Hisse Senetleri - Tahvil Pay Senetleri OĞUZ YILMAZ GAZİOSMANPAŞA GEDİK YATIRIM ŞUBE MÜDÜRÜ

Hisse Senetleri - Tahvil – Pay Senetleri

OĞUZ YILMAZ GAZİOSMANPAŞA GEDİK

YATIRIM ŞUBE MÜDÜRÜ

Hisse Senetleri

• Anonim şirketler, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler, özel kanunla kurulmuş kamu kuruluşları tarafından çıkarılan,

• Sermayenin belirli bir bölümünü temsil eden,

• Sahibine ortaklık haklarından yararlanma imkânı

veren menkul kıymetlerdir.

Hisse Senedi Sahibinin Hakları

1) Rüçhan hakkı

(bedelli sermaye artırımına katılım hakkı), 2) Kârdan (temettüden) pay alma hakkı, 3) Oy kullanma hakkı,

4) Yönetime katılma hakkı,

5) Tasfiyeden hissesi oranında pay alma hakkı,

6) Bilgi edinme hakkı.

Hisse Senedi Çeşitleri

• Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri

• Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri

• Bedelsiz ve Bedelli Hisse Senetleri

• Primli ve Primsiz Hisse Senetleri

• Kurucu ve İntifa Hisse Senetleri

Hisse Senedine Yatırım

• Kısa/uzun vadeli yatırım imkanı

• Kar payı (temettü)

• Sermaye kazancı

• Vergi avantajı

Hisse Senetleri Borsada İlk Defa İşlem Görecek Olan Ortakların Birincil Piyasası

Satış Yöntemleri

1) Sürekli Müzayede Yöntemi

2) Sabit Fiyatla Talep Toplama ve Satış Yöntemi (Sabit Fiyat Yöntemi)

3) Değişken Fiyatla Talep Toplama ve Satış

Yöntemi (Değişken Fiyat Yöntemi)

Hisse Senedi İhraç Eden Kuruluşlar

• Anonim Şirketler

1. Yalnızca TTK’ya tabi halka açık olmayan anonim şirketler

2. Kayıtlı sermaye sistemi dışındaki halka açık anonim ortaklıklar 3. Kayıtlı sermaye sistemindeki halka açık anonim ortaklıklar

• Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler

• Özel kanunla kurulan kurumlardır (TCMB, bankalar,

A.Ş. şeklinde kurulmuş iktisadi devlet teşekkülleri,

Kamu İktisadi Teşekkülleri (KİT), bağlı ortaklıklar,

sigorta şirketleri vb.)

Tahvil

• Türk Lirası ve döviz ödemeli Devlet İç Borçlanma Senetleri, Özel Sektör Tahvilleri, Gelire Endeksli Senetler ve TCMB

tarafından ihraç edilen Likidite Senetleri İMKB Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı'nda işlem görmektedir.

• İMKB Tahvil ve Bono Piyasası'nda işlem gören tahvil ve bonoların fiyatları, organize bir piyasada rekabet ortamında belirlenmektedir.

• İMKB piyasaları, tahvil ve bonoların istenildiği anda nakde

dönüştürülebilmesini sağlamaktadır.

Tahvil

• Devletin veya anonim ortaklıkların en az 1 yıl ve daha uzun vadeyle, ödünç para bulmak amacıyla, itibari değerleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetleridir.

• Tahviller, elinde bulunduran için alacaklılık hakkı doğuran ve düzenli aralıklarla faiz geliri getiren sabit getirili menkul

kıymetlerdir.

• Hazine Müsteşarlığı'nın bir yıldan uzun vadeli olarak ihraç

ettiği borçlanma senetleri devlet tahvili adı altında işlem

görmektedir.

Bono

• Vadesi 1 yıldan kısa olan, iskontolu satılan ve çıkaran kurum tarafından öngörülen vade sonunda nominal bedelin

ödenmesinin taahhüt edildiği menkul kıymetlerdir.

• Hazine Müsteşarlığı tarafından çıkarılan bir yıldan kısa vadeli ihraçlar, Hazine Bonosu adı altında işlem görmektedir.

• Bononun ingilizce karşılığı olan “bond” ifadesi ise, ABD Hazinesi ihraçları için, 10 yıldan uzun vadeli (maksimum 30 yıl) menkul kıymetleri ifade etmektedir.

• Benzer şekilde, “note” ifadesi 1-10 yıl arası, “bill” ifadesi ise 1 yıl ve daha kısa vadeli ihraçlara yönelik olarak

kullanılmaktadır.

Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS)

Hazine bonosu ve devlet tahvillerinin genel ismi olan DİBS’ler, Hazine Müsteşarlığı tarafından yurtiçi piyasada ihraç edilen

borçlanma senetleridir.

DİBS’ler vadelerine, kuponlu/kuponsuz oluşlarına, faiz türlerine ve ihraç edildikleri para birimlerine göre sınıflandırılabilmektedir.

• Vadesi 1 yıl veya daha uzun olan DİBS’ler devlet tahvili,

• 1 yıldan kısa olan DİBS’ler ise Hazine bonosu ismini alır.

DİBS’ler TL ve döviz cinsinden veya dövize endeksli olarakihraç edilebilmektedir. Döviz cinsinden ihraç edilen DİBS’lerin anapara ve faiz ödemeleri döviz olarak yapılırken, dövize endeksli

DİBS’lerin ödemeleri belirlenen kur üzerinden TL olarak yapılır.

Özel Sektör Tahvilleri

• Anonim şirketler tarafından çıkarılan borçlanma senetleridir.

• Özel sektör tahvillerinin vadeleri -en az iki yıl olmak üzere- serbestçe belirlenebilmekte, sabit veya

değişken faizli olarak ihraç edilebilmektedir.

• Kupon ödemeleri yılda 1, 2 ya da 4 kez olabilir.

Eurotahvil (Eurobond)

İhracı yapan ülkenin veya kuruluşun kendi ulusal para

birimi dışındaki bir para birimi üzerinden ve uluslararası bir konsorsiyum aracılığı ile bir banka ve/veya sendikasyon

tarafından birden fazla ülkede eşanlı olarak ihraç edilen, genellikle hamiline kayıtlı tahvillerdir.

Eurotahviller,

ABD piyasasında ihraç edilmesi durumunda “yankee”,

İngiltere piyasasında ihraç edilmesi durumunda “bulldog”, Japonya piyasasında ihraç edilmesi durumunda “samurai”

adını almaktadır.

Tahvil Çeşitleri

• Devlet Tahvilleri - Özel Sektör Tahvilleri

• Primli Tahviller - Başabaş Tahviller

• İkramiyeli Tahviller

• Nama - Hamiline Tahviller

• Paraya Çevrilme Kolaylığı Olan Tahviller

• Garantili - Garantisiz Tahviller

• Sabit - Değişken Faizli Tahviller

• Endeksli Tahviller

• Rüçhan Haklı Tahviller

• Kara İştirakli Tahviller

• Hisse Senetleriyle Değiştirilebilir Tahviller (HDT)

Tahvillerde Hukuki Çerçeve

SPK’nın ilgili tebliğine göre, ihraççıların ihraç edecekleri tahvilleri belirtilen esaslar çerçevesinde SPK'ya kaydettirmeleri zorunludur.

Genel ve katma bütçeli idareler ile TCMB tarafından ihraç edilecek tahvillerin SPK'ya kaydı gerekmemektedir.

SPK, halka arz edilmek üzere yapılacak tahvil ihraç başvurularını, kamunun aydınlatılması çerçevesinde incelemekte ve halka arz yoluyla satışı yapılacak tahvilleri kayda almaktadır. SPK'ya kayıt başvurusunda izahname, sirküler gibi SPK tarafından istenen

diğer belgelerin de verilmesi gerekmektedir.

Tahvillerde Hukuki Çerçeve

Halka arz edilmeksizin tahvil ihracı için yapılacak kayıt başvuruları ise SPK tarafından istenen bilgilerin tam ve doğru olarak verilip verilmediği yönünden incelenerek kayda alınmaktadır. SPK'ya kayıt başvurusunda sirküler,halka arz edilmeksizin çıkarılan

tahvillerin hangi gerçek ve tüzel kişilerce satın alınacağı gibi SPK tarafından istenen diğer bilgi ve belgelerin de verilmesi

gerekmektedir.

SPK, incelemeleri sonucunda açıklamaların yeterli, açık ve dürüst bir şekilde yapılmadığı ve istismara yol açacağı sonucuna varırsa gerekçe göstererek başvuru konusu tahvilleri kayda almama

kararı verebilir.

Tahvil Sahibinin Hakları

• Tahvil sahibi, tahvili çıkaran kuruluşun uzun vadeli alacaklısıdır.

• Şirketin brüt karından öncelikle tahvil sahiplerinin faiz ödemeleri gerçekleştirilmektedir.

• Şirketin yönetimine katılamayan tahvil sahipleri, alacakları ödendikten sonra, şirketin varlıkları üzerinde başka bir hak iddia edemezler.

• Tahvil sahibi ile şirket arasındaki hukuki ilişki vade sonunda sona ermektedir.

Tahvil Sahibinin Hakları

• Tahvil yatırımcısı tahvili çıkaran şirketin kar-zarar riskine ortak olmamakta, şirket zarar etse de vadesi geldiğinde anapara ve faizlerini almaktadır.

• Tahvil yatırımcısı için risk, ancak şirketin tahvil anapara ve faizlerini ödeyemeyecek duruma gelmesi halinde söz

konusudur. Ancak, tahvil bir borç senedi olduğu için, borcun anapara ve faizleri gereğinde yargı yoluna başvurmak yoluyla da tahsil edilebilir.

• Şirketin iflası veya tasfiyesi halinde de öncelikle borçlar

ödenir, yani tahvil sahipleri hisse senedi sahiplerinden önce

alacaklarını tahsil ederler.

Tahvilde Değerleme

• Nominal Değer

• İhraç Değeri

• Piyasa Değeri

Tahvilin nominal/kupon faiz oranı = piyasa faiz oranı İSE

Tahvilin piyasa değeri = tahvilin nomainal değeri

Tahvil İhraç Limiti

Tahvil İhraç Tavanı = (Çıkarılmış/Ödenmiş Sermaye + Yedek Akçe + YDDAF) – Zararlar

Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanında Katsayı :

SPK’ca belirlenen standartlara uygun olarak hazırlanmış ve bağımsız denetimden geçmiş son yıla ait mali tablolarına göre net dönem karı elde etmiş olmaları ve ortaklıkça öngörülen borçlanma tutarının SPK’ca onaylanmış olması durumunda tahvil ihraç tavanının 6 katına kadar

Son yıla ait bağımsız denetimden geçmiş mali tablolarında net dönem karı olmaması durumunda ise tahvil ihraç tavanının 3 katına kadar ihraç yapabilmektedir.

Tahvil ve Bono Piyasası

Hisse senetleri İMKB’de işlem gören ortaklıkların ihraç edebileceği ve sermaye piyasası mevzuatında “Nitelikli Yatırımcı” olarak tanımlanan yatırımcılar tarafından satın alınabilecek borçlanma araçlarının ihraç

işlemlerinin (birinci el) gerçekleştirildiği Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı’ndan

İkinci el sabit getirili menkul kıymet işlemlerinin

gerçekleştirildiği Kesin Alım-Satım, Repo-Ters Repo,

Menkul Kıymet Tercihli Repo ve Bankalararası Repo

Ters Repo Pazarları’ndan oluşmaktadır.

Tahvil ve Bono Piyasası’nda İşlemler

• Kesin Alım Satım Pazarı (17 Haziran 1991)

• Repo-Ters Repo Pazarı (17 Şubat 1993)

• Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı (17 Mayıs 2010)

• Bankalararası Repo - Ters Repo Pazarı (7 Ocak 2011)

• Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı (17 Mayıs 2010)

Dünyada Uygulama Örnekleri

• ABD

Genel olarak uzun dönemli özel tahvillerin ihraç edildiği

görülmektedir. Bu tür tahviller, genellikle hayat sigorta şirketleri

ve emeklilik fonları tarafından uzun süreli olarak ihraç edilmektedir.

a. Belediye Tahvilleri b. Yabancı tahviller

• Avrupa Ülkeleri İsviçre

- Güçlü bir finansal piyasaya ve para birimine sahip olması

- İsviçre bankaları uluslarası tahvil piyasalarında önemli bir tecrübeye ve önemli bir tahvil yatırımcı portföyüne sahip olması

- İsviçrenin bankacılık ve sermaye piyasaları ile ilgili düzenlemeleri yabancı tahvil ihraççıları için kolaylıklar sağlaması

Yatırım Fonları Katılma Belgeleri

Yatırım fonları halktan topladıkları paralar karşılığı, hisse senedi, tahvil/bono, özel sektör borçlanma araçları, ters repo gibi sermaye piyasası araçlarından ve altın ile diğer kıymetli madenlerden oluşan portföyleri yönetirler.

Her bir yatırımcı, fonun sahip olduğu portföyün bir kısmını temsil eden katılma payını satın alarak fona katılım sağlar.

Tasarruf sahipleri, şirketlerden, aracı kuruluşlardan veya

menkul kıymet borsalarından hisse senedi ve tahvil almak

suretiyle tasarruflarını değerlendirebilirler.

Yatırım Fonları Türleri

• Tahvil ve Bono Fonu,

• Hisse Senedi Fonu,

• Sektör Fonu,

• İştirak Fonu,

• Grup Fonu,

• Yabancı Menkul Kıymetler Fonu,

• Altın Fonu,

• Diğer Kıymetli Madenler Fonu,

• Değişken Fon,

• Karma Fon,

• Likit Fon,

• Endeks Fon,

• Fon Sepeti Fonu,

• Özel Fon,

• Koruma Amaçlı Fon,

• Garantili Fon

• Serbest Yatırım Fonu

Yatırım Fonlarının

Yatırım Yapabileceği Araçlar

• Türkiye’de kurulmuş şirketlerin hisse senetleri, özel ve kamu borçlanma senetleri (tahvil, bono gibi),

• Yabancı özel ve kamu sektörü borçlanma senetleri ve hisse senetleri,

• Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören a l t ın ve diğer kıymetli madenler i l e bunlara dayalı olarak ihraç edilmiş ve borsalarda işlem gören sermaye piyasası

araçları,

• Vadeli işlem sözleşmeleri ve Sermaye Piyasası

Kurulu’nca uygun görülebilecek diğer sermaye piyasası

araçları.

Fon Kurucular

Kurul tarafından belirlenen şartları taşıyan bankalar, aracı kurumlar, sigorta şirketleri ve kanunlarında engel bulunmayan emekli ve yardım

sandıkları Kurul’dan izin almak koşuluyla fon kurucusu olabilmektedirler.

Kurucu, tüzel kişiliği olmayan fonun, riskin dağıtılması ve inançlı mülkiyet esaslarına göre pay sahiplerinin haklarını koruyacak şekilde yönetiminden, temsilinden ve yatırım yapılan araçların saklanmasından sorumludur.

Portföyün kurucu tarafından yönetilmiyor olması, bu sorumluluğu ortadan kaldırmamaktadır.

Kurucu mevzuat ve fon içtüzüğünde belirtilen sınırlar içinde kalmak üzere fon portföyünü dilediği gibi oluşturabilmekte ve daha sonra değiştirebilmektedir. Sermaye Piyasası Kurulu’na, resmi dairelere, katılma payı sahiplerine ve fon adına üçüncü şahıslara karşı fonu kurucu temsil etmektedir.

Fon Portföyünü Yönetenler

Fon, kurucunun belirleyeceği bir yönetici (SPK’dan portföy

yöneticiliği yetki belgesi alan aracı kurumlar ile portföy yönetimi şirketleri yönetici olabilir) ile yapılan portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde yönetilir.

Fon yöneticisine portföy yönetim hizmeti için bir ücret ödenir.

Portföy yönetim sözleşmesinde yönetici kuruluşun ve fon kurucusunun unvanı, sözleşme süresi, yöneticinin alacağı ücretin tutan ve ödeme koşulları, portföy yönetim ilkeleri gibi hususlar yer almaktadır.

Katılma Payı Fiyatlarının Hesaplanması

Fona iştiraki sağlayan katılma payı fiyatı, kurucu tarafından her işgünü itibariyle hesaplanmaktadır. Hesaplamalarda aşağıdaki prosedür takip edilmektedir:

Değerleme gününde portföyde bulunan varlıkların işlem gördükleri, alınıp satıldıkları borsalarda oluşan fiyatlar dikkate alınarak fon portföy değeri hesaplanmaktadır.

• Fon portföy değerine fonun alacakları eklenmek ve borçları düşülmek suretiyle fonun toplam değeri belirlenmektedir.

• Fon toplam değeri, değerleme gününde tedavülde olan pay sayısına bölünerek birim katılma payı fiyatına ulaşılmaktadır.

Katılma Payı Fiyatının Öğrenilmesi

Bir işgünü önceki (Likit Fonlar hariç) katılma payı birim fiyatı, payların alınıp satıldığı adreslerde ilan edilir, B Tipi Likit Fonların katılma payı birim fiyatı ise, her işgünü itibariyle paylarının alınıp satıldığı adreslerde ilan edilir.

Ayrıca, günlük gazetelerin ekonomi sayfalarında da fon fiyatlarını bulabilirsiniz. Ancak gazetede ilan edilen fiyatın işlem günündeki değil, bir gün öncesinin fiyatı olduğuna dikkat edilmelidir.

Gazetelere ek olarak, bazı fon kurucularının interaktif telefon

hatlarından veya internet adreslerinden fonların günlük fiyatlarını öğrenebilirsiniz.

Haftalık ekonomi dergilerinde ise fonların dönemsel getirileri yer almaktadır.

Yatırım Fonuna Ait Temel Bilgileri İçeren Belgeler

• İçtüzük

• İzahname

• Sirküler

• Fonun Finansal Tabloları

• Aylık Raporlar

• Günlük Gazete ve Periyodik Dergiler

Yatırım Fonlarının Yönetim İlkeleri

• Riskin Dağıtılması İlkesi

• Profesyonel Yönetim

• Menkul Kıymet Portföyü İşletmek

• İnançlı Mülkiyet

• Mal Varlığının Korunması

Yatırım Fonlarının Avantajları

• Tasarruf sahibinin ortaya koyduğu sermayesi yani parası, profesyonel yöneticiler tarafından yönetilmektedir.

• Yatırım fonu portföyüne alınabilecek menkul kıymetlerin sabit getirili, dövize endeksli ve hisse senedi gibi araçlarla çeşitlenmesi nedeniyle riskin en aza indirilmesi mümkün olabilmektedir.

• Menkul kıymetlerin değerlemesi ve kontrolü ile kupon, faiz ve

temettü tahsili fon yönetimince yapılacağından, yatırımcılar vade takibi, tahsil etme gibi zaman ve kaynak kullanımını gerektiren işlemlerden kurtulmaktadır.

Yatırım Fonlarının Avantajları

• Küçük tasarruflarla ulaşılamayacak kazanç potansiyeli yüksek menkul kıymetlere yatırım yapılmasına olanak sağlamaktadır.

• Fon portföyündeki değer artışlarının portföy değerine günlük olarak yansıtılması nedeniyle, yatırımcılar fona yaptıkları

yatırımlarını işlemiş geliriyle birlikte ihtiyaçları kadar veya tamamını istedikleri anda paraya çevirebilirler.

• Portföye yapılan büyük tutarlı alım satımlar zaman ve para tasarrufu sağlamaktadır.

Yatırım Fonu Seçerken Dikkat Edilecek Hususlar

• Yatırım fonuna yatırım yaptığınızda bir risk aldığınızı unutmayın.

Fon tarafından alınan menkul kıymetlerin değeri artabileceği gibi düşebilir de. Her farklı türdeki fonun farklı riski vardır. Genel bir kural olarak, yüksek gelir beklentisi,yatırım riski yüksek olan

fonlardadır.

• Yatırımdan önce ilgilendiğiniz fonun amacının ve riskinin sizinkine ne kadar uyup uymadığına karar vermek gerekir. Buna karar vermek için bir yatırım danışmanına veya yatırım dergilerine ihtiyacınız olabilir.

• Bankalar genellikle kendi kurucusu oldukları fonları satmaktadır.

Bankalarda satılan fonları mevduat ile karıştırmayın.