Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ
LİNYİT REZERVLERİMİZ VE DOĞALGAZ SANTRALLARI NEDENİYLE LİNYİT SANTRALLARINDA KAPASİTELERİN DÜŞÜRÜLMESİNİN
EKONOMİK SONUÇLARI
Çetin KOÇAKÖZET
Bu çalışmada, Doğalgaz Santralları nedeniyle Linyit Santrallarında kapasitelerin düşürülmesi ile bu santrallarda ve linyit işletmelerinde oluşan üretim maliyetlerindeki artışların ekonomik sonuçları irdelenmiştir. Ayrıca yaklaşık 6 milyar ton olan santrala yönelik üretilebilir linyit rezervlerimiz ve üretim maliyetlerinin doğalgaz eşdeğerleri ile santral potansiyelleri belirlenmiş, Türkiye ile diğer ülkelerin, enerji tüketimi,CO2 emisyon miktarları karşılaştırılmıştır.
Toplam kurulu gücü 5613 MW olan linyite dayalı 9 termik santral
(ElbistanB,Çayırhan ve Çan santraları ile Kangal 3. ünitesi hariç) ile linyit işletmelerinde değerlendirme yapılmıştır. Santralların kuruluşundan itibaren üretim değerleri incelenmiş ve tam kapasitedeki üretimleri olarak, kullanım süreleri en fazla olan 1999-2000 yılı üretim değerleri kabul edilmiştir.Böylelikle proje değerleri yerine santralların özgün durumları nedeniyle enerji talebinin üst seviyede olduğu zamandaki fiili üretim miktarları kapasiteleri olarak alınmıştır.Bu Santrallarda;
anılan yıllardaki ortalama kulanım süreleri 6000saat/yıl olup ortalama 2,65 cent/kwh net birim maliyetle yılda yaklaşık 29263 Gwh/yıl net üretim yapılabileceği görülmektedir.
Santrallar içinde en önemli kayıp Elbistan A santralından dolayı olacaktır. 1360 MW kurulu gücündeki santralda; 1999 yılında 5750 saat/yıl kullanım süresinde 1,56 cent/kwh net birim üretim maliyetle 7009 Gwh net üretim yapılmıştır.
Toplam 1360 MW kurulu gücündeki Elbistan A santralında santralın kapasitesinin
%20 olmasına neden olacak doğalgaz santrallarının ortalama birim üretim maliyeti 9,56 cent/kw olması durumunda kullanılan elektriğe yılda yaklaşık 512 milyon $ daha fazla ödenmiş olacaktır.Diğer linyit santraları da benzer şekilde irdelendiğinde önemli miktarda kayıpların olacağı görülmektedir.Sonuç olarak elektriğin ucuzlaması için öncelikle uygun olan öz kaynaklarımız kullanılmalı dışa bağımlı santralların inşaatına karar vermeden önce çeşitli senaryolara göre ekonomik analizler yapılmalıdır. *TKİ Genel Müdürlüğü Ankara
1. GİRİŞ
Çalışmamızın amacı, Doğalgaz Santralları nedeniyle linyit kaynaklarımızla beslenen Termik Santrallarda kapasitelerin düşürülmesi ile Santrallarda ve kömür ocaklarında oluşan üretim maliyetlerindeki artışların ekonomik sonuçlarının irdelenmesidir.
Linyit kömürlerimize dayalı santralların toplam kurulu gücü 8153 MW dır.
Çayırhan santralı(620 MW) özel durumu ,Elbistan B(1440 MW), Çan santralı(320 MW) ise 2004, 2005 yıllarında devreye girmeleri nedeniyle değerlendirme dışında tutulmuştur.Geriye kalan toplam kurulu gücü 5613 MW olan 9 adet linyit santralı değerlendirilmiştir.
Değerlendirdiğimiz Linyit santrallarında;üretimlerin tam kapasitede olduğu durumdaki değerleri olarak Yatağan,Kemerköy santrallarının 2000yılı,diğer linyit santrallarının 1999 yıllı değerleri kabul edilmiştir.(EÜAŞ İstatistikleri. Tablo-1).
Böylelikle proje değerleri yerine santralların özgün durumları nedeniyle enerji talebinin ve kullanım sürelerinin en fazla olduğu yıllarda üretilen fiili değerleri tam kapasiteleri olarak alınmıştır.
Öncelikle santrala yönelik linyit rezervlerimiz ve üretim maliyetlerinin doğalgaz eşdeğerleri ile santral potansiyelleri belirlenmiş olup ayrıca CO2 emisyonları açısından Türkiye’nin durumu irdelenmiştir.
Yatağan ve Kemerköy santrallarının 2000 diğer santralların 1999 değerleri (Tablo:1)
Net Kurulu güç Kullanım Topl.Maliyet Net üretim birim maliyet
Linyit Santralları MW Sür.(saat) 1000$ Gwh cent/kwh
ELBİSTAN-A 1360 5782 109108 7009 1,56
KANGAL 300 5414 46201 1452 3,23
ORHANELİ 210 6753 58105 1246 4,66
SEYİTÖMER 600 6664 95947 3559 2,7
SOMA(A+B) 1034 6781 211708 5831 3,63
TUNÇBİLEK(A+B) 429 5130 66439 1703 3,9
KEMERKÖY 630 5038 63837 2636 2,42
YATAĞAN 630 6799 79641 3839 2,07
YENİKÖY 420 5916 43218 1988 2,17
toplam-ortalama 5613 6080 774204 29263 2,65
(Kaynak; E.Ü.A.Ş İstatistikleri)
SANTRALA YÖNELİK LİNYİT REZERVLERİ,ÜRETİM MALİYETLERİ, DOĞALGAZ EŞDEĞERLERİ,SANTRAL POTANSİYELİ (Tablo2)
SAHA ADI
ÜRETİLE- BİLİR REZERV
Milyon ton AID*
kkal/kg
ÜRETİLE- BİLİR REZERVİN
DOĞAL- GAZ EŞDEĞERİ
** Milyar m3
ÜRETİM MALİYETİ
*** $/ton
DOĞALGAZ EŞDEĞE-
RİNİN ÜRETİM MALİYETİ
$/1000m³
EŞDEĞER ELEKTRİK ÜRETİMİ BAKIMIN- DAN ÜRETİM MALİYETİ
$/1000m³ MEV-
CUT KURU- LU GÜÇ
MW
PLANLANA- Bİ LİR KURULU GÜÇ
MW
ELBİSTAN 3800 1100 486 5 39 67 2800 6650
SOMA 405 2650 125 31 101 160 1034 600
SEYİTÖMER 161 1800 34 8 38 59 600
TUNÇBİLEK 230 2560 69 29 97 165 429 300
MİLAS
(Yeniköy) 100 1800 21 9 43 63 420 -
HÜSAMLAR
(Kemerk.) 80 1800 17 10 48 74 630 -
YATAĞAN 106 2000 25 12 52 81 630 -
ÇAYIRHAN 270 2200 69 25 98 146 620 600
KANGAL 96 1300 15 8 53 89 460 -
ÇAN 65 2600 20 26 86 133 320 -
ORHANELİ+
KELES 57 2300 15 23 86 122 210 -
KELES-
DAVUTLAR 27 2200 7 15 59 91 150
BOLU-
GÖYNÜK 29 2300 8 18 67 104 150
ÇANKIRI-
ORTA 74 1075 9 10 80 128 125
TUFANBEYLİ 300 1200 42 11 79 126 925
TEKİRDAĞ-
SARAY 65 1700 13 21 106 165 300
BİNGÖL-
KARLIOVA 26 1400 4 14 86 133 100
ILGIN 150 2100 37 26 107 166 500
ADIYAMAN-
GÖLBAŞI 47 1300 7 8 53 82 125
TOPLAM,
ORTALAMA 6088 1441 1023 14 63 101 8153 10525
* Tüvenan üretime ve santral baz değerlerine ait AID leri alınmıştır.
**Doğalgazın AID değeri 8600 kkal/m³olarak alınmıştır.
***Örtü kömür oranı,kömür damarının durumu,üretim zorlukları,…v.b. göre tahmini değerlerdir.
II. Santrala Yönelik Linyit Rezervleri , Üretim Maliyetlerinin Doğalgaz Eşdeğerleri ve Santral potansiyeli:
Toplam 9 milyar ton olan linyit rezervlerimizin santrala yönelik üretilebilir rezervi yaklaşık 6 milyar tondur. Ortalama AID 1441kkal/kg olan bu rezervin ortalama kömür üretim maliyeti 14 $/tondur. Elbistan Linyit rezervleri doğalgaz eşdeğeri bazında üretilebilir linyit rezervlerimizin %47sini oluşturmakta olup doğalgaz eşdeğerinin üretim maliyeti yaklaşık 39$/1000m³ dür. I kwh elektrik üretimi için Elbistan linyit santralında doğalgaz santrallarına kıyasla yaklaşık 1,5 kat fazla kalori harcanmakta,iç tüketimi ve yardımcı yakıt toplamı %15 daha fazladır.Bu kriterlere göre doğalgaz santralları ile eşdeğer net elektrik üretileceği bakımından değerlendirildiğinde; Elbistan linyitlerinin doğalgaz eşdeğeri üretim maliyeti 67$/1000m³ olmaktadır. Aynı şekilde Linyit rezervlerimizin ortalama üretim maliyeti; 63$/1000m³ olup doğalgaz santralları ile eşdeğer net elektrik üretileceği bakımından değerlendirildiğinde yaklaşık 101 $/1000m³ olmaktadır. Gelişmiş ileri teknolojiyle yapılacak santrallarla termik verim artacak bu maliyet değerleri düşecektir (Tablo.2). 10525MW olan santral potansiyelinin 6650MW ı Elbistan sahasına aittir.
Elbistan Linyit Havzasının Doğalgaz Eşdeğeri:
Elbistan Linyit Havzasında üretilebilir rezerv 3,8 milyar tondur.(MTA nın yapmakta olduğu etüt ve sondajlarla bu rezerv miktarı artabilecektir.)
Bu rezerv AID :1100 kkal/kg olan ortalama değeriyle yaklaşık 485 milyar m3 doğalgaza eşittir. Ancak Elbistan linyit santrallarında doğalgaz santralarına göre1kwh elektrik üretilmesi için yaklaşık 1,5 kat fazla enerji harcanmakta olup iç tüketim ve yardımcı yakıt gideri de yaklaşık %15 fazladır. Bu nedenle Elbistan linyit havzasının 486:1,5=323:1,15=282milyar m3 doğalgaza eşdeğer ekonomik üretilebilir rezervi vardır.Doğalgazın Santrallara maliyeti 280$/1000m3 olduğunu kabul edersek Elbistan’ın 281 milyar m3 doğalgaza eşdeğer olan üretilebilir rezervi yaklaşık 79 milyar $ değerindedir.Bu rezerv en fazla 19 milyar $ a üretilebileceğinden Elbistan rezervinin tamamının tüketilmesi halinde bugünkü değerlerle doğalgaza göre 60 milyar $ daha karlı olacaktır. Üstelik en az 15 bin kişi doğrudan istihdam edilmiş olacaktır.Buna katma değer ve çoğaltan etki değeri de eklenirse karlılık miktarının çok daha fazla olacağı görülür.
III. Doğalgaz Santralları Nedeniyle Seyitömer Linyit Santralında Kapasitenin Düşürülmesi İle Oluşan Kayıplar:
600 MW kurulu gücündeki Seyitömer santralında; tam kapasitedeki değeri olarak santralın 1999 yılı istatistik değerleri kabul edilmiştir. (EÜAŞ İstatistikleri Tablo-1)
Kullanım süresi = 6664saat/yıl Toplam Maliyet (M) = 96 X 106 $/Yıl Toplam Net Üretimi (Ü) = 3560 Gwh/yıl
Net Birim Maliyeti (B) = 2,7 Cent/Kwh Toplam maliyet (M) cent/yıl
--- = net birim maliyet(B) cent / kwh dir.
Toplam net üretim (Ü) kwh/yıl
9600x106 cent/yıl : 3560x106 kwh/yıl= ~ 2,7cent / kwh
M (Toplam maliyet ) = %55 (YAKIT) + % 45 (SANTRAL)’ dan oluşmaktadır.
YAKIT →→→→ %55 →→→→ %17(işçilik)+%13(amortisman,olağandışı masraflar)+
%20,5(dekapaj giderleri)+%4,5(malzeme,dışardan sağlanan faydalar) SANTRAL →→→→ % 45 →→→→ %16( İşçilik)+%19(Amortisman) +%4(Malzeme) +
%6(Çeşitli giderler) den oluşmaktadır.
M (Toplam maliyet ); santralın üretim kapasitesi % 90 oranında azalsa bile, %65’i bulan işçilik,amortisman gibi azalamayacak ve sabit giderler ile azalabilecek diğer kalemler nedeni ile yaklaşık %25 azalarak % 75‘e inebilir. Üretim kapasitesi; % 90 oranında azalsa veya üretim % 10’ a düşerse;
Toplam maliyet; M1 = M x 0,75 =96x106x0,75= ~72x10 6 $ / yıl,
Toplam net üretim; Ü10 = Ü x 0,10 = 3560x106x0,10= 356x106 kwh/yıl Birim üretim maliyeti; B1 = 72:356x10 6 kwh = 20,2 cent / kwh olur.
Toplam maliyet(M) değeri;özellikle yapılacak dekapaj miktarlarına göre değişmekle birlikte yaklaşık olarak , santral kapasitesinin her % 10 artışında; % 60 oluncaya kadar % 4, % 60‘dan % 100’ e kadarda %2 artabilir.( Tablo.3)Bu şekilde elde edilecek toplam maliyet(M) değerleri ile yapılacak üretimlere ait birim üretim maliyet(B) değerleri hesaplanmıştır.
(Tablo.3) Seyitömer Santralı Kapasite Kullanımı
Toplam Maliyet milyon $/yıl
Net Üretim 106 kwh/yıl
Birim Maliyet Cent / kwh
Maliyet Artışı Milyon $ / yıl
% 10 M1 =72 Ü10 = 356 B1 = 20,2 Ü10 (B1 –2,7) = 62
% 20 M2 = 75 Ü20 = 712 B2 = 10,5 Ü20 (B2 -2,7) = 56
% 30 M3 = 78 Ü30=1068 B3 = 7,3 Ü30 (B3 -2,7) = 49
% 40 M4 = 81 Ü40 = 1424 B4 = 5,7 Ü40(B4 -2,7) = 43
% 50 M5 =84 Ü50 = 1780 B5 = 4,7 Ü50 (B5 -2,7) = 36
% 60 M6 = 88 Ü60 = 2136 B6 = 4,1 Ü60(B6 -2,7) = 30
% 70 M7 =90 Ü70 = 2492 B7 = 3,6 Ü70(B7 -2,7) = 22
% 80 M8 = 92 Ü80 = 2848 B8 = 3,2 Ü80 (B8 -2,7) = 14
% 90 M9 =94 Ü90 = 3204 B9 = 2,9 Ü90 (B9 -2,7) = 6,4
% 100 M = 96 Ü = 3560 B = 2,7
Şekil: 1
SEYİTÖMER SANTRALINDA ÜRETİM DÜŞÜRÜLMESİYLE OLACAK MALİYET ARTIŞLARI
62 56 49 43 36 30 22 14 6,4
0 20 40 60 80
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
KAPASİTE KULLANIMI MALİYET ARTIŞLARI (MİLYON$/YIL)
• Seyitömer Linyit santralında; doğalgaz santralları nedeniyle kapasitenin düşürülmesi oranlarına bağlı olarak birim üretim maliyetleri de (B1, B2,….B9 – 2,7) cent / kwh fark değerleri kadar pahalı olmaktadır.
• Doğalgaz santrallarında Seyitömer Linyit Santralındaki kapasite kaybı kadar üretilen enerji; (DB –2,7)cent/kwh fark değerleri kadar pahalı üretilmektedir.
• Seyitömer Linyit santralında;kapasite düşürüldükçe katma değer azalmaktadır.
•
Bu durumda oluşacak toplam kayıp aşağıdaki bağıntılar ile hesaplanabilir.
Santral Kapasite
Kullanım Oranı O L U Ş A C A K T O P L A M KAYIP % 10 Ü10 x (B1 –2,7) + Ü90 x ( DB – 2,7) + K1
% 20 Ü20 x (B2 –2,7) + Ü80 x ( DB – 2,7) + K2 % 30 Ü30 x (B3 –2,7) + Ü70 x ( DB – 2,7) + K3 % 40 Ü40 x (B4 –2,7) + Ü60 x ( DB – 2,7) + K4
% 50 Ü50 x (B5 –2,7) + Ü50 x ( DB – 2,7) + K5
% 60 Ü60 x (B6 –2,7) + Ü40 x ( DB – 2,7) + K6
% 70 Ü70 x (B7 –2,7) + Ü30 x ( DB – 2,7) + K7
% 80 Ü80 x (B8 –2,7) + Ü20 x ( DB – 2,7) + K8
%90 Ü90 x (B9-2,7) + Ü10 x ( DB – 2,7) + K9
DB : Doğalgaz santrallarının ortalama yıllık net birim maliyeti (cent/kwh ) Ü10,Ü20.. Ü90 :Seyitömer santralının kapasite yüzdesine göre yıllık net
üretimleri(kwh )
B1, B2,..B9 : “ “ “ “ yıllık net birim maliyetleri (cent / kwh)
K1, K2,...K9 : “ “ “ “ azalan katma değer miktarları
(Tablo.4)
DB -2,7 cent / kwh Farkına Göre Oluşacak Toplam Kayıp (milyon$/yıl)
Seyitömer Santralı Kapasite
Kullanımı 1
cent 2
cent 3
cent 4
cent 5
cent 6
cent 7
cent
% 10 94 126 158 190 222 254 286
% 20 84 112 140 168 196 224 252
% 30 74 99 124 149 174 199 224
% 40 64 85 106 127 148 169 190
% 50 54 72 90 108 126 144 162
% 60 44 58 72 86 100 114 128
% 70 33 44 55 66 77 88 99
% 80 21 28 35 42 49 56 63
% 90 10 14 17 21 24 28 31
Seyitömer Santralı kapasite kullanım oranının %40 olmasına neden olacak doğalgaz santrallarının ortalama birim üretim maliyeti 9,7cent / kw veya DB -2,7 cent / kwh farkı 7 cent ise kullanılan elektriğe 190 milyon $/yıl fazla ödenecektir.
Şekil-2
IV. Doğalgaz Santralları Nedeni İle Elbistan A Santralında Üretimin Düşürülmesi Durumunda Oluşacak Kayıplar:
1360 MW kurulu gücündeki Elbistan A santralında; tam kapasitedeki değerleri olarak santralın 1999 yılı istatistik değerleri kabul edilmiştir. (EÜAŞ İstatistikleri Tablo-1) .
Kullanım süresi = 5782saat/yıl Toplam Maliyet (M) = 109 X 106 $/Yıl
Toplam Net Üretimi (Ü) = 7009 Gwh/yıl Gwh/yıl
Net Birim Maliyeti (B) = 1,56 Cent/Kwh 22400x106 cent/yıl : 14430x106 kwh/yıl= 1,56cent / kwh M (Toplam maliyet ) ; %66 →→→→ Yakıt
% 34→→→→ İşçilik+ Amortisman+ Malzeme + Çeşitli giderler
Elbistan santrallarının toplam üretim kapasitesi % 10’ a düşse bile azalamayacak sabit giderler nedeni ile toplam maliyet(M); yaklaşık %15 azalarak %85’e inebilir.
Santralların Kapasitesi % 10’ a düşürülürse;
Toplam maliyet; M1 = M x 0,85 =109x106x0,85= 93x10 6 $ / yıl,
Toplam net üretim; Ü10 = Ü x 0,10 = 7009x106x0,10= 701x106 kwh/yıl Birim üretim maliyeti ; B1 = M1:701x10 6 kwh = 13,3 cent / kwh olur.
Toplam maliyet(M) değeri;özellikle kömür üretimi için yapılacak dekapaj miktarlarına göre değişmekle birlikte yaklaşık olarak , santral üretimlerinin her % 10 artışında; % 100 oluncaya kadar yaklaşık % 2 artacağı öngörülmüştür.
Bu şekilde elde edilecek toplam maliyet (M) değerleri ile üretimlere ait net birim üretim maliyet (B) değerleri hesaplanmıştır.
SEYİTÖMER SANTRALI DB-2.7 cent/kwh FARKLARINA GÖRE OLACAK KAYIPLAR
0 50 100 150 200 250 300 350
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
KAPASİTE KULLANIMI
MİLYON$/YIL 3 cent
5 cent 7 cent
(Tablo.5) Elbistan A
Santralı Kapasite Kullanımı
Toplam Maliyet Milyon $/yıl
Net Üretim
106 kwh/yıl Birim Maliyet cent / kwh
Maliyet Artışı Milyon $ / yıl
% 10 M1 =93 Ü10 = 701 B1 = 13,3 Ü10 (B1 –1,56)= 80
% 20 M2 = 95 Ü20 = 1402 B2 = 6,8 Ü20 (B2 -1,56) =74
% 30 M3 = 97 Ü30=2103 B3 = 4,6 Ü30 (B3 -1,56) = 64
% 40 M4 = 99 Ü40 = 2804 B4 = 3,53 Ü40(B4 -1,56) = 55
% 50 M5 = 101 Ü50 = 3505 B5 = 2,9 Ü50 (B5 -1,56)= 47
% 60 M6 = 103 Ü60 = 4206 B6 =2,45 Ü60(B6 -1,56) = 37
% 70 M7 = 105 Ü70 = 4907 B7 =2,14 Ü70(B7 -1,56) = 29
% 80 M8 = 107 Ü80 = 5608 B8 = 1,91 Ü80 (B8 -1,56) = 20
% 90 M9 =108 Ü90 = 6309 B9 = 1,72 Ü90 (B9 -1,56) = 10
% 100 M = 109 Ü = 7009 B = 1,56
ELBİSTAN A SANTRALINDA ÜRETİM DÜŞMESİYLE OLUŞACAK MALİYET ARTIŞLARI
80 74 64 55 47 37 29 20 10
0 50 100
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
KAPASİTE KULLANIMI MALİYET ARTIŞI (MİLYON$/YIL)
Şekil-3 (Tablo.6)
DB –1,56 cent / kwh FARKLARINA GÖRE OLUŞAN TOPLAM KAYIP (milyon $/yıl)
Elbistan A Santralı Kapasite
Kullanımı 1 cent
2 cent
3 cent
4 cent
5 cent
6 cent
7 cent
8 cent
% 10 142 208 268 331 396 458 520 583
% 20 130 186 242 301 354 415 456 512
% 30 113 162 211 260 309 358 407 456
% 40 97 139 181 223 265 307 349 391
% 50 82 117 152 187 222 257 292 327
% 60 65 93 121 149 177 175 233 261
% 70 50 71 92 113 134 155 176 195
% 80 34 53 72 76 110 104 148 167
% 90 17 24 31 38 45 52 59 66
Elbistan A santralında kapasitenin %20 olacağını kabul edersek DB-1,56cent farkı
8cent için yıllık kullanılan elektriğe 512 milyon $/yıl fazla ödenmiş olacaktır.
(Tablo.6)
Şekil-4
V. Doğalgaz Santralları Nedeni İle Net Üretimin Her Santralda Eşit Oranda Düşürülmesi Durumunda Oluşacak Toplam Kayıplar:
5613 MW kurulu gücündeki Linyit santrallarında; tam kapasitedeki toplam ve ortalama değerleri olarak santralların Tablo.1 deki istatistik değerleri kabul edilmiştir.
90500x106 cent/yıl : 37645x106 kwh/yıl=2,4 cent / kwh
M (Toplam maliyet ) = %59 (YAKIT) + % 41 (SANTRAL)’ dan oluşmaktadır.
YAKIT →→→→ %59 →→→→ %18(işçilik)+%14(amortisman,olağandışı masraflar)+ %22(dekapaj giderleri)+%5(malzeme,dışardan sağlanan faydalar)
SANTRAL →→→→ % 41 →→→→ %15( İşçilik)+%17(Amortisman) +%4(Malzeme) + %5(Çeşitli giderler) den oluşmaktadır.
Linyit santrallarının toplam üretim kapasiteleri %10’a düşse bile azalamayacak sabit giderler nedeni ile toplam maliyet (M);ortalama
%20azalarak % 80‘e inebildiğni kabul edelim. Seyitömer Santralında olduğu gibi yapılan hesaplamalar sonunda;
5613 MW kurulu gücündeki Linyit santrallarında kapasitelerin aynı oranda düşürülmesi durumunda birim maliyet artışı (B1,B2,...B9 –.2,65) cent/kwh farkı kadar pahalı elektrik üretilecektir(Şekil-5).
0 100 200 300 400 500 600
MİLYON$/yıl
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
KAPASİTE KULLANIMI
Elbistan A Santralında Üretimin Azaltılmasıyla oluşacak Kayıplar (DB - 1,56 cent/kwh farklarına göre)
3 cent 5 cent 8 cent
LİNYİT SANTRALLARINDA ÜRETİM DÜŞÜRÜLMESİYLE OLACAK MALİYET ARTIŞLARI
566 500
436 372
309 244
171 119 61 0
100 200 300 400 500 600
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
KAPASİTE KULLANIMI
(MİLYON$/YIL)
Şekil – 5
(Tablo.7)
Linyit santrallarında kapasitenin %40 olacağını kabul edersek DB-2,65cent farkı 7cent için yıllık kullanılan elektriğe1604 milyon $ fazla ödenmiş olacaktır.
0
500 1000 1500 2000 2500
(MİLYON $/yıl)
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
KAPASİTE KULLANIMI Linyit Santrallarında Üretimin Azalması ile Oluşacak Kayıplar
(DB- 2,65 cent/kwh farklarına göre)
3 cent 5 cent 7 cent
Şekil-6
DB -2,65 cent / kwh FARKLARINA GÖRE OLUŞAN TOPLAM KAYIP (milyon $/yıl) Linyit
Santrallarının Kapasite
Kullanımı 1 cent
2 cent
3 cent
4 cent
5 cent
6 cent
7 cent
% 10 830 1093 1356 1619 1882 2145 2407
% 20 734 968 1202 1436 1670 1904 2138
% 30 616 821 1026 1231 1436 1641 1871
% 40 548 724 900 1076 1252 1428 1604
% 50 455 601 747 899 1039 1185 1331
% 60 366 483 600 717 834 951 1063
% 70 269 401 489 577 665 709 787
% 80 180 239 298 357 416 475 542
% 90 90 119 148 177 206 235 264
VI. Türkiye İle Komşu Ülkeler, OECD Ve Dünya Enerji Tüketimi ve CO2
Emisyonu Karşılaştırması
(Tablo.8)
ÜLKELER
CO2
EMİSYONU (MİLYON TON CO2)
KİŞİ BAŞINA CO2
EMİSYONU (TON CO2 )
KİŞİ BAŞINA
CO2
EMİSYONU TÜRKİYE NİN KATI
ENERJİ TÜKETİMİ
TÜRKİYE NİN KATI
KİŞİ BAŞINA
ENERJİ TÜKETİMİ (kwh/kişi)
Türkiye 193,05 2,77 1559
Ukrayna 292,48 6,00 2,2 1,8 2815
Rusya 1503,09 10,43 3,8 3,4 5350
İran 345,16 5,27 1,9 1,2 1801
Suriye 46,71 2,75 1076
Yunanistan 90,46 8,26 3 3,1 4885
Bulgaristan 41,84 5,25 1,9 2,4 3792
Komşu Ülkelerin 0rtalaması
6,32 2,3 2,4 3286,5
Almanya 837,53 10,15 3,7 4,3 6742
İngiltere 529,27 8,94 3 4 6158
Fransa 377,07 6,16 2,2 4,7 7366
Polonya 282 7,40 2,7 2 3217
Amerika 5652,3 19,66 7 8,5 13228
Çin 3270,55 2,55 1184
Japonya 1206 9,47 3,4 5,3 8220
OECD
Ortalaması 12554,03 10,96 4 5,2 8046
Dünya Ortalaması
24101,83 3,89 1,4 1,5 2373
Kaynak: IEA Key World
2002 yılı değerlerine göre kişi başına CO2 emisyon miktarı bakımından ülkemiz ile diğer ülkeler kıyaslandığında; bazı ülkelerin, ülkemiz CO2 emisyon miktarının 2 katı, 4 katı ve hatta 7 katı oranında CO2 emisyonu yaydığı ve özellikle OECD ülkeleri ortalamasının, ülkemiz değerinin 4 katı ve Dünya ülkeleri ortalamasının da, 1,4 katı olduğu görülmektedir. (Tablo.8)
Elektrik üretimimiz ve buna bağlı CO2 emisyonlarının düşüklüğü ile “Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi”ndeki gelişme yolundaki ülkeler için belirlenen kabuller bakımından, bugün için linyit kaynaklarımızın ileri teknoloji içeren santralarla öncelikle değerlendirilmesinde her hangi kısıtlama bulunmamaktadır.
VII. İzlenen Politikalar ve Sonuç
1990 yılında yapılan elektrik enerjisi talep tahminlerinde 1995-2005 yılları arasında ne kadar elektrik gerekeceği belirtilmiş ve doğalgaz santrallarının
üreteceği elektrik payının 2010 yılına kadar %16-19 arasında değişeceği öngörülmüştür. İzlenen politikalar,enerji yatırımlarının zamanında gerekli miktarda yapılamaması ve yaşanan ekonomik kriz doğalgazla üretilen elektriğin toplam içindeki oranının 2003 yılında %45 ,2004-2005 yıllarında %40lar mertebesine çıkmasına neden olmuştur.Alım garantili doğalgaz ve doğalgaz santralı sözleşmeleri nedeniyle birim üretim maliyeti düşük linyit santralarımızın kapasiteleri düşürülmüştür. Doğalgaz ithal eden ülkelerin en önemli önceliği yeterli büyüklükte doğalgaz depolarına sahip olmasıdır.Gelişmiş ülkeler yıllık tükettiği doğalgazın önemli miktarını depolama imkanına sahipken ülkemizde bu konu birkaç yıl önce gündeme alınmıştır.
Sonuç olarak,
Linyit santrallarında ve ilgili madende kapasitelerin düşürülmesi durumunda azalamayacak sabit giderler nedeni ile toplam maliyet;ortalama %30 azalarak
% 70‘e inebilmektedir.Bu nedenle santralların kapasiteleri düşürüldüğünde birim üretim maliyeti dört beş kat artabilmektedir.Her santralda net üretimin eşit oranda düşebileceğini varsayarak Linyit santrallarında doğalgaz santraları nedeniyle ortalama kapasitenin %50 olacağını kabul edersek, DB-2,65cent/kwh farkı 7cent/kwh için kullanılan elektriğe yılda yaklaşık 1,3 milyar $ daha fazla ödenecektir. Yüksek fiyatlarla alım garantili doğalgaz santralları nedeniyle linyit santrallarında kapasitelerin düşürülme miktarıyla orantılı olarak kullanılan elektriğe her yıl fazla ödeme yapılmakta ve elektriğin pahalanmasına sebep olmaktadır.Linyit santralların da kapasitelerin artırılması yanında yapılacak yeni hidrolik ve linyit santraları ile, istihdam artacak elektrik ucuzlayacaktır. Linyit santralları istihdam açısından da en avantajlı santrallardır.
Doğalgaz santralları ile aynı miktarda net elektrik üretilmesi bakımından değerlendirildiğinde, linyit rezervlerimizin doğalgaz eşdeğeri ortalama üretim maliyeti 101 $/1000m³ olup aynı anlamda Elbistan linyitlerinin doğalgaz eşdeğeri üretim maliyeti yaklaşık 67 $/1000m³dür. Gelişmiş son teknolojiyle yapılacak santrallarla termik verim artacak bu maliyet değerleri düşecektir.
Ülkelerle kıyaslandığında öz kaynaklarını kullanma oranı bakımından Türkiye’nin son sıralarda yer aldığı görülmektedir. CO2 emisyon miktarı avantajımızın olması yanında temiz çevre açısından son teknolojiler kullanılarak yaklaşık 10500 MW olan potansiyel linyit santralları teknik şartların uygun olacağı en yakın zamanda yapılmalıdır. Türkiye enerji terminali olmakla birlikte öncelikle ekonomiklik ve istihdam açısından uygun olan öz kaynaklarını kullanmalıdır.
Bu çalışma mevcut durumu irdelemek yanında gelecekte de linyit santrallarımızda benzer sebeplerle büyük boyutta olabilecek kapasite düşüklüğünün olumsuz sonuçlar verebileceğinin düşünülmesi için yapılmıştır.
Kaynaklar;
1-Enerji istatistikleri(ETK Bakanlığı, DEK Türk Milli Komitesi) 2-Enerji Terminolojisi Teknik Sözlük(Febel 1991)
3-IEA Key World (2004)
4-Türkiye Elektrik Üretim-İletim İstatistikleri (1999,2000EÜAŞ)
Teşekkür: Katkılarından dolayı TKİ Bütçe Bilanço Müdürü Hasan Çubukçu’ya
