Türk Lirasından Sıfır Atılması
Ekonomik yaşamın önemli bir unsuru olan para, ülkemizde yıllardır yaşanmakta olan enflasyonist ortam nedeniyle sıkça kamuoyu gündeminde yer almakta, Türk Lirasından sıfır atılması konusu da bu nedenle basının ve kamuoyunun ilgisini çekmektedir.
1995 yılından itibaren dolaşıma çıkarılan 1 000 000 ve 5 000 000 Türk Liralık banknotlar gibi büyük kupürlü paralar, hesaplama ve kullanımda ortaya çıkan sıkıntılar nedeniyle Bankamızı da bu konuda bir arayışa zorlamaktadır.
Merkez Bankası dışında ekonomik ve politik bir tercih olan paradan sıfır atılması veya Yeni Lira şeklinde bir banknot basımı konusu devlet yönetimince neticelendirilmesi gereken bir husustur.
1- Türk Lirasında değişiklik gereksinimi:
Yıllardır süre gelen enflasyonist ekonomi ortamına bağlı olarak:
a) E-1 Emisyon grubunun dolaşıma çıktığı tarih olan 5 Aralık 1927 de 1 TL=1.11 $ iken,
E-2 Emisyon grubunun dolaşıma çıktığı tarih olan 25 Nisan 1942 de 1 TL=0.77 $ karşılığına gerilemiş;
Sonraki yıllarda devamlı değeri düşen TL günümüzdeki 140.000 TL=1 $ değerine düşmüştür.
b) Dolaşımdaki banknot miktarı da ek listede görüleceği gibi büyük artışlar göstermiştir.
Emisyon rakamı :
1980 yılında 278 milyar 1995 yılında 223 trilyon 1990 “ 14 trilyon 1996 yılında 382 trilyon
1994 “ 120 trilyon
Türk Lirasına yükselmiş; Bu büyümeye bağlı olarak:
1980 yılına kadar en büyük kupürlü paramız 1.000 Türk Lirası iken, 1981 yılında 5 000 1991 yılında 100 000
1982 “ 10 000 1992 “ 250 000 1988 “ 20 000 1993 “ 500 000 1989 “ 50 000 1995 “ 1 000 000 1997 “ 5 000 000
Türk Lirası değerli banknotlar dolaşıma çıkarılmıştır.
Kısa zaman aralıkları ile milyon rakamlı banknot kupürlerinin dolaşıma çıkarılması zorunluluğu, toplumda paraya olan güveni sarsmakta ve enflasyon beklentisini devamlı gündemde tutmaktadır.
Parasal verilerin devamlı büyüyen boyutları, rakamların yazılmasını güçleştirmekte, kasa işlemleri ve muhasebe kayıtlarının tutulmasında sorunlar yaratmaktadır.
Ortaya çıkan bu sorunlar Türk Lirasından üç veya daha fazla sayıda sıfır atılması veya Yeni Lira gibi $ veya DM kıymeti ile değerlendirilmiş kupürler arayışına yol açmaktadır.
Ancak, yeni değerde para çıkarılması, ekonominin her sahasını doğrudan ilgilendirdiğinden, örneğin hisse senetleri, tahviller, kıymetli kağıtlar, parasal hüküm taşıyan sözleşme ve taahhütnameler, borç-alacak ilişkileri ile yasal düzenlemelerde yer alan parasal hükümler (vergi, resim, harç, ceza gibi) tüm parasal ilişkileri etkileyecek esaslı değişiklikler olduğundan, yasal düzenlemeler de gerektirmektedir.
2- Banknotlardaki değişikliğin parasal tutarı:
28 Nisan 1997 akşamı itibariyle dolaşımda 684.9 milyon adet, Bankamız yedek depolarında ise 805.6 milyon adet olmak üzere toplam 1.490.5 milyon adet banknot bulunmaktadır.
Türk Lirasından sıfır atılması projesinin yürürlüğü girmesi halinde, beş kupürde yaklaşık 1.5 milyar adet banknot basılması gerekmektedir. Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü’nün üretim kapasitesi göz önüne alındığında, bu işlem en az 2 yıllık bir sürede gerçekleşebilecek ve bu süre içinde eski ve yeni banknotlar bir arada tedavül edecektir.
Halen dolaşımdaki banknotlarımızın ortalama ömürleri, 1996 yılı verilerine göre, 15.5 ay olarak hesaplanmıştır. Bu çerçevede, dolaşıma en az 2 yıl içinde tamamen yerleşecek 700 milyon adet banknotun, yaklaşık en az 200 milyon adedinin eskimiş ve yıpranmış olarak dolaşımdan çekilmek üzere Bankamıza döneceği ve yenileriyle değiştirilmesi gerekeceği açıktır.
Bu durumda ulusal paramızdan sıfır atılmasının kararlaştırılması halinde, 2 yıl içinde basılması gerekli yeni banknot miktarı 1.7 milyar adet olacaktır. 5 Milyon Türk Liralık banknotlarımızın dolaşıma çıktığı Ocak 1997 ayındaki birim maliyeti olan 15.555 TL. esas alındığında toplam maliyet, bugünkü fiyatlarla yaklaşık 26.4 trilyon Türk Lirası olmaktadır.
Dolaşıma çıkarılacak 5 adet yeni kupürün şubelerimizde kurulu bulunan banknot işleme sistemlerine adaptasyonu DEM. 1.000.000 karşılığı yaklaşık 80 milyar Türk Lirası, bu banknotların tanıtımı ve halka duyurulması için de yaklaşık 20 milyar Türk Lirası olmak üzere toplam 100 milyar Türk Lirası da ayrıca gerekecektir.
Bu çerçevede projenin bugünkü fiyatlarla maliyeti yaklaşık 26.5 trilyon Türk Lirasına ulaşmaktadır.
3- Sonuç:
a) Yürürlükte olan Banknot Basım Yönetmeliği, dolaşımdaki en yüksek nominal değerli banknot kupürünün toplam değerinin, dolaşımdaki tüm banknot tutarının % 75’ ini aşması halinde daha yüksek nominal değerli banknotun dolaşıma çıkarılmasını öngörmektedir.
Bugünkü durumda en büyük kupür olan 5 000 000 Türk Liralık banknotların toplam emisyon içerisindeki payı% 42’yi geçmiş olup, bu oranın 1997 yılı sonuna doğru %75 tutarına çıkacağı tahmin edilmektedir. bu durumda Banknot Basım Yönetmeliği gereğince 10 000 000 liralık kupürün 1998 yılı başlarında dolaşıma çıkarılması gereği ortaya çıkmaktadır.
- Banknot Matbaamızdan alınan bilgiler çerçevesinde yeni kupürlü bir banknotun dolaşıma çıkarılabilmesi 9 aylık süre,
- Yeni bir emisyon grubunun bütün kupürleriyle dolaşıma çıkarılması 2 yıllık süre,
gerektirmektedir.
Bu durumda 10 000 000 Türk Liralık kupür basılması veya Türk Lirasından sıfır atılması konusunda kararın zaman kaybedilmeden kesinlik kazanması
gerekmektedir.
b) Paramızdan sıfır atılabilmesi için hükümetlerin ekonomik istikrarı sağlayıcı tedbirleri aldıktan sonra enflasyonun tek rakamlı hanelere düşmesinin beklenmesi veya istikrar tedbirleriyle birlikte sıfır atma operasyonunun yapılması gerekmektedir.
c) Eski ve yeni kupürlerin belli sürede birlikte dolaşımda bulunması kaçınılmazdır.
d) Atılacak sıfır sayısının mümkün olduğunca fazla sayıda olması hem paranın enflasyondan aşınma süresini uzatacak, hem de diğer ülke paralarıyla aynı değere getirilmesi nedeniyle psikolojik etkisi olacaktır.
e) Paramızdan 5 sıfır atıldığı varsayılırsa TL. 100 000 = 1.- Yeni Birim TL. 250 000 = 2.5.- Yeni Birim TL.500 000 = 5.- Yeni Birim TL.1 000 000 = 10.- Yeni Birim TL.5 000 000 = 50.- Yeni Birim TL.10 000 000 = 100.- Yeni Birim
şeklinde kupürlere dönüşecek, madeni para kullanımı başlıyacak ve kaybolan kuruş birimimiz tekrar kullanım aracı haline gelecektir.
f) Avrupa Birliği’nin tek para çalışmaları da gözönüne alınarak bu yöndeki çalışmaların fazla zaman kaybedilmeden gündeme alınmasının gerektiği düşüncesindeyiz.
Arz ederim.
EMÝSYON GENEL MÜDÜRÜ
