HEMŞİRELİK MODEL- KURAMLARI VE KANITA DAYALI UYGULAMA

(1)

HEMŞİRELİK MODEL-

KURAMLARI VE KANITA

DAYALI UYGULAMA

(2)

GĠRĠġ

• Hemşirelik araştırmalarının amacı kanıta dayalı uygulamalar ile güçlü bir hemşirelik literatürü oluşturmak ve üretilen bilgilerin hemşirelik uygulamalarına katkı vermesini (dayanak, temel vb) sağlamaktır.

• Araştırma kullanımı, profesyonel hemşire uygulamalarını geliştirmek, değiştirmek ve desteklemek; hemşirelik bakımın kalitesini iyileştirmek açısından önemlidir.

(3)

• Bununla birlikte hemşirelikte araştırma kullanımı, araştırmalar ve uygulamalar arasındaki boşluğu gidermek için de gereklidir. Bu boşluğun giderilmesi için araştırma kullanım modellerinden yararlanılması önerilmektedir.

(Babadağ ve Kara, 2004; Bryant, 2005; Bayık ve Ardahan, 2011; Altuğ Özsoy ve Göl, 2016)

(4)

1. STETLER ARAġTIRMA KULLANIM MODELĠ

• Hemşirelikte araştırma kullanımı için ilk model 1976'da Stetler ve Marram tarafından hemşirelerin araştırmaları değerlendirebilmesi ve araştırma sonuçlarını uygulamalarına yansıtabilmesi ile ilgili süreci tanımlamak amacıyla geliştirilmiştir.

• 2001'de Stetler tarafından hemşirelik için kanıta dayalı uygulamaları (KDU) genişletmek üzere “Stetler Araştırma Kullanım Modeli” adı ile düzenlenmiştir.

(Grove ve ark, 2013; Altuğ Özsoy ve Göl, 2016)

(5)

• Stetler modeli (2001), KDU’yu kolaylaştırmak ve hemşirelerin araştırma kanıtlarının kullanımını artırmak için kapsamlı bir çerçeve sunmaktadır.

• Stetler modeli 5 aşamadan oluşmaktadır.

(6)

• Birinci AĢama: Hazırlık

• Stetler modelinin (2001) amacı uygulamada araştırma kanıtlarının kullanılmasını kullanıcı tarafından başlatılan bilinçli, eleştirel bir düşünme süreci haline getirmektir.

• İlk aşama (hazırlık), bir klinik kurumda kanıta dayalı bir değişiklik yapmanın belirlenmesini içermektedir.

(7)

Ġkinci AĢama: Geçerlilik

• Geçerlilik aşaması, kanıtların, bilimsel açıdan güvenirliklerinin belirlendiği bir başka ifade ile kanıt düzeyi yüksek olan bulguların eleştirel olarak değerlendirildiği aşamadır.

• Kanıta dayalı bir değişiklik yapılmak istenilen alan ile ilgili sistematik bir inceleme veya meta-analiz gibi kanıt düzeyi yüksek bulguların olması araştırma kanıtlarının kalitesi büyük ölçüde güçlendirilmesini sağlamaktadır.

(8)

Üçüncü AĢama: KarĢılaĢtırmalı Değerlendirme

• Karşılaştırmalı değerlendirme,

• kanıtların doğrulanması,

• kanıtların sağlık hizmeti ortamına uyumu,

• araştırma bulgularının kullanılmasının uygulanabilirliği ve

• mevcut uygulama olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır.

(9)

 Dördüncü AĢama: DönüĢüm/uygulama aĢaması:

 Dönüşüm/uygulama aşaması, uygulamada araştırma kanıtlarının planlanmasını ve kullanılmasını içermektedir.

 Dönüşüm aşaması, tam olarak hangi bilginin kullanılacağını ve bu bilginin uygulamaya nasıl aktarılacağını belirlemeyi içermektedir.

(10)

• Dönüşüm aşamasında araştırma bilgisi ile geliştirilen protokoller, politikalar, prosedürler veya algoritmalar uygulamaya aktarılmaktadır (Stetler, 2001).

• Uygulamadaki değişikliği kliniğe aktarmak için tek bir hastane biriminde bir pilot proje ile gerçekleştirilebilir. Bu projenin sonuçları, değişikliğin sağlık kuruluşu veya kurum genelinde genişletilip genişletilmeyeceğini belirlemek için değerlendirilebilir (Stetler, 2001; Grove ve ark, 2013; Altuğ Özsoy ve Göl, 2016).

(11)

Beşinci aşama: Değerlendirme

• Son aşamada amaç, kanıta dayalı değişikliğin seçilen kurum, personel veya hasta sonuçları üzerindeki etkisini değerlendirmektir.

• Değerlendirme süreci, yöneticiler, hemşire klinisyenleri ve diğer sağlık profesyonelleri tarafından yürütülen resmi ve gayri resmi faaliyetleri içerebilir.

(Stetler, 2001; Grove ve ark, 2013; Altuğ Özsoy ve Göl, 2016)

(12)

2. IOWA MODELĠ

• Iowa Kanıta Dayalı Uygulama Modeli, klinik bir kurumda KDU’nın geliştirilmesi için yön sağlayan bir modeldir.

Titler ve arkadaşları modelini 1994'te geliştirmiş ve 2001 yılında revize etmişlerdir (Grove ve ark, 2013).

(13)

• Iowa Modeli kanıta dayalı olmak ile birlikte hemşirelik araştırmalarının organize ve iş birliğine dayanarak belirli bir sistematik içerisinde yürütülmesini sağlamaktadır (Doody ve Doody, 2011).

• Bununla birlikte, modelin kullanımı ile hasta bakım sonuçlarını iyileştirmek ve sağlık maliyetlerini azaltmak amaçlanmıştır (Temel ve Ardahan, 2011; Grove ve ark, 2013).

(14)

Birinci AĢama: Konu Seçimi

• Araştırmalar yoluyla klinik uygulamaların geliştirilmesi için güçlü uyaranlar olarak problem veya bilgi odaklı tetikleyiciler tanımlanır.

(Grove ve ark, 2013; Palas Karaca ve Şahin, 2014)

(15)

Belirlenen problemin çalışanlar ve kurum için

öncelikli olup olmadığı da bu aşamada belirlenir.

• Öncelikli sorun nedir? Büyüklüğü ne kadardır?

• Değişim için ihtiyaç nedir?

• Problem odaklı mı?

• Bilgi odaklı mı?

• Tüm alanlarda uygulamanın gerçekleştirilebilmesi mümkün mü?

• Bakımın iyileştirilmesine katkısı ne olacak?

• Alandaki kanıtlar ve veriler nedir?

• Sorun multidisipliner mi?

• Ekip bu işi özümseyebilir mi?

(Grove ve ark, 2013; Palas Karaca ve Şahin, 2014)

(16)

• Ġkinci AĢama-Ekibi OluĢturma: Seçilen konuya uygun olarak ekip belirlenmeli ve bu ekip uygulama, geliştirme, değerlendirmeden sorumlu olmalıdır.

• Ekip üyeleri arasında konunun uzmanı bir kişi, kurum yönetim kadrosundan bir kişi, kurumda yönetimden sorumlu kişiler arasında, doğrudan bakım hizmeti sunan çalışanlar ile bu değişimleri destekleyecek hemşire yöneticilerin yer alması önemlidir. Değişimin etkili olması için kıdemlilerin genç çalışanlara destek olması gerekebilir.

(Berwich, 2003; Windle, 2003; Doody ve Doody, 2011)

(17)

• Üçüncü aĢama-Kanıtların Ortaya Çıkarılması: Ekip kurulduktan sonra uygulamanın nasıl olması gerektiğini belirlemek için kanıtların toplanıp gözden geçirilmesi gerekir.

• Konu ile ilgili araştırma yapılarak, gerekli literatür taraması yaparak kanıtlar toplanır. CINAHL, MEDLINE/PubMed, Cochrane, Web of Science, Blackwell Synergy gibi elektronik veri tabanları ile kanıt kaynaklarına ilgili bakım standartları ve rehberlere bakılmalıdır (Doody ve Doody, 2011; Palas Karaca ve Şahin, 2014 ).

(18)

•

Dördüncü aĢama-Kanıtın Derecelendirilmesi : Kanıtların toplanıp gözden geçirildiği aşamadır. Kanıtlar toplanıp gözden geçirilerek, mevcut olan en iyi kanıtlar belirlenir (Cullen ve Adams, 2010; Palas Karaca ve Şahin, 2014).

(19)

• BeĢinci aĢama-Kanıta Dayalı bir Uygulama Standardı OluĢturma:

• Kritik yapma ve sentez yoluyla bilimsel verilerin uygulamaya dönüştürüldüğü aşamadır (Haxton ve ark., 2012).

• Literatürün taranması ve eleştirisinden sonra ekip üyeleri uygulama için öneriler oluşturmak üzere bir araya gelerek bakım standartları oluşturulur (Palas Karaca ve Şahin, 2014).

(20)

• Altıncı AĢama-Pilot değiĢim/Kanıta Dayalı Uygulama:

Sonuçların uygulanabilmesi için değişimin öncelikle pilot uygulama ile değerlendirilmesi gerekmektedir (Cullens ve Adams, 2010).

• Pilot uygulama ile kanıta dayalı uygulama süreci ve sonuçları değerlendirilir(Palas Karaca ve Şahin, 2014).

(21)

• Yedinci AĢama-Değerlendirme:

• Son aşama pilot uygulamanın değerlendirilerek tam uygulamaya karar verilmesini kapsamaktadır.

• Kanıtların uygulamaya konması ve işbirliği yapmak için değerlendirme son derece önemli bir basamaktır (Palas Şahin ve Karaca, 2014).

(22)

3. ACE Yıldız Modeli: Bilgi DönüĢümü

• Kanıta Dayalı Uygulama Akademik Merkezi (The Academic Center for Evidence-Based Practice- ACE) KDU’nın çeşitli yönlerinde kullanılan bilgi döngüsünü, doğasını ve özelliklerini anlamak için ACE Yıldız Modeli’ni geliştirmiştir.

(Stevens, 2013)

(23)

• Yıldızın 1. KöĢesi- Yeni Bilginin Bulunması

• Bu bilginin üretildiği bir aşamadır.

• Geleneksel araştırma yöntemleri ve bilimsel araştırma yoluyla yeni bilgiler üretilmektedir. Bu aşamada klinik eylemler hakkında araştırmalar bütünü sunulmaktadır (Stevents, 2013).

(24)

• Yıldızın 2. KöĢesi- Literatür Taraması ve Kanıtların Özetlenmesi

• Bu aşamadaki temel görev, araştırma bilgisini anlamlı bir şekilde birleştirmek ve sentezlemektir.

• En iyi kanıt özetleri, önyargıdan maksimum düzeyde arınmış ve sonuçlarında şans etkileri sınırlanmış çalışmalardan elde edilen bulgular ile üretilir.

(Stevens, 2013)

(25)

Yıldız 3. KöĢesi- Kanıtın Klinik Uygulamaya Çevrilmesi/

DönüĢtürülmesi

 Kanıt özetlerinin fiili uygulamaya dönüştürülmesi iki aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; kanıtların uygulama önerilerine dönüştürülmesi ve pratikte uygulanmasıdır.

 Buradaki amaç klinisyenlere, hastalara ve diğer ilgililere zaman, maliyet ve bakım standardına uyan, yararlı, konu ile ilgili ve özetlenmiş kanıtlar topluluğu sunmaktır.

(Stevens, 2013)

(26)

• Yıldızın 4. köĢesi- Önerilen DeğiĢimin Uygulamaya Entegre Edilmesi

• Toplumun beklentisi her zaman sağlık bakımının en son bilgiye dayandırılması yönünde olduğu için sağlık hizmetlerinde en bilindik aşamadır.

• Bu aşamada ele alınan başlıca hususlar, bireysel ve örgütsel inovasyonun benimsenme oranını etkileyen faktörler ve değişimin sürdürülebilir sistemlere entegrasyonunu etkileyen faktörlerdir.

(Stevens, 2013)

(27)

• Yıldızın 5. köĢesi- Klinik Uygulama DeğiĢiminin Sağlık Bakımında Kalite GeliĢtirmeye Katkılarının Değerlendirilmesi:

• Bilgi dönüşümündeki son aşamadır. Kanıta dayalı uygulamada süreç ve sonuç değerlendirilmektedir.

• Kanıta dayalı uygulamanın hasta sağlığı sonuçları, sağlayıcı ve hasta memnuniyeti, etkinlik, verimlilik, ekonomik analiz ve sağlık durumu etkisi üzerindeki etkisinin değerlendirilmesini içermektedir (Stevens, 2013).

(28)

4. OTTOWA MODELĠ

• Logan ve Graham (1988) tarafından geliştirilmiş interaktif bir araştırma kullanım modelidir. 2004 yılında revize edilen son halinde altı anahtar öğe bulunmaktadır.

• Bunlar; kanıta dayalı yenilik, potansiyel uyum sunucuları, uygulama ortamı, girişimlerin uygulanması, yeniliğe uyum, yeniliğin uygulanmasının sonuçlarıdır.

(29)

• Model, araştırma kullanımını üç ana süreçte organize etmiştir. Engellerin ve destekleyici faktörlerin belirlenmesi, girişimlerin izlenmesi ve sonuçlarının değerlendirilmesidir.

• Ottawa Modeli, bir yeniliği uygulama kararından önce, sırası ve sonrasında; her bir unsurun tanılanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi gerekliliğine inanmaktadır (Sudsawad, 2007).

(30)

5. PARIHS MODELĠ

• Kitson ve arkadaşlarının 1998 yılında geliştirdikleri çok boyutlu bir modeldir. Kanıt, ortam ve kolaylaştırıcılar şeklinde üç boyutu vardır.

(Yürümezoğlu ve Kocaman, 2008; Temel ve Ardahan, 2011; Altuğ Özsoy ve Göl; 2016).

(31)

1. Kanıt faktörü; araştırma, klinik deneyim, hasta deneyimi, bölgesel veri ve bilgilerin bir kombinasyonu olarak tanımlanır.

2. Ortam faktörü; kültür, liderlik ve değerlendirme unsurlarını içeren, değişimin uygulandığı çevre ya da kurumdur.

3. KolaylaĢtırıcı faktörü; temel bileşenleri amaç, rol, beceri ve özellikleri olan kolaylaştırma, bir şeyin daha kolay yapılabilmesine yardım etmektedir.

(Yürümezoğlu ve Kocaman, 2008; Altuğ Özsoy ve Göl; 2016)

(32)

6. YAKIN ĠġBĠRLĠĞĠNE DAYALI ĠLERĠ

ARAġTIRMA VE KLĠNĠK UYGULAMA (ARCC) MODELĠ

• ARCC Modeli, 1999 yılında Bernadette Melnyk tarafından, araştırma ve klinik uygulamaları daha iyi entegre etme ve KDU'yı geliştirmeye yönelik bir araştırma stratejik planlama girişiminin bir parçası olarak kavramsallaştırılmıştır.

(33)

• 1.Örgüt Kültürünün ve KDU Kullanımına Hazır oluĢluğun Değerlendirilmesi

• Örgüt kültürünün ayrıntılı bir şekilde tanımlanması için araştırmacıların kurum süreçleriyle ilgili yeterli bilgiye sahip olmaları gerekmektedir (Melnyk, 2012; Ayhan ve Şeren İntepeler, 2015).

• 2.Örgütteki KDU Sürecindeki Güçlerin ve Engellerin Tanımlanması

• Bu aşamada, KDU sürecindeki güçlerin ve engellerin tanımlanması gerekmektedir (Melnyk, 2012; Ayhan ve Seren İntepeler, 2015).

(34)

• 3.KDU Mentorlarının Belirlenmesi

• Bilgi temelli hemşirelik için mentorluk uygun bir yöntemdir.

• Kanıta dayalı hemşirelik uygulamalarının kullanılması için verilen mentorluk eğitimiyle; hemşirelerin kişilerarası ilişkilerinde, bağlılıklarının artmasında ve hemşirelik mesleğinin güçlendirilmesinde de gelişim sağlanacağı düşünülmektedir (Ayhan ve Seren İntepeler, 2015).

(35)

• 4.Kanıtın HemĢirelik Uygulamalarında Kullanılması

• KDU’nun kullanılması bakımın kalitesini artırmak için önemli bir stratejidir.

• Çağımızdaki maliyet odaklı sağlık sisteminde, maliyetin azaldığını gösteren araştırma sonuçlarının klinik uygulamada kullanılması ihtimali daha yüksektir (Melnyk, 2012; Ayhan ve Seren İntepeler, 2015).

(36)

• 5.Uygulamanın Sonuçlarının Değerlendirilmesi

• Hemşirelerin kanıta dayalı hemşireliğin uygulanması ile KDU’ya yönelik tutumları artabilir ve yapılan uygulamaların etkileri değerlendirilebilir (Melnyk, 2012;

Ayhan ve Seren İntepeler, 2015).

(37)

7. KLĠNĠK BĠLGĠN MODELĠ

• Klinik Bilgin Modeli, KDU'nın entelektüel süreçlerini güçlendirmekte,

• klinik hemşirelerinin sürekli olarak soru sormaya teşvik edildiği bir ortam ve danışman kadrosu oluşturmaktadır.

(38)

• Modelin doğasında klinik akademisyen ekibi tarafından gerçekleştirilen proje ve araştırmalardan elde edilen bulguların, ekip üyelerine ve sağlık çalışanlarına dağıtılması vardır.

• Modelin içsel özelliği, eğitim ve uygulama süreçlerinin her adımında bir hemşire tarafından işbirliği, danışmanlık ve rehberlik sunulmasıdır.

(39)

• Kaynaklar

• Ayhan, Y., Seren İntepeler, Ş. Yakın İşbirliğine Dayalı İleri Araştırma Ve Klinik Uygulama Modeli: Kanıta Dayalı Düşme Önleme Stratejilerinin Kullanımı. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 2015; 8(3): 195-202.

• Aygör H, Ege E, Altuntuğ K. Kanıta Dayalı Uygulamada Lowa Modeli. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2014;30:92-8.

• Babadağ K, Kara M. Kanıta Dayalı Hemşirelik Ve Meslekleşme. Atatürk Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2004;7(2):112-117.

• Berwick DM. Disseminating innovations in health care. JAMA 2003;289:1969-75.

• Brown CE, Wickline MA, Ecoff L, Glaser D. Nursing practice, knowledge, attitudes and perceived barriers to evidence-based practice at an academic medical center. J Adv Nurs 2009; 65:371-81. http://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2648.2008.04878.x

• Cullen L, Adams S. An evidence-based practice model. Journal of Peri Anesthesia Nursing 2010;25:307-10.

http://dx.doi.org/10.1016/j.jopan.2010.07.004

• Doody M, Doody O. Introducing evidence into nursing practice: using the Iowa model. Br J Nurs 2011:20:661-4.

http://dx.doi.org/10.12968/bjon.2011.20.11.661

• Haxton D, Doering J, Gingras L, Kelly L. Implementing skin-to-skin contact at birth using the Iowa model: applying evidence to practice.

Nurse Womens Health. 2012;16:220-9. http://dx.doi.org/10.1111/j.1751-486X.2012.01733.x

• Karaca, PP, Şahin, N. Kanıta dayalı bakımın geliştirilmesinde Iowa Modelinin kullanımı. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 2015;

12(1): 2-6.

• Krom ZR, Batten J, Bautısta CA. Unique Collaborative Nursing Evidence-Based Practice Initiative Using The Iowa Model:A Clinical Nurse Specialist, A Health Science Librarian, And a Staff Nurse’s Success Story. Clin Nurse Spec. 2010; 24(2):54-9.

• Kowal CD. Implementing the Critical Care Pain Observation Tool Using The Iowa Model. Journal of the New York State Nurses Association 2010; 41(1): 4-10.

• Melnyk Bm, Fineout-Overholt E. Key Steps To İmplementing Evidence-Based Practice: Asking Compelling, Searchable Questions And Searching For The Best Evidence. Pediatr Nurs. 2002;28(3):262-263.

• Overholt FE, Melnyk BM, Schultz A. Transforming Health Care from the InsideOut Advancing Evidence-Based Practice in the 21st Century. Journal of Professional Nursing. 2005;21(6):335-344.

• Snyder CH, Facchiano L, Brewer M, Using evidence based practice to improve the recognition of anxiety in parkinson’s disease, The Journal for Nurse Practitioners, 2011; 782): 136-141.

• Stetler CB, Updating the STETLER model of research utilization to facilitate evidence based practice, Nursing Outlook, 2001; 49(6): 272- 279.

• Sudsawad P. Knowledge Translation: İntroduction To Models, Strategies, And Measures. Published By The National Center For The Dissemination Of Disability Research. 2007;1-39.

• Temel, AB, Ardahan, M. Hemşirelik Araştırmalarının Kullanımı, Engeller ve Araştırma Kullanımında Değişim Modelleri. Turkish Journal of Research & Development in Nursing, 2011; 13(3): 63-70.

• Usta, Y. Y., Çağlar, S. Strategies And Models For Evidence Based Nursing Practice. Recent Advances İn Health Sciences, 104.

• Windle P. Understanding evidence-based practice. Journal of Peri Anesthesia Nursing 2003;18:360-2. http://dx.doi.org/10.1016/S1089- 9472(03)00186-2