• Sonuç bulunamadı

Siyasal iletişim ve din: Seçmen davranışında dinî inançların rolü üzerine bir araştırma

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Siyasal iletişim ve din: Seçmen davranışında dinî inançların rolü üzerine bir araştırma"

Copied!
424
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

T. C.

SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

HALKLA ĠLĠġKĠLER VE TANITIM ANABĠLĠM DALI HALKLA ĠLĠġKĠLER BĠLĠM DALI

SĠYASAL ĠLETĠġĠM VE DĠN:

SEÇMEN DAVRANIġINDA DĠNÎ ĠNANÇLARIN ROLÜ ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA

DOKTORA TEZĠ

DANIġMAN:

PROF. DR. AHMET KALENDER

HAZIRLAYAN: M. MERT ASLAN

(2)

i ÖNSÖZ

“Demokrasi” kavramının zaman içinde en fazla bütünleĢtiği ve çağrıĢtırdığı kavram “seçim”dir. Elbette, dünyanın çoğu ülkesinde seçimler yapılmaktadır. Son on yıl zarfında iktidarı değiĢtirmek veya test etmek amacıyla seçimlere gitmemiĢ olan ülkelerin sayısı on dörttür. Bununla birlikte, yapılan her seçimin teknik olarak demokrasinin genel geçer standartlarına uygun, serbest ve âdil seçimler olduklarını söylemek pek kolay değildir (Bishop ve Hoeffler, 2014: 3..

Siyasal partilerin halkla iliĢkiler politikaları bağlamında yürüttükleri siyasal iletiĢim faaliyetlerinin en önemli parametrelerinin baĢında din olgusunun geldiği bilinmektedir. Zira dinin bizzat kendi özgül ağırlığıyla kitlelerin siyasal tercihlerini biçimlendirme ve yönlendirme gücüne sahip olduğu bilinmektedir (Basten ve Betz, 2011: 26..

Bu konu üzerinde yapılmıĢ olan bütün araĢtırmalar, politikacıların dinî kutlama, etkinlik ve ayinlere katıldıkları seçim dönemlerinde önceki seçim dönemlerine göre daha fazla seçmenin oyunu aldıklarını göstermektedir. Medya içerikleri incelendiğinde, politikacıların seçmen kitleden daha fazla destek alabilmek için dinî değerleri bir araç olarak kullandıklarını gösteren haber ve analiz yazılarıyla sıkça karĢılaĢmak mümkündür. Dinî mekânlara yapılan ziyaret ve etkinliklere katılımlarlar her zaman siyasal propandaya malzeme yapılıyor olmaları bağlamında ele alınmasalar da, büyük bir bölümünün söz konusu politikacılarla ilgili olarak olumsuz ve eleĢtirel bir tonda servis edildiği muhakkaktır. Politikacılar bütün bunları yalnızca halkla iliĢkiler ya da sosyal sorumluluk faaliyetleri bağlamında tasarlayıp yürütüyor ve “dindar” veya “dine saygılı” imajlarını iktidar koltuklarına tahvil etmek gibi niyetler taĢımıyor olabilirler; ancak kitle iletiĢim araçlarında yapılacak basit bir taramada, politikacıların kutsal olanla yaptıkları temasların, tıpkı viral reklamlarda olduğu gibi hem doğal hem de son derece etkileyici birer siyasal propaganda unsuru olarak seçim dönemine hatırı sayılır bir iktidar avantajı getirdiğine iliĢkin çok sayıda negatif haber içeriğine rastlanabilmektedir (Iancu, 2009: 164..

Bu çalıĢma, dinî inançların seçmen davranıĢında ne ölçüde etkili olduğunu açığa çıkarmak amacıyla yapılmıĢtır.

ÇalıĢmamın baĢlangıcından itibaren, engin akademik birikimi, bitmeyen enerjisi ve hayranlık duyduğum eĢsiz alçakgönüllüğü ile her adımda bana rehberlik ederek her türlü desteği

(3)

ii

sağlamıĢ olan Profesör Dr. Ahmet Kalender hocama minnettar olduğumu öncelikle belirtmek isterim.

Aynı Ģekilde, çalıĢmamın baĢarıyla sonuçlanması için değerli görüĢlerinden her fırsatta yararlanmama izin verme lütfunda bulunmuĢ olan Doçent Dr. Kadir Canöz ve Doçent Dr. ġükrü Balcı hocalarıma yürekten teĢekkürlerimi bildiririm.

Bu vesileyle, anket çalıĢmama katılan herkese değerli katkılarından dolayı içtenlikle Ģükranlarımı sunarım.

(4)

iii

SĠYASAL ĠLETĠġĠM VE DĠN:

Seçmen DavranıĢında Dinî Ġnançların Rolü Üzerine Bir AraĢtırma

M. Mert ASLAN

Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Halkla ĠliĢkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı, Halkla ĠliĢkiler Bilim Dalı

Doktora Tezi, Eylül 2015

Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Ahmet KALENDER ÖZET

Ġnsanın varoluĢsal istek ve acılarına hitap eden din, dünyanın en eski ve köklü kurumlarından biridir. Evrenin ve dünyanın yaratılıĢı ile birlikte orada kendi yaĢamının nedeni, anlamı, düzeni ve sonrası konusunda duyduğu aydınlanma arzusunun tanrısal bir yansımasıdır. Din bireylere sağladığı ontolojik bilgi referansından beslenen huzur ve güvenlik duygusunun yanı sıra, toplumu bir arada tutan gelenek, hukuk ve siyasetin Ģekillenmesine olan katkısı açısından da toplumun temel taĢı olmayı hak etmektedir. Bu nedenle, geleneksel, hukuksal, toplumsal ve siyasal yapılarla ilgili kiĢisel ve toplumsal yönelimlere iliĢkin bilimsel çözümlemelerde öncelikle dikkate alınması gereken yaĢamsal dinamiklerden biri olduğunda kuĢku yoktur. Bu çalıĢmanın hedefi, dinî inançların siyasal tutumlar ve seçmen davranıĢları üzerindeki etkisini ortaya çıkarmaktır.

ÇalıĢmanın konusuna paralel olarak siyasal kimlik ve davranıĢların oluĢum ve hareketinde büyük bir rol oynayan din kurumuyla ilgili bireysel ve toplumsal algı ve bu algının siyasal yapı üzerindeki etkileri çerçevesinde siyasal halkla iliĢkilerin önemli bir enstrüman ve aktörü olarak dinin fonksiyonu zaman zaman akademik çevrelerin ilgisini çekmektedir. Burada öne çıkan ve yanıtı aranan, dinin bireylerin siyasal davranıĢını ve seçmen tercihini etkileyip etkilemediği ve ortaya çıkan yanıt olumluysa hangi ölçüde etkilediği sorularıdır. Söz konusu sorulara nesnel ve bilimsel yanıtlar bulunabilmesi için literatür taraması yoluyla yapılandırılacak kapsamlı bir

(5)

iv

kuramsal çalıĢmanın ardından Türkiye‟nin Ġç Anadolu Bölgesi‟nin dört büyük kentleri olan Ankara, EskiĢehir, Konya ve Kayseri‟de tesadüfî örneklem yoluyla seçilen 800 denek üzerinde yapılan anket çalıĢması neticesinde elde edilmiĢ olan veriler üzerinde öncelikle bir faktör analizi yapılmıĢtır. Ortaya çıkan faktörlerin mevcut değiĢkenlerle karĢılaĢtırılmasında “tek yönlü varyans analizi” (one-way anova); aynı değerler açısından cinsiyete göre değerlendirmeler yapabilmek amacıyla bağımsız örneklem “T testi” (Independent Samplest T test); siyasal tutum ölçeği, siyasal bilgi kaynağı ve dinî bilgi kaynağının maddelerinin önem düzeylerini belirlemek için Aritmetik Ortalama (A.O.) testi; ayrıca kategorik (nominal) düzeydeki değiĢkenlerin birbirleriyle olan iliĢkilerini çözümlemek için “Ki kare” testi kullanılmıĢtır.

Böylelikle elde edilmiĢ olan sonuçlardan hareketle, araĢtırma hipotezlerinin test edilebilmesine yönelik olarak anlamlı ve genellenebilir sonuçlara ulaĢılmıĢ bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Siyaset, ĠletiĢim, Siyasal ĠletiĢim, Din, Siyasal Ġslam, Siyasal Tutum, Seçmen DavranıĢı, Oy Verme DavranıĢı, Sekülarizm.

(6)

v

POLITICAL COMMUNICATION AND RELIGION:

A Research Regarding the Effects of Religious Beliefs on Electoral Behaviour

M. Mert ASLAN

Selçuk University, Institute of Social Sciences, Department of Public Relations PhD Thesis, Eylül 2015

Thesis Supervisor: Prof. Dr. Ahmet KALENDER ABSTRACT

Religion which has always called upon the human being‟s nature‟s unalterable laws and more specifically its existential desires and afflictions is no doubt one of the oldest, deep-rooted and most important traditional institutions on the face of the Earth. It is a divine reflection of mankind‟s craving and effort to interrogate and understand the reasons of creation of the universe, the meaning of life on Earth and the life after death. Religion, as the most outstanding basis of tradition, law and politics at the same time, obviously deserves to be the most vigorous founding body of the society, as well as the individuals‟ ontological resource of peace and security provided with its heavenly, celestial knowledge references. Hence, having an important influence on forming the individuals‟ wordview in general and correspondingly their political perception and identities, it is widely taken into consideration as an efficient factor before all else in the processes of academic studies and scientific researches on political issues such as political attitude, voting behaviour and electoral behaviour.

The main target of this study is to yield up whether religiosity has a considerable amount of influence on the formation of political identity and political behaviors. If it has an enormous effect on them as an major instrument and actor, to what extent does it operate behind the individuals‟ political attitudes and political decision-making processes? After a noteworthy sum of theoretical part, application of a comprehensive survey is planned to carry out for finding out satisfying objective and scientific answers to those questions.

(7)

vi

At the end of the application part of the study, first of all, a factor analysis was made on available data. Then a One-Way Anova was made in comparison of obtained factors with present variables and also an Independent Samplest T Test was made so as to be able to make evaluations in the same direction. In addition, the programme called Ki Square was used in order to resolve the relationships among variables at nominal level. In the meantime, Arithmetical Mean Test was used in order to find out the sequence of significance of articles of the scale of political attitude and also the resources of political and religious information. Thereafter, it was tried to be reached at the whole necessary explicit and definitive results which could also be generalized to similar events.

The significant conclusion that religion is directly effective on forming political attitude and directing electoral behaviors was finally reached in the light of analysis of those available findings.

Key words: Politics, Communication, Political communication, Religion, Political Islam, Political Attitude, Electoral Behaviour, Voting Behaviour, Secularism.

(8)

vii ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa No ÖNSÖZ i ÖZET iii ABSTRACT v KISALTMALAR LĠSTESĠ ... xx

TABLOLAR LĠSTESĠ ... xxi

GĠRĠġ xxi BĠRĠNCĠ BÖLÜM ... 4

DĠN KAVRAMINA ĠLĠġKĠN TANIM VE YAKLAġIMLAR ... 4

1.1.Din Kavramı ... 4

1.2.Dinin Kökeni ... 8

1.3.Dinin Bireysel ve Toplumsal YaĢam Üzerindeki Etkileri ... 15

1.3.1.Değerler Üretme ... 18

1.3.2. ToplumsallaĢtırma ve Toplumsal Denetim ... 19

1.3.3. Toplumsal BütünleĢticilik ve DayanıĢma ... 21

1.3.4.MeĢrulaĢtırma ... 22

1.3.5.Dünya GörüĢü ve Kimlik Kazandırma... 23

1.3.6.VaroluĢsal Acı ve Ġsteklere KarĢılık Verme ... 24

1.4.Sekülarizmin Tarihsel GeliĢimi ... 25

1.5.Geleneksel SekülerleĢme Kuramları ... 31

1.5.1.Rasyonel Weltanschauung yaklaĢımı... 31

1.5.2.ĠĢlevsel Evrim-Amacın Kaybı ... 33

(9)

viii

1.6.Dindarlık Kavramı ve Ölçümüne ĠliĢkin YaklaĢımlar ... 40

1.7.Din-Medya ĠliĢkisi ... 52

1.7.1.Medyada KiĢisel Dinî Bağlılıklar Açısından Dinin Ele Alınma Biçimi ... 58

1.7.2.Televizyonun Kültürel Rolü Bağlamında Din ... 60

ĠKĠNCĠ BÖLÜM ... 63

SEÇMEN DAVRANIġINDA DĠNÎ ĠNANÇLARIN ROLÜ ... 63

2.1.Seçmen DavranıĢı ... 63

2.2.Karar Verme ... 65

2.2.1.Ġki AĢamalı Karar ... 66

2.2.2.Katılıp katılmama ... 67

2.2.3.Parti tercihi ... 68

2.3.Seçmen DavranıĢını Etkileyen Faktörlere ĠliĢkin Kuramsal ve Deneysel YaklaĢımlar ... 69

2.3.1.Kolombia Modeli/Sosyolojik Model ... 72

2.3.2.Michigan Modeli/Psiko-Sosyal YaklaĢım ... 74

2.3.3.Rasyonel Tercih Modeli/Ekonomik YaklaĢım ... 77

2.4.Dinî Ġnançlar ile Politik Tutumlar Arasındaki ĠliĢkilerde Genel Kuramsal Çerçeve... 79

2.5.Amerika BirleĢik Devletleri‟nde Din ve Politik Tutumlar ... 92

2.5.1. Amerika BirleĢik Devletleri‟nde Kamusal ve Sosyo-Kültürel YaĢamda Dinin Yeri ... 92

2.5.2.Amerikan Toplumunda BaĢlıca Etno-Dinsel Topluluklar ve Siyasal Eğilimleri ... 98

2.5.3.Amerika BirleĢik Devletleri‟nde Dinî Ġnançların Seçmen DavranıĢı Üzerindeki Etkileri ve Ġlgili Akademik ÇalıĢmalar ... 104

2.6. Avrupa‟da Dinî Ġnançların Seçmen DavranıĢı Üzerindeki Etkileri ... 125

2.7.Türkiye‟de Seçmen Tercihlerinde Dinî Ġnançların Etkisi ... 130

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ... 137

(10)

ix

3.1. AraĢtırmanın Metodolojisi ... 137

3.2. BULGULAR VE YORUM ... 141

3.3. KATILIMCILARIN SOSYO-DEMOGRAFĠK ÖZELLĠKLERĠ ... 141

3.3.1. Katılımcıların YaĢlarına Göre Dağılımı ... 141

3.3.2. Katılımcıların Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı ... 142

3.3.3. Katılımcıların Meslekî Durumlarına Göre Dağılımı ... 142

3.3.4. Katılımcıların Aylık Ortalama Gelirlerine Göre Dağılımı ... 143

3.3.5. Katılımcıların Cinsiyet Durumlarına Göre Dağılımı ... 143

3.3.6. Katılımcıların Medenî Durum ve YaĢadıkları Kentlere Göre Dağılımı ... 143

3.4. SEÇMENLERĠN OY VERME KRĠTERLERĠ VE OY VERĠLEN PARTĠ ... 144

3.4.1. Seçmenin Bir Partiyi Desteklemede Öncelikle Dikkate Aldığı Kriterler ... 144

3.4.2. Seçmenin 2011 Genel Seçimlerinde Oy Verdiği Siyasal Parti ... 145

3.4.3. Seçmenin 2014 Yerel Seçimlerinde Oy Verilen Siyasal Parti ... 146

3.4.4. Yapılacak Olası Bir Genel Seçimde Oy Verilecek Parti... 146

3.5. SEÇMENLERĠN TERCĠH ETTĠĞĠ SĠYASAL KĠMLĠKLER ... 147

3.5.1. Seçmenlerin Kendilerini Siyasal Açıdan Tanımlamada Tercih Ettiği Siyasal Kimlikler ... 147

3.6. SEÇMENLERĠN DĠNDARLIK DÜZEYLERĠ ... 148

3.6.1. Seçmenlerin Dindarlık Düzeyleri... 148

3.7. DĠNDARLIK BOYUTLARINA ĠLĠġKĠN FAKTÖR ANALĠZĠ ... 148

3.7.1. Faktör Değerlendirmeleri ... 150

3.8. SEÇMENLERDE SĠYASAL TUTUM VE OY VERME DAVRANIġI ... 151

3.8.1. Seçmenlerin Siyasal Tutum ve Oy Verme Yargılarına Katılma Düzeyleri ... 151

3.8.2. Seçmenlerin Siyasal Bilgilenmede BaĢvurdukları Kaynaklar ... 153

(11)

x

3.8.4. Medenî Durum Açısından Seçmenlerin Siyasal Bilgilenmede BaĢvurdukları Kaynaklar

... 156

3.8.5. Seçmenlerin Dinî Bilgilere EriĢimde Kullandıkları Kaynaklar ... 157

3.8.6. Cinsiyete Göre Seçmenlerin Dinî Bilgilere EriĢimde Kullandıkları Kaynaklar ... 158

3.8.7. Medenî Durumla Dinî Bilgi Kaynaklarını Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 159

3.9. SEÇMENLERĠN DĠNÎ BĠLGĠLENMEDE YARARLANDIKLARI KAYNAKLARA GÖRE DĠNDARLIK DÜZEYLERĠ ... 161

3.9.1. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Televizyonu Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 161

3.9.2. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dini Bilgi Kaynağı Olarak Gazeteyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 162

3.9.3. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dini Bilgi Kaynağı Olarak Radyoyu Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 163

3.9.4. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dini Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 164

3.9.5. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dini Bilgi Kaynağı Olarak Ġnterneti Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 164

3.9.6. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dini Bilgi Kaynağı Olarak Dergi Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 165

3.9.7. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dini Bilgi Kaynağı Olarak Kitap Okuma Arasındaki ĠliĢki ... 166

3.9.8. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dini Bilgi Kaynağı Olarak Cemaati Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 166

3.9.9. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dini Bilgi Kaynağı Olarak Yakın ArkadaĢ Çevresini Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 167

3.9.10. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dini Bilgi Kaynağı Olarak Aileyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 168

(12)

xi

3.9.11. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dini Bilgi Kaynağı Olarak Cami Ġmamını Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 169 3.9.12. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dini Bilgi Kaynağı Olarak Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı‟nı Kullanma Arasındaki ĠliĢki... 170 3.10. DĠNDARLIK DÜZEYLERĠ VE ĠLGĠLĠ DEĞĠġKENLER ... 171 3.10.1. Dindarlık ile Politik Tutum Toplam Puanlarının KarĢılaĢtırılması ... 171 3.10.2. Dindarlık Düzeyi ile “Siyasal Konular ve Sorularla Ġlgilenir, GeliĢmeleri Ġzlerim.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 172 3.10.3. Dindarlık ile “Belirli Bir Siyasal Parti Tercihim Vardır.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 172 3.10.4. Dindarlık ile “Benimsediğim Siyasal Parti ile Ġlgili Haberleri Ġzlerim.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 173 3.10.5. Dindarlık ile “Benimsediğim Siyasal Partinin Etkinliklerine Katılırım.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 174 3.10.6. Dindarlık ile “Dindar Kamu Görevlilerinin Sayısının Artmasından Yanayım.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 174 3.10.7. Dindarlık ile “Kamu Kurumlarında Görev Yapan Memurlar Dinî Ġnançlarının Gereklerini Özgürce Yerine Getirebilmelidir.” Sorusuna Verilen Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 175 3.10.8. Dindarlık ile “Dinin Devlet ve Siyaset Kurumlarını Etkilemesi ve Yönlendirmesi Ġyidir.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 176 3.10.9. Dindarlık ile “Dindar Olmak Dini Öne Çıkaran Partinin Desteklenmesini Gerekli Kılar.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 177 3.10.10. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Dindar Biri Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 178 3.10.11. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Allah Ġnancının Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna Verilen Cevapların KarĢılaĢtırılması... 179

(13)

xii

3.10.12. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Kıyamet Gününe Ġnanması Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna Verilen Cevapların KarĢılaĢtırılması... 180 3.10.13. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Hz. Muhammed‟i Son Peygamber Olarak Kabul Etmesi Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 181 3.10.14. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Dinî Bir Cemaat ya da Gruba Bağlı Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 182 3.10.15. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Vakit Namazlarını Düzenli Olarak Kılıyor Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması .... 183 3.10.16. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Ramazan Orucunu Tutması Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 184 3.10.17. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Zekâtını Veriyor Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 185 3.10.18. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Hacca GitmiĢ Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 186 3.10.19. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Sakallı Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 187 3.10.20. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Alkollü Ġçki Ġçmemesi Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 188 3.10.21. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Kadın Adayın BaĢörtülü Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 189 3.10.22. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Dini Faaliyet ve Kurumlara Destek Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 190 3.10.23. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Dindar Bir Çevresinin Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 191 3.10.24. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Haram Yememeye Özen Göstermesi Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 192

(14)

xiii

3.10.25. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Dindar Kadroya Önem Vermesi Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 193 3.10.26. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Ġmam-Hatip Lisesi Mezunu Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 194 3.10.27. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın KonuĢmalarında Dinî Sembol ve Söylemlere Yer Vermesi Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırılması ... 195 3.11. ĠNANÇ FAKTÖRÜ ĠLE SĠYASAL KĠMLĠKLER ĠLĠġKĠSĠ ... 196 3.11.1. Ġnanç Faktörü ile Seçmenin Kendisini Siyasal Açıdan Tanımlama ĠliĢkisi ... 196 3.11.2. Ġnanç Faktörü ile Dindar Kamu görevlisi Sayısının Artması Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 197 3.11.3. Ġnanç Faktörü ile Memurların Dini Ġnançlarının Gereklerini Özgürce Yerine Getirebilmesi Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 198 3.11.4. Ġnanç Faktörü ile Ġktidardaki Partinin Dinî Değerleri ve Dindarların Haklarını Savunmasına ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki... 199 3.11.5. Ġnanç Faktörü ile Dinin Devlet ve Siyaset Kurumlarını Etkilemesi ve Yönlendirmesi Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 200 3.11.6. Ġnanç Faktörü ile Dindar Olmanın Dini Öne Çıkaran Partinin Desteklenmesini Gerekli kıldığına ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 201 3.11.7. Ġnanç Faktörü ile Belirli Bir Siyasal Partiyi Desteklemede Dinî Ġnancının Etkisinin Olduğuna ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 202 3.11.8. Ġnanç Faktörü ile Adayın dindar biri olmasının TaĢıdığı Önem Arasındaki ĠliĢki ... 203 3.11.9. Ġnanç Faktörü ile Adayın Vakit Namazlarını Düzenli Olarak Kılıyor Olmasının Önemli Olduğu Yönündeki GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 204 3.11.10. Ġnanç Faktörü ile Kadın Adayın BaĢörtülü Olmasının Önemli Olduğu Yönündeki GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 205

(15)

xiv

3.11.11. Ġnanç Faktörü ile Adayın Dindar Kesimlerin Haklarını Savunması Gerektiğine

ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 206

3.11.12. Ġnanç Faktörü ile Adayın Ġmam-Hatip Lisesi Mezunu Olmasının Önemli Olduğuna ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 207

3.11.13. Ġnanç Faktörü ile Adayın KonuĢmalarında Dinî Sembol ve Söylemlere Yer Veriyor Olmasının Önemli Olduğuna ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 208

3.12. ĠNANÇ FAKTÖRÜ ĠLE OY VERĠLEN PARTĠ ĠLĠġKĠSĠ ... 209

3.12.1. Ġnanç Faktörü ile 2011 Genel Seçimlerinde Oy Verilen Parti ĠliĢkisi ... 209

3.12.2. Ġnanç Faktörü ile 2014 Yerel Seçimlerinde Oy Verilen Parti ĠliĢkisi ... 210

3.13. ĠNANÇ FAKTÖRÜ ĠLE SĠYASAL BĠLGĠLENMEDE KULLANILAN ARAÇ ĠLĠġKĠSĠ ... 211

3.13.1. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki, ... 211

3.13.2. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Dergi Kullanma Arasındaki ĠliĢki . 212 3.13.3. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Kamuoyu AraĢtırmalarını Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 212

3.13.4. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Aile ve Yakın Çevreyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 213

3.14. DĠNÎ UYGULAMA VE AĠDĠYET FAKTÖRÜ AÇISINDAN SEÇMENLERĠN DĠNÎ BĠLGĠLENMEDE YARARLANDIKLARI KAYNAKLAR ... 214

3.14.1. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Televizyonu Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 214

3.14.2. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Gazeteyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 215

3.14.3. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Radyoyu Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 216

(16)

xv

3.14.4. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 217 3.14.5. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Ġnterneti Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 218 3.14.6. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Dergi Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 219 3.14.7. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Kitap Okuma Arasındaki ĠliĢki ... 219 3.14.8. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Cemaati Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 220 3.14.9. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Yakın ArkadaĢ Çevresini Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 221 3.14.10. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Aile Çevresini Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 222 3.14.11. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Cami Ġmamını Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 223 3.14.12. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı‟nı Kullanma Arasındaki ĠliĢki... 224 3.15. UYGULAMA VE AĠDĠYET FAKTÖRÜ ĠLE SĠYASAL BĠLGĠLENMEDE KULLANILAN ARAÇ ĠLĠġKĠSĠ ... 225 3.15.1. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 225 3.15.2. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Ġnterneti Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 226 3.15.3. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Aile ve Yakın Çevreyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki ... 227

(17)

xvi

KAYNAKÇA ... 234

EKLER 276

EK 1: Anket formu ... 276 EK 2. Tablo: 3.12. Ġnanç Faktörü ve Siyasal Kimlikler ĠliĢkisi ... 283 EK. 3. Tablo: 3.13. Ġnanç faktörü ile seçmenin kendisini siyasal açıdan tanımlama iliĢkisi 287 EK 4. Tablo: 3.15. Dindarlık boyutlarına iliĢkin faktör analizi tablosu ... 288 EK 5. Tablo: 3.17. Seçmenlerin Siyasal Bilgi Kaynakları Tablosu ... 290 EK 7. Tablo: 3. 23. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Televizyonu ... 297 EK 8. Tablo: 3. 24. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Gazeteyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 299 EK 9. Tablo: 3. 25. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Radyoyu Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 301 EK 10. Tablo: 3. 26. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 303 EK 11. Tablo: 3. 27. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Ġnterneti Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 305 EK 12. Tablo: 3. 28. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Dergi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 307 EK 13. Tablo: 3. 29. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Kitap Okuma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 309 EK 14. Tablo: 3. 30. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Cemaati Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 311 EK 15. Tablo: 3. 31. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Yakın ArkadaĢ Çevresini Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 313 EK 16. Tablo: 3. 32. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Aileyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 315

(18)

xvii

EK 17. Tablo: 3. 33. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Cami Ġmamını Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 317 EK 18. Tablo: 3. 34. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı‟nı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 319 EK 19. Tablo: 3.40. Dindarlık ile “Dindar Kamu Görevlilerinin Sayısının Artmasından Yanayım.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo... 321 EK 20. Tablo: 3. 41. Ġnanç faktörü ile memurların dini inançlarının gereklerini özgürce yerine getirebilmesi iliĢkisi. ... 323 EK 21. Tablo: 3.62. Ġnanç Faktörü ile Seçmenin Kendisini Siyasal Açıdan Tanımlama ĠliĢkisi Tablosu ... 325 EK 22. Tablo: 3.63. Ġnanç Faktörü ile Dindar Kamu görevlisi Sayısının Artması Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki iliĢki Tablosu ... 329 EK 23. Tablo: 3.64. Ġnanç Faktörü ile Memurların Dini Ġnançlarının Gereklerini Özgürce Yerine Getirebilmesi Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 331 EK 24. Tablo: 3.65. Ġnanç Faktörü ile Ġktidardaki Partinin Dinî Değerleri ve Dindarların Haklarını Savunması Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 333 EK 25. Tablo: 3.66. Ġnanç Faktörü ile Dinin devlet ve siyaset kurumlarını etkilemesi ve yönlendirmesi Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 335 EK 26. Tablo: 3.67. Ġnanç Faktörü ile Dindar Olmanın Dini Öne Çıkaran Partinin Desteklenmesini Gerekli kıldığına ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 337 EK 27. Tablo: 3.68. Ġnanç Faktörü ile Ġnanç Faktörü ile Belirli Bir Siyasal Partiyi Desteklemede Dinî Ġnancının Etkisinin Olduğuna ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu.... 339 EK 28. Tablo: 3.69. Ġnanç Faktörü ile Adayın dindar biri olmasının TaĢıdığı Önem Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 341 EK 29. Tablo: 3.70. Ġnanç Faktörü ile Adayın Vakit Namazlarını Düzenli Olarak Kılıyor Olmasının Önemli Olduğu Yönündeki GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 343

(19)

xviii

EK 30. Tablo: 3.71. Ġnanç Faktörü ile Kadın Adayın BaĢörtülü Olmasının Önemli Olduğu Yönündeki GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 345 EK 31. Tablo: 3.72. Ġnanç Faktörü ile Adayın Dindar Kesimlerin Haklarını Savunması Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 347 EK 32. Tablo: 3.73. Ġnanç Faktörü ile Adayın Ġmam-Hatip Lisesi Mezunu Olmasının Önemli Olduğuna ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 349 EK 33. Tablo: 3.74. Ġnanç Faktörü ile Adayın konuĢmalarında Dinî Sembol ve Söylemlere Yer Veriyor Olmasının Önemli Olduğuna ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 351 EK 34. Tablo: 3.75. Ġnanç Faktörü ile 2011 Genel Seçimlerinde Oy Verilen Parti liĢkisi Tablosu ... 353 EK 35. Tablo: 3.76. Ġnanç Faktörü ile 2014 Yerel Seçimlerinde Oy Verilen Parti liĢkisi Tablosu ... 356 EK 36. Tablo: 3.77. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 359 EK 37. Tablo: 3.78. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Dergi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 361 EK 38. Tablo: 3.79. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Kamuoyu AraĢtırmalarını Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 363 EK 39. Tablo: 3.80. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Aile ve Yakın Çevreyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 365 EK 40. Tablo: 3.81. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Televizyonu Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 367 EK 41. Tablo: 3.82. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Gazeteyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 369 EK 42. Tablo: 3.83. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Radyoyu Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 371

(20)

xix

EK 43. Tablo: 3.84. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 373 EK 44. Tablo: 3.85. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Ġnterneti Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 375 EK 45. Tablo: 3.86. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Dergi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 377 EK 46. Tablo: 3.87. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Kitap Okuma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 379 EK 47. Tablo: 3.88. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Cemaati Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 381 EK 48. Tablo: 3.89. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Yakın ArkadaĢ Çevresini Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 383 EK 49. Tablo: 3.90. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Aile Çevresini Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 385 EK 50. Tablo: 3.91. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Cami Ġmamını Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 387 EK 51. Tablo: 3.92. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı‟nı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 389 EK 52. Tablo: 3.93. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 391 EK 53. Tablo: 3.94. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Ġnterneti Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 393 EK 54. Tablo: 3.95. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Aile ve Yakın Çevreyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 395

(21)

xx

KISALTMALAR LĠSTESĠ AET: Avrupa Ekonomik Topluluğu

AB: Avrupa Birliği

ABD: Amerika BirleĢik Devletleri

AKÇT: Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu AKP: Adalet ve Kalkınma Partisi

ANAP: Anavatan Partisi BBP: Büyük Birlik Partisi CHP: Cumhuriyet Halk Partisi DP: Demokrat Parti

DSP: Demokratik Sol Parti DTP: Demokratik Toplum Partisi DYP: Doğru Yol Partisi

EURATOM: Avrupa Atom Enerjisi Kurumu HADEP: Halkların Demokratik Partisi HBG: Hirschl, Booth and Glenna HDP: Halkların Demokratik Partisi HÜDA-PAR: Hür Dava Partisi MHP: Milliyetçi Hareket Partisi 3B: Belief, Belonging and Behaviour

(22)

xxi

TABLOLAR LĠSTESĠ

Tablo: 3.1. Katılımcıların YaĢlarına Göre Dağılımı Tablosu ... 141 Tablo: 3.2. Katılımcıların Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı Tablosu ... 142 Tablo: 3.3. Katılımcıların Meslekî Durumlarına Göre Dağılımı Tablosu ... 142 Tablo: 3.4. Katılımcıların Aylık Ortalama Gelirlerine Göre Dağılımı Tablosu ... 143 Tablo: 3.5. Katılımcıların Cinsiyet Durumlarına Göre Dağılımı Tablosu... 143 Tablo: 3.6. Katılımcıların Medenî Durumlarına Göre Dağılımı Tablosu ... 143 Tablo: 3.7. Katılımcıların YaĢadıkları Kentlere Göre Dağılımı Tablosu ... 144 Tablo: 3.8. Seçmenlerin Oy Verme DavranıĢında Önemli Olan Kriterler Tablosu ... 144 Tablo: 3.9. 2011 Genel Seçimlerinde Oy Verilen Parti Tablosu ... 145 Tablo: 3.10. 2014 Yerel Seçimlerinde Oy Verilen Parti Tablosu ... 146 Tablo: 3.11. Yapılacak Olası Bir Genel Seçimde Oy Verilecek Parti Tablosu ... 146 Tablo: 3.12. Seçmenlerin Kendilerini Siyasal Açıdan Tanımlamada Tercih Ettiği Siyasal Kimlikler Tablosu ... 147 Tablo: 3.13. Seçmenlerin Dindarlık Düzeyleri Tablosu ... 148 Tablo: 3.14. Dindarlık Boyutlarına ĠliĢkin Faktör Analizi Tablosu ... 148 Tablo: 3.15. Seçmenlerin Siyasal Tutum ve Oy Verme Yargılarına Katılma Düzeyleri Tablosu ... 151 Tablo: 3.16. Seçmenlerin Siyasal Bilgi Kaynakları Tablosu... 154 Tablo: 3.17. Cinsiyetle Siyasal Bilgi Kaynağı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 155 Tablo: 3.18. Medenî Durumla Siyasal Bilgi Kaynağı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 156 Tablo: 3.19. Seçmenlerin Dinî Bilgilere EriĢimde BaĢvurduğu Kaynaklar Tablosu ... 157 Tablo: 3.20. Cinsiyete Göre Seçmenlerin Dinî Bilgilere EriĢimde BaĢvurduğu Kaynaklar Tablosu Group Statistics ... 158 Tablo: 3.21. Medenî Durumla Dini Bilgi Kaynaklarını Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu Group Statistics ... 159

(23)

xxii

Tablo: 3.22. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Televizyonu Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 161 Tablo: 3.23. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Gazeteyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 162 Tablo: 3.24. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Radyoyu Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 163 Tablo: 3.25. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 164 Tablo: 3.26. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Ġnterneti Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 164 Tablo: 3.27. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Dergi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 165 Tablo: 3.28. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Kitap Okuma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 166 Tablo: 3.29. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Cemaati Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 166 Tablo: 3.30. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Yakın ArkadaĢ Çevresini Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu... 167 Tablo: 3.31. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Aileyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 168 Tablo: 3.32. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Cami Ġmamını Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 169 Tablo: 3.33. Kendini Dindar Biri Olarak Görme ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı‟nı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu... 170 Tablo: 3.34. Dindarlık ile Politik Tutum Toplam Puanlarının KarĢılaĢtırılmasını Gösteren Tablo ... 171 Tablo: 3.35. Dindarlık Düzeyi ile “Siyasal Konular ve Sorularla Ġlgilenir, GeliĢmeleri Ġzlerim.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 172 Tablo: 3.36. Dindarlık ile “Belirli Bir Siyasal Parti Tercihim Vardır.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 172

(24)

xxiii

Tablo: 3.37. Dindarlık ile “Benimsediğim Siyasal Parti ile Ġlgili Haberleri Ġzlerim.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 173 Tablo: 3.38. Dindarlık ile “Benimsediğim Siyasal Partinin Etkinliklerine Katılırım.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 174 Tablo: 3.39. Dindarlık ile “Dindar Kamu Görevlilerinin Sayısının Artmasından Yanayım.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 174 Tablo: 3.40. Dindarlık ile “Kamu Kurumlarında Görev Yapan Memurlar Dinî Ġnançlarını Gereklerini Özgürce Yerine Getirebilmelidir.” Sorusuna Verilen Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 175 Tablo: 3.41. Dindarlık ile “Dinin Devlet ve Siyaset Kurumlarını Etkilemesi ve Yönlendirmesi Ġyidir.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 176 Tablo: 3.42. Dindarlık ile “Dindar Olmak Dini Öne Çıkaran Partinin Desteklenmesini Gerekli Kılar.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 177 Tablo: 3.43. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Dindar Biri Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 178 Tablo: 3.44. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Allah Ġnancının Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna Verilen Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 179 Tablo: 3.45. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Kıyamet Gününe Ġnanması Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna Verilen Cevapların KarĢılaĢtırmasını gösteren Tablo ... 180 Tablo: 3.46. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Hz. Muhammed‟i Son Peygamber Olarak Kabul Etmesi Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 181 Tablo: 3.47. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Dinî Bir Cemaat ya da Gruba Bağlı Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo 182 Tablo: 3.48. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Vakit Namazlarını Düzenli Olarak Kılıyor Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 183 Tablo: 3.49. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Ramazan Orucunu Tutması Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 184

(25)

xxiv

Tablo: 3.50. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Zekâtını Veriyor Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 185 Tablo: 3.51. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Hacca GitmiĢ Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 186 Tablo: 3.52. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Sakallı Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 187 Tablo: 3.53. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Alkollü Ġçki Ġçmemesi Benim Ġçin Önemlidir.” Sorusuna VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 188 Tablo: 3.54. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Kadın Adayın BaĢörtülü Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 189 Tablo: 3.55. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Dini Faaliyet ve Kurumlara Destek Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo 190 Tablo: 3.56. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Dindar Bir Çevresinin Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 191 Tablo: 3.57. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Haram Yememeye Özen Göstermesi Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 192 Tablo: 3.58. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Dindar Kadroya Önem Vermesi Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 193 Tablo: 3.59. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın Ġmam-Hatip Lisesi Mezunu Olması Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 194 Tablo: 3.60. Dindarlık ile “Destekleyeceğim Adayın KonuĢmalarında Dinî Sembol ve Söylemlere Yer Vermesi Benim Ġçin Önemlidir.” Maddesine VerilmiĢ Olan Cevapların KarĢılaĢtırmasını Gösteren Tablo ... 195 Tablo: 3.61. Ġnanç Faktörü ile Seçmenin Kendisini Siyasal Açıdan Tanımlama ĠliĢkisi Tablosu ... 196 Tablo: 3.62. Ġnanç Faktörü ile Dindar Kamu görevlisi Sayısının Artması Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki iliĢki Tablosu ... 197 Tablo: 3.63. Ġnanç Faktörü ile Memurların Dini Ġnançlarının Gereklerini Özgürce Yerine Getirebilmesi Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 198

(26)

xxv

Tablo: 3.64. Ġnanç Faktörü ile Ġktidardaki Partinin Dinî Değerleri ve Dindarların Haklarını Savunması Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 199 Tablo: 3.65. Ġnanç Faktörü ile Dinin devlet ve siyaset kurumlarını etkilemesi ve yönlendirmesi Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 200 Tablo: 3.66. Ġnanç Faktörü ile Dindar Olmanın Dini Öne Çıkaran Partinin Desteklenmesini Gerekli kıldığına ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 201 Tablo: 3.67. Ġnanç Faktörü ile Ġnanç Faktörü ile Belirli Bir Siyasal Partiyi Desteklemede Dinî Ġnancının Etkisinin Olduğuna ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 202 Tablo: 3.68. Ġnanç Faktörü ile Adayın dindar biri olmasının TaĢıdığı Önem Arasındaki ĠliĢki Tablosu .. 203 Tablo: 3.69. Ġnanç Faktörü ile Adayın Vakit Namazlarını Düzenli Olarak Kılıyor Olmasının Önemli Olduğu Yönündeki GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 204 Tablo: 3.70. Ġnanç Faktörü ile Kadın Adayın BaĢörtülü Olmasının Önemli Olduğu Yönündeki GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 205 Tablo: 3.71. Ġnanç Faktörü ile Adayın Dindar Kesimlerin Haklarını Savunması Gerektiğine ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki ... 206 Tablo: 3.72. Ġnanç Faktörü ile Adayın Ġmam-Hatip Lisesi Mezunu Olmasının Önemli Olduğuna ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 207 Tablo: 3.73. Ġnanç Faktörü ile Adayın konuĢmalarında Dinî Sembol ve Söylemlere Yer Veriyor Olmasının Önemli Olduğuna ĠliĢkin GörüĢ Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 208 Tablo: 3.74. Ġnanç Faktörü ile 2011 Genel Seçimlerinde Oy Verilen Parti liĢkisi Tablosu ... 209 Tablo: 3.75. Ġnanç Faktörü ile 2014 Yerel Seçimlerinde Oy Verilen Parti liĢkisi Tablosu ... 210 Tablo: 3.76. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 211 Tablo: 3.77. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Dergi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu 212 Tablo: 3.78. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Kamuoyu AraĢtırmalarını Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 212 Tablo: 3.79. Ġnanç Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Aile ve Yakın Çevreyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 213

(27)

xxvi

Tablo: 3.80. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Televizyonu Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 214 Tablo: 3.81. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Gazeteyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 215 Tablo: 3.82. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Radyoyu Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 216 Tablo: 3.83. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 217 Tablo: 3.84. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Ġnterneti Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 218 Tablo: 3.85. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Dergi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 219 Tablo: 3.86. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Kitap Okuma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 219 Tablo: 3.87. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Cemaati Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 220 Tablo: 3.88. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Yakın ArkadaĢ Çevresini Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu... 221 Tablo: 3.89. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Aile Çevresini Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 222 Tablo: 3.90. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Cami Ġmamını Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 223 Tablo: 3.91. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı‟nı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu... 224 Tablo: 3.92. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Sosyal Medyayı Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 225 Tablo: 3.93. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Ġnterneti Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu ... 226

(28)

xxvii

Tablo: 3.94. Uygulama ve Aidiyet Faktörü ile Siyasal Bilgi Kaynağı Olarak Aile ve Yakın Çevreyi Kullanma Arasındaki ĠliĢki Tablosu... 227

(29)

1 GĠRĠġ

Politika bir yönüyle güç ve nüfuz arayıĢını ifade eden çok boyutlu bir fenomen, diğer yönüyle toplumsal varlıkların dağıtımını belirleyen, kanunlar, haklar ve yasaklar koyan bir karar oluĢturma sürecidir. Toplumsal yapı içinde iĢleyen poltika kavramını daha iyi anlamak için, çeĢitli Ģekilleriyle iletiĢim kavramını çözümleme zorunluluğu öncelik taĢımaktadır. ĠletiĢim kavramını dıĢarıda tutarak politikayı anlamaya çalıĢmak, bünyede damar olmaksızın kan dolaĢımınının gerçekleĢebileceğini düĢünmekle eĢdeğer bir durum olacaktır (Romerheim, 2005: 2.. Bu açıdan bakıldığında, politika ile iletiĢim kavramlarının çift gerektirmeli bir sarmal halinde iç içe geçmiĢ olduklarının altını önemle çizmek gerekmektedir.

Demokratik ülkelerde siyaset kurumu temelde kimin neyi, ne zaman ve nasıl alacağı konuları odağında iĢleyen süreçlerden oluĢsa da, doğrudan ya da dolaylı Ģekilde en azından halk tarafından seçilmeleri nedeniyle belirli bir meĢruiyeti temsil eden yönetici erkin karar alma mekanizmaları kamuoyunun gözleri önündedir. Böylesi yönetimlerde halkın alınan hiçbir politik kararın sonuç ve etkilerinden uzak kalamadığı gerçeği, siyaset erkinin kararlarının içerik ve yönünü tayin etme konusunda toplumdaki bütün birey, örgüt ve kuruluĢlara doğal ve yasal bir neden sunmuĢ olmaktadır. Nitekim pratik görüntüleri toplum ve siyasetin tarihi kadar eski olan siyasal halkla iliĢkiler alanında (Martinelli, (2011: 33-53. siyasal erkin kanaatleri ile birlikte siyasal gündemi ve tüm karar alma süreçlerini etkileyen sayısız potansiyel aktörün varlığından söz etmek bir zorunluluk haline gelmektedir (Strömbäck ve Kiousis, 2013: 4..

Toplumsal düzeni belirleyen belli baĢlı aktörlerden biri olarak politik yapı farklı etki ve ikna yöntemlerinden yola çıkarak iktidara eriĢmeye çalıĢırken, dinin birey ve toplumun yaĢamı üzerinde sürdürdüğü olağanüstü nüfuzdan yararlanmayı hiçbir zaman gözardı etmemiĢtir. Dolayısıyla, politikanın dinle olan iliĢkisinde devamlı yenilenen, canlı ve besleyici bir bağın olduğu tartıĢmasız bir gerçektir (Price, 2007: 105.. Nitekim global ölçekte politik arenanın iletiĢim bilimi ve araçlarından yararlanarak güç toplama eğilimlerinin doğal bir sonucu ve ürünü olarak ortaya çıkmıĢ olan “siyasal iletiĢim” dalı ise, “çok katmanlı bir sosyal bilim dalı” olarak (Gurevitch ve Blumler, 1977: 271., tüm dünyada büyük bir saygınlık ve güvenilirlik kazanmıĢ bulunmaktadır.

Öte yandan, semavî kaynaklı olması nedeniyle din bireysel ve toplumsal düzeylerde en önemli ve yönlendirici referans kaynağıdır. Buradan hareketle, dinin siyasal iktidara giden yolu

(30)

2

açma, mevcut bir siyasal düzeni meĢrulaĢtırıp sürdürme konusunda, ayrıca iç barıĢla birlikte kamu düzenini koruma noktasında “sivil toplumun önemli oyuncusu”, “sosyal dönüĢümün kaynağı” ve “devletler ve piyasalar tarafından çokça faydalanılan yaygın bir güç kaynağı” sıfatlarıyla (Woodhead, 2009: 36. devletle toplum arasında iyi iliĢkileri sağlamada en fazla iĢe yarayan arabulucu iĢlevini yürüttüğünde kuĢku yoktur.

Demokratik devlet yapılarında hükümet otoritesi, baĢka bir deyiĢle iktidar koltuklarında oturan kiĢi ve kadrolar, yönetme ve yönetimde kalma haklarını, belirli aralıklarla yenilenen, gerçekçi, âdil ve hür seçimlere göre iĢleyen demokratik bir mekanizmadan alırlar (Goodwin-Gill, 2006: viii).

Serbest seçimlere dayalı demokratik sistem çok daha eskiye dayanmakla birlikte, 1990‟lı yılların baĢlarında soğuk savaĢ döneminin sona ermesiyle birlikte baĢta Balkanlar ve Afrika olmak üzere dünyanın pek çok bölgesinde de ortaya çıkan güçlü bir demokratikleĢme dalgası, eskimiĢ, paslanmıĢ totliter rejimleri kökünden sarsmaya baĢlamıĢtı. Bölge halkları fazla zorluk çekmeden ve büyük bedeller ödemeden demokrasinin daha yüksek bir yaĢam kalitesi, daha fazla özgürlük, daha fazla insan hakları gibi nimetlerine kavuĢacaklarından emindi. Zira müreffeh ve deneyimli Avrupa ve Amerikan demokrasileri kendilerine düĢünsel ve finansal açılardan destek olabilirdi. Nitekim öyle de olmuĢtur. Batı‟nın yardımlarıyla bu bölgelerde yer alan birçok ülkede halk iradesi demokrasi yoluyla büyük zaferler kazanmıĢtır (Kühne, 2010: 2..

1946 yılında ilk serbest genel seçim deneyimini yaĢamıĢ olan Türkiye halkının % 98 gibi bir çoğunluğunun Müslüman olduğu ve bu tezin teorik yapısına uygun olarak yürütülmüĢ olan alan araĢtırmasında da ortaya çıktığı üzere toplumun % 13.5‟inin kendini “dindar”, % 82.1‟inin ise “çok dindar” olarak tanımladığı dikkate alındığı vakit, yönetimi “gizli oylama-açık tasnif” ilkesine dayanan Ģeffaf seçimlerle tespit edilen halk iradesinin belirlediği demokratik parlamenter rejim geleneğinde din faktörünün ne denli önemli bir rol oynadığını anlamak hiç zor olmayacaktır.

Bu çalıĢma, üç ana bölümden oluĢmaktadır.

Literatür tarama yöntemiyle yazılmıĢ olan ilk bölümde genel olarak din kavramının tanımına dair yaklaĢımlar ile dindarlığın ölçümüne iliĢkin temel yöntem ve teknikler ele alınmıĢ olup, özelde din kavramı, dinin kökeni, dinin bireysel ve toplumsal yaĢam üzerindeki etki ve

(31)

3

iĢlevleri, sekülarizmin tarihsel geliĢimi, geleneksel sekülerleĢme kuramları, dindarlık kavramının ölçümüne iliĢkin yaklaĢımlar, din-medya iliĢkisi, medyada kiĢisel dinî bağlılıklar açısından dinin ele alınma biçimi ve televizyonun kültürel rolü bağlamında din olgusu gibi konu baĢlıkları altında araĢtırma ve incelemeler yapılarak elde edilmiĢ olan sonuçlar yazılmıĢtır.

Ġkinci bölümde “Seçmen davranıĢında dinî inançların rolü” genel baĢlığı altında oy verme davranıĢı ve seçim, siyasal davranıĢ, seçmen davranıĢı, karar verme, iki aĢamalı karar, katılıp katılmama, parti tercihi, seçmen davranıĢını etkileyen faktörlere iliĢkin kuramsal ve deneysel yaklaĢımlar bağlamında Kolombia Modeli/Sosyolojik Model, Michigan Modeli/Psiko-sosyal yaklaĢım, Rasyonel Tercih Modeli/Ekonomik YaklaĢım gibi kuramlar, dinî inançlar ile politik tutumlar arasındaki iliĢkilerde genel kuramsal çerçeve, Amerika BirleĢik Devletleri‟nde din ve politik tutumlar, Amerika BirleĢik Devletleri‟nde kamusal ve sosyo-kültürel yaĢamda dinin yeri, Amerikan toplumunda baĢlıca etno-dinsel topluluklar ve siyasal eğilimleri, Amerika BirleĢik Devletleri‟nde dinî inançların seçmen davranıĢı üzerindeki etkileri ve ilgili akademik çalıĢmalar, Avrupa‟da dinî inançların seçmen davranıĢı üzerindeki etkileri ve Türkiye‟de seçmen davranıĢını etkileyen faktörler ele alınıp incelenmiĢtir.

Üçüncü bölümde ise, seçmen davranıĢında dinî inançların rolünü saptamaya yönelik olarak Ankara, EskiĢehir, Konya ve Kayseri illeri baz alınarak Ġç Anadolu Bölgesi evreninde, 800 denek üzerinde uygulanan, ilki dinî tutum ölçeği, ikincisi siyasal tutum ölçeği olmak üzere iki ana ölçek ve diğer ilintili sorularla birlikte toplam 94 sorudan oluĢan bir anket çalıĢmasına dayanan saha araĢtırmasının sonuçları paylaĢılmıĢ bulunmaktadır.

(32)

4

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

DĠN KAVRAMINA ĠLĠġKĠN TANIM VE YAKLAġIMLAR 1.1.Din Kavramı

Ġnsanlık tarihine bakıldığında, din olgusunun insanla birlikte doğmuĢ olduğu görülmektedir. Ġnsan topluluğun olduğu her yerde bir dinin varlığından söz etmek olasıdır (Doğan, 1979: 75..

Din kudretli bir sosyal güçtür. Tarih, dinin insan çabasını odaklayıp düzenleme, korku ve saygı uyandırma, savaĢ çıkarma, barıĢ sağlama, toplumsal grupları birleĢtirip bütünleĢtirme, onları birbirlerinin üzerine kıĢkırtma gibi konularda ne denli etkili roller oynadığına tanıktır. Din yalnızca dinamik bir toplumsal güç değil, aynı zamanda bireysel insan yaĢamlarını baĢtan sona etkileyip yönlendiren psikolojik br güçtür (McCullough ve Willoughby, 2009: 69..

Din olgusu, hem doğu hem de batı düĢünce dünyasında birçok düĢünür tarafından tanımlanmaya çalıĢılmıĢtır (Günay, 2002: 191.; ancak farklı dinleri benimseyen insanların tümünün üzerinde hemfikir olabilecekleri bir din tanımı yapmak pek kolay görünmemektedir. Din kelimesinin, örneğin bir Yahudi ya da Budist için aynı anlama gelebileceğini söylemek oldukça zordur. Temel özellikleri açısından önemli benzerlik içeren Hıristiyanlık ve Ġslam dinlerine mensup kiĢiler için dahi din kelimesinden ne anlaĢıldığı önemli derecede farklılık göstermektedir (Aydın, 1994: 5..

Charles Taliaferro tüm dünyada kabul gören evrensel ve kusursuz bir din tanımı yapmanın hayli zor olduğunu dile getirmiĢtir. Bu durumun en temel sebebi toplumların genelinde din olarak kabul edilen yerleĢik geleneksel düzenin birbirlerinden oldukça farklı olmalarıdır (Taliaferro, 2004: 21.. Charles Young Glock da, farklı bir noktadan hareket ederek aynı zorluğa iĢaret etmektedir. Y. Glock, dinin modern toplum yapısı içinde de, onunla benzer bir homojen yapı sergileyen ilkel kültürler içinde de tek bir anlam ifade etmediği noktasından hareketle, her dinin kendi içinde dahi geniĢ bir algı çeĢitlenmesine sahip olduğuna dikkat çekmektedir. Din söz konusu olunca her bireyin tek baĢına farklı hissettiği ve farklı davrandığı göz önüne alındığı zaman, dine ve dindarlığa iliĢkin bir tanımlama ve sınıflandırma yapmak oldukça zor bir çaba gibi görünmektedir (Glock, 2007: 250..

(33)

5

ÇalıĢmanın ana konusu dinî inançların siyasal davranıĢ ve seçmen davranıĢı üzerindeki etkisi olması nedeniyle, burada din olgusunun genel geçer tanımlarının yanı sıra, “toplumsal bir gerçeklik” olarak günlük yaĢamda bireyler için ne anlama geldiğini ortaya koymaya yönelik bir irdeleme yapılmaya çalıĢılacaktır.

Bugüne dek akademik merkezlerde din sözcüğünün kökenbilimsel açıdan incelenmesi, din kavramının tanımı ve tarihsel macerasına iliĢkin pek çok bilgi ve bulguya yer verilmiĢtir. Bütün bu tanım ve bilgiler birbirinden farklı gibi görünseler de, temelde yer yer aynı noktalara vurgu yapmaktadırlar.

Öncelikle, din kavramının sözlük ve terminolojide belirlenmiĢ genel geçer anlamları konusunda Ġslam, diğer semavî dinler ve “dinler tarihi” araĢtırmacılarının görüĢlerine tek tek yer vermekte yarar vardır.

Tümevarımsal bir mantıkla ilerleyerek, din kavramına öncelikle kökenbilimsel açıdan göz atmak daha doğru ve yararlı olacaktır.

Arapça‟da din, “örf”, “adet”, “gelenek” anlamlarında kullanıldığı gibi, “üstün olmak”, “isteğini zor kullanarak gerçekleĢtirmek”, “yargılamak”, “hesap sormak” anlamlarına da gelir (Dönmezer, 1978: 43..

Pazarlı ve Günay‟a göre, Türkçe‟ye Arapça‟dan, Arapça‟ya ise Aramî ve Ġbranî dillerinden geçmiĢ olan din sözcüğü, bu üç dilde “hüküm”, “mülk”, “idare etmek”, “hükmetmek”, “ceza”, “yargı”, “muhasebe” ve “mükâfat” anlamlarına gelirken, Farsça‟da günümüzdeki “din” anlamında kullanılmaktadır. Ayrıca Farsçada “Deana” sözünden geldiği öne sürülen din kelimesi, “din ve mezhep edinmek”, “inanmak”, “adet edinmek” anlamında kullanılmıĢtır (Pazarlı, 1972: 26-27; Günay, 2002: 192..

Ġslam dininin ana metinlerine göre, kelime olarak din, “ceza”, “mükâfat”, “kanun”, “hüküm”, “hesap”, “itaat”, “boyun eğme”, “ibadet”, “adet”, “hal”, “mezhep”, “kanun”, “yol” ve “millet” gibi anlamlara gelmektedir.

Diğer diller açısından bakılacak olursa, örneğin Farsça‟da din kelimesi “den” Ģeklinde ifade bulmuĢ olup, “ayin”, “tarz”, “yol”, “mezhep” gibi anlamlara gelmektedir.

(34)

6

Ġbranice‟de “dath” kelimesi ile ifade edilen din, “emir”, “kanun” ve “hüküm” anlamlarını taĢımaktadır.

Eski Yunanca‟da din “thrioheya” kelimesi ile belirtilerek “korkuyla karıĢık bir saygı duyma” anlamında, Saskritçe‟de “dharma” sözcüğü ile karĢılanıp “Ģeriat”, “yasa”, “düzen” anlamlarında kullanılmıĢ, eski Türk kavimlerinde ise “din” sözcüğü yerine “darm” ve “nom” sözcükleri kullanılmıĢtır (Aydın, 2000a: 2..

Arapça‟daki “din” kelimesi ile Latince‟deki “religio” kelimesinden gelen “religion” sözcüğü, kavram olarak aynı içeriği taĢımamaktadır. Arapçadaki din kavramı genel anlamda bütün inanma ve bağlanma Ģekillerini, özelde ise Ġslam dinini ifade ederken, Batı kültüründe “religon” terimi genellikle daha dar anlamda kullanılarak salt Hıristiyanlığı içermektedir (OkumuĢ, 2003: 54.. Hans-Michael Haussig “Teoloji Ansiklopedisi” adlı ünlü yapıtında, konu hakkında bir uyarıda bulunmaktadır: “Tarihçesi nedeniyle „religion‟ sözcüğü doğal olarak Avrupalı olduğundan, Avrupa kültürleri dıĢında kalan çoğu dinlerde bu terimin gerek semantik gerekse içerik açısından tam olarak eĢ anlamlı sayılabilecek bir karĢılığı bulunmamaktadır. Bu yüzden, kültürler veya dinler arası bağlamda kullanılabilecek ortak bir din kavramı yoktur (Haussig, 1999: 10..

Ünlü Collins Cobuild sözlüğü, dinin tanımını “Tanrı‟nın veya Tanrıların varlığına inanmak ve bu inançla ilintili olarak bir kilisede veya tapınakta yapılan dua, ibadet, tören ve benzeri uygulamalardır.” Ģeklinde yapmaktadır (Szynalski, 2011: 1220.; ne var ki burada dinin tanımı salt ibadet olarak tapınağın içine hapsedilmekte, yaĢanılan gündelik yaĢama ve sonrasına iliĢkin herhangi bir söylemine değinilmemektedir.

Antropolog Clifford Geertz, din olgusunu “güçlü, ikna edici ve uzun süreli bir ruhsal durumlar ve motivasyon oluĢturmak amacıyla eĢsiz Ģekilde gerçekçi olmak üzere varoluĢa dair genel bir kavramlar düzeni formüle eden ve bu kavramlara bir gerçeklik aurası giydiren bir simgeler dizgesi” (Geertz‟ten aktaran Mandaville, 2008: 98., ilahiyatçı George Lindbeck, gerçeklerin ve inançların formülasyonunu, içsel tutumların deneyimini ve duyguları tanımlayan bir tür kültürel ve linguistik çevçeve ve araç (Lindbeck‟ten aktaran Mandaville, 2008: 98., Marksist yazarlardan Louis Althusser, “bireylerin toplumsal güç merkezini tarihsel ve özdeksel

(35)

7

açıdan normal kabul etmesini sağlayan yanlıĢ bir bilinç formu olarak iĢlev yürüten bir yapı” olarak tanımlamaktadır (Althusser‟den aktaran Mandaville, 2008: 98..

Dinin tanımına iliĢkin olarak Ġslam bilginlerinin beyanlarına göz atıldığında, sade ve genel, fakat yaygın olarak dinin “insanlara Allah tarafından gönderilen bir sistem ve hayat tarzı” olarak tanımlandığı görülmektedir (ġenel, 2011: 20.. Öte yandan, büyük Ġslam bilginlerinden Seyyid ġerif Cürcanî dini, “akıl sahiplerini Peygamber‟in bildirdiği hükümleri kabule davet eden ilahî bir kanun”, Ġmam Gazalî ise “kul ile Allah arasında bir muamele” Ģeklinde tanımlamıĢtır (Gazalî‟den aktaran Aydın, 2000a: 1-4.. Ne var ki, Ġslam bilginlerinin üzerinde ittifak ettiği yaygın din tanımı ana hatlarıyla “Akıl sahibi insanları kendi irade ve arzuları ile bizzat onlar için faydalı olan Ģeylere sevk eden ilahî kanundur.” Ģeklinde oluĢmuĢ görünmektedir (Aydın, 2000a: 1-4..

Dinler tarihi uzman ve araĢtırmacılarının tanımlarında ise, biraz daha derinlik ve yoğunluk olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin Rudolph Otto‟nun tanımı, oransal olarak daha özetleyici ve etkileyicidir. Ona göre din, “kutsalın tecrübesi”dir (Otto‟dan aktaran Bianchi, 1975: 172.. Yine özetleyici ve vurucu bir baĢka yaklaĢıma göre, din “insanoğlunun yeryüzündeki kimliği ile birlikte varoluĢunun gerçek anlamı veya amacına verilmiĢ tanrısal bir yanıt”tır (Nigosian, 1975; 2.. Radcliffe ve Reginald‟a göre, din her yerde, Ģu ya da bu formda, ama her yerde insanoğunun ötesindeki bir güce dayanma duygusudur (Radcliffe ve Reginald, 1956: 157.. Fromm‟un görüĢ açısından bakıldığında, din bireye bir yönelim çerçevesi ve adanma nesnesi sunan bir grup tarafından baĢlatılmıĢ olan bir düĢünce ve eylem dizgesi olarak tanımlanabilir (From, 1950: 21.. Max Müller, din kavramını “insanın sonsuzu kavramasını sağlayan, akıl ve mantığa tabî olmayan zihinsel bir meleke ve yetenek”, Emile Durkheim “bir cemaatin meydana gelmesini sağlayan ayin ve inançlar sistemi”, Feuerbach “inanç, dua ve kurbanla kendini gösteren bir arzu” (Müller‟den aktaran Aydın, 2000a: 3., diğer taraftan August Comte “toplumun bir iĢlevi” olarak görmektedir (Aydın, 1994: 1.. Bu anlamda, din sadece bireysel bir tercihi yansıtmamakta, aynı zamanda toplumsal bir boyut içermektedir (Woodhead, 2009: 13..

Bireysel bir tercih olarak bir dini yaĢamak dünyada hem bireysel mutluluğa hem de toplumun güvenlik ve huzuruna yaptığı katkılar nedeniyle saygın bir tutum olarak karĢılanmakla birlikte, Tanrı‟dan geldiği için insanî öznellik ve görecelikle yer yer bulanıklaĢan iletilerin herkesçe doğru ve eksiksiz biçimde kavranması ve anlatımı pek de kolay değildir. Zira

(36)

8

insanoğlunun veya insanlık âleminin en eski kültüründen olan, tarihi insanlık tarihi kadar gerilere giden din, gözle görülebilen bir nesne değildir. Tapınakların, ibadet, ayin ve törenlerin, bir dinî sanatın, bir dinî musikinin, bir dinî edebiyatın bulunduğu doğrudur. Bunlar görülebilir, iĢitilebilir; ancak bu dıĢtaki akisler, insanların iç hayatlarında yaĢayan bütün bu soyut duygu ve düĢünceleri nasıl nitelendirileceği konusu hayli karmaĢık ve zor bir durumdur (Smart, 1977: 11..

“Toplumsal bir gerçeklik” niteliği ve içeriği ile sosyolojik bir açıdan bakıldığında gerçek Ģudur ki, bütün toplumlarda davranıĢ tarzı ve düĢünme Ģekli itibariyle dinsel olarak adlandırılabilecek örneklerin var olması nedeniyle din olgusunun insanın toplumsal yaĢamının evrensel bir bileĢeni olduğunda kuĢku bulunmamaktadır. Dinin sosyal yapının bir parçası olması, aynı zamanda bir bölümünün ayinsel bileĢenlerden oluĢması nedeniyledir. Zira dinin toplumsal yaĢama eklemlenmesi, insanların yaratılıĢlarını yorumladıkları belirli semboller, imajlar, inançlar ve değerler yoluyla gerçekleĢmektedir (Sanderson, 1991: 429..

1.2.Dinin Kökeni

Allan Menzies, din de dâhil olmak üzere, bütün kurumların tarihinin ilk ailenin kurulmasıyla birlikte baĢladığını ifade etmektedir (Menzies, 2009: 11.. Dinî öğretinin kaynağı konusunda ise, Ġslam dini ile diğer semavî dinler “vahiy” unsuru noktasında birleĢmektedir. Din kavramının kökenine iliĢkin bu farklılaĢma nedeniyle, zaman zaman dinin bir fefsefe olup olmadığı yönünde tartıĢmalar olmuĢtur. Kellett, bu tartıĢma noktasına ıĢık tutarak, “Dine bir düĢünceler dizgesi olarak bakıldığında özünde birer felsefe oldukları hükmüne varılabilir; fakat her felsefe din olarak tanımlanıp ele alınamaz.” Ģeklinde özlü ve doyurucu bir açıklama getirmiĢtir (Kellet, 1948: 12..

Günümüze dek, akademik mahfillerde dinin kökenlerini saptamaya yönelik olarak sayısız çalıĢmalar yapılmıĢ ve çok çeĢitli görüĢler öne sürülmüĢtür. Alman filozofu Karl Marks‟ın dinin orijinine iliĢkin görüĢü, üretici güçlerin, diğer bir ifadeyle ekonomik koĢulların tasarladığı tarih anlayıĢının doğal bir uzantısı olarak dinin de o koĢullarca üretilmiĢ üstyapının bir parçası olduğu yönündedir. Marsksist felsefenin “tarihin gerçek zemini”ne dair geliĢtirmiĢ olduğu “pratiğin, yani maddî koĢulların kendisi” yanıtını dikkate aldığımızda, aynı mecradan ilerlemeye devam edersek, dinin kökeniyle ilgili olarak da, “gerçek üretim sürecinin, yaĢamın dolaysız maddî üretiminden baĢlayarak açıklandığını, bu üretim tarzına bağlı ve onun tarafından yaratılmıĢ karĢılıklı iliĢki biçimlerinin, baĢka bir deyiĢle değiĢik aĢamalarındaki sivil toplumun bütün tarihin temeli olarak

Şekil

Tablo 3: 21 ve Tablo 3: 22‟de ortaya çıkan veriler, metodoloji bölümünde anılmıĢ olan

Referanslar

Benzer Belgeler

(2007), lityum disilikat ve zirkonya alt yapılı tam seramik inley destekli sabit parsiyel protezlerin kırılma dayanımlarını inceledikleri çalışmalarında maksiller molar

Bu tez, kişilik özelliklerinden biri olan deneyimlere açıklık ve nostalji eğiliminin ürün ilgilenimi üzerinde ve ürün ilgileniminin marka sadakati üzerinde etkisi olup

5393 Sayılı Yasadan önce belediye başkanına bağlı müdürlük olan Satın Alma Müdürlüğü ve başkan yardımcısına bağlı Bilgi İşlem Müdürlüğü ile yeni oluşturulan

The purpose of this article is to review an activity used within a Multi-Disciplinary Learning lesson and back up or refute the inquiry-based approach with

12. The United Kingdom was mad at the Japanese so they made many Japanese-Australians leave their homes. They were put in camps with barbed wire around the outside of the

According to the interviews, it is possible to examine the reasons for choosing business administration department in three main categories; choice by their own

Piramitler sayesinde yüzeyden yansıyan güneş ışınları tekrar göze yüzeyine yönlenir ve sonuç olarak yansıyan yoğunluk R2xI değerine düşer. Örneğin yansıma katsayısı

Hasan ÖZTÜRK (Doç. Dr., Makine Müh., Dokuz Eylül Üniversitesi) Hülya İNANER (Prof. Dr., Jeoloji Müh., Dokuz Eylül Üniversitesi) Kuban ALTINEL (Prof. Dr., Endüstri