TEKNOFEST HAVACILIK, UZAY VE TEKNOLOJİ FESTİVALİ BİYOTEKNOLOJİ İNOVASYON YARIŞMASI PROJE DETAY RAPORU FİKİR KATEGORİSİ

(1)

TEKNOFEST

HAVACILIK, UZAY VE TEKNOLOJİ FESTİVALİ

BİYOTEKNOLOJİ İNOVASYON YARIŞMASI PROJE DETAY RAPORU

FİKİR KATEGORİSİ

PROJE ADI: Topikal Flor Uygulamalarına Alternatif Atık Maddelerden Diş Koruma Jeli

TAKIM ADI: NUPABİLTEAM-12283 TAKIM ID: T3-12283-156

DANIŞMAN ADI: İlkay AKGÜRBÜZ

(2)

İçindekiler

1. Proje Özeti (Proje Tanımı)

Hidroksiapatit (HAp), kimyasal benzerlikleri nedeni ile herhangi bir yan etkisi olmaksızın, sağlıklı kemik dokusuyla aktif bağlanma yeteneğine bağlı olarak kemik ve diş implantlarının hazırlanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Literatür incelendiğinde, İn vitro mine remineralizasyon çalışmaları n-HAp’in dinamik pH döngüsünde başlangıç mine çürük lezyonlarında iyi bir remineralizasyon potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir.

Bu bağlamda bu çalışmada levrek balığı (Dicentrarchus labrax) pullarından hidroksiapatit ve jelatin elde edilmesi, oluşturulan hidroksiapatit ile jelatin maddelerini nişasta ile jelleştirilerek florür uygulaması yerine diş çürükleri için koruyucu olarak kullanılabilecek bir topikal diş uygulama jeli yapımı amaçlanmıştır.

Balık pullarından ekstrakte yöntemi ile elde edilen hidroksiapatit fazlarının ve kristal özelliklerinin belirlenmesi amacıyla XRD analizleri yapılmıştır. XRD analizinde tüm veriler, balık pulundan elde edilen HAp ait karakteristik XRD spektrumları birbirlerine oldukça yakın çıkmıştır.

Bu durum; levrek balığı (Dicentrarchus labrax) pullarının içeriğinde hidroksiapatit bulunduğunun ve yapısal olarak düzenli kristallikte olduğunu göstermiştir. Ayrıca yine balık pulundan askıda katı madde düzeneği yöntemi ile jelatin elde edilmiştir. Elde edilen hidroksiapatit ve jelatin nişastayla jelleştirilmiştir.

Türk ailelerinin eğitim seviyesinin artması ile florlu diş macunları ve topikal flor uygulamalarına karşı olumsuz tutumlarının olduğu literatür taramasında gözlenmiştir. Bu bağlamda flor uygulamalarına alternatif atık maddelerden diş koruma jeli yapılmıştır.

Türkiye’de; 2002 yılından 2012 yılına kadar balık pulundan kaynaklanan atık miktarı 186,515.6 tondan 212,938.7 tona çıkmıştır. Her yıl büyük miktarlarda balık pulu atığı oluşmakta ve herhangi bir değerlendirme alanı bulunmaması nedeniyle çevre kirliliği yaratmaktadır. Bu nedenle, balık pulundan elde edilen hidroksiapatit ve jelatinin diş koruma jeli olarak kullanılması bir atığın değerlendirilme alanının oluşturulması açısından ve sıfır atık kapsamında oldukça önem taşımaktadır.

2. Problem/Sorun:

Flor (F), yüksek elektronegatifliğe sahip reaktif bir gazdır ve bu sebeple doğada serbest halde bulunmamakta, bileşikler oluşturarak flor tuzları (floridler) şeklinde bulunmaktadır (Küçükeşme ve Sönmez, 2008). İnsan metabolizması için gerekli eser elementlerden biri olan florun, çocuk ve erişkinlerdeki çürük önleyici etkinliği kanıtlanmıştır (Lam ve Chu, 2011 ,Diamenti ve ark., 2011). Florun, özellikle çürükten korunma açısından dişlerin sürme öncesi ve sürme sonrası döneminde diş dokusuna ve plak oluşumuna çok önemli etkileri mevcuttur (Buzala,2011). Mine gelişimi sırasında florun dozu, alım zamanı ve süresine bağlı olarak fazla miktarda alınması florozise sebep olmaktadır (Büchel, 2011).

Diş çürükleri, diş sert yüzeyinde mineral kaybına (demineralizasyon) yol açan ve çocuklarda sıklıkla görülen multifaktöriyel bir hastalıktır. Floridler ise remineralizasyon sürecinde önemli bir rol oynamakta ve diş çürüğünün meydana gelmesini önlemektedir. Flor sistemik ve topikal olarak iki şekilde uygulanmaktadır. Fakat yapılan çalışmalar topikal uygulamaların çürüğü önlemede daha etkili olduğunu göstermiştir(Akgün Ve ark., 2012)

Günümüzde flor uygulamalarının insan sağlığına olumsuz etkilerinin olup olmadığı halen araştırma konusudur(Kim ve ark., 2011)Türk ailelerinin eğitim seviyesinin artması ile florlu diş macunları ve topikal flor uygulamalarına karşı olumsuz tutumlarının olduğu gözlenmiştir.(Ak ve ark., 2018)

Son dönem yapılan çalışmalar, florlu diş macunları ve topikal flor uygulamalarına karşı önyargılı bir tutumun oluştuğunu rapor etmektedir. Topikal flor uygulamalarını reddeden anne ve babalar giderek artış göstermekte ve bu da önemli bir halk sağlığı problemi haline gelmektedir(Ak ve ark.,2018).

(3)

3. Çözüm

İn vitro mine remineralizasyon çalışmaları n-HAp’in dinamik pH döngüsünde başlangıç mine çürük lezyonlarında iyi bir remineralizasyon potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir.

Materyalin in-vivo uygulamasında optimal koşulların belirlenmesi açısından bu konuda yapılacak çok sayıda araştırmaya gereksinim vardır. Biyomimetrik özellikte olan n-HAp gelecekte mine remineralizasyonunda yaygın kullanım alanı bulabilecek ve diğer remineralizasyon ajanlarına alternatif olabilecek yeni bir materyal olarak değerlendirilmektedir (Görken ve ark., 2013).

Hidroksiapatit (HAp) (Ca10(PO4)6(OH)2), kimyasal benzerlikleri nedeni ile herhangi bir yan etkisi olmaksızın, sağlıklı kemik dokusuyla aktif bağlanma yeteneğine bağlı olarak kemik ve diş implantlarının hazırlanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Biyouyumluluk HAp‘in yapı ve yüzey özelliklerine göre belirlenir. Hidroksiapatit yüzeyi üzerindeki çok sayıda OH grubu, onu oldukça hidrofil malzeme yapar (Holst ve Cooper, 2010).

Türkiye göz önüne alındığında; 2002 yılından 2012 yılına kadar balık ürünleri tüketimi 466,289.0 tondan 532,346.7 tona artmış ve bu tüketimin içinde balık pulundan kaynaklanan atık miktarı ise 186,515.6 tondan 212,938.7 tona çıkmıştır. 2012 yılında yapılan istatistiklere göre;

dünyada 1 yılda tüketilen balık ürünleri miktarı 140,700,000 ton’dur. Bu tüketim miktarları göz önüne alındığında her yıl büyük miktarlarda balık pulu atığı oluşmakta ve herhangi bir değerlendirme alanı bulunmaması nedeniyle çevre kirliliği yaratmaktadır(Uzunoğlu, 2014).

Bu çalışmada bir balık işleme endüstrisi atığı olan levrek balığı (Dicentrarchus labrax) pullarından hidroksiapatit (HAp) ve jelatin elde edilmesi amaçlanmış, oluşturulan hidroksiapatit ile jelatin maddelerini nişasta ile jelleştirilerek florür uygulamasına alternatif diş çürükleri için koruyucu olarak kullanılabilecek bir topikal diş uygulama jeli yapımı amaçlanmıştır.

4. Yöntem

Levrek balığı pulları Kahramanmaraş balık halinden alınmıştır. Akdeniz den doğal yollarla yakalanan levrek balıklarının pulları kullanılmıştır. Deney için kullanılan diğer malzemeler Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi yerleşkesinde bulunan ÜSKİM laboratuvarlarından kullanılmıştır.

Çalışmada atık olan levrek balığı (Dicentrarchus labrax) pullarından ekstrakte yöntemi ile hidroksiapatit (HAp) elde edilmesi, askıda katı madde yöntemi ile jelatin elde edilmesi sırası ile yapılmış, oluşturulan hidroksiapatit ile jelatin maddelerini nişasta ile jelleştirilmiştir.

4.1. Levrek Balığı Pullarından Hidroksiapatit (Hap) Eldesi

Levrek balığı pullarından(Şekil 1) ekstrakte yöntemi ile hidroksiapatit elde edilmesi için iş akım çizelgesi şu şekilde gerçekleştirilmiştir.

1. Hidroksiapatit elde edilmesi için öncelikle çeşme suyuyla yıkanmış(şekil 2) 50g balık puluna( şekil 3) 50mL 0,1M HCl ilave edilerek manyetik karıştırıcıda oda sıcaklığında 15 dakika boyunca karıştırılmıştır(şekil 4).

2. Karıştırma işlemi bittikten sonra saf su ile yıkama işlemi gerçekleştirilmiş(şekil 5) ve

%5‘lik NaOH çözeltisi ile 70 ⁰C sıcaklıkta 3 saat boyunca karışmaya bırakılmıştır.

3. 3 saatin sonunda oluşan çökelek saf su ile birkaç defa yıkanarak etüvde 60 ⁰C sıcaklıkta kurutulmuştur.

4. Edilen maddeye %50‘lik NaOH çözeltisi ilave edilerek 100 ⁰C derecede 1 saat boyunca manyetik karıştırıcıda karışmaya bırakılmıştır.

5. Oluşan çözelti nötr olana kadar saf su ile yıkanmıştır.

(4)

6. Nötr hale gelen çözelti etüvde kurutulmuş ve elde dilen hidroksiapatit( şekil 6) +4 ⁰C‗de muhafaza edilerek deneyler için kullanılmıştır.

Şekil 1. Balık Pulu Şekil 2. Balık Pulunun Yıkanması

Şekil 3. Hassas terazi Şekil 4. Manyetik Karıştırıcı

Şekil 5. Yıkama işlemi Şekil 6. Balık Pulundan elde edilen Hidroksiapatit

4.2. Levrek Balığı Pullarından Jelatin Eldesi

Jelatin eldesi Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği laboratuarlarında ve Üskim-teknokent Çevre laboratuarlarında yapılmıştır

Jelatin üretiminde, hayvansal dokular, asit ya da alkali çözeltilerle muamele edildiği için, kollajenin yapısındaki H bağları ve çapraz bağlar kısmen yıkıma uğramakta ve moleküller de parçalanabilmektedir. Uzun amino asit zincirleri parçalanarak daha kısalaşırken aralarındaki bağlar da zayıflamakta, su molekülleri kolayca fibrillerin arasına girebilmektedir. Böylece, ılık suda bile çözünebilen yeni bir yapı meydana gelmekte, ortaya çıkan bu çözünür yapıya da jelatin adı verilmektedir (Yetim, 2011).

Balık pulundan jelatin eldesi ise 7 farklı aşamada aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir.

 100 gr balık pulu saf suda yıkanarak temizlenmiştir.100 gr olarak alınan balık pulu 200 ml bazçözeltisi (0,5 gr NaOH + 250 ml su) ile karıştırılmıştır. Deri, kemik gibi kollajence

(5)

zengin hammaddeler, asit veya baz ile muamele edildiğinde, kollajenin yapısında bulunan kovalent olmayan bağlar parçalanır ve proteinler hidrolize olur. Bu da kollajen molekülünün yeterli düzeyde su alarak şişmesine ve böylelikle çözünürlüğünün artmasına yol açmaktadır(Yetim,2011).

 Temizlenen balık pulları 2 saat boyunca manyetik karıştırıcıda karıştırılmıştır. Bunun sebebi ise içerisindeki çözeltiyle balık pulunun daha iyi etkileşime girmesi sağlanmaya çalışılmıştır(şekil 7).

 Manyetik karıştırıcıdan alınan karışım saf su ile yıkanarak yabancı olan proteinler, kalıntılar uzaklaştırılmıştır ve 90 derecede 3 saat bekletilmiştir.

 Karışım için AKM (Askıda Katı Madde) düzeneği kurulmuştur.

 Karışım içerisindeki balık pulları (katı madde) ayrıştırılmıştır.

 Rotary evaporator adlı buharlaştırıcı makine kullanılarak 55 derecede bekletilmiş, karışımın içerisindeki su buharlaştırılarak jelatin sıvısı elde edilmiştir.

 Jelatin sıvısı daha sonra etüvde kurutularak toz haline getirilmiştir(şekil 8).

Şekil 7. Balık Pulu Şekil 8. Balık Pulundan elde edilen Jelatin

4.3. Balık Pullarından elde edilen Hidrokisapatit ve jelatinden kompozit jel yapımı Balık pulundan exrakte yöntemi ile hirdoksiapatit elde edildikten sonra yine balık pulundan jelatin elde edilmiş ve bu iki maddeden jel yapımı için 5 farklı aşamada aşağıdaki şekilde gerçekleştirilmiştir.

1. %10 kütle/hacim (m/v) olacak şekilde jelatin çözeltisi 40 ⁰C de ultra saf su kullanılarak hazırlanmıştır.

2. Hazırlanan çözelti 30 dakika boyunca ısıtıcılı manyetik karıştırıcıda 240 dev/dk hızda karıştırılmıştır.

3. Elde edilen jelatin çözeltisinin üzerine belirli miktarda hidroksiapatit (Hap) eklenmiştir. 30 dakika boyunca karışım 40 ⁰C de 240 dev/dak hızda karıştırılmıştır.

4. Karışımdan iki ayrı kaba 100’er mL alınarak üzerine 2,5 mL ve 5 mL bugday nişastası (%25 m/v) eklenmiş ve çapraz bağlanmanın homojen olması için çalkalanmıştır (şekil 9).

5. Çapraz bağlanmanın tamamlanması 24 saat boyunca oda sıcaklığında bekletilmiştir (şekil 10).

(6)

Şekil 9. Jel Oluşum aşamaları

Şekil 10. Balık Pulu Jelatini ve hidrokisapatitden jel oluşumu

4.5. Bulgular

4.5.1. XRD Analizleri

Balık pullarının fazlarının ve kristal özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yapılan XRD analizlerine ait grafik Şekil 11’de verilmiştir. XRD analizinde tüm veriler 2θ değerinin 10 - 90o aralığında toplanmıştır ancak kullanılan HAp, karakteristik pikleri 2θ değerinin 20 - 60o aralığında elde edilmiştir. HAp için en yüksek karakteristik pik 211 düzlemini temsil eden 2θ değerinin 33.987o değerinde elde edilmiştir. Ayrıca, HAp ait karakteristik XRD spektrumları birbirlerine oldukça yakındır, bu durum; levrek balığı (Dicentrarchus labrax) pullarının içeriğinde hidroksiapatit olduğunun diğer bir göstergesidir. Şekil 16’dan görüldüğü üzere, HAp’e ait karakteristik XRD pikleri geniştir, bu durum; kullanılan HAp’e göre yapısal olarak daha düzenli kristallikte olduğunu ispatlamaktadır (Mondal ve ark., 2012).

Şekil 11. Levrek balığı (Dicentrarchus labrax) pullarından elde edilen hidroksiapatit (FHAp)’in XRD spektrumları

4.5.2. XRD Kırınım Deseni

Yaklaşık olarak (2θ = 28° ve 32° de FHAp pikleri ( Demirtaş; 2015) ve yaklaşık 2θ (38°, 40° ve 68) Aralığında FHAp pikleri görülmektedir (Swain; 2017). Bu pikler literatürle karşılaştırıldığında uygunluk göstermiştir( şekil 12).

Position [°2Theta] (Copper (Cu))

20 30 40 50 60 70 80

Counts

0 20 40 60 80

hidroksiapatit xrd

(7)

Şekil 12. Levrek balığı (Dicentrarchus labrax) pullarından elde edilen hidroksiapatit (FHAp)’in XRD kırılım deseni

4.5.3. Sem Analizleri

Yüzey özelliklerinin incelenmesi amacıyla Uzunoğlu’nun 2014’ de yaptığı SEM analizlerine göre Levrek balığı (Dicentrarchus labrax) pulundan ekstrakte edilmiş hidroksiapatit (FHAp)’in Şekil 13’de sunulmuştur.

Şekil 13. Levrek balığı (Dicentrarchus labrax) pullarından elde edilen hidroksiapatit (FHAp)’in SEM görüntüleri

4.5.4. Hidrokispatatit ve jelatinden jel yapımı sonuçları

Balık pulundan hidrokispatatit elde edildikten sonra balık pulu jelatini karıştırılmış, jelleşmesi için iki farklı ölçüde nişasta çözeltisi eklenmiştir. Oda sıcaklığında 24 saat bekletildikten sonra jelleşme kıvamlarına bakılmıştır. 5 ml nişasta çözeltisi koyduğumuz karışımın 2,5 ml ye göre daha iyi jelleştiği görülmüştür.

5. Yenilikçi (İnovatif) Yönü

Hidrokisapatit kemikte bulunan doğal hidroksiapatit ile olan tane boyutlarının benzerliğinden dolayı medikal uygulamalarda oldukça büyük öneme sahiptir.

Hidroksipatit, diş hekimliği ve ortopedide diş ve kemik dolgu malzemesi ve yaması olarak kullanılan, yüksek biyo uyumluluğa sahip seramik malzemesidir. Hidroksiapatit partikülleri diş minesindeki apatit kristalleriyle morfolojik ve yapısal olarak benzerlik göstermektedir. Son zamanlarda yapılan araştırmalarda nano hidroksiapatitin mine çürük lezyonlarını remineralize edici etkisi olduğu ortaya konmuştur.

Yapılan XRD analizlerinde atık olan balık pullarından elde edilen hidrokisapatite ait karakteristik XRD pikleri geniştir, bu durum; elde edilen hidrokisapatitin düzenli kristallikte

0,00 50,00 100,00 150,00

10 30 50 70

Intensty

2

XRD KIRINIM DESENİ

(8)

olduğunu göstermektedir.

Bu bağlamda, bu çalışmada levrek balığı (Dicentrarchus labrax) pullarından ekstrakte yöntemi ile hidroksiapatit ve askıda katı madde yöntemi ile jelatin elde edilmiş, oluşturulan hidroksiapatit ile jelatin maddelerini nişasta ile jelleştirilerek florür uygulamasına alternatif, diş çürükleri için koruyucu olarak kullanılabilecek bir topikal diş uygulama jeli yapılmıştır.

Balık tüketiminin dolayısıyla balık pulu atıklarının oldukça bol olduğu ve endüstriyel açıdan gelişmiş, Akdeniz’e kıyısı bulunan ülkemizde böyle bir çalışmanın yapılması, bir balık işleme endüstrisi atığı olan balık pullarının değerlendirilmesi bakımından oldukça önemlidir.

6. Uygulanabilirlik

Balık pulundan elde edilen HAp-JEL diş jeli uygulamalarında kullanılabileceği öngörülmektedir. In vivo çalışmalar ile bunun doğrulanması sağlanabilir. Farklı nişasta konsantrasyonları ve çapraz bağlama ajanları ile çalışılabilir.

Floridler remineralizasyon sürecinde önemli bir rol oynamakta ve diş çürüğünün meydana gelmesini önlemektedir. Fakat son dönem yapılan çalışmalar, florlu diş macunları ve topikal flor uygulamalarına karşı önyargılı bir tutumun oluştuğunu rapor etmektedir (Ak ve ark.,2018). Bu çalışmada balık pulundan elde edilen hidroksiapatit içeren diş koruma jelinin remineralizasyon üzerine etkileri detaylı olarak incelenmesini önermekteyiz. Ayrıca atık olan balık pullarının hem hidroksiapatit hem de jelatin içermesi, bu konuda daha çok bilimsel araştırma yapılabilir olduğunu göstermektedir.

7. Proje Fikrinin Hedef Kitlesi (Kullanıcılar):

Topikal Flor uygulamalarına alternatif olarak koruyucu olacağı için herkes tarafından kolayca uygulanabilir.

8. Proje Ekibi Takım Lideri:

Adı Soyadı Projedeki Görevi Okul Projeyle veya

problemle ilgili tecrübesi Faruk Reha DÖNER Takım lideri, diş jeli ile

ilgili literatür taraması, Deney yapımı

Nuri Pakdil Bilim ve Sanat Merkezi

Problemle ilgili bilgi sahibi, Diş Hekimliği ile ilgili yaptığı araştırmalar,

Hidroksiapatit ile ilgili yaptığı çalışmalar Berkay ÇAMLIYURT Malzeme tedarikçisi Nuri Pakdil Bilim ve

Sanat Merkezi

Balık pulu ile ilgili araştırmalar, proje ile ilgili malzemeler temin edilmesi ve deney yapımı Emirhan ALLİŞ Deney yapımı ve rapor

yazımı

Nuri Pakdil Bilim ve Sanat Merkezi

ÜSKİM ile irtibat ve rapor yazım aşaması

(9)

9. Kaynaklar

Ak, A.T., Aksoy, H., Ozdaş, D.Ö.( 2018) Türk Ailelerinin Florlu Diş Macunu ve Topikal Flor Uygulamaları Hakkında Bilgi ve Görüşlerinin Değerlendirilmesi: Pilot Çalışma, EÜ Dişhek Fak Derg 2018; 39_3: 160-164

Akgün,Ö.M., Görgülü, S.Altun, C. (2012). Diş çürüğüne karşı koruyucu flor uygulamaları, Smyrna Tıp Dergisi sayfa: 82

Buzalaf, M.A., Pessan, J.P., Honório, H.M., ten Cate, J.M. (2011), Mechanisms of action of fluoride for caries control. Monogr Oral Sci 2011; 22: 97-114.

Büchel, K., Gerwig, P., Weber, C., Minnig, P., Wiehl, P., Schild, S.,(2011), Prevalence of enamel fluorosis in 12- year-olds in two Swiss cantons. Schweiz Monatsschr Zahnmed 2011;

121:647-656.

Ciobanu G., S. Ilisei, C. Luca, G. Carja, O.Ciobanu, (2011). The effect of vitamins to hydroxyapatite growth on porous polyurethane substrate Prog. Org. Coat., 74 (4), pp. 648-653, 10.1016/j.porgcoat.2011.09.025

Chi D.L.,( 2017), Parent Refusal of Topical Fluoride for Their Children: Clinical Strategies and Future Research Priorities to Improve Evidence-Based Pediatric Dental Practice.

Dent Clin North Am 2017 Jul;61(3):607-617.

Demirtaş, H, (2015) İmprovement of mechanical properties of NiAl- Cr( Mo) alloy by Ti Addition. Optoelectronics and advanced materials, Rapis Commünications p.981-985 Karabük Üniversitesi

Diamanti I, Koletsi-Kounari H, Mamai-Homata E, Vougiouklakis G.(2011), In vitro evaluation of fluoride and calcium sodium phosphosilicate toothpastes, on root dentine caries lesions. J Dent 2011; 39: 619-628.

Googerdchian, F., Moheb, A., Emadi, R., (2012). Lead sorption properties of nanohydroxyapatite–alginate composite adsorbents, Chemical Engineering Journal 200–202, 471–

479.

Görken, F.N., Erdem, A.P., İkikarakayalı, G., Sepet, E.,(2013) Nano-Hidroksiapatitli (N- Hap) Diş Macunlarının Mine Remineralizasyonu Üzerine Etkileri İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 47, Sayı: 2 Sayfa: 81-88, 2013

Holst, J.R., A.I. Cooper, (2010) . Ultrahigh surface area in porous solids Adv. Mater., 22, pp. 5212-5216

Hasret, E., (2010), Hidroksiapatit Sentezi Kararkterizasyonu ve Adsorban Özelliğinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi

Kim F.M., Hayes C, Williams P.L., (2011), An assessment of bone fluoride and osteo sarcoma. J Dent Res; 90: 1171-1176.

Küçükeşmen Ç, Sönmez H. (2008). Diş hekimliğinde florun, insan vücudu ve dişler üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi. SDÜ Tıp Fak Dergi 2008; 15: 43- 53.

(10)

Lam A, Chu C.H.,(2011), Caries management with flüoride varnish of children in U.S. N Y State Dent J 2011; 77: 38-42.

Manning D.A.C., (2008). Phosphate minerals, environmental pollution and sustainable agriculture Elements, 4 ,2, pp. 105-108

Mondal S., Bardhan R., Mondal B., Dey A., Mukhopadhyay S. S., Roy S., Guha R. and Roy K.,(2012), “Synthesis, characterization and in vitrocyto toxicity assessment of hydroxyapatite from different bioresources for tissue engineering application”, Bulletin of Materials Science, 35:

683 - 691,

O’Brien, W.J., (2002), Dental Materials and Their Selection, Quintessence Publishing Co, Inc, Chicago

Sebastian S.T., Sunitha S.,( 2015) , A cross-sectional study to assess the intelligence quotient (IQ) of school going children aged 10-12 years in villages of Mysoredistrict, India with different fluoride levels. J Indian Soc Pedod Prev Dent ; 33: 307-311.

Swain, B., (2017) Synthesis of Flower‐like Cu3[MoO4]2O from Cu3(MoO4)2(OH)2 and Its Application for Lithium‐Ion Batteries: Structure‐Electrochemical Property Relationships,

Tufan, M., Yalçın, M., Çukur, U., Şahin, H.İ., (2015). Atık Mantar Kompostu ve GeriDönüştürülmüş Poliprepilen Kullanılarak Üretilen Polimer Kompozitlerin BazıÖzellikleri.

Ormancılık Dergisi 11(1) 64-70

Uzunoğlu, D.(2014)“Levrek Balığı (Dicentrarchuslabrax) Pulu ve Ticari Hidroksiapatit ile Acid Blue 121 Boyar Maddesinin Adsorpsiyonu”, Mersin Üniversitesi,

Kimya Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.

Yetim, H. (2011). Jelatin Üretimi, Özellikleri ve Kullanımı. 1. Ulusal Helal ve Sağlıklı Gıda Kongresi. Gıda Katkı Maddeleri: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Sayfa:86-94.

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/celc.201700499 Erişim Tarihi: 21.12.2019 www.kimyaevi.org/TR/jelatin Erişim Tarihi:27.12.2019

https://www.foodelphi.com/deniz-baliklari-yetistiriciligi-doc-dr-akasya-topcu/ Erişim Tarihi:

27.12.2019

http://www.tdb.org.tr/ekler/Florur_Durum_Raporu_2019.pdf Erişim Tarihi: 08.01.2020