Karaburun Yarımadası (İzmir) Mezar Taşları Envanteri 2005 Yılı Çalışmaları: Hisarcık, Ambarseki ve Saip Köyleri

(1)

TUBA Küttür Envantan Dergisi 5 i 2006

Karaburun Yarımadası (İzmir) Mezar Taşları Envanteri 2005 Yılı Çalışmaları:

Hisarcık, Ambarseki ve Saip Köyleri

Sedat EMİR ' / Nilgün KİPER "

ANAHTAR SÖZCÜKLER / KEYWORDS

Mezarlık, mezar îaşt, kitabe, kırsal mi/as. kırsa! yerleşmeler, kültür envanteri

Cemetery, gravestone, inscription, rural heritage, rural settlements, cultural inventory

ÖZET/ SUMMARY

Karaburun Yarımadası yerleşmelerinde mima

rı'mirasın saptanması ve belgelenmesi ama

cıyla yapılan çalışmalar, mezar taşı kitabeleri

nin bu kırsal yerleşmeler için birinci derecede önemli yazılı kaynaklar olduğunu göstermiştir.

2004 yılından başlayarak TÜBA-TÜKSEK Tür

kiye Kültür Envanteri Projesi çerçevesinde yü

rütülen bu projenin amacı Karaburun Yarıma

dası köylerindeki mezarlıkların ve mezar taşla

rının saptanması ve envanterinin oluşturulma

sıdır. Bu kapsamda ayrıntılı ilk çalışmalar 2004 yılında Çullu köyünde gerçekleştirilmiş, 2005 yılı envanter çalışma/arında ise Hisarcık, Am

barseki ve Saip köylerinde saptanan mezar taşlan belgelenmiş, mezar taşı kitabelerinin büyük bir çoguniugu yerinde okunarak kayde

dilmiş ve yaşlı köy sakinleriyle görüşmeler ya

pılarak köy/erdeki bazı aile/er ve mezarlıkların yakın tarihi hakkında bilgi edinilmiştir.

Hisarcık köyü mezarlığı topografyaya bağlı ola

rak yer/eşik alanın dışında kalmış ve güneyde

ki yamaçlara yayılmıştır. Saptanan mezar taşla-

The field studies carried out in the last two years in order to explore and document the architectural heritage of Karaburun Peninsula revealed that the inscriptions of gravestones is one of the primary written sources for studying rural settlements. The aim of this project, undertaken

within the Cultural inventory Project of Turkish Academy of Sciences beginning from the year 2004, is to make an inventory of the cemeteries and gravestones in villages of the peninsula. The first inventory study was re

alized in the cemetery of Çullu in the year 2004. During the studies carried out in Hisar

cık, Ambarseki and Saip in the year 2005, sur

viving gravestones in the cemeteries of these villages were documented, most of the gravestone inscriptions were transcribed at

the site, and information was gathered through the interviews with old villagers about well known families and the recent history of the cemeteries.

Yrd. Doç. Dı. Sedat EMİR (Proje Yürütücüsü}/ Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bolümü Mimarlık Tarihi Anabilim Dalı, İZMİR

•• Arş. Gür- rtilgün KİPER (Pıoja Yürütücü Yardımcısı!/ Karadeniz Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Hölgo Planlama Bölümü. TRABZON

WBA-XED 5/2006 117

(2)

Seâaı EMİR/Nllgûn KİPER

rmın farklı kotlarda gruplaşhğı, kimi yerde dev

şirme malzemenin doğrudan mezar taşı olarak kullanıldığı görülmüştür. Bugün neredeyse tü

müyle ortadan kalkmış olan Saip mezarlığının Çullu köyünde olduğu gibi caminin çevresinde geliştiği anlaşılmaktadır. Ambarsekr mezarlığı ise caminin doğu tarafında ve yolun altındadır.

Köy mezarlıklarında belgelenen kitabeli mezar taşlarından en eskileri Hisarcık ta H 1153 {1740/77411 Ambarsek/de H 1235 (1819/

18201, Saip'te H W1& {1607/1608} tarihlidir.

Envanter çalışması yapılan köylerde, özellikle Saip mezadığında çok sayıda mezar taşının kaybolduğu saptanmıştır.

Çullu, Hisarcık, Ambarseki ve Saip 'de belgele

nen mezar taşlan ait oldukları köylerin yerleş

me tarihine dair bazı ipuçları vermelerinin yanı sıra Ege coğrafyasında yerleşmeler arasındaki ilişkilere de işaret ederler. Kitabeler yoluyla köylerdeki kimi aileler hakkında bilgiler, kırsal yaşamdaki toplumsal statüler, statünün ifade biçimleri ve toplumun ölüm karşısındaki duru

şuna dair kimi ipuçları saptanabilmektedir. En

vanteri çıkarılan mezar taşları bir yandan böl

gedeki mezar taşı üretim biçimlerini değerlen

dirmeye olanak tanırken, bir yandan da bu kır

sal coğrafyaya yayılan ve kimi zaman yerli un

surlarla zenginleşen bezeme dağarcığını ser

gi/emektedir.

The cemetery of Hisarcık remained outside the inhabited area of the village due to the to

pography and it is scattered on the southern Slopes. It is noteworthy that the gravestones

were to some extent grouped at different le

vels and in some places ancient architectural fragments were used 3s gravestone without any alteration. The cemetery of Saip, whichis now almost entirely disappeared, seems to have developed around the mosque as it was in the village of Çullu, while the cemetery of Ambarseki was situated at a lower level than that of the mosque. The earliest gravestone inscriptions are dated f Î53/1740-1741 sn Hi

sarcık, 1235/ 1819-1820 in Ambarseki and 1016/ 1607-1608 in Saip. Unfortunately, a great number of gravestones from the ceme

teries of these villages, particularly those in Saip, are lost.

The gravestones found in Çullu, Hisarcık, Am

barseki and Saip not only give some referen

ces concerning settlement history of the villa

ges, but also point out the interrelations bet

ween the settlements of the Aegean geog

raphy. Besides, we can get information from the inscriptions about certain families of the villages, status and its expression in the rural society and the attitudes of the society to

wards death. The gravestones also draw at

tention to the forms of gravestone production within the region as well as displaying the de

coration repertoire extended to the rural ge

ography and sometimes enriched with local contributions

GİRİŞ

2004 yılından başlayarak TÜBA-TÜKSEK Türkiye Kültür E n v a n t e r i Projesi çerçevesinde yürütülen bu projenin amacı y a n m a d a köylerindeki mezarlıkların ve mezar taşlarının saptanması ve envanterinin çıka

rılmasıdır. Proje kapsamında İlk e n v a n t e r çalışmala

rı 2004 yılında Çullu k ö y ü n d e gerçekleştirilmiş. 2005 yılı çalışmalarında ise Hisarcık. A m b a r s e k i v e Saip köylerinde s a p t a n a n m e z a r taşları belgelenmiştir.

Böylelikle a y n ı çerçevede kırsal m i m a r l ı k envanteri projesinin s ü r d ü r ü l d ü ğ ü birinci bölgedeki mezar taş

larının e n v a n t e r i t a m a m l a n m ı ş olmaktadır. Bu e n vantere göre söz k o n u s u 4 y e r l e ş m e d e n g ü n ü m ü z e bir b ö l ü m ü parça halinde olmak üzere toplam 75 adet kitabeli m e z a r taşı ulaşabilmiştir. Köy mezarlık

larında belgelenen kitabeli m e z a r taşlarından en es

kileri Çullu d a H 1113 11702). Hisarcık'ta H 1153 (1740/1741). A m b a r s e k i ' d e H 1235 (1E19/1S2Q), S a ip'te H 101S (1007/1008) tarihlidir.

Hisarcık k ö y ü mezarlığı yerleşik alanın dışında kal

mış ve g ü n e y d e k i yamaçlara yayılmıştır. Topograf

y a y a bağlı olarak mezarlığın farklı kotlarda geliştiği v e m e z a r taşlarının yer yer gruplaştığı dikkati çeker.

Çok geniş bir alanı k a p s a y a n Hisarcık mezarlığım do

ğ u d a n batıya d o ğ r u beş b ö l ü m d e ele a l m a k m ü m k ü n g ö r ü n ü y o r [lev. 1 : şek. 1). Köyün 100-150 m e t r e kadar kuzeydoğusunda y e r alan ve Çullu k ö y ü n ü gö

ren yamaç, k ö y ü n en alt kottaki defin alanıdır 1 M 1 ) . Sınırları s a p t a n a m a y a n ve araştırılması çok g ü ç olan bu makilik a l a n d a beş adet m e z a r taşı b u l u n m u ş t u r . Bu taşlardan d ö r d ü (lev. 2: res. 2-4).Çullu k ö y ü n d e k i

118 TUaA*£Dbl70Û&

(3)

Karaburun Yarımadası dtlftf 4te?ar -J-. GMMfM 7005 HA C ^ ' S ^ t t " RisardK Amt&rsel" *e SJtfj tfoyterj

birkaç ö r n e k l e rastladığımız t ü r d e n b i ç i m v e profiller gösteren d e v ş i r m e yapı elemanı parçalarıdır v e iş

l e n m e d e n oldukları gibi mezar (aşı olarak kullanıl

mışlardır. Y i n e in site bulunan diğer taş ise sarıklı ancak kitabesi? bir mezar raşıdır dev. 2: res. 5 ) . Hisarcık köyü yerleşik alanının d o ğ u sınırım çizen 43-45 n u m a r a l ı parsellerden d o ğ u y a d o ğ r u uzanan hafif e ğ i m l i geniş alan (M2) bir üst kottaki defin ala

nıdır (lev. 1 : res. 1). Genişliğine karşın bu alanda en eskisi H 1203 (1788/1789) tarihli olmak üzere yalnız

ca o n adet kitabeti mezar taşı saptanmıştır. Bu taş

lardan allısı da küçük bir grup halinde Çullu patika

sının köye bağlandığı noktaya yakın bir k o n u m d a yer almaktadır. B u grupla Çullu patikası arasında g ü n e y d o ğ u y a d o ğ r u hafifçe yükselen dar şerit bir üst kottaki ü ç ü n c ü defin alanı (M3) olarak g ö r ü l e b i l i r B u dar alanda biri dışında t û m f l H 1225 (1810) tarihli gi

bi g ö r ü n e n y e d i mezar bulunmaktadır. Mezar taşla

rının k o n u m u , kitabe tarihleri ve çoğunlukla aynı a i leye m e n s u p kişilere ait Oluşu yalıtılmış sayılabile

cek bu defin alanının farklı bir özellik taşıdığını d ü ş ü n d ü r ü y o r .

Çullu patikasının batısında kalan geniş a l a n d a (M4) bazıları delin yerini v u r g u l a y a c a k b i ç i m d e kenar taş

larıyla ç e v r i l m i ş ve sıradan kaya parçalarından iba

ret olan baş ve ayak taşlan çoğunluktadır. Bu dör

d ü n c ü defin alanında, e n alt kottaki defin alanında bulunan t ü r d e n sarıklı v e ki ta beşiz birkaç mezar taşı da saptanmıştır (lev. 2: res. 6-7). Kitabeti mezar taşı

na r a s t l a n m a y a n bu mezarlık alanıyla h e m e n h e m e n aynı kotta sayılabilecek son delin alanı (M5) ise köy yerleşik alanının batı sınırında, derenin güney tara

fında kalan genişçe düzlüktür. G ü n e y e d o ğ r u doğal sınırlarla ç e v r i l m i ş , diğer bir deyişle özelleşmiş izle

n i m i n i v e r e n bu alanda biri kitabeti ikisi d e v ş i r m e yapı e l e m a n ı olan üç mezar taşı b u l u n m a k t a d ı r . B i zans d e v r i n e ait g ö r ü n e n bezemeli söve v e / v e y a len

to parçalarının e n alt kottakiler gibi d o ğ r u d a n mezar taşı olarak kullanıldığı g ö r ü l ü r (lev. 2. res. 8-9). Defin alanının d e r e y e d a y a n a n kuzey u c u n d a , çeşmeye inilen düzlükte y e r alan H 1153 (1740/1741) tarihli şa

hide ise Hisarcık köyünde kaydedilen en eski kitabe

ti mezar taşıdır. Mezar taşlarının çeşitliliği, mekâna v e z a m a n a yayılışları ve ü r e t i m b i ç i m l e n dikkate alı

nırsa, Hisarcık mezarlığının köyün iskân sürecine ilişkin ö n e m l i ipuçları sağladığı v e bu bakımdan çok geniş bir mezarlık alanından g ü n ü m ü z e ulaşan az sayıdaki mezar taşının nitelikli ve anlamlı bir dağar

cık o l u ş t u r d u ğ u söylenebilir.

Mezarlık alanı dışında köyde üç mezar taşı daha sap

tanmıştır. B u n l a r d a n H 1302 (1884/1385) ve H 1319 11901/1902) tarihli olanlar köy yerleşik alanının ku

zeybatı ucunda. Muhacir evlerinin batısında kalan is

tinat duvarıyla çevrili düzlüğün h e m e n yanındadır. H 1322 (1904/1905) tarihli s o n mezar taşı cami ve mek

tebin yer aldığı yapı adasının batısında bir s e r v i n i n altındadır. C a m i y e d o ğ u d a n bitişik o l d u ğ u söylenen küçük hazire b u g ü n mevcut değildir. 1945 yılındaki

onarımı sırasında mektebin karşısındaki m e y d a n çeş

m e s i n i n üzerine ç i m e n t o harcıyla döşenen kitabeti birkaç mezar taşının cami haziresinden s ö k ü l m ü ş ol

maları m ü m k ü n g ö r ü n ü y o r . Hisarcık allında, K a r a b u run- Y e n i t i m a n y o l u n u n h e m e n yanındaki yatır ise ka

rayolu açılmadan önce aynı mevkide b u l u n d u ğ u be

lirtilen mezarlıktan geriye kalan tek mezardır.

A m b a r s e k i köyünde mezarlık c a m i n i n d o ğ u s u n d a , y o l u n alt tarafında gelişmiştir (lev. 4: şek 2). Y e n i mezar taşlarının ç o ğ u n l u k l a o l d u ğ u mezarlık alanın

da, t a m a m ı n a yakını 19. yüzyılın s o n ç e y r e ğ i n e ait yedi mezar taşı bulunmaktadır. Köyün yaşlı sakinle

rinden c a m i n i n ve a v l u n u n batı yanındaki hazîrede eskiden çok sayıda mezar taşının b u l u n d u ğ u n u ö ğ reniyoruz. Halen A m b a r s e k i ' d e yaşayan Ayşe Ruki- ye Işal (85) kendisiyle yaptığımız g ö r ü ş m e d e k ö y ü n e n eski ailelerinden A y e n l e r ' e m e n s u p o l d u ğ u n u , d e d e s i A y e n A h m e d İle babası A y e n N u r i ' y e ait m e zar taşlarının m i n a r e y a p ı l m a d a n önce hazirenin ön tarafında yer aldığını söylemiştir. Alçak bir d u v a r l a çevrili bu hezlreden g ü n ü m ü z e yalnızca birkaç s e r v i kalmıştır. C a m i y e yakın k o n u m d a s a p t a n a n beş me

zar taşı ise hazirenin dışında olup bunlardan H 1235 (1819/1920) tarihli olanı köyde rastladığımız e n eski tarihli mezar taşıdır. Bu taşın k o n u m u n a bakılarak hazirenin ön tarafında en azından 13. yüzyılın ikinci yansına ait mezar taşlarının varlığı ö n g ö r ü l e b i l i r .

Y a r ı m a d a n ı n 16. yüzyıl tahrir kayıtlarında adı g e ç e n en eski y e r l e ş m e l e r i n d e n olan S a i p k ö y ü n d e mezar

lık b u g ü n t ü m ü y l e ortadan kalkmıştır. Mezarlığın Çullu köyünde o l d u ğ u gibi c a m i n i n çevresinde geliş

tiği v e mezarlık alanının d o ğ u d a Ulucaklgr m a h a l l e sine kadar yayıldığı anlaşılıyor, ancak mezarlığın g ü n e y e d o ğ r u ne kadar uzandığını kestirmek güçtür (lev. 4: şek 3 ) . Ağalar Mezarlığı adıyla anılan bu m e zarlıktan geriye kalan ç o ğ u kırık bir avuç şahîde sı

nırlı kimlik bilgileri aktarmanın ötesinde t o p l u m s a l bir tanıklık için yetersiz kalmaktadır. B u n u n l a birlikte y a r ı m a d a d a k i yerleşmelerde b u g ü n e kadar rastla

nan en eski mezar taşının bu küçük dağarcık içinde y e r aldığını belirtmek gerekir. Ayrıca S a i p ile A m b a r seki köyleri arasında K o c a bağ Mezarlığı olarak bili

nen ikinci bir mezarlık b u l u n d u ğ u ö ğ r e n i l m i ş t i r . S a ip köyü sınırlan içinde kalan bu mezarlığa bitki ö r t ü s ü n d e n dolayı g i r m e k m ü m k ü n değildir. B u g ü n her İki koy tarafından ortak kullanılmakta Olan yeni m e zarlık ise Kocabağ mezarlığının d o ğ u s u n d a , K a r a b u run karayolunun yanmdadır.

2005 yılı envanter çalışmalarında Hisarcık. A m b a r s e ki v e Saip köylerinde s a p t a n a n mezar taşlan belge

l e n m i ş , birkaçı dışında mezar taşı kitabelerinin l a m a m ı y e r i n d e okunarak kaydedilmiş ve yaşlı k ö y s a kinleriyle görüşmeler yapılarak köylerdeki bazı aile

ler v e mezarlıkların yakın tarihi hakkında bilgi edinil

miştir. Mezar taşlarının b e l g e l e n m e s i n e yönelik alan çalışmalarında H . İ b r a h i m A l p a s l a n ve A h m e t K a r a - çöl g ö r e v almıştır. Çalışmalarımıza sağladıkları katkı

lar için K a r a b u r u n Yarımadası Y e r e l G ü n d e m 21

TUB*-K£Ü 5 / Z M Ö 119

(4)

SodBl EMlft/Ntfgim KİPEÜ

Sekreterliğine. K a r a b u r u n Belediye Başkanlığına V E Belediye Başkanı S e r d a r Y a s a ' y a . K a r a b u r u n Kay

makamlığına ve İlçe J a n d a r m a K o m u t a n l ı ğ ı n a ; Hi

sarcık köyündeki rehberlikleri için B e l e d i y e Meclisi üyesi Prof. Dr. Mustafa U n s a l ' a ve Mehrnef D a v g a - n a ' y a , A m b a r s e k i m u h t a r ı D u r m u ş T o p r a k ' a v e Saip köyü m u h t a r ı T u r h a n Karaoğlu'na teşekkür ederiz.

M E Z A R T A Ş I K İ T A B E M E T İ N L E R İ N E D A İ R D E Ğ E R L E N D İ R M E

Kitabeti mezar taşlarının yerleşmelere g ö r e kronolo

jik dağılımına bakıldığında bölgedeki dört köyde s a p t a n a n mezar taşlarının çoğunlukla 13. ve 19. yüz

yıllara ait oldukları g ö r ü l ü r (bkz. EK 4). Hisarcık. A m barseki ve S a i p mezarlıklarından geriye kalanlar ise ağırlıkla 19. yüzyıla aittir. Dolayısıyla e n v a n t e r i çıka

rılan mezgr taşlarının ancak 19. yüzyıla ilişkin genel bir d e ğ e r l e n d i r m e y e olanak tanıdığı söylenebilir.

Taşların bu z a m a n diliminde nispeten dengeli bir d a ğ ı l ı m göstermesi de yüzyıl içindeki d ö n ü ş ü m l e r i n s a p t a n m a s ı İçin bazı ipuçları verebilecektir.

K İ M L İ K BİLGİLERİ

Hisarcık köyünde belgelenen kitabeti 21 mezar Taşın

d a n üçü 18. yüzyıla, onaltısı 19. yüzyıla, ikisi ise 20.

yüzyıl başlarına aittir (bkz. E K 2, Çizelge 1). Bu taşlar içinde H 1225 (1810) tarihlilerin ç o ğ u n l u k t a o l d u ğ u dikkati çeker. Kere A h m e d o ğ l u Hacı M e h m e d . Hacı M e h m e d oğfu S ü l e y m a n . H a s a n kerîmesi Âişe ve Hasan o ğ l u M e h m e d bu yılda vefat e d e n kişilerdir.

Ayrıca Hacı M e h m e d ve oğlu S ü l e y m a n ' a ait mezar taşlarının y a n ı n d a tarih satırı henüz açığa çıkarıla

m a m ı ş 2. târih satırı kırılmış 1 şahide d a h a bulun¬

maktadır. Hacı M e h m e d ' İ n a i l e s i n e ait bu taşların d a diğerleriyle aynı tarihli oklukları ö n g ö r ü l e b i l i r . H

1225 (1810) yılındaki ö l ü m l e r bir salgın hastalığı y a d a loptu ö l ü m e yol açan başka bir afeli akla getir

mektedir. Biri dışında mezarların t ü m ü n ü n ayrı bir b ö l ü m d e v e bir a r a d a yer alması ise bu defin alanı

nın Hacı M e h m e d ailesiyle olan b a ğ ı n d a n çok salgın hastalık ( m u h t e m e l e n veba) nedeniyle tecrit e d i l m i ş olabileceğin i d ü ş ü n d ü r ü y o r .1

Bir köy y e r l e ş i m i n d e yeterli sayıda m e z a r taşı bulu

n a b i l d i ğ i n d e kimi ailelerin soyeğaçlannı çıkarmak y a d a akrabalık ilişkilerini k u r m a k m ü m k ü n olabilmek

ledir. Hisarctk'ta üç-dört kuşağı k a p s a y a n bir aile So

yağacı ancak Hacı M e h m e d ailesi İçin çıkabiliyor. Bu aileye ait mezar (aşlarında adı geçen kişiler şunlar

dır; Hacı İsmail o ğ l u A h m e d IH 1205). K a r a A h m e d o ğ l u Hacı M e h m e d (H 1225), Hacı M e h m e d oğlu Sü l e y m a n (H 1226). Hacı M e h m e d oğlu A h m e d ... v e Hacı M e h m e d o ğ l u A h m e d , Ayrıca Çullu k ö y ü n d e 1882-1892 yıllan arasında vefat ettiği anlaşılan Âişe H a n ı m , mezar taşı kitabesinde "Hisarcıkh Hacı Meh

m e d k e r î m e s i " olarak b e l i r t i l m i ş t i r . * Hacı Meh

m e d ' İ n her bakımdan ayrıcalıklı mezar taşı v e Çullu kitabesinde v u r g u l a n a n köy adı dikkate alınırsa, Hi-

sarcıklı Hacı M e h m e d ' i n farklı bir Hacı M e h m e d ola

bileceğini söylemek güç g ö r ü n ü y o r . Yukarıda belirti

len aile üyeleri arasına Âişe h a n ı m d a alındığında karşımıza şu soyağacı çıkmaktadır: Hacı Ismail I K a ra A h m e d I Hacı M e h m e d l kızı Aişe, oğlu Süley

m a n , oğlu A h m e d I A h m e d | o ğ l u . . . ? |

H 1225 (1310) tarihli mezar taşı Hacı M e h m e d ailesi nin taşlarıyla aynı defin alanında yer alan H a s a n ke

rîmesi A i ş e ' n i n bu siteyle bir ilişkisi b u l u n d u ğ u dü

şünülebilir. İsmail oğlu m e r h u m O s m a n ' ı n H 1239 [1322/1323) tarihli v e O s m a n o ğ l u İsmail A ğ a ' n m H 1260 (184-4) tarihti mezar taşlan, Ö m e r R e i s ' i n oğlu na ve eşine ait H 1234 (1867/1368) ve H 1239 (1872/1873) tarihli mezar taşları v e R e c e b o ğ l u A h -

m e d ' i n S ü l e y m a n ile Receb M e h m e d Ali oğlu A h - m e d ' i n H 1239 (1372/1873) v e H 1322 (1904/1905) ta rihlı mezar taşları Hacı M e h m e d ailesi dışında aile bağı kurulabilen diğer taş gruplarıdır. Hisarcıklı Hacı M e h m e d kızı Â i ş e ' n i n Çullu k ö y ü n d e k i şah idesi ise köyler arasındaki akrabalık ilişkilerinin varlığına işa

ret e d e n ö n e m l i örneklerden biridir.

Hisarcık kitabelerin d eki kimlik bilgileri Çullır kitabe

lerinde g ö r ü l d ü ğ ü kadar u n v a n çeşitliliği içermez (Ek 3. Çizelge 4 ) . E n sık rastlanan u n v a n " H a c ı " d ı r . H

1203 (1783/1789) tarihli Hacı Halil k e r i m e s i F a t m a ve H 1205 (1790/1791) tarihli Hacı İsmail oğlu A h m e d ' e ait kitabelere bakılarak Hacı Hadi ve Hacı İsmail'in 18. yüzyılın ikinci yarışında ö m ü r sürdükleri söylene

bilir. Hisarcık hacılarına işaret e d e n kaynaklar yalnız

ca mezar taşı kitabeleri değildir. Hisarcık c a m i s i n i yaptıran Â i ş s Hanım ın babası H 1200 (1786) tarihli inşa kitabesinde Hacı O s m a n olarak geçer; H 1178 (1764/1765) tarihli HisarcıkalTı çeşmesinin kitabesin

de adı geçen Hacı H a s a n ise ç e ş m e n i n banilerinden biridir. Sözü edilen dört bacı birbirlerinin yaşamına tanıklık etmiş g ö r ü n ü y o r . H 1225 (1310) yılında vefat eden Hacı M e h m e d ' İ n de bu kuşakla tanışık olması m u h t e m e l d i r . 18. yüzyılın ikinci yarısında ö m ü r sü

ren ve kitabelerde a d l a n geçen bu kadar hacı bulun

ması Hisarcık gibi küçük bir köy ve köylüleri İçin ö n e m l i bir varlık göstergesi olmalıdır. Hisarcıklı Hacı M e h m e d ' İ n mezar taşı. d ö n e m i n i n varlıktı bir şahsi

yetine ait o l d u ğ u n u yeterince göstermektedir. Mezar taşı kitabeleri hacı unvanıyla belirtilen diğer iki kişi

nin T9. yüzyılın ikinci yarısında yaşadığına (anıklık eder: Mezarları köy yerleşik alanının kuzeybatı ucun

d a b u l u n a n bu h a c ı l a r d a n Hacı H a l i l H 1302 (1884/1885) yılında vefat etmiştir, Hacı İbrahim Ağa ise H 1319 (1901/1902) yılında vefat e d e n Halil A ğ a ' n m babasıdır.

Hacı Ihrahim A ğ a ' n ı n dışında Ağa unvanına s a h i p diğer kişiler şunlardır: O s m a n oğlu İsmail Ağa (vefa

tı H 1260), Danacı M e h m e d Ağa ve Hacı İbrahim Ağa'nın oğlu Halil A ğ a . H 1295 (1378) yılında vefat e d a n Aişe H a n ı m ' ı n babası Danacı M e h m e d A ğ a ' n m , mezarı Çullu'da b u l u n a n Hedice H a n ı m ' m (vefatı H 1293) babası Danacı Mustafa Beğ ile bir a i -

120 TUBA-KCD 5/ZOCe

(5)

Karattutur: Yarımadası lizmul Mezar Tuşları Envanter 2005 W Çalışmaları Hisarcık. Ambarseki ve Saıp Köyleri

\o bağı olması beklenebilir. Mezar taşı kitabelerinde dikkati çeken bir diğer u n v a n da Reis'tir. Eşi Z e y n e b H a n ı m v e o ğ l u Halil'in şahidelerinde adı geçen Ö m e r R e i s ' i n denizcilikle bir ilişkisi olabilir. A n c a k reis unvanının Osmanlı kırsal t o p l u m u n d a yalnızca denizle ilgili görevliler için kullanılmadığı da bilin

mektedir. Muhtemelen çocuk yaşla ölen o ğ l u Ha

lil'in h e m e n y a n m a defnedilen Z e y n e b Hanım'ırı oğ

lundan d ö r t - b e ş y ı l s o n r a H 1239 (1872/1873) yılında vefat e l l i ğ i anlaşılıyor.

A m b a r s e k i köyünde belgelenen küabeli 12 mezar (aşından onu 19. yüzyıla, ikisi ise 20. yüzyıl başına aittir (bkz. EK 2. Çizelge 2 ) . Kitabelerde geçen K a r a a - li. Y e t i m v e Mercan gibi lâkapların köydeki kimi aile

lere ait lâkaplar o l d u ğ u köy sakinleriyle yapılan g ö r ü ş m e l e r l e doğrulanmıştır. K a r a lâkabına Çullu ve Hisarcık kitabelerinde de rastlanmaktadır. H 1285 11863/1869) tarihli mezar taşında adı geçen M e r c a n l a r ı n ilk üyesinin Girit'ten K a r a b u r u n ' a geldiği ve A m b a r s e k İ ' d e n evlendiği y o l u n d a bir rivayet vardır.

Öte y a n d a n Mercan (Mercanlı. Mercanluf c e m a a t i nin A y d ı n ve İzmir sancaklarına d a yerleşen konar- göçer Yörük cemaatlerinden o l d u ğ u biliniyor (Tür- kay 2 0 0 1 : 497). B u b a k ı m d a n K a r a b u r u n ' d a k i Mer

c a n l a r ı n bu Yörük c e m a a t i n i n üyesi olmaları çok m u h t e m e l d i r . Köy sakinleri A m b a r s e k i ' d e k i M e r c a n l a r ı n genellikle hayvancılık ve tarımla uğraştıklarını belirtmiştir. H 1299 (1881/1882) tarihli kitabede karşı

laştığımız Yaylalı Hüseyin o ğ l u Y e t i m M e h m e d adı.

K a r a b u r u n ' u n Y a y l a k ö y ü n d e n bir y a da birkaç aile

nin A m b a r s e k i ' y e gelip yerleştiğine işaret etmekle dir. Y e t i m l e r a s l e n K a r a b u r u n Yarımadasına yerleş

tirilen K a r a m a n Y ö r ü Metindendir. Y e t i m lâkaplı kişi adlarına Çullu köyünde de rastlanması, " Y e t i m l e r " in K a r a b u r u n ' u n değişik köylerine dağılarak yerleştik

lerini g ö s t e r i y o r . Kitabelerde yer alan dikkat çekici lâkaplardan biri de K o c a dır. H 1313 11900/1901) yı

lında vefat e d e n A h m e d ' i n babası K o c a M u s t a f a 19.

yüzyıl sonlarında köyün saygı g ö r e n yaşlılarından biri olmalıdır. Köyün eski sakinleri hakkında yapılan g ö r ü ş m e l e r d e K a r a Ali'nin K o c a Ali ve K o c a Kadir adlarında iki oğlu o l d u ğ u belirtilmiştir. Hacı Ali'nin mezar taşı kitabesinde Kocabıyık lâkabı d o ğ r u d a n baba adı y e r i n e kullanılmıştır. Çoğu 19. yüzyılın İkin

ci yarısına alt olan A m b a r s e k i kitabelerinde yalnızca Hacı ve Ağa unvanlarına rastlanmaktadır. H 1292

(1875)

yılında v e f a t e d e n Hacı A l l . H 1317 (1899/1900) tarihli kitabede M a h m u d A ğ a ' n ı n babası olarak belirtilir; H 129511878) tarihli kitabede ise öte

nin babası M e h m e d Ağa'dır.

Saıp k ö y ü n d e b u g ü n ortadan kalkmış olan Ağalar Mezarlığına git kitabeti 12 mezar taşı saptanmıştır (bkz. E K 2. Çizelge 3 ) .3 Bu taşlardan yalnızca biri in s i tu olarak c a m i n i n g ü n e y tarafındaki bir s e r v i n i n y a nında b u l u n m u ş t u r . Geçen yüzyılın ortalarındaki ca

mi onarımında çamurculuk y a p a n 80 yaşındaki bir k ö y l ü n ü n mezarlıktan çok sayıda mezar taşının sö

külerek d u v a r inşaatında kullanıldığım bildirmesi

mezarlığın yok o l u ş sürecine ilişkin ö n e m l i bir tanık

lık sayılmalıdır. Ç o ğ u n l u ğ u parça halinde o l a n şahE- delerin d ö r d ü n d e tarih, d ö r d ü n d e ise kimlik b ö l ü m ü eksiktir. B e l g e l e n e n mezar taşları çoğunlukla 19- yüzyıla ait olup 17., 18. ve 20. yüzyıllardan ancak bi

rer örnek g ü n ü m ü z e ulaşabilmiştir. Yazı biçimleri v e metin d ü z e n l e m e l e r i n e bakılarak tarihleri saptana

m a y a n dört kitabenin de 19. yüzyıla a h oldukları söy

lenebilir. C a m i n i n revak duvarına s a b i t l e n m i ş olan H 1015 (1607/1608) tarihli şahide y a r ı m a d a d a b u g ü n e kadar belgelenen en eski mezar taşıdır. Boyut, m a l zeme v e yazı üslubuyla d i ğ e r l e r i n d e n farktilaşan bu arkaik kitabe ve Çullu c a m i s i n i n H 1016 11607) tarih

li inşa kitabesi 16. yüzyıl tahrir defterlerinden s o n r a saptanabilen e n eski kayıtlar olmaktadır.

Kitabelerde g e ç e n Kâhya o ğ l u . Bostancı zade, Çavıış- zade ve I m a m o ğ l u lâkapları m e n s u p o l u n a n aileleri belirtmektedir (bkz. E K 3). B o s t a n cıza d ele de ait m e zar taşlarından H 1246 [1330/1331) tarihli olanı M u s tafa [Ağa] kerîmesi Âişe Kadın'a, tarih satırı eksik olan diğeri ise M e h m e d Ağa k e r i m e s i n e aittir. Kar

deş çocuklarının ş a bideleri arasındaki işçilik farkı dikkat çekicidir. H 1231 (1815/1816) tarihli kitabede

" K â h y a o ğ l u ehli H a v v a A n a " b i ç i m i n d e başka örne

ğine r a s t l a n m a y a n bir kimlik t a n ı m ı kullanılmıştır.

T a r i h satın eksik diğer bir kitabede lâkabı " d e d e "

olarak belirtilen Kocabaş, O s m a n l ı kayıtlarına g ö r e Bursa ve Balıkesir kazalarına y e r l e ş m i ş Yörükân T a ifesinden bir c e m a a t i n adıdır (Türkay 2 0 0 1 : 453). B u kitabedeki kimlik "Kocabaş Halîl Çavuşzâde M e h m e d Ağa m a h d u m u A b d ü l b â k i " b i ç i m i n d e d i r . T a r i h b o y u n c a göçer g r u p l a r ı n iskân e d i l d i ğ i K a r a b u r u n Yarımadasında Y ö r ü k ve T ü r k m e n c e m a a t l e r i n e ait y e r v e aile adlarına sıklıkla rastlanması. Kocabaş lâ

kabının da bir c e m a a t l e İlişkili o l m a ihtimalini güç

lendiriyor. B u kabulden hareketle bir kimlikte bir y a n d a n Kocabaş lâkabıyla bir Yörük c e m a a t i n e m e n subiyetin hatırlatılması, öte y a n d a n zâde v e m a h d u m gibi kente h a s deyimlerin kullanılması, kimlik ifadesini t o p l u m s a l d i n a m i z m i n iyi bir göstergesi haline getirmektedir. Kitabede k i m l i ğ i n dededen to

runa u z a n a n bir silsile içinde v e r i l m i ş o l m a s ı da ö n e m l i d i r . Ayrıca Kocabaş Halil'in çavuş olarak anıl

ması o n u n resmî bir g ö r e v i n i n b u l u n d u ğ u n a işaret e d e r .4 H 1138 (1725/1726) tarîhü kitabede adı geçen A h m e d bin Halil E f e n d i ise d ö n e m i n i n e ğ i t i m l i ve saygın kişilerinden biri olsa gerek.

Hisarcık. A m b a r s e k i v e S a i p kitabelerinde kullanılan kimlik kalıpları bir grade d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e benzer sonuçlara ulaşılmaktadır. Kimlik bilgisi kimi z a m a n

" A l i kızı G ü l s ü m " ve " İ s m a i l oğlu O s m a n " b i ç i m i n de o l d u ğ u gibi, kişilerin yalnızca adıyla v e r i l m e k l e birlikte, " K a r a A b m e d oğlu Hacı M e h m e d " . "Hacı M e h m e d oğlu S ü l e y m a n " V B "Yaylalı Hüseyin o ğ l u Y e t i m M e h m e d " örneklerinde o l d u ğ u gîbi ö l e n kişi

nin y a d a babasının u n v a n v e y a lakabıyla ifade edil

diği biçimler de yaygındır. B u r a d a kimlik bilgisinin ölen kişiyi aynı adlı kişilerden ayıracak b i ç i m ve ye-

•.21

(6)

5 « B T EM/R/Nrtgtin KlP£R

terlilikte ayrıntıya sahip olmasına dikkat edildiği açıktır. "Receb oğlu A h m e t l i n Süleyman" kalıbında

ki gibi ölen kişinin dedesinin adına yer verilmesi, ba

ba adının ayırt ediciliği yetersiz kaldığında başvuru

lan bir çözüm olmalıydı.

Kimlik bilgisinin ölenin mensup olduğu ailenin top

lumsal statüsünü vurgulayacak biçimde İfade edildi

ği örneklere de rastlanmaktadır. Toplumsal statü vurgusuyla birlikte kimlik satırı da uzamaya başlar.

"Bostancızâde Mustafa [Ağal kerîmesi Âişe Kadın"

(H 1246/ M 1830-1831) ve "Bosdancızâde Mehmed Ağa kerimesi..." biçimindeki kimlik ifadeleri ölenin yanı sıra Saip köyündeki varlıklı ve seçkin bir ailenin yerini de vurgulamaktadır. Kimlik künyelerinde be

lirtilen aile lâkabının aynı zamanda sarayla ilişkili bir göreve işaret ediyor olması bu bağlamda önemli bir referanstır.5 Toplumsal statünün ortaya konulduğu en çarpıcı ifade biçimi İse yine bir Saip kitabesinde karşımıza çıkıyor: "Kocabaş Halîl Çavuşzâde Meh

med Ağa mahdumu Abdülbâki". Değinilen örnekler

den üçünün de Saip köyünde görülmesi bir rastlan

tı olmamak gerekir.

M E Z A R T A Ş İ KİTABELERİNDE Y E R A L A N Y A K A R I Ş , D U A , D U A İ S T E M E

SÖZ V E K A L I P L A R I

Bölge köylerinde belgelenen kitabeler söz dizilişi, kullanılan kalıplar ve metin uzunlukları açısından ele alındığında kabaca iki yüzyıllık bîr dönüşüm sürecini izlemek mümkün görünüyor. Hisarcık ve Saip köyle

rinde 18. yüzyılın ilk yansına ait birer kitabe saptan

mıştır. Arapça "Kad mâte'l-merhüm" (Saip'de Mâ- t e l - m e r h u m ) kalıbıyla başlayan bu kitabeler aynı yüzyılın başlarına ak Çullu kitabelerini yinelemekte

dir. Bu arkaik kitabelerde ölüm yılının yanı sıra ay adı da belirtilir, ancak metnin başında Hüve-I-Bâkî türünden bir yakarış kalıbına ve metin sonunda dua isteme sözlerine yer verilmez. 13. yüzyılın son çeyre

ğine ait Hisarcık kitabelerinde "Ah min-el-mevt"

sözleriyle ölüme serzenişte bulunulur; bu kitabeler Çullu'daki çağdaşı kitabelerle hem kullanılan kalıp

lar, hem de söz dizilişi açısından benzerlik gösterir

ler. "Ah min-el-mevl" serzenişi Saip't e görüldüğü gibi 20. yüzyıl başlarına kadar kullanılmıştır. Bu ser

zeniş, ağıdı andıran neredeyse tek ifade biçimidir.

19. yüzyılın başından itibaren Hüve-I-Bâkî. Hüve-I- mu'în, Hüve-1-Hallâkû-l-Bâkî, Hûve-I-Hayy, El-Baki gibi yakarış sözleri kitabe metinlerinin başındaki yer

lerini almıştır. Yüzyılın ilk çeyreğinde Hüve-l-mu'în kalıbına Çullu, Hisarcık ve Aınbarseki'de sıklıkla yer verildiği gözlenir. Sonraki dönemlerde Hüve-I-Bâkî kalıbına daha sık rastlanmıştır.

Yakarış, hayırla anma (merhum ve/veya mağfur), kimlik, dua isteme ve tarih temel öğelerini (Laqueur 1997: 80-81) tümüyle içeren kitabe örnekleri 19, yüz

yılın ilk üç çeyreğinde görülmektedir. Yakarış sözü

nün başta yer alması dışında temel öğelerin dizilişi genel geçer bir kurala bağlı değildir, ancak metnin olabildiğince kısa tutulduğu kimi kitabelerde yakarış sözüne yer verilmediği dikkati çeker. Merhüm(e) sözcüğü de ya çok kısa metinlerde ya da tam tersine kimlik bölümünün uzadığı, manzum söyleyişlerin yer aldığı uzun metinlerde ortadan kalkmıştır.

Zaman içinde kitabe metinlerinin uzamasıyla mezar

•aşlarının gövde bölümünün yükseldiği ve genişledi

ği görülür. Metnin uzamasının nedenlerinden biri ölenin kimliğinin daha ayrıntılı verilmesi, diğeri ise ölenin geride kalan yakınlarına ya da Tanrıya sesle

nişini yansıtan sözlerin eklenmesidir. Edhem Eldem toplumun çoğunluğunu oluşturan mütevazı İnsanla

rın metni zenginleştirmek ve kişiselleştirmek için halk edebiyatına başvurduklarım belirtmektedir (El

dem 2003: 45). İstanbul'da 18. yüzyıldan itibaren yaygınlaşan bu anlayış Karaburun köylerinde 19.

yüzyılın ikinci yansmda görülmektedir.Hisarcık'ta H 1322 (1904/1995) tarihli bir kitabede rastladığımız

"ziyaretten muradım duadır / bugün bana ise yarın sanadır" dizeleri, Osmanlı coğrafyasında çok sık kar

şılaşılan anonim kalıplardan birisidir. 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren kitabelerde üç-dört dizelik şiirler de görülmeye başlar. Bunun İlk örneğine Hisarcık köyünde Kara Ahmed oğlu Hacı Mehmed'in H 1225 (1810) tarihli şahidesinde rastlanmıştır.0 Bu kitabe

deki dörtlüğün, daha sonraki manzum örneklerden farklı biçimde, daha çok kentlilerin tercihine uygun olarak dîvan edebiyatı ürünü oluşu dikkat çekmekle

dir. H 124& (1830/1831) tarihli Saip kitabesi He H 1276 [1359/1350) tarihli Çullu kitabesinde Arapça bir dua yer alır: "ilâhi eme rahmânr / recaî minke gufra

nı / velâ tehûz bi-isyanı / ve kemmil külle noksânî".7

Gelen ziyaretçiye doğrudan hitap etme yolunun, onun diline ve edebi zevkine uygun sözlerle olabile

ceği zamanla kabul gören bir anlayış haline gelmiş

tir. H 1239 (1872/1873) tarihli Hisarcık kitabesinde yer alan Türkçe manzum söyleyiş şöyledir: "Ziyaret eyleyen kabrime / Tilâvet eylesün Kur'an / okuyub ru

huma bahş e t / k i m rahmet eylesün Gufran". Ambar- seki'den Koca Mustafa oğlu A h m e d ' i n H 1318 (1900/1B01) tarihli kitabesinde de benzer dizelerle zi

yaretçiye seslenilir: " E y zâir sâhib-i s a h a / bir fatiha gel et edâ / etdim de cûrm ve hatâ / lütfuyla af-vire Hüdâ". Saip ve Ambarsekİ köylerinde saptanan 19.

yüzyıl sonlarına ait iki kitabede ise "Müyesser oldı bana şehâdet / ilâhi sen nasib eyle saadet / bulam ta ki resulünden şefâat", dizelerine rastlıyoruz. Bu dize

lerde ölen kişinin ağzından ziyaretçiden dua. Tanrı

dan da bağışlanma ve ebedi dünyada saadet isten

mektedir. İslam inanışına uygun olarak dünyanın geçiciliği ve ölümün ağırbaşlılıkla kabullen iEdiği söy

lenebilir. Varsa bir şikâyet, "cihâna doymadı cânım / ecel yakdı girîbânım" söyleyişinde olduğu gibi ölü

m ü n zamansızlığına dairdir.

122 TÜBA-KED 5/ZMG

(7)

Karaburun Yarımadası ilzmirl Mezar Taşlan Envanteri 2005 Yılı Çalışmaları: Hisarcık. Ambarsekı VB Sarp Köyleri

SONUÇ VE ÖNERÎLER

Ç u l l u , Hisarcık, A m b a r s e k İ ve S a i p ' t e belgelenen mezar taşları, ait oldukları köylerin y e r l e ş m e tarihine dair bazı ipuçları v e r m e l e r i n i n yanı sıra E g e coğraf

yasında yerleşmeler arasındaki ilişkilere de işaret eder. S a i p k ö y ü n d e bulunan çoğu kırık bir avuç ş a h i de sınırlı kimlik bilgileri aktarmanın ötesinde top

l u m s a l bir tanıklık için yetersiz k a l m a k t a d ı r B u n u n l a birlikle y a r ı m a d a y e r l e ş m e l e r i n d e b u g ü n e kadar r a s t l a n a n e n eski m e z a r taşının bu küçük dağarcık içinde y e r aldığını belirtmek gerekir. Öte y a n d a n , mezar taşlarının çeşitliliği, m e k a n a v e z a m a n a y a y ı lışları ve ü r e t i m biçimleri dikkate alınırsa. Hisarcık mezarlığının köyün İskân sürecine ilişkin ö n e m l i ipuçları sağladığı ve bu bakımdan çok geniş bir m e zarlık alanından g ü n ü m ü z e ulaşan az sayıdaki m e z a r taşının nitelikli ve anlamlı bir dağarcık o l u ş t u r d u ğ u söylenebilir.

K ita bel i m e z a r taşlarının yerleşmelere göre kronolo

jik dağılımına bakıldığında bölgedeki dört köyde s a p t a n a n m e z a r taşlarının çoğunlukla 13. ve 19. yüz

yıllara ait oldukları g ö r ü l m e k t e d i r . Hisarcık, A m b a r sekİ v e S a i p mezarlıklarında b u l u n a n l a r ise ağırlıkla

19. yüzyıla aittir. Dolayısıyla envanteri çıkarılan me

zar taşlarının ancak 19. yüzyıla ilişkin genel bir de

ğ e r l e n d i r m e y e olanak tanıdığı söylenebilir. Kitabeler yoluyla köylerdeki kimi aileler hakkında bilgiler, kır

sal y a ş a m d a k i t o p l u m s a l statüler ve s t a t ü n ü n ifade biçimleri s a p t a na b i l m i ş i ir. Mezar taşları bir y a n d a n bölgedeki taş ü r e t i m b i ç i m l e r i n i d e ğ e r l e n d i r m e y e olanak tanırken, bir y a n d a n d a bu kırsal coğrafyaya yayılan ve kimi z a m a n yerli u n s u r l a r l a zenginleşen b e z e m e dağarcığını sergiler. S a i p k ö y ü mezarlığın

dan geriye kalan H 1310 11892/1893) tarihli şahide parçası, mezar taşlarında pek r a s t l a n m a y a n zeytin dalı tasviriyle K a r a b u r u n Yarımadasının kültür tari

hinde özel bir yer edinmektedir.

2006 yılı çalışmalarıyla y a r ı m a d a n ı n m e z a r taşlan envanterinin t a m a m l a n m a s ı hedeflenmiştir. Kitabe

lerin toplu olarak d e ğ e r l e n d i r i l m e s i kırsal yerleşme

ler tarihine yönelik d a h a kapsayıcı sonuçlara ulaş

mamızı sağlayacaktır, i»

N O T L A R

1. Fanzac, vebanın yayılma sikluslaıından biri olarak 22 yıl süren 1791-1811 dönemini göstermekle beraber, 1806'dan 181 Ye kadar vebanın yayılmasında çok be

lirgin bir gerileme gözlendiğini belirtir, Daniel Pan- zac, Osmanlı İmparatorluğunda Veba (1700-1850).

çev. Serap Yılmaz, İstanbul 1997: 103 104, 267-268.

2. Çullu köyü mezar taşlarıyla ilgili referanslar için bkz.

Sedat Emir ve NHgün Kiper. "Karaburun Yarımadası [İzmir) Mezar Taşları Envanteri 2004 Yılı Çalışmaları:

Çullu Köyü", TÜBA-KED 4 42006): 187-201.

3. Tarih salın eksik olan bir kitabe parçası, üzerindeki boya tabakası nedeniyle ok una maçlığından envanter listesine alınmamıştır.

4. Çavuşluk ve çavuşbaşılık hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Mehmet Zeki Pakalm. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, İstanbul. 1983: 332-339.

5- Bostancılık ve bostancıbaşılık hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Pakalm, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terim

leri Sözlüğü I, 239-240,

6. Kitabenin transkripsiyonunda^ katkısı için Abdullah Sivridağ'a teşekkür ederiz. Aynı şiirin kullanıldığı H 1289 41871) tarihli bir diğer kitabe için bkz. Ali Yar

dım, Alanya Kitabeleri. İstanbul, 2002: 252.

7. Bu dörtlüğün kullanıldığı H 1320 (1902/1903) tarihli bir diğer kitabe ve metnin Türkçesi için bkz. Yardım 2002: 254.

KAYNAKÇA

ELDE M. Edhartı

2003 "Osmanlı Mezar Taşlarında Gelenek ve Modern

lik. Değişen Ölüm". Toplumsal Tarih 110: 42-51.

EMİR, Sedat ve Nilgün KİPER

2OO5|2O07| "Karaburun Yarımadası (İzmir) Mezar Taşları Envanteri 2004 Yılı Çalışmaları: Çullu Köyü".

TÜBA-KED 4: 187-201 L A G U E U R Hans-Peter

1997 Hüve'İ-Baki: İstanbul'da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, çev. Selahattın Dilıdûzgün. (Tarih Vakfı Y u n Yayınlan 46) İstanbul: Tarih Vakti.

PAKAUN. Mehmet Zeki

1983 Osmanlı Tşnh Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü). İs

tanbul.

PANZAC, Daniel

1997 Osmanlı imparatorluğunda Veba 1)700-1850) çev. Serap Yılm&z. (Tarih Vakfı Yurt Yayınlan 51).

İstanbul: Tarih Vakfı.

TÜR KAY. Cevdet

2ÛD1 Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İm

paratorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemasflar. is

tanbul: İşaret Yayınları.

YARDIM. Ali

2003 Alanya Kitabeleri- İstanbul: İstanbul Fetih Cemiye

ti Yayınlan.

TUBA-fED S / 2 M B 1 23

(8)

Sea*I EMIR/Nıl&in KtPEft

E K 1 : K A R A B U R U N Y A R I M A D A S I (İZMİR) M E Z A R T A Ş L A R I E N V A N T E R LİSTESİ 2 0 0 5

E M n . ı ı ı l - t nn B m W In 1 llrP n v n

Tarih Hicri

P 1X1 1 * PlrP Pp

Kimlik bilnileri Mezar [aşı künyesi"

K16M231

IX 4 ^ I fll H Klfc M? 3?

U S

1203 HlCı KjM kerimesi Fatma

I I • h m â X L -ı

HIS/ME-174WH Hll^Mt-1 ru/c3 Y

. . i n . i J j - • - ı j u ı Xı 4

K16W33

Kit M? 34 ı ö t Hlcı lım«ıl o$\ı Ahmad Mthmad km e

HIS/ME-I7WB1-Y

• • İ r * XL i r • r w . 4 n

••IS f,'[ 1803 i-.- , Kit. M? 35

Kit. M 235

1225 TSG'

Kırı Ahmad oğlu H i d Mehmet! ^{, ,1-1} . , __— _ j - j —

Hl£/ME-181Qa-y HlS/ME-TSGül-y K16M237

Ml. Mr' -K

TSG T S E "

ıı..ı MahmecE oğlu Ahmed Hâct M âh mod oğlu Ahmgd

d r i l l j L J B —• aTL — —

HlS/MF-TSGQ2-y HlS/ME-TSEOl-p

Kit M233 1225 Hid M oh mud oğlu Sû toyman HlS/ME-ISlOb-y

K16.M240 1225 Hasan kanması Aıga ^{l i f}¹ ı ı f i • 1 A

HlS/ME-181tic-y

K16.M2.41 1225 Hatan oğlu Mafimed d r i l l XL J4- 4 A4 A -I

HlS/ME-18'Üd-y

Kit. M 242 1238 1 L X I ft

İsmail oğlu Um un 14 \C Hi J C 1*ftfti"ft^

HIS/Mt-lBZZ 23-y

K U M ? 43 12S0 Osman oğlı İsmail Ağa Hfö/ME-1844-y

KUM? 44 Kit M? 45 K16M2 46

1284 Omu flt'u oğfı HaEil H4SAC-1W7M-V

KUM? 44 Kit M? 45

K16M2 46 1239 1259

umar R ı l ı l a v ı m Zeyneb Hanım

fieceb ofliı Ahmed'n S û t e V H HIS/ME-ltWOtev

K1GM2 47 1290 Mıhmtd km Taımı KİS/ME U73 7J V

K16M24G 1295 Danııı Mahmad Ag» mn kerimesi Aı«e Himm HIS/ME 1878 y

K16M2 49 Kil. W 5(1 KlB.M2.G1 KIT.Mİ.62 K17 M2.53 K17.M2 54 K17M255

I3D2 1319

Haıın oğlu Hlcı Hail

HAcı 1 brAhum Ağa'mn ağlı HaJil Ağa HİS/YA-1901/02 v K16M2 49

Kil. W 5(1 KlB.M2.G1 KIT.Mİ.62 K17 M2.53 K17.M2 54 K17M255

1322 1235 1247

Heceb Mohmed Alı ağlı Ahmed All kipQaliam

Mııııl.11 oğlu Ah

HlS/YA-lTOi/05-y AMB/HD-iBl9/2Q-y

J 1 1 n n 1 n -fa A A 4 I A A

AMB/HD-1031/32

.h 1 1 F1 1 1 1 rs -fa A A 4 I A A

K16M2 49 Kil. W 5(1 KlB.M2.G1 KIT.Mİ.62 K17 M2.53 K17.M2 54

K17M255 12TB

I2B5

Himmet < oğlı Mehmed Mercan ağlı Vusul

AMB/HD-ietıl/62-y J 1 1 F1 1 1 1 n fa Xi • • I A A

AMB?HLl-l868/G9-y K U M ? 56

Kİ? M? 5?

1292 1292

Mıhmudoğlı ravcısı Arşe

•B X BL I I • L •"

Kocıbıyık ağlı Hac ı Ah

• B i n , • a j - • i n r . : : • ! . ' ' . x • PIT i i r ^ flirL

AMB ME 1375C , K17M258

K1TM2W

1233

1235 Mehmed Ağa nm mıhdümu

AMB/ME187B p AYB;ME-187Sy

Kİ? M?tO ı â s Yaylalı ' W V n Oğk Yet m Mehmed AMG/ME-1881 fS2-y

K17M2 6I 13CİJ Katı-Ah Mthmad'm kerimesi AMB/HD 1882/83 y

KI7.MZ.t2 1317 Hlcı Alı Oğlı Mahmut] Ağı A MB/ME-1899/1900

Kİ 1 M? 53 1318 Koca Muştala ağlı Ahmad i fa j n i i 1 r - ___ ._ _

AMB/ME-19D0:D1

KI7M264 1D1G 1 .umun A bınh Ibrihım SAI/ME-1607/OB

K17M265 KI7M7M

1138 1231

Ah mod b|n Hain Flaneli Kâhyaofllu ahll Havva Ana

SAl/ME-1725/26 SAl/ME-18l5/t6-p KIT M '67

• a I s ı l l l h ı * i

K17.M2H KI7M269

l?Jt 1246 1272

BmEancı/ide Muştala Ağa kerimesi Aıja Kadın SAl/ME-1830,'3lii SAl/ME-i830/3Jb-P

SAl/ME tB55/5B p

KI7M2 70 1310 SAl/ME I&32-93-P

K17M2 71 KIT M? 12

1320

TSE Kor abas H i B Çavvfzide Mehmed Ağ* S At ME i 907 33 .:

SAl/ME-TSEfll-y/p mıhdümu Abdülbiki Kİ T M2 73

K İ / M ? U

- m TSE

Bosdantuide Mehmed Ağı kerîmesi Imımoğlu Mehmed'm kerimesi Hadrca Hinim

SAL ME TSED2 p SAl/ME TSED3 p

' M « ı r t*9> künyvierırıde Kullanılırı kıuhmalır L U L . Çullu köyü. HIS. Hruıcık koyu. AMBr AmUrteki m y , SAI, Slip koyu; H A camihirfreti. HO. camı hazffranın di|indi [h«i"rer« v.' •• *. •• -.-• -• J.•; DM, Doğu Mezarlığı. HM. Bin MezidiQi. ME. n v ı r l ı k . YA.

koy yerleşik alanı; y. m snu Inrgun vprmc» o<an| «erilde, p. parça olarak bulunan «ahide: TSE. lanh «atın ektik ıHfin kuaba. TSC.

iarıh ı ı tır» oomuk oton kitabe

(9)

Yanmada* flzmıti Mezar Taşları Envanteri 2005 Yılı Çalışma/an Hisarcık. Amöarseh ve Sap Koyten

E K 2 : K A R A B U R U N Y A R I M A D A S I M E Z A R T A Ş I KİTABELERİ: T R A N S K R İ P S İ Y O N L A R

Çizelge 1 : HİSARCIK K Ö Y Ü M E Z A R T A Ş I KİTABELERİ: ( K A Y N A K LİSTE),