İÇSEL SERMAYE YETERLİLİĞİ DEĞERLENDİRME SÜRECİ
(İSEDES)
ERTUĞRUL UMUT UYSAL, FRM Piyasa ve Operasyonel Risk Müdürü
Ziraat Bankası
İÇSEL SERMAYE YETERLİLİĞİ
DEĞERLENDİRME SÜRECİ (İSEDES)
İSEDES; bir bankanın maruz kaldığı tüm riskleri;
mümkün olan en etkin şekilde değerlendirmesi ve ölçmesi yoluyla ihtiyaç duyacağı sermaye büyüklüğünü stratejik amaçlar paralelinde belirlemesine imkân sağlayan bir süreçtir.
Bu süreç, Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik,
IV. Kısım, II. Bölüm, Madde 43 – 52 kapsamında belirlenmiştir.
II . Yapısal Blok Denetsel İnceleme
Süreci
Risklerin en kapsamlı şekilde ele alınması,
risk yönetimi uygulamalarının geliştirilmesi, karar
süreçlerinde etkin kılınması
İSEDES
I . Yapısal Blok Asgari Sermaye
Yeterliliği
Kredi Riski Piyasa Riski
Operasyonel Risk
III. Yapısal Blok
Kamuya Açıklama Yükümlülükleri
Bankanın risk pozisyonuna ilişkin
piyasa katılımcıları için şeffaflık
İSEDES’İN
BASEL UZLAŞISI KAPSAMINDAKİ YERİ
Krizden Çıkarılan Dersler II. Yapısal bloğun
önemini artırmıştır.
İSEDES,
Risk Yönetiminin Bankaya
Entegrasyonunu güçlendirmektedir.
Credit Risk
Market Risk
Op Risk Özkaynak
3
Krizde hiç iflas bayrağı çekmez denilen AAA ratingli kurumlar tarih oldu. Rating şirketleri sorgulanır oldu.
Riski azaltmak için oluşturulan türev ürünlerinin risklerini finansal sektör yöneticilerinin anlamadığı ortaya çıktı.
Dünyaca ünlü İngiliz Bankacılık Otoritesi FSA itibarını yitirdi.
(Northern Rock Bank iflas etti.)
Avrupa birliği resesyona girdi.
Amerika ve Avrupa’daki denetimsizliğin boyutları
ortaya çıktı İngiltere’de 100
yıldan sonra
bankaların önünde kuyruklar oluştu.
Komşumuz Yunanistan ekonomik
bunalıma girdi. Basel III
düzenlemelerine ihtiyaç duyuldu.
FİNANSAL KRİZ VE RİSK YÖNETİMİ DENEYİMİ
ÇIKARILAN DERSLER !
Aşırı satış ve kar odaklılık,
Vekalet sorunu (yöneticiler ile hissedarların risk algılarının farklılığı),
Basel Uzlaşısının gerektiği gibi uygulanmamış olması, risk yönetimi ilkelerinin göz ardı edilmesi,
Volatilitelerin aşırı yükselmesi,
Kriz anlarında hedge maliyetlerinin artması,
Pozisyonların likidite koşullarının değişmesi (drying up of asset liquidity),
Piyasa riski modellerindeki normal dağılım varsayımının yetersizliği,
Tarihi istatistiki ilişkilerin; örneğin korelasyonların kriz anlarında geçerli olmaması (correlation break),
Banka bütününü dikkate alan (comprehensive firm wide) stress testlerine olan gereksinim (multiple risk factors),
Stress dönemlerinin süresinin dikkate alınması gerekliliği,
Stress testlerinde yoğunlaşmaların dikkate alınması gerekliliği,
Finansal kurumların sermayelerinin stress dönemlerinde yetersiz olması.
FİNANSAL KRİZ VE RİSK YÖNETİMİ DENEYİMİ
ORANTILILIK; İÇSEL GİRDİ VE TANIMLAR
ALINACAK AKSİYONLARA YER VERİLMESİ
TÜM RİSKLERİ İÇEREN RİSK ODAKLI SERMAYE PLANLAMASI
GELECEK VİZYONU;
STRATEJİLER VE PLANLANAN FAALİYETLERE UYUM
İÇSEL SERMAYE YETERLİLİĞİ
DEĞERLENDİRME SÜRECİ (İSEDES)
İÇSEL SERMAYE YETERLİLİĞİ DEĞERLENDİRME SÜRECİNİN
BİLEŞENLERİ
BANKA YÖNETİM VE KARAR ALMA SÜRECİNİN BÜTÜNLEŞİK
PARÇASI
Planlama ve Bütçeleme
faaliyetlerinin, sermaye yeterliliği politikasına göre belirlenen risk
iştahını dikkate alması ve planlaması yapılan bütçenin sermaye gereksinimi açısından
değerlendirilmesi esastır.
Sermaye Gereksinimi İçsel Değerlendirme Raporunun İçeriği
LİKİDİTE PLANLAMASI STRES TESTİ EKONOMİK SERMAYE YASAL RASYOLARA UYUM
İSEDES KAPSAMI
BANKA İÇİ TANIMLANAN DİĞER LİMİTLERE UYUM (PİYASA RİSKİ
LİMİTLERİ VB.)
USE TEST
BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN YASAL SINIRLAR
Bankaların, şube açma ve bono ihraç etme yetkisine sahip olabilmesi için sermaye düzeyini BDDK’nın öngördüğü hedef radyosu ve diğer tüm yasal düzenlemelerde yer alan asgari sınırların üzerinde olacak şekilde hedeflemesi gerekir.
Bankaların Sermaye
Gereksinimi Politikasında Minimum
Standartlar SYR > %12
BHFOR < %20
LY 1.VADE DİLİMİ (Toplam) > %100
LY 1.VADE DİLİMİ (YP) > %80
LY 2.VADE DİLİMİ (Toplam) > %100
LY 2.VADE DİLİMİ (YP) > %80
7,000 Credit Risk
2,000 Market Risk
1,000 Op Risk
1800 (Özkaynak)
% 18
BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI
ETKİLEYEN SINIRLAR - SYR
TOPLAM RAV 10,000
Bankacılık Hesapları Değer Değişimi
ÖZKAYNAK
En Fazla
%20
Bilançonun Değer Değişimi
+ 500 bps TP + 200 bps YP
BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN YASAL SINIRLAR
BANKACILIK HESAPLARI FAİZ ORANI RİSKİ
BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER – EKONOMİK SERMAYE
Bankalar tarafından üstlenilen tüm riskler nedeniyle ortaya çıkabilecek,
beklenmeyen toplam kayıp tutarını karşılayabilecek sermaye miktarı,
ekonomik sermaye olarak adlandırılmaktadır.
= % 12
1200
KULLANILAN SERBEST
600 RİSK
KAPASİTESİ
Bir banka tarafından mevcut sermaye tabanı, likiditesi, borçlanma sınırları ve yasal sınırlar çerçevesinde alabileceği maksimum risk tutarıdır.
Bankanın risk türleri bazında almak isteyeceği belirli bir risk seviyesidir. Beklenmeyen kayıpların toplamıdır.
Bankanın maruz kaldığı ya da kalmayı beklediği risk türleri bazındaki risk tutarlarını
RİSK İŞTAHI
KORUNMA ALANI
RİSK PROFİLİ
RİSK KAPASİTESİ / İŞTAHI / PROFİLİ
Nassim N. Taleb’in Siyah Kuğu olarak nitelediği olguların 3 ortak özelliği var:
1) Geçmişte olabilirliğine işaret edecek hiçbir belirti olmadığı için sıra dışı 2) Olağanüstü etki gücüne sahip
3) Beklenmedik olmasına rağmen, ortaya çıkışından hemen sonra olan biteni açıklanabilir ve öngörülebilir hale getirecek birtakım açıklamaların mutlaka yapılması
SİYAH KUĞU TEORİSİ “OLASILIKSIZ GÖRÜNENİN ETKİSİ”
BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI
ETKİLEYEN FAKTÖRLER – STRES TESTLERİ
BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER – STRES TESTLERİ
Uygulanan stres testleri bankalara özgü geliştirilmelidir. Stres testlerinin tüm riskleri içerir bir yapıda ve mümkün olduğunca bütünleşik değerlendirilmesi uygundur.
Tarihsel senaryolar (2008-2009 krizi)
Banka tarafından geliştirilen hipotetik senaryolar
İstatistiksel faktörlere ve tarihsel tecrübelere dayanan stres testi
Ters stres testi
2.Vade Dilimi
1 Ay Vadeli Varlıklar
1 Ay Vadeli Yükümlülükler
En Az %80 YP %100 T.
Stok Rasyo
Likit Varlıklar
Yükümlülükler
En Az %7
1.Vade Dilimi
1 Hafta Vadeli Varlıklar
1 Hafta Vadeli Yükümlülükler
En Az %80 YP %100 T.
BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI
ETKİLEYEN YASAL SINIRLAR – LİKİDİTE YETERLİLİĞİ
Sermaye Gereksinimi
Kredi Riski 700
Piyasa Riski 200
Operasyonel Risk 100
1.YAPISAL BLOĞA İLİŞKİN EKONOMİK SERMAYE
GEREKSİNİMİ 1000
BHFOR 400
Likidite Riski 200
2.YAPISAL BLOĞA İLİŞKİN EKONOMİK SERMAYE
GEREKSİNİMİ 600
TOPLAM EKONOMİK SERMAYE GEREKSİNİMİ 1.600
Stres Testi 900
TOPLAM 2.500
SONUÇLARIN KONSOLİDE EDİLMESİ
Bu sonuçlar ile gerek gelir/gider tablosuna yansıyan gerekse özkaynağa yansıyan olumsuz görüntü ile tüm rasyolarımızın durumu ne olacak?
Aksiyonlarımız ne olacak?
İSEDES USE TEST
Departman bazında: Risk Yönetimi biriminin sermaye planlama, kredi portföyü yönetimi, alım satım portföyü yönetimi, bankacılık hesapları yönetimi süreçlerine daha etkili entegrasyonu, risk azaltımı kararları.
Banka bazında: Bankada risk kültürünün yaygınlaşması, risk kapasitesi, risk iştahı çerçevesinin yerleşmesi.
Konsolide bazda: Grup stratejileri, coğrafi dağılım, ülke
risklerine göre operasyon planlama.
İSEDES SÜRECİ
Yönetim Kurulu Onayı BÜTÇE
Risk Odaklı Sermaye Planlaması
İç Denetim İncelemesi ve Onayı
BASEL UZLAŞISI ÇERÇEVESİNDE
OPERASYONEL RİSK YÖNETİMİ
Operasyonel Riskin Kaynakları
• İş akış süreçlerindeki belirsizlikler
• Kurum içi iletişim aksaklıkları vb.
• Soygun
• Tırnakçılık
• Sahtekarlık
• Deprem, Sel, Yangın
• Terör Olayları vb.
• Yazılım
• Donanım
• Network
• Telekomünikasyon Kesintileri
• Bilgisayar Virüsleri vb.
• Zimmet
• Yetkisiz İşlemler
• Personel Hataları
• Usulsüzlükler vb.
Personel Sistem
Süreç Dış
Olaylar
İşletmelerin devamlı yaşadığı değişim süreci
Desentralizasyon, yatay organizasyonel yapı eğilimi, şebeke organizasyonlar
Destek hizmeti alımının artması
Liderlik vasıflarının önem kazanması, kazanılmış otorite
Teknolojik değişiklikler
Personelin motivasyon sorunları
Geniş şube ağı ve global hizmet
Piyasa değişiklikleri
Artan yasal düzenlemeler
Artan işlem hacmi
Müşteri odaklılık ve servis hızının artması
Farklı kanallardan hizmet eğilimi
OPERASYONEL RİSKİ ARTIRAN FAKTÖRLER
Karşılık Ayrılması
Senaryo Analizleri Risk Göstergeleri/Haritaları
Acil Durum Planları Kontrol Stratejileri/Limitleme
Sigorta Öz Değerlendirme
İÖY (İç Veri, Dış Veri, İş Ortamı ve Kontrol Faktörleri, Senaryo Analizi)
(Sıra Dışı Olaylar) (Beklenmeyen
Kayıp) (Beklenen
Kayıp)
Operasyonel Risklerin Tanımlan- ması/Tespiti
Operasyonel Riskin Ölçümü
Operasyonel Riskin Azaltılması/
Transferi
Kayıp Tutarı
EL UL UL99.9
Kayıp İhtimali
Op. Risk Kayıp Veri Tabanı
İ Z L E M E
OPERASYONEL RİSK YÖNETİMİ SİSTEMİ
OPERASYONEL RİSK KAYIP VERİ TABANI
Operasyonel risklerin tanımlanması için önemli bir kaynaktır.
Operasyonel risk yönetiminin vazgeçilmez unsurlarından olan veri tabanının finansal tablolarla mutabakatı önemlidir.
Bankada operasyonel risk kültürünün oluşturulmasına katkı sağlamaktadır.
Standart ve gelişmiş ölçüm yöntemlerine geçilebilmesi için en önemli kriterdir.
Basel II Uzlaşısı kapsamında oluşturulan sınıflama kullanılmalıdır.
BT RİSK YÖNETİMİ
Genel Çerçevenin Oluşturulması ve Raporlama
• BT kaynaklı riskler tanımlanır,
sınıflandırılır ve limitler oluşturulur.
• Anahtar risk göstergeleri çerçevesinde takip edilir.
• Gerekli aksiyonlar için icracı birimler uyarılır.
Uyumlaştırma
• Destek hizmeti sağlayan firma ile risk yönetimi çalışmalarında uyum sağlanır.
BT risklerinin yönetiminde bütünleşik bir yapı tesis edilmesi zorunludur.
RİSK GÖSTERGELERİ / HARİTALARI
Risk Göstergeleri olarak
Operasyonel Risk Kayıp Veri Tabanı Verileri,
İşletme Riskleri,
Kasa Noksanları,
Sistem Verileri; Virüs Vakaları, Sistem Kesinti Süreleri, Spam Posta Sayıları vb.,
Serbest – İptal Fiş Adedi / Hacmi,
Borçlu Geçici/Alacaklı Geçici Hesap Bakiyeleri,
Kişi Başına Düşen Fiş Adedi, Hacmi vb.,
İç Kontrol Raporları, vb. belirlenebilir.
Özdeğerlendirme, genel anlamda risklerin çalışanlarca değerlendirilmesidir.
Yöntem temel olarak;
Faaliyet süreçlerindeki operasyonel risklerin, konusunda deneyimli bir grup çalışanın ortak görüşleri doğrultusunda belirlenmesini ve değerlendirilmesini,
Operasyonel risk kültürünün Banka çapında yaygınlaştırılmasını amaçlar.
ÖZDEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI
DESTEK HİZMETLERİ YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR
Risk Yönetim Programı Teknik Yeterlilik Raporu
Risk Analiz Raporu
Destek hizmeti alınmadan önce,
Destek hizmetinden kaynaklanabilecek riskler,
Risklerin yönetiminde destek hizmeti kuruluşu ve Banka tarafından gerçekleştirilmesi gereken faaliyetler ve iş sürekliliği,
Fayda ve maliyetin değerlendirilmesine,
ilişkin bir Risk Analiz Raporu hazırlanması gerekmektedir.
Risk Analiz Raporunun İçeriği
DESTEK HİZMETLERİ YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDA
YAPILAN ÇALIŞMALAR
Destek hizmetinin alınma süreci ve geçiş aşamasında yapılması gereken dönüşüm, iç düzenleme, altyapı ve eğitim konularına,
Ölçme, değerlendirme, raporlama ve güvenlik konularında sorumlulukların koordinasyonuna,
Risk yönetimi ve iş sürekliliğine,
Destek hizmeti alımının iç kontrol, iç denetim ve risk yönetimi faaliyetlerinin yürütülmesine etkilerine,
ilişkin bir Risk Yönetimi Programı oluşturulması gerekmektedir.
Risk Yönetim Programının İçeriği
DESTEK HİZMETLERİ YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDA
YAPILAN ÇALIŞMALAR
29
Senaryo analizi gerçekleştiğinde büyük tutarlı zararlara yol açan, beklenmeyen ve sıra dışı operasyonel risklerin değerlendirilmesinde kullanılan bir yöntemdir.
Senaryo analizleri hazırlanırken bankanın operasyonel risk profili subjektif kriterler çerçevesinde analiz edilir.
Senaryo analizi, yönü geleceğe dönük (ex-ante) bir analiz yöntemidir. Bu durum operasyonel risk yönetimine yaratıcı bir perspektif kazandırmaktadır.
SENARYO ANALİZLERİ
Temel Gösterge Yaklaşımı (Basic Indicator Approach)
Standart / Alternatif Standart Yaklaşım
(Standardised / Alternative Standardised Approach)
İleri Ölçüm Yaklaşımı
(Advanced Measurement Approach)
Riske Duyarlılık
ve
Karmaşıklık Düzeyi
OPERASYONEL RİSKİN ÖLÇÜMÜ
Basel-II kapsamında Bankalardan operasyonel riske karşılık
ayırmaları gereken sermaye tutarını hesaplamaları istenmektedir.
Basel 2 Uzlaşısı kapsamında, İleri Ölçüm teknikleri ile amaçlanan, gelecek bir yıl içinde OpVar’ın %99.9 güven aralığında ölçülerek sermaye gereksiniminin belirlenmesidir. Kayıp dağılımı yaklaşımı kapsamında Monte Carlo Simülasyonları en yaygın yöntemdir.
Geçiş için Denetim Otoritesinin Onayı
Gereklidir
İÖY’de Sermaye Miktarı Bankanın
Beklenen Ve Beklenmeyen Kayıplarının
Toplamıdır.
Basel Komitesi bankaların kendi yöntemlerini geliştirmelerini teşvik etmektedir
