılmıştır. 12 ton Eyip çamuru kullanılmıştır.
Heykelin m o d e l â j esnasında el ile dönmesi 1,75 arzında 18 tekerlekli bir devvar satıh ( d e - mirden mamul iki daire ve arasında bir nokta- ya basan tekerlekler) ile temin edilmiştir.
Çamuru tutmak için I ve U demirlerinden eb'adı t a m a m e n hesap edilmiş bir iskelet atelye içinde inşa edilerek ayrıca tel ve tali- talarle takviye edilmiştir.
M o d e l â j müteharrik iskeleler ianesile 7 ayda yapılmıştır. Alçıya dökülmesi bir buçuk ay kadar devam etmiştir.
Bronz dökümü kuııı parça kalıp usulile yapılmıştır. Dökümü burada yapmak için N i j a t hususî ve ayrı bir atelye tesis etmek mecburiye- tinde kalmıştır. Çünkü İstanbıılda böyle büyük heykelleri dökmek için o evsafı f e n n i y e y i haiz
bir dükümhane mevcut değildir. Bunuıı için de beş tonluk müteharrik bir vinç ve iki (Debus) sistemi devvar f ı r ı n ve büyük mikyasta döküm sandıkları kâmilen burada yapılmıştır. K u l l a - nılan kum t a m a m e n Bakırköy kumudur. Y a l - nız granit potalar 14 adet 100, 300, 400 kiloluk olmak üzere kısmen Fransadaıı ve kısmen A l - m a n y a d a n getirilmiştir.
Bu levazımın ianesile heykel 12 büyük par- ça olarak çok büyük müşkülât, f a k a t o nisbette büyük m u v a f f a k i y e t l e 8 ayda bizzat N i j a t tara- f ı n d a n i t m a m edilmiştir. Bu parçalar yekdiğe- rine içinden cıvatalar ile tesbit edilmiştir. En büyük bir parça için 800 kilo bronz eritilmiş- tir. Heykelin sikleti 4000 kilodur.
Madenin halitası yüzde % 91 bakır % 7 ka- lay % 1 kurşun % 1 tutyadan ibarettir.
17 eylülde Bursaya beş parça nakledi- lerek kaide üzerinde 15 gün zarfında, m o n t a j ameliyesi hitam bulmuştur. Resmi küşadı 29 teşrinievvel Cumhuriyet bayramında icra edil- miştir.
Bu sade, mütevazi, f a k a t o nisbette kudret- li ve asîl eser bize T ü r k san'atkârmııı iş başına geçtiği azman her vesaitsizliğe ve her müşkü- lâta rağmen T ü r k ruhuna daha yakından, da- ha sıcak ve samimî hitap eden san'at eserleri başaracağını vazılıan anlatıyor.
Artık Türk saıı'atkârı keııcli memleketin meziyet, şeref ve harsını kendi eserlerile tesbit etmek, bu husustaki umumî müsamaha ve ih- malleri telâfi etmek azmindedir.
Heykeltıraş Zühtü
Üç sene evvel Güzel San'atlar Akademisi miş bulunuyor. Arkadaşımızı selâmlar, ıııuvaf- Avrupa konkurunu kazanarak A v r u p a y a giden fakıyetli eserlerini bekleriz,
heykeltraş Zühtü ahiren memleketine avdet e t - M i m a r
