BELEDİYE BİRLİKLERİNİN YAPISI, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

GİRİŞ

Belediye birlikleri Türkiye yerel yönetim sisteminin önemli unsurlarındandır. Birden fazla belediyenin bir araya gelerek oluşturduğu birlikler, yalnızca üyeleri- ne değil, sistem içinde yeralan diğer aktörlere ve yerel halka da önemli katkılar yapmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye’de belediye birliklerinin yapısı, temel yapısal- fonksiyonel sorunları ve bunların aşılmasına yönelik çö- züm önerileri üzerinde durulmaktadır.

1. BELEDİYELER BİRLİĞİ KAVRAMININ TANIMI ve KURULUŞ SEBEPLERİ

Belediyeler birliği, birden fazla belediyenin, ortak hak ve çıkarlarını korumak ve hizmette etkililiği ve ve-

1 Bu makale, Prof. Dr. Recep Bozlağan tarafından Sabancı Üniversi- tesi İstanbul Politikaları Merkezi tarafından 24-25 Ekim 2008 tarihinde İstanbul’da organize edilen Yerel Kalkınmanın Yönetişimi Uluslararası Konferansı’nda sunulan “Yerel Kalkınmada Belediye Birliklerinin Rolü”

başlıklı tebliğin güncellenerek özetlenmiş hâlidir.

rimliliği artırmak amacıyla kurdukları, karar organı üye belediyelerden gelen temsilcilerden oluşan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi olarak tanımlanabilir.

Belediye birliklerinin kuruluş sebepleri şöyle sırala- nabilir:

1. Belediyelerin bir araya gelmesiyle siyasî gücü artırmak, üye belediyelerin haklarını ve çıkarlarını daha etkili bir şekilde korumak.

2. Üyeler arasında yardımlaşma, işbirliği ve daya- nışmayı geliştirmek.

3. Ortak nitelikli bazı hizmetlerin (katı atık yöneti- mi, su yönetimi, planlama vb.) daha etkili ve verimli bir şekilde yürütülmesini sağlamak.

4. Büyük kaynak gerektiren projeleri daha kolay bir şekilde gerçekleştirmek.

5. Yerel kalkınmaya destek vermek.

6. Üyeler arasında bilgi ve tecrübe paylaşımını sağlamak.

BELEDİYE BİRLİKLERİNİN YAPISI, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Prof. Dr. Recep BOZLAĞAN

Marmara Belediyeler Birliği Genel Sekreteri

7. Belediyelerin uluslararası görünürlüğünü güç- lendirmek, kentler diplomasisini kolaylaştırmak, ulusla- rarası işbirliklerini artırmak ve luslararası fon kaynakla- rından etkili bir şekilde yararlanmak.

8. Yerel demokrasiyi geliştirmek.

9. Kamuoyu desteği sağlamak.

10. Atık yönetimi, su temini ve benzeri konularda birliğe katılımın, merkezi yönetim tarafından özendiril- mesi veya zorunlu tutulması.

2. BELEDİYE BİRLİKLERİNİN KANUNÎ DAYANAKLARI

Türkiye’de belediye birliklerinin varlığı ulusal ve uluslararası hukuki belgelere dayanmaktadır. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı’nın 10. maddesi, yerel yönetimlerin birlik kurma ve birliklere katılma hakkını içermektedir. Buna göre, “yerel yönetimler yetkilerini kullanırken, ortak ilgi alanlarındaki görevlerini yerine getirebilmek amacıyla, başka yerel yönetimlerle işbirliği yapabilecekler ve kanunlar çerçevesinde birlikler ku- rabileceklerdir. Her devlet, yerel yönetimlerin ortak çı- karlarının korunması ve geliştirilmesi için birliklere üye olma ve uluslararası yerel yönetim birliklerine katılma hakkını tanıyacaktır. Yerel yönetimler, kanunla muhte- melen öngörülen şartlar dâhilinde, başka devletlerin yerel yönetimleriyle işbirliği yapabilirler.

Belediye birliklerine ilişkin anayasal hükümler 1982 Anayasası’nın 127. maddesinde yeralmaktadır. Buna göre, yerel yönetimler belirli kamu hizmetlerinin görül- mesi amacı ile kendi aralarında Bakanlar Kurulu’nun izni ile birlik kurabilmektedirler.

Türkiye’de belediye birlikleri, uzun bir süre müstakil bir kanundan yoksun olarak varlıklarını sürdürmüştür.

Bu dönemde, 1580 sayılı Belediye Kanunu’na göre ha- reket edilmiştir. 1580 sayılı kanunun 7. Faslı “Birlik Tesisi”

başlığını taşımakta olup, belediye birliklerinin kuruluşu, görevleri, organları ve işleyişine ilişkin hükümleri içer- mektedir (Md. 133-148).

Günümüzde belediye birlikleri, 2005 yılında kabul edilen 5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu’na ta- bidir. Kanun toplam 29 maddeden oluşmaktadır. Bun- lardan 3 tanesi “geçici” ve 2 tanesi de “ek” madde niteli- ğindedir. Toplam 5 bölümden oluşan kanunun ilk bölü- mü “amaç, kapsam ve tanımlar” başlığını taşımaktadır.

Diğer bölümler ise sırasıyla, “birliğin kuruluşu, tüzüğü, görevleri ve yetkileri”, “birliğin organları”, “mali hüküm- ler” ve “çeşitli hükümler” başlıklarına sahiptir.

3. BELEDİYE BİRLİKLERİNİN KURULUŞU, ORGANLARI, TEŞKİLAT ve MALÎ YAPISI

5355 sayılı kanuna göre birlik, birlik tüzüğünün ke-

sinleşmesinden sonra Bakanlar Kurulu’nun izni ile ku- rulur ve tüzel kişilik kazanır. Kurulmuş bir birliğe üyelik, üye olmak isteyen belediye meclisinin kararı ve buna dayalı başvuru üzerine, birlik meclisinin kabulü ile olur.

Bu durumda, Bakanlar Kurulu’nun izni aranmaz. Ayrıl- mada, ilgili belediye meclisinin kararı yeterlidir. Su, atık su, katı atık ve benzeri altyapı hizmetleri ile çevre ve ekolojik dengenin korunmasına ilişkin projelerin zorun- lu kılması durumunda; Bakanlar Kurulu, ilgili belediyele- rin ve diğer yerel yönetim kuruluşlarının, bu amaçla ku- rulmuş birliğe katılmasına karar verebilir. Bu fıkrada be- lirtilen birliklerden ayrılma da Bakanlar Kurulu’nun izni- ne bağlıdır. Belediyelerin bütün görevlerini kapsayacak şekilde genel amaçlı veya amacı açıkça belirlenmemiş birlik kurulamaz (Md. 4). Belediye birliklerinin organları birlik meclisi, birlik encümeni ve birlik başkanıdır.

3.1. Birlik Meclisi

Birlik meclisi, birliğin karar organıdır ve birlik üyesi belediyelerin meclislerinin kendi üyeleri veya belediye meclis üyeliğine seçilmeyi haiz kişiler arasından, birlik tüzüğünde belirlenen sayıda ve gizli oyla seçecekleri üyelerden oluşur. Ancak, dışarıdan seçileceklerin sayısı belediye meclisinden seçileceklerin üçte birini geçe- mez. Asıl üye sayısının yarısı kadar yedek üye seçilir. Üye belediyelerin başkanları birlik meclisinin doğal üyesidir (Md. 8). Birlik başkanı aynı zamanda birlik meclisinin de başkanıdır. Birlik meclisinin başlıca görevleri şunlardır (Md. 9):

1. Yatırım plânı, çalışma programı, stratejik plan, performans programı, bütçe, kesin hesap ve faaliyet ra- porunu görüşmek ve kabul etmek.

2. Borçlanmaya karar vermek.

3. Taşınmaz mal alımına, satımına, kiralanmasına ve takasına karar vermek.

4. Birlik tarafından yürütülecek hizmetler için uy- gulanacak ücret tarifesini belirlemek.

5. Birlik başkanlık divanını, birlik encümen üyele- rini ve meclis ihtisas komisyonu üyelerini seçmek.

6. Birlik teşkilâtına ait birimlerin kurulmasına ka- rar vermek.

7. Birlik tarafından çıkarılacak yönetmelikleri ka- bul etmek.

Meclis toplantıları, üye belediyelerin kanunların- da belirtilen toplantı dönemleri dikkate alınarak yılda ikiden az olmamak üzere birlik tüzüğünde gösterilen

zamanlarda yapılır. Birlik meclisinde plan ve bütçe ko- misyonunun dışında birliğin faaliyet konularında olmak üzere ihtisas komisyonları kurulabilir (Md. 11).

3.2. Birlik Encümeni

Birlik encümeni, birlik başkanı ile sayısı yediyi geç- memek üzere birlik tüzüğünde gösterilecek sayıda meclis üyesinden oluşur. Ülke düzeyinde kurulan bir- liklerde bu sayı iki kat olarak uygulanır. Bu üyeler, birlik meclisince, dönem başı toplantısında kendi üyeleri ara- sından gizli oyla bir yıllığına görev yapmak üzere seçilir.

Birlik başkanı, encümeninin de başkanıdır. Birlik encü- meni birlik tüzüğünde belirtilen sürelerle toplanır. Bu süre bir ayı aşamaz (Md. 12). Birlik encümeninin görev ve yetkileri şunlardır (Md. 13):

1. Yatırım plânı ve çalışma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip birlik meclisine görüş bildirmek.

2. Kamulaştırma işlemlerinin gerektirdiği kamu yararı kararını almak.

3. Kanunlarda öngörülen cezaları vermek.

4. Taşınmaz mal alımına, satımına, kiralanmasına ve takasına ilişkin meclis kararlarını uygulamak.

3.3. Birlik Başkanı

Birlik idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisi olan birlik başkanı, birlik meclisi tarafından bir seçim ödemi içinde iki yıllık ve üç yıllık süreler için seçilir (Md.

10). Başkanın görev ve yetkileri şunlardır (Md. 14):

1. Yatırım plânı ve çalışma programı ile bütçe- yi ve kesin hesabı hazırlamak, uygulamak, izlemek, değerlendirmek ve bunlarla ilgili olarak hazırlayacağı yıllık faaliyet raporunu meclise sunmak.

2. Birlik meclisine ve birlik encümenine başkan- lık etmek ve bunların kararlarını uygulamak.

3. Birlik personelini atamak.

4. Birliği denetlemek.

5. Kanunlarla birliğe verilen ve birlik meclisi veya birlik encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yap- mak ve yetkileri kullanmak.

3.4. Belediye Birliklerinin Teşkilat Yapısı

Belediye birliklerinin teşkilat yapısı 5355 sayılı kanu- nun 17. maddesinde düzenlenmiştir. Kanun, hiyerarşik- fonksiyonel bir teşkilat yapısı öngörmüştür. Buna göre, belediye birliklerinde teşkilat yapısı başkan, genel sek-

reter, müdürler ve diğer çalışanlardan oluşmaktadır. Bu durumda, dört kademeli bir hiyerarşik yapının oluştuğu görülmektedir². Yine kanunda birliğin teşkilat yapısının

“ülke düzeyinde kurulan birliklerle üye sayısı yüzden fazla olan birliklerde, norm kadroya uygun olarak ge- nel sekreter, yazı işleri ve malî işler birimleriyle birliğin faaliyet alanında olmak ve sayısı üçü geçmemek üzere birlik meclisinin kararıyla kurulacak diğer birimlerden oluşacağı”, bunların dışındaki birliklerde ise “norm kad- roya uygun olarak birlik müdürü, yazı işleri ve malî işler birimleriyle birliğin faaliyet alanına göre kurulacak tek- nik işler biriminden” oluşacağı hükme bağlanmıştır. Bu nedenle, fonksiyonel örgütlenme esasına göre bir teşki- lat yapısının hedeflendiği söylenebilir.

3.5. Belediye Birliklerinin Malî Yapısı

5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu’nda bele- diye birliklerinin gelirleri şöyle sıralanmıştır (Md. 15):

1. Birlik üyelerinin, birliğin kuruluş ve faaliyet gi- derlerine katılma payları.

2. Birlik meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karşılığı ücretler.

3. Diğer kamu kurum ve kuruluşlarından aktarı- lacak ödenekler.

4. Taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler.

5. Kira ve faiz gelirleri.

6. Bağışlar.

7. Diğer gelirler.

Kanunda bu şekilde ayrıntılı olarak sayılmasına kar- şılık, birliklerin temel gelir kalemi, üye aidatlarıdır (katı- lım paylarıdır). Gelir kalemlerinin belediye birliklerinin (gerçekleşmiş) bütçelerindeki oranına ilişkin bilimsel bir çalışma henüz yapılmamış ise de, bunların oranının en az yüzde 80 olduğu söylenebilir. Bunun yanı sıra, üye belediyeler tarafından hizmet karşılığı ödenen ücretler de önemli bir gelir kalemini oluşturmaktadır. 5355 sa- yılı kanununa göre, “birliğe karşı malî yükümlülükleri- ni yerine getirmeyen üye mahallî idarelerin ödemeleri gerekli miktar, birliğin başvurusu üzerine bu idarelere genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden ayrılan paydan, bu payların dağıtımını yapan kuruluş

2 Bkz. Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik, Resmi Gazete, Tarih:

22.02.2007, Sayı: 26442.

tarafından kesilerek alacaklı birliğe ödenir” (Md. 21).

Türkiye’de birçok belediye birliğinin, üyelerden katılım payı toplamakta zorlandıkları genel olarak bilinmek- tedir. Bu nedenle, belediye birlikleri üyelerin ödemesi gereken katılım paylarının, onların İller Bankası’nca da- ğıtımı yapılan paylardan doğrudan kesilerek kendi he- saplarına aktarılması hususunda meclis kararı almakta söz konusu geliri bu yöntemle tahsil etmektedir.

5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu’nda belediye birliklerinin giderleri şöyle sıralanmıştır (Md. 16):

1. Birlik hizmetlerinin yürütülmesi için yapılacak giderler.

2. Birliğin personeline ve seçilmiş organlarının üyelerine ödenen maaş, ücret, ödenek, huzur hakkı, yol- luk, hizmete ilişkin eğitim harcamaları ile diğer giderler.

3. Hizmet karşılığı alınacak ücretler ve diğer gelir- lerin takip ve tahsili için yapılacak giderler.

4. Birliğin hizmet binalarının, tesislerinin, araç ve gereçlerinin temini, yapımı, bakımı ve onarımı için ya- pılan giderler.

5. Faiz, borçlanmaya ilişkin diğer ücretler ile si- gorta giderleri.

6. Dava takip ve icra giderleri.

7. Avukatlık, danışmanlık ve denetim ücretleri.

8. Kamu ve özel sektör kuruluşlarıyla yapılan or- tak hizmetler ve diğer proje giderleri.

9. Temsil, tören ve ağırlama giderleri.

4. BELEDİYE BİRLİKLERİNDE DENETİM

Belediye birliklerinde denetim konusu 5355 sayılı kanunun 22. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, belediye birliklerinin idari denetimi İçişleri Bakanlığı’nca yapılır. Valiler ve kaymakamlar gerekli gördüklerinde ülke düzeyinde kurulan birlikler dışındaki birlikleri de- netleyebilirler. Bu denetim sonucunda tespit edilen kamu zararı üzerine yapılan kişi borcu teklifleri, birlik meclisinde görüşülerek karara bağlanır… (bu) karara karşı … on gün içinde idarî yargıya başvurulabilir. İdarî yargı kararı doğrultusunda işlem sonuçlandırılır. Diğer taraftan, birliklerin dış denetimi, ilgili mevzuatta belir- tilen usul ve esaslara uygun olarak Sayıştay’ca yapılır (6085/Md. 4.a).

5355 sayılı kanunun 11. maddesi, Belediye Kanunu’na atıfta bulunarak, birlik meclisi bünyesinde

kurulacak denetim komisyonu vasıtasıyla da denetim yapılmasına imkân tanımıştır. Buna göre, meclis tarafın- dan seçilerek oluşturulan denetim komisyonu, birliğin bir önceki yıl gelir ve giderleri ile bunlara ilişkin hesap kayıt ve işlemlerinin denetimini yapar. Birliği oluşturan birimler ile bağlı kuruluşlar, komisyonca istenen her tür- lü bilgi ve belgeyi gecikmeksizin temin eder. Komisyon, çalışmasını kırk beş işgünü içinde tamamlar ve buna ilişkin raporunu mart ayının sonuna kadar meclis baş- kanlığına sunar. Konusu suç teşkil eden hususlarla ilgili olarak meclis başkanlığı tarafından yetkili mercilere suç duyurusunda bulunulur (5393, Md. 25).

5. BELEDİYE BİRLİKLERİNİN SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

2005 yılında yürürlüğe giren 5355 sayılı Mahalli İda- re Birlikleri Kanunu’nun üzerinden henüz altı yıl geçmiş olmasına rağmen, önemli sorunlarla karşılaşılmaktadır.

Bunlar şöyle sıralanabilir:

1. Belediye birlikleri, belediyelerin “yürütmekle görevli oldukları hizmetlerden bazılarını birlikte gör- mek üzere kendi aralarında kurdukları kamu tüzel kişi- si” olarak tanımlanmıştır. Bu yaklaşım, birlikleri yalnızca bazı hizmetleri yürüten bir “hizmet kuruluşu” olarak ka- bul etmekte olup, birliklerin varlık nedenlerinden biri olan “üye belediyelerin haklarının ve çıkarlarının korun- ması” konusuna yerverilmemiştir.

2. Belediye birliklerinin görevlerinin belirlenmesi konusunda net bir yaklaşım sergilenmemiştir.

3. Birlik meclisinin yılda 2 kez toplanması, ulusal ve bölgesel düzeydeki belediye birlikleri açısından ger- çekçi ve uygulanabilir bir düzenleme değildir. Nitekim söz konusu birlikler, meclisin toplanması için gerekli üye sayısına genel olarak ulaşamamakta ve bu nedenle, olağan toplantılar zamanında yapılamamaktadır.

4. Birlik encümenin en az ayda bir kez toplanma- sı, ulusal ve bölgesel düzeydeki belediye birlikleri açı- sından gerçekçi ve uygulanabilir bir düzenleme değil- dir. Nitekim söz konusu birlikler, encümenin toplanması için gerekli üye sayısına genel olarak ulaşamamakta ve bu nedenle, katılımı teşvik edici ziyaret programları or- ganize edilmektedir. Diğer taraftan, encümene yedek üye seçilmemesi de uygulamada sorunlara yol açmak- tadır. Hastalık, ölüm, istifa ve benzeri nedenle encümen üyeliklerinden birinin veya bir kaçının boşalması ha- linde ya meclisin olağan toplantı zamanı beklenmekte ya da olağan üstü toplantı yapılması gerekmektedir.

Meclisin olağan toplantılarını bile yapmakta zorlandığı veya yapamadığı bir ortamda, bir veya birkaç encümen üyesinin seçilmesi için meclisin olağan üstü toplanması neredeyse imkânsızlaşmaktadır.

5. Encümen üye sayısı, ulusal ve bölgesel düzey- deki birlikler açısından yeterli değildir. Bilindiği gibi, 5355 sayılı kanun encümen sayısını sekiz kişi ile sınır- landırmış, ulusal düzeydeki birliklerde ise bu sayı iki katı olarak uygulanmaktadır.

6. Kanun birlik başkanlığını düzenlerken, daimi statülü başkan vekilliğine veya başkan yardımcılığına yervermemiştir. Oysa birlik başkanları genel olarak be- lediye başkanları arasından seçilmektedir. Bu nedenle, kendi belediyesinin işleri dolayısıyla yoğun bir iş yükü- ne ve sorumluluğa sahip olan belediye başkanları, birlik işlerine yeterince vakit ayıramamaktadır. Bu durum, bir- liğin çalışmalarını olumsuz etkilemektedir.

7. “Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İda- re Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik”te belediye birliklerinin kuracağı birimle- rin sayısı ve niteliği (adları) açısından bilimsel açıdan geçerli ve anlamlı olmayan sınırlamalar getirilmiştir.

Ayrıca, istihdam edilecek personelin türü ve sayısında da aynı yaklaşımın sergilendiği görülmektedir. Bu yak- laşımın birliklere uygulamada hiçbir yararı olmayacağı gibi, hizmet performansını olumsuz etkileyici sonuçları olacaktır.

8. Belediye birliklerinin büyük çoğunluğu üye belediyelere eğitim, organizasyon ve danışmanlık hiz- metleri sunmaktadır. Özellikle eğitim ve danışmanlık

hizmetlerinin yürütülmesi ise tabiatı gereği, piyasadan kısa zamanda ve özel şartlar altında hizmet satınalınma- sını gerektirmektedir. Belediye birliklerinin tâbi olduğu mevzuat, hizmet arzında gecikmelere ve maliyet artışla- rına yol açmaktadır.

9. Ülke düzeyinde kurulması öngörülen birlik ile diğer belediye birlikleri arasında organik bir yapı dü- şünülmemiştir. Bu durum, uygulamada dağınıklığa ve koordinasyonsuzluğa yol açtığı gibi, birçok konuda sür- tüşme, gerilim ve performans düşüklüğüne de neden olmaktadır. Bu tür sorunlar ise ancak birlik yöneticileri- nin iyi niyeti ve gayreti ile giderilebilmektedir.

10. Ülke düzeyinde kurulan birliklerin görevleri, kurumsal ve malî yapısı sağlam bir zemine oturtulmuş- ken, bölge ve il düzeyinde kurulan birlikler açısından gerekli düzenlemelere yerverilmemiştir. Bu durum, hem bölgesel hem de il düzeyindeki birliklerin kurum- sallaşmasını olumsuz etkilerken, ülke düzeyindeki bir- liklere gereksiz yük binmesine de yol açmaktadır.

Belediye birliklerinin sorunlarının giderilmesi ko- nusunda 5355 sayılı kanunda şu tür değişiklikler ya- pılabilir:

1. Her ilde, o ildeki bütün belediyelerin; her coğ- rafi bölgede de, o bölge sınırları içinde yeralan illerdeki bütün belediyelerin doğal üyesi olduğu, birer belediye- ler birliği kurulur. Sınırları il sınırlarına denk olan büyük-

şehir belediyelerinin bulunduğu illerde, “il düzeyinde belediye birliği” kurulamaz. İl belediye birliklerinin mer- kezi, kurulduğu ilin merkezi; bölge belediye birliklerinin merkezi ise, o coğrafi bölge sınırları içindeki il merkezle- rinden nüfusu en büyük olandır. Ülke düzeyinde kuru- lan belediyeler birliğinin merkezi Ankara’dır.

2. Büyükşehir belediyelerinin bağlı kuruluşları olan su ve kanalizasyon idareleri ile tüzel kişiliği haiz ulaşım idareleri, o belediyenin üyesi olduğu il ve bölge- sel düzeydeki belediye birliklerinin doğal üyesidir.

3. “Birlikler, birlik tüzüğü ile kendilerine verilen görevlerden başka aşağıdaki görevleri yerine getirirler:

a. Üyelerinin hak ve çıkarlarını savunmak, onları diğer kurum ve kuruluşlar önünde temsil etmek,

b. Üyelerine, onların çalışma alanlarında danış- manlık hizmeti sunmak,

c. Üyelerinin seçilmiş temsilcilerine ve personeli- ne eğitim hizmeti vermek,

d. Belediyeciliği geliştirici ve güçlendirici çalışma- lar yapmak,

e. Belediyelerle ilgili yasal ve idari düzenlemeler- de, üye belediyeler adına görüş bildirmek,

f. Belediyelerin amaçları doğrultusunda araştır- ma yapmak, yayın faaliyetinde bulunmak,

g. Üye belediyelere teknik yardım sağlamak, h. Belediyeleri ve demokrasiyi geliştirmek ve güçlendirmek için çalışmalar yapmak, üyelerini bilinç- lendirmek,

4. Coğrafi bölgeler ölçeğinde veya ulusal ölçekte kurulan belediye birlikleri, üyelerine yönelik olarak eği- tim ve danışmanlık hizmetleri verebilirler. Bu amaçla, eğitim merkezleri kurabilirler; üniversitelerle işbirliği halinde akademi ve enstitü tesis edebilirler.

5. Ülke düzeyinde kurulan belediyeler birliği İçişleri Bakanlığı’nın bilgisi dâhilinde yurt dışında tem- silcilik açabilir. Diğer yerel yönetim birliklerinin talebi ile buralarda onlara mekân ayırır, beşeri, malî ve teknik destek sağlar. Uluslararası veya ulusüstü kurumlara ait oluşumlardan ve bunlara ait mekânlardan yararlanmak için girişimde bulunabilir.

6. Yerel yönetim birlikleri, yurt dışındaki yerel yö- netim birliklerine çeşitli statülerde üye olabilir, bunlarla ortak girişimlerde bulunabilir, ortak faaliyetler düzen- leyebilir, çatı örgütler veya oluşumlar kurabilir ve yerel yönetimlerin geliştirilmesine yönelik girişimlerde bulu- nabilir.

7. Birlik meclisi, il düzeyinde kurulacak birlikler- de, birlik üyesi belediyelerin meclislerinin kendi üyele- ri veya belediye meclis üyeliğine seçilmeyi haiz kişiler arasından gizli oyla seçecekleri üyelerden oluşur. Her bir üye belediyenin, birlik meclisindeki temsil oranı, o belediye sınırları içinde yaşayan nüfusa göre, Birlik Tüzüğü’nde belirlenir. Ayrıca, üye belediyeler, kendile- rini temsil edecek meclis üyelerini, siyasi partilerin ve bağımsız üyelerin belediye meclisindeki dağılımını dik- kate alarak belirler. Belediye başkanları birliğin doğal üyesidir. Meclisin üye sayısı, nüfusu 300 bine kadar olan

illerde en çok 30 kişi, bir milyona kadar olan illerde en çok 60 kişi, 3 milyona kadar olan illerde en çok 90 kişi, 10 milyona kadar olan illerde en çok 120 kişi, 10 milyo- nu aşan illerde ise en çok 150 kişidir.

8. Coğrafi bölge ölçeğinde kurulan belediye birliğinin meclisi; o birliğin sınırları içindeki il belediye birliklerinin meclisleri ile sınırları il sınırlarına denk olan büyükşehir belediye meclislerinin kendi üyeleri veya belediye meclis üyeliğine seçilmeyi haiz kişiler arasın- dan gizli oyla seçecekleri üyelerden oluşur. İl belediye birlikleri ile sınırları il sınırlarına denk olan büyükşehir belediyelerinin bölge belediyeler birliği meclisindeki temsil oranı, bunların hizmet verdiği nüfusa göre, Bir- lik Tüzüğü’nde belirlenir. Ayrıca, üyelerin seçilmesinde, siyasi partilerin ve bağımsız üyelerin, ilgili birlik veya belediyelerin meclislerindeki dağılımı da dikkate alınır.

Bölge sınırları içindeki belediyelerin başkanları birliğin doğal üyesidir. Nüfusu 10 milyona kadar olan coğrafi bölgelerde, üye sayısı en çok 200 kişi, 20 milyona kadar olan coğrafi bölgelerde en çok 300 kişi, 20 milyonu aşan coğrafi bölgelerde ise en çok 400 kişidir.

9. Halihazırda herhangi bir üye belediyede mec- lis üyesi olmayanların, il veya bölge belediyeler birliği meclisine seçilmeleri halinde, bunların oranı üye tam sayısının onda birini aşamaz.

10. Belediye birliklerinin üyesi olan su ve kanali- zasyon idareleri ile ulaşım idareleri, bunların tüzel kişi- liklerini temsil eden üst düzey yönetici, bu kişinin hazır bulunmaması halinde en kıdemli yardımcısı tarafından birliklerin meclislerinde temsil edilir.

11. Birlik meclislerinin asıl üye sayısının yarısı ka- dar yedek üye seçilir. Yedek üyelerin seçimine ilişkin usul ve esaslar birlik tüzüğünde gösterilir.

12. Birlik meclisi, uluslararası yerel yönetim kuru- luşlarının, teşekküllerin, vakıf ve derneklerin oy hakkı olmaksızın birliğe fahri üye olarak katılmalarına karar verir, ilgili bakanlıkların izni ile, birliğin yurt dışı temsil- ciliklerinin açılmasına, uluslararası yerel yönetim kuru- luşlarına ve “ağ”larına çeşitli düzeylerde üye olunması- na veya bu tür kuruluşlara kurucu üye olarak katılmaya karar verir.

13. Birlik meclisi, birliğin kuruluşundan ve mahallî idareler genel seçimi kesin sonuçlarının Yüksek Seçim Kurulu’nca Resmî Gazete’de ilânından itibaren 60 gün içinde

birlik merkezinin bulunduğu mahallin mülkî idare amiri tara- fından birlik merkezinde toplantıya davet edilir.

14. Ülke ve bölge düzeyindeki belediye birlikleri- nin meclisleri en az yılda 1 kez, diğer belediye birlikleri- nin meclisi ise en az yılda 2 kez toplanır.

15. Birlik Encümeni aşağıdaki üyelerden oluşur:

a. Birlik Meclisi Tarafından Kendi Üyeleri Arasın- dan Seçilenler: Birlik meclisi, kendi üyeleri arasından il belediye birliklerinde 6 üyeyi, bölge belediye birliklerin- de 12 üyeyi, ulusal düzeyde kurulan belediye birliklerin- de ise 18 üyeyi gizli oy ile seçer.

b. Diğer Belediye Birliklerini Temsilen Seçilenler:

İl belediye birlikleri, sınırları içinde bulundukları bölge belediye birliklerine, bölge belediye birlikleri de ulusal düzeyde kurulan belediyeler birliğine 1’er üyeyi kendi meclislerinden gizli oyla seçerek gönderirler.

c. Doğal Üyeler: Birlik başkanı, birlik başkan vekili, genel sekreter/birlik müdürü encümenin doğal üyesidir.

16. Encümen üyeleri, birinci dönem için 2, ikinci dönem için 3 yıllığına seçilir. Encümene asil üye sayısı kadar yedek üye seçilir.

17. Encümen üyelerinin seçilmesinde siyasi par- tilerin birlik meclisindeki oy oranı ve üye belediyelerin kategorik dağılımı (büyükşehir belediyeleri, il belediye- leri, büyükşehir ilçe belediyeleri, ilçe belediyeleri, belde belediyeleri) dikkate alınır. Encümenin seçilmiş üyeleri- nin sayısının en az dörtte biri belde ve ilçe belediyeleri- nin temsilcileri arasından seçilir.

18. Birlik Başkanı encümenin de başkanıdır. Başka- nın Encümen toplantısında hazır bulunmaması halinde, Birlik Başkan Vekili Encümen’e başkanlık eder.

19. Ülke düzeyindeki belediye birliklerinin encü- meni, en az 3 ayda 1 kez, bölge düzeyindeki birliklerin encümeni en az 2 ayda 1 kez, diğer mahalli idare bir- liklerinin encümeni ise en az ayda 1 kez toplanır. Birlik encümeni, birlik meclisinin toplantı halinde olmadığı dönemlerde, meclise ait görevlerden “stratejik plan, performans programı, bütçe, faaliyet raporu, kesin he- sap, başkan, başkan vekili, encümen ve meclis ihtisas komisyonları üyelerinin seçilmesi” dışında kalanları, meclisin bu konuda vereceği özel yetkiye dayanarak kullanabilir. Bu yetkinin süresi, il düzeyindeki belediye birliklerinde en çok 6 ay, bölge ve ülke düzeyindeki be-

lediye birliklerinde en çok 1 yıldır. Encümen tarafından bu yetkiye istinaden alınan kararlar, birlik meclisinin ilk toplantısında meclisin onayına sunulur.

20. Birlik Başkanı, Birlik Meclisi tarafından, kendi üyeleri arasından seçilir. Başkan adayları, birlik başkan- lığına vekâlet edecek meclis üyesini de belirleyerek se- çime girerler. Seçimde, toplantıya katılan üyelerin oyla- rının yarıdan fazlasını alan başkan adayı ve gösterdiği başkan vekili adayı, seçimi kazanmış kabul edilir. Birlik başkanı, mevzuatla kendisine verilen görev ve yetkile- rin bir bölümünü, Başkan Vekiline ve Genel Sekreter’e/

Birlik Müdürü’neyazılı olarak devredebilir.

21. Genel bütçe vergi gelirlerinden belediyeler ve büyükşehir belediyeleri için ayrılan her türlü payın % 1’i İller Bankası’nda açılacak bir hesapta toplanır. Hesap- ta toplanan kaynağın üçte biri ulusal düzeyde kurulan belediyeler birliğine, üçte biri bölge ölçeğinde kurulan belediye birliklerine; üçte biri de il belediye birliklerine nüfus, üye sayısı ve gelişmişlik durumuna göre dağıtılır.

22. Birlikler, personel rejimi, bütçe ve denetim açısından kalkınma ajanlarının tâbi olduğu mevzuata tâbidir.

23. Birliklerde teşkilat norm kadroya uygun olarak ülke düzeyindeki birliklerde genel sekreter, genel sek- reter yardımcıları, daire başkanları, müdürler, şefler ve diğer personelden; bölge düzeyinde kurulan birliklerde genel sekreter, genel sekreter yardımcısı, müdürler, şef- ler ve diğer personelden, il düzeyinde kurulan birlikler- de ise birlik müdürü, şefler ve diğer personelden olu- şur. Ayrıca, ülke düzeyinde kurulan birliklerde en çok 5, bölge düzeyinde kurulan birliklerde en çok 3 ve il düze- yinde kurulan birliklerde ise en çok 1 danışman görev- lendirilebilir ve bunlara genel sekreter/birlik müdürüne ödenen her türlü ücret ve ödeneğin üçte ikisi kadar ödeme yapılabilir. Ülke düzeyinde kurulan birliklerin genel sekreteri müsteşar yardımcılarının, bölge bele- diye birliklerinin genel sekreterleri Bakanlıklara bağlı müstakil bütçeli genel müdürlüklerin genel müdürleri- nin, il belediye birliklerinin müdürleri ise bakanlıkların genel idare hizmeti sınıfına dâhil il müdürleri için ilgili mevzuatta öngörülen tüm haklardan aynen yararlanır.

24. Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan me- murlar ve akademisyenler, Belediye Kanunu’nda belir- tilen esas ve usûllere göre birliklerde görevlendirilebilir.

Bu tür görevlendirmelerde ilgilinin kendi kurumundan aldığı her türlü malî ve sosyal hakları kesilmez, ancak kurumundan aldığı aylık ve diğer ödemelerin toplam tutarını geçmemek üzere birlik encümeni kararıyla ek ödeme yapılabilir.

SONUÇ

Bu çalışmada, Türkiye’de belediye birliklerinin yapı- sı, sorunları ve çözüm önerileri üzerinde durulmuştur.

Belediye birliklerine ilişkin ilk yasal düzenleme 1930 yı- lında yürürlüğe giren 1580 sayılı Belediye Kanunu’dur.

2004 yılına kadar yürürlükte kalan kanunun yedinci faslı birlikleri düzenlemekte idi. Kanunun yürürlükte bulun- duğu dönem içinde özellikle 1970’li yıllardan sonra birlikler konusunda önemli çalışmaların yapıldığı görül- mektedir. Bu dönemde birçok belediye kurulmuş ve ye- rel demokrasinin gelişmesi sürecinde önemli çalışmalar yapılmıştır. Ancak, söz konusu dönemde birlikler gerek- li kurumsallaşmayı sağlayamamış ve birlik başkanlarına bağımlılıktan kurtulamamıştır. Bu durum, bir yandan birlik başkanlarının tutumuna bağlanabilirken, diğer ta- raftan da 1580 sayılı kanunun ilgili faslının yetersizliği- ne de dayandırılabilir. 2005 yılında kabul edilen Mahalli İdare Birlikleri Kanunu ve sonrasında uygulamaya konu- lan Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlik- leri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik ile birlikte kurumsallaşma açısından yeni bir dönemin başladığı söylenebilir. Ancak, bu yasal düzenlemelerin getirdiği yeniliklerin yanı sıra önemli eksiklikler de söz konusudur. Bu tür eksikliklerinin giderilmesi, Türkiye’de yerinden yönetim düşüncesinin ve uygulamasının ge- liştirilmesi sürecine önemli katkılar sağlayacaktır.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

“Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikle- ri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik”, Resmî Gazete, Tarih: 22.02.2007, Sayı: 26442.

“Belediye Kanunu” (mülga), Kanun No. 1580, Resmî Ga- zete, Tarih: 14.04.1930, Sayı: 1471.

“Belediye Kanunu”, Kanun No. 5393, Resmî Gazete, Tarih:

13.07.2005, Sayı 25874.

“Mahalli İdare Birlikleri Kanunu”, Kanun No. 5355, Resmî Gazete, Tarih: 11.06.2005, Sayı: 25842.

“Sayıştay Kanunu”, Kanun No: 6085, Resmî Gazete, Tarih:

19.12.2010, Sayı: 27.790.