TÜRK TARIM SEKTÖRÜNÜN REKABET GÜCÜ
Deniz SARICA denizsarica@sdu.edu.tr
Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Isparta
ÖZET
Tarım sektörü Türkiye ekonomisi içerisinde büyük bir öneme sahiptir. Tarım ürünleri üretimi açısından Türkiye, dünya ülkeleri arasında ilk sıralarda yer almakla birlikte ithalat ve ihracatta da yükselen bir eğilim göstermektedir. Üretimde sahip olduğu potansiyeli ticari açıdan yeterince kullanamadığı gözlemlenen Türkiye’nin tarım ürünleri dış ticaretinde başarı elde edebilmesi için rekabet gücünü arttırması gerekmektedir. Bu nedenle Türk tarım ticaretinin rekabet gücünün belirlenmesi ve elde edilen sonuçların değerlendirilmesi Türk tarımının uluslararası piyasalarda gücünü koruması ve geliştirmesi bakımından elzemdir.
Bu çalışmanın amacı, Türkiye ekonomisi ve ticareti içerisinde oldukça önemli bir yeri olan tarım sektörünün rekabet gücünü ve derecesini Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük Endeksi (RCA), Açıklanmış Rekabet Üstünlüğü Endeksi (RC), Nispi Ticari Avantaj Endeksi (RTA) ve Nispi İhracat Avantajı Endeksi (lnRXA) yardımıyla incelemektir. Çalışma 2001-2014 yıllarına ilişkin tarım ürünleri ithalat ve ihracat verileri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre, en yüksek rekabet gücüne ve istikrarlı bir gidişata sahip olan ürün grubu 08 kodlu meyveler fasılıdır. İstikrarsızlığın en üst seviyede olduğu fasıl ise Canlı hayvanlar’dır.
Türk tarım politikalarında yapılan değişiklere rağmen rekabet gücü endekslerinde belirgin bir değişiklik görülmemektedir.
Anahtar Kelimeler: Tarım ticareti, rekabet gücü, açıklanmış karşılaştırmalı üstünlük, açıklanmış rekabet üstünlüğü, nispi ticari avantaj endeksi, nispi ihracat avantajı endeksi
COMPETITIVENESS IN TURKISH AGRI-FOOD SECTOR
ABSTRACT
Agricultural sector has importance in Turkish economy. In terms of producing agricultural products, Turkey shows a rising trend in imports and exports in conjunction with taking place near the top. It is observed that Turkey’s potential in the production is not used enough for commercial purposes. Therefore, it is necessary to increase the competitiveness in order to have success in foreign agricultural trade. To achieve it, determining the competitiveness of the Turkish agricultural trade and evaluating the results obtained are essential in terms of the development of Turkish agriculture and maintaining its strength in international markets.
The aim of this study, to examine the competitiveness of agriculture sector which has an important role in Turkey's economy and trade, and its degree with the help of Revealed Comparative Advantage (RCA), Revealed Competitive Advantage (RC), Revealed
Technological Advantage (RTA) and the logarithm of the Relative Export Advantage (lnRXA) indices. The study was conducted using import and export data of agricultural products for the year 2001-2014. According to the results, 08 coded product group, fruits, has a strikingly high competitiveness and a steady course. Also, ‘Live animals’ is the product group in which instability in competitiveness is quite high. There has not been a significant alteration in competitiveness indices despite the changes in the Turkish agricultural policies.
Keywords: Agricultural trade, competitiveness, revealed comparative advantage, revealed competitiveness, relative trade advantage, relative export advantage
1. GİRİŞ
Türkiye ekonomisi açısından önemli bir yere sahip olan tarım sektörü, cumhuriyetin ilk yıllarından 1960’lı yıllara kadar ekonominin gelişiminde lokomotif sektör görevini üstlenmiştir. Yıllar itibariyle sektörün ekonomi içerisindeki payında ciddi bir azalma görülmesine rağmen, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH), istihdam ve ihracat içerisindeki payı gelişmiş ülkelere nazaran çok daha yüksektir. Aynı zamanda nüfusun gıda gereksinimini karşılayarak dışa bağımlılığı azaltması, sanayi sektöründe girdi olarak kullanılması ve ödemeler dengesi üzerindeki etkisi tarım sektörünün Türkiye’nin ekonomik gelişimi açısından ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
Yıllar itibariyle düzenli olarak artış gösteren Türkiye’nin tarım ürünleri ihracatı T.C.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerine göre 2014 yılında 18 milyar 753 milyon dolara ulaşmıştır. Tarım ürünleri ithalatı ise 18 milyar 61 milyon dolar olarak gerçekleşmiş olup dış ticaret dengesi 692 milyon dolar fazla vermiştir. 1970’li yıllardan bu yana Türkiye tarım ürünleri dış ticaretine bakıldığında, genellikle ithalat dış ticaret dengesinin fazla verdiği görülmektedir (Anonim, 2015). 2014 yılı Birleşmiş Milletler Comtrade (2016) verilerine göre, tarım ihracatı toplam ihracatın yaklaşık %12’sini oluşturmaktadır. Fasıl bazında değerlendirildiğinde, 2001-2014 yılları arasında tarım ihracatı içerisindeki en yüksek payı olan fasıllar sırasıyla ‘Yenilebilir meyveler ve yenilen sert kabuklu meyveler; turunçgiller veya kavun ve karpuzların kabukları’ (fasıl 08) ve ‘Sebzeler, meyveler, sert kabuklu meyveler ve bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen müstahzarlar’ (fasıl 20)’dır. Meyve ve sebzeyi,
‘Pamuk’ (fasıl 52), ‘Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular’ (fasıl 07) ve ‘Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler’ (fasıl 24) takip etmektedir. Tarım ihracatının %40’ına yakınını oluşturan sebze ve meyve ihracatı ile Türkiye dünyada önemli ihracatçılar arasında yer almaktadır. Tarım ürünleri ithalatı açısından ele aldığımızda, 2014 yılında toplam ithalata
%7 civarında katkı sağlayan tarım ürünleri içerisinde en yüksek payı %18.74 ile ‘Pamuk’
(fasıl 52) almaktadır. Yıllar itibariyle dünya pamuk fiyatlarındaki artışa bağlı olarak Türkiye’nin pamuk ithalatında düşüşler yaşanmasına rağmen, Türkiye dünya pamuk ithalatçısı önemli ülkeler arasında yer almaktadır. Pamuğu ‘Hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağlar ve bunların parçalama ürünleri; hazır yemlik katı yağlar; hayvansal veya bitkisel mumlar’ (fasıl 15), ‘Yağlı tohum ve meyveler; muhtelif tane, tohum ve meyveler; sanayide ve tıpta kullanılan bitkiler; saman ve kaba yem’ (fasıl 12) ve ‘Hububat’ (fasıl 10) fasılları takip etmektedir. Türkiye’nin tarımsal ihracatta önde gelen ortaklarına baktığımızda 2010 yılına kadar ilk sırada Almanya yer alırken, günümüzde %20’lik bir payla birinci sırayı Irak’ın aldığı görülmektedir. Benzer bir şekilde uzun yıllardır Türkiye’nin en önemli tarımsal ithalat
Küreselleşmenin etkisiyle hızla artan dış ticaret sonucu, rekabet güçlerini arttırmak isteyen ülkeler ekonomik bütünleşme yolunda adımlar atmışlardır. Diğer gelişmekte olan ülkelere paralel olarak Türkiye de bu anlamda uzun yıllardır çalışmalar sürdürmektedir.
Özellikle Avrupa Birliği (AB) ile yürüttüğü müzakerelerde ikili tarım ticaretinin serbestleştirilmesi hususunda önemli adımlar atılmıştır. Türkiye ile AB arasında tesis edilen Gümrük Birliği (GB) çerçevesinde belirli sınırlar kapsamında yerini alan tarım sektörü özel bir konumdadır. Bu güne kadar Türkiye GB dışında 17 adet Serbest Ticaret Anlaşması (STA) imzalamıştır ancak tarım sektörü imzalanan bu anlaşmalarda en tartışmalı konu olmayı sürdürmektedir (Anonim, 2016). İkili tarım ticaretinin serbestleşmesi rekabetçi bir ortamı doğururken, tarımsal üretimde dünyanın önde gelen ülkelerinden biri olan Türkiye’nin bu ortamda ihracat payını koruması ve arttırabilmesi için diğer ihracatçı ülkelere karşı rekabet üstünlüğü sağlaması gerekmektedir.
Bu çalışmada 2001-2014 yıllarına ilişkin Türkiye tarım ürünleri ithalat ve ihracat verileri kullanılarak tarım sektörünün uluslararası rekabet gücünün ölçülmesi amaçlanmıştır.
Çalışmada ticaret verilerini analiz etmede ortak bir yaklaşım olan Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük Endeksi (RCA) temel alınmıştır. İlk kez Balassa (1965) tarafından geliştirilen endekse alternatif olarak Vollrath (1991) üç farklı ölçüm yöntemi önermiştir. Bunlar sırasıyla, Nispi Ticari Avantaj Endeksi (Relative Trade Advantage-RTA), Nispi İhracat Avantajı Endeksi’nin logaritmik formu (the logarithm of the Relative Export Advantage-lnRXA) ve Açıklanmış Rekabet Üstünlüğü Endeksi (Revealed Competitiveness-RC)’dir. Bu dört endeks kullanılarak Armonize Sistem (HS) 2 haneli fasıl sınıflandırmasına göre, Türkiye’nin tarım sektöründe ilgili fasılların karşılaştırmalı üstünlük/dezavantaj durumu ortaya konulmuş, yapılan analizler sonucunda üretim ve ihracat bakımından hangi fasıllara daha çok ağırlık verilmesi gerektiğine yönelik öneriler sunulmaya çalışılmıştır.
Balassa ve Vollrath endeksleri kullanılarak farklı ekonomik sektörlerde Türkiye’nin rekabet gücünü ölçmeye çalışan birçok çalışma olmasına rağmen (Kösekahyaoğlu, 2004;
Erlat ve Erlat, 2005; Seymen ve Şimşek, 2006; Şimşek ve ark., 2007; Karaalp, 2011 ve Adıgüzel, 2013), Türk tarım sektörünün karşılaştırmalı üstünlüğünü ve rekabet gücünü ölçen çalışma sayısı oldukça azdır (Özağ ve ark., 2000; Erkan, 2012; Şahinli, 2014; Erkan ve ark., 2015). Özağ ve ark. (2000)’nin çalışmasında Balassa Endeksi kullanılarak Türkiye ile AB arasındaki karşılaştırmalı ihracat performansı hesaplanmış ve Türkiye’nin yaş meyve ve sebze, tahıl, buğday ürünleri ihracatında AB’ye göre karşılaştırmalı üstünlüğü bulunmuştur.
Erkan (2012) ihracat payı, ihracat-ithalat oranı, net ticaret, Vollrath ve Balassa Endekslerini kullanarak 1993-2010 yılları arasında geleneksel tarım ürünleri (kuru incir, kuru üzüm, kuru kayısı, fındık, antep fıstığı, ceviz ve badem) ihracatında rekabet gücü ve uzmanlaşma düzeyi hesaplanmıştır ve ürünlerin çoğunda karşılaştırmalı üstünlüğü olduğu görülmüştür. Şahinli (2014)’nin çalışmasında ise Ballassa endeksi kullanılarak 2000-2011 yılları arasında 601 tarımsal ürün için hesaplama yapılmıştır. En yüksek karşılaştırmalı üstünlük değerlerine sahip olan kuru kayısı, fındık ve kuru incir haricinde 78 üründe daha rekabet üstünlüğü bulunmuştur. Benzer bir şekilde Erkan ve ark. (2015), dünya piyasalarında Türkiye’nin sebze ihracatındaki rekabet üstünlüklerinin belirlenmesi amacıyla 1993-2012 yılları arasındaki karşılaştırmalı üstünlük katsayılarını hesaplamıştır. Çalışmanın sonucuna göre, global düzeyde sebze ve alt grupları ihracatında oldukça önemli bir karşılaştırmalı üstünlük bulunmasına rağmen, son yıllardaki üstünlük göreli olarak azalmaktadır.
2. M T RYAL VE YÖNTEM
Çalışmada Türkiye’nin tarım sektöründe uluslararası rekabet gücünün ölçülmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla istatistiksel bir sınıflama olan Gümrük İşbirliği Konseyi tarafından hazırlanmış Armonize Sistem baz alınıp 27 adet 2 haneli fasıllar analize dahil edilmiştir.
Bahsi gecen fasıllar çizelge 1’deki gibidir. Çalışmada kullanılan ikincil veriler Birleşmiş Milletler Comtrade veri tabanından alınmış olup 2001-2014 yılları arasını kapsamaktadır.
Karşılaştırmalı üstünlüklerin hesaplanmasında kullanılacak olan endekslerin (RTA, RXA ve RC) temelini oluşturan Balassa endeksi (RCA) eşitlik 1’de verilmiştir (Balassa, 1965):
𝑅𝐶𝐴 = (𝑥𝑖𝑗⁄𝑥𝑖𝑡)/(𝑥𝑛𝑗⁄𝑥𝑛𝑡) (1) Formülde 𝑥𝑖𝑗 i ülkesinin j ürününün ihracat değerini, 𝑥𝑖𝑡 i ülkesinin toplam ihracat değerini, 𝑥𝑛𝑗 j ürünü için dünya ihracat değerini, 𝑥𝑛𝑡 dünya toplam ihracat değerini ve RCA i ülkesinin j ürünü için Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük Endeksi’ni ifade etmektedir. Elde edilen endeks i ülkesinin söz konusu j ürünü için yurtiçi uzmanlaşmasını dünyanın uzmanlaşmasıyla karşılaştırmaktadır. Endeksin pay kısmı ise ilgili ürünün i ülkesinin toplam ihracatındaki payını, payda kısmı ise dünya toplam ihracatındaki payını göstermektedir. RCA değerinin 1’den büyük olması (𝑅𝐶𝐴 > 1) ülkenin söz konusu üründe açıklanmış karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğunu, 1’den küçük olması (𝑅𝐶𝐴 < 1) durumunda ise açıklanmış bir karşılaştırmalı dezavantaj bulunduğunu ortaya koymaktadır.
Balassa Endeksi’ni yalnızca ihracatı dikkate aldığı ve ithalat değerlerini göz ardı ettiği için eleştiren Vollrath (1991), Balassa Endeksi’ne alternatif olarak üç farklı ölçüm yöntemi önermiştir. Bu yöntemlerde ihracat ve ithalat verileri hesaplamaya dâhil edilmiştir.
Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük endekslerine yönelik üç alternatif tanımlama yapan Volltrath’ın endekslerinden ilki Nispi Ticari Avantaj Endeksi (RTA)’dir:
𝑅𝑇𝐴 = 𝑅𝑋𝐴 − 𝑅𝑀𝐴 (2)
Burada,
𝑅𝑋𝐴 = 𝑅𝐶𝐴
𝑅𝑀𝐴 = (𝑚𝑖𝑗⁄𝑚𝑖𝑡) (𝑚⁄ 𝑛𝑗⁄𝑚𝑛𝑡) (3) Eşitlik 3’teki m simgesi ithalatı ifade etmektedir. Eşitlik 1’e benzer bir şekilde, 𝑚𝑖𝑗 i ülkesinin j ürününün ithalat değerini, 𝑚𝑖𝑡 i ülkesinin toplam ithalat değerini, 𝑚𝑛𝑗 j ürünü için dünya ithalat değerini, 𝑚𝑛𝑡 dünya toplam ithalat değerini ve RMA i ülkesinin j ürünü için Nispi İthalat Avantajı Endeksi’ni ifade etmektedir. Böylelikle,
𝑅𝑇𝐴 = [(𝑥𝑖𝑗/𝑥𝑖𝑡)/(𝑥𝑛𝑗/𝑥𝑛𝑡)] − [(𝑚𝑖𝑗/𝑚𝑖𝑡)/(𝑚𝑛𝑗/𝑚𝑛𝑡)] (4) Voltrath (1991)’ın ikinci hesaplaması Nispi İhracat Avantajı Endeksi’nin logaritmik formu olan lnRXA’dır. Üçüncü hesaplaması olan Açıklanmış Rekabet Üstünlüğü Endeksi formülü ise aşağıdaki gibidir:
RTA, lnRXA ve RC endekslerin pozitif değerleri karşılaştırmalı avantajı (rekabet gücünü) göstermektedir. Bahsi geçen endekslerin karşılaştığı en önemli kısıtlama, karşılıklı ticaretin gerçekleşmediği durumlarda bu endekslerin kullanımının sınırlı olmasıdır.
Çalışmada Türk tarım sektörüne ait 27 fasılın karşılaştırmalı üstünlüklerinin (rekabet gücünün) hesaplanması amacıyla bahsi geçen dört endeks kullanılmıştır. Karşılaştırmalı üstünlüklerin artış ve azalış seyrini görmek amacıyla veri setinin ortalama değeri 2001-2007 ve 2008-2014 dönemleri için ayrı ayrı incelenmiştir. Karşılaştırmalı üstünlüklerin yıllara göre değişimini daha ayrıntılı inceleyebilmek ve ortalamadan sapmaları gözlemleyebilmek için, hesaplanan endekslerin standart sapmaları ve varyasyon (değişken) katsayıları ayrıca hesaplanmıştır.
3. BULGULAR
2001-2014 dönemine ait yapılan bu analizde, elde edilen verileri kıyaslamak amacıyla iki ayrı dönem ele alınmış ve çizelge 1’de gösterilmiştir. Bu çalışmada hesaplanan dört farklı endeksin sonuçlarına bakıldığında, birbirlerine benzer bir düzen izledikleri görülmüştür. Elde edilen sonuçlara göre, 27 fasılın 6’sı bütün endeksler için dış ticarette rekabet gücüne sahiptir.
Bunlar sırasıyla; 07-Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular, 08-Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu meyveler; turunçgillerin veya kavun ve karpuzların kabukları, 11- Değirmencilik ürünleri; malt; nişasta; inulin; buğday gluteni, 14-Örülmeye elverişli bitkisel maddeler; tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan bitkisel ürünler, 20- Sebzeler, meyveler, sert kabuklu meyveler ve bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen müstahzarlar, 24-Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler’dir. İthalatın dâhil edildiği RTA ve RC endeks sonuçlarındaki en temel farklılıklar ise et ve balık ürünleri (02, 03, 16) ile meşrubat, alkollü içkiler ve sirke (22) fasıllarındadır. Bu endeksler baz alındığında RCA ve lnRXA endekslerinden farklı olarak bu fasıllar dış ticarette rekabet gücüne sahiptir.
Rekabet gücünü ölçmede kullanılan dört farklı endeks eğilimlerine göre değerlendirildiğinde, 14 yıllık dönem boyunca rekabet gücüne sahip 6 tarımsal ürün fasılından yalnızca ikisinin (07 ve 11 kodlu fasıllar) rekabet gücünde artış olduğu görülmektedir. Diğer dört fasılın rekabet gücü değeri ise düşme eğilimindedir. Türkiye’nin tarım sektörü alt fasıllarında en yüksek ihracat rekabet gücünün olduğu fasıl RCA, lnRXA ve RTA endekslerine göre, 08 kodlu fasıldır (Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu meyveler; turunçgillerin veya kavun ve karpuzların kabukları). RC endeksine göre ise en yüksek rekabet gücü değerinin olduğu fasıl 02 kodlu ‘Etler ve yenilen sakatat’ fasılıdır. Bir ülkenin herhangi bir sektör veya ürün grubu için dış ticaret rekabet üstünlüğünü elinde tutması istenilen bir durum olmasına rağmen, bu durumun istikrarlı bir gidişata sahip olması da oldukça önemlidir.
Çizelge 2 incelendiğinde, varyasyon katsayının (CV) en düşük olduğu ürün grupları 08- Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu meyveler; turunçgillerin veya kavun ve karpuzların kabukları ve 20-Sebzeler, meyveler, sert kabuklu meyveler ve bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen müstahzarlar’dır. Bu durum 08 kodlu fasılın en yüksek rekabet gücüne sahip olan fasıl olmakla birlikte istikrarlı bir gidişata sahip olduğunun da göstergesidir. İstikrarsızlık seviyesinin en yüksek olduğu fasıl ise 01 kodlu ‘Canlı hayvanlar’ fasılıdır. Hayvancılık sektörüne dair politikaların istikrarsız ve kısa vadeli oluşu, bu fasılın rekabet dezavantajına sahip olmasının yanı sıra dış ticaretinde meydana gelen şiddetli istikrarsızlığın en önemli sebepleri arasında gösterilebilir.
Çizelge 1. Türkiye tarım ürünleri fasıllarının karşılaştırmalı üstünlükleri
Kaynak: Birleşmiş Milletler Comtrade verileri ile yazar tarafından hesaplanmıştır.
2001-2007 2008-2014 2001-2007 2008-2014 2001-2007 2008-2014 2001-2007 2008-2014
01-Canlı hayvanlar 1.14 0.54 0.10 -2.09 0.92 -1.42 1.74 -2.23
02-Etler ve yenilen sakatat 0.26 0.34 -1.38 -1.11 0.26 0.22 6.48 2.66
03-Balıklar, kabuklu hayvanlar, yumuşakçalar ve suda yaşayan diğer
omurgasız hayvanlar 0.27 0.40 -1.34 -0.91 0.17 0.23 0.98 0.82
04-Süt ürünleri; kus ve kümes hayvanlarının yumurtaları; tabii bal; tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya yer almayan
hayvansal menşeli ürünler 0.19 0.48 -1.70 -0.76 -0.01 0.29 -0.08 0.92
05-Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen
veya yer almayan hayvansal menşeli ürünler 0.83 0.49 -0.24 -0.73 0.01 -0.07 -0.02 -0.13 06-Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler; çiçek
soğanları, kökler ve benzerleri; kesme
çiçekler ve süs yaprakları 0.23 0.28 -1.47 -1.28 -0.05 -0.10 -0.15 -0.29
07-Yenilen sebzeler ve bazı kök ve
yumrular 1.55 1.57 0.44 0.44 1.26 0.95 1.76 0.93
08-Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu meyveler; turunçgillerin veya
kavun ve karpuzların kabukları 3.99 3.74 1.38 1.32 3.67 3.29 2.59 2.14
09-Kahve, çay, paraguay çayı ve baharat 0.40 0.26 -0.96 -1.36 0.12 -0.04 0.33 -0.14
10-Hububat 0.22 0.15 -1.79 -2.14 -0.96 -1.48 -1.82 -2.62
11-Değirmencilik ürünleri; malt; nişasta;
inulin; buğday gluteni 2.75 4.71 0.90 1.55 2.54 4.33 2.49 2.57
12-Yağlı tohum ve meyveler; muhtelif tane, tohum ve meyveler; sanayide ve tıpta
kullanılan bitkiler; saman ve kaba yem 0.27 0.23 -1.32 -1.48 -1.86 -1.77 -2.05 -2.17 13-Lak; sakız, reçine ve diğer bitkisel özsu
ve hülasalar 0.09 0.07 -2.48 -2.71 -1.25 -0.50 -2.72 -2.14
14-Örülmeye elverişli bitkisel maddeler;
tarifenin başka yerinde belirtilmeyen veya
yer almayan bitkisel ürünler 3.00 2.33 1.08 0.79 2.35 1.50 1.52 1.00
15-Hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağlar ve bunların parçalanma ürünleri;
hazır yemeklik katı yağlar; hayvansal veya
bitkisel mumlar 0.91 0.85 -0.13 -0.20 -1.33 -0.97 -0.91 -0.78
16-Et, balık, kabuklu hayvanlar,
yumuşakçalar veya diğer su
omurgasızlarının müstahzarları 0.13 0.13 -2.07 -2.05 0.12 0.12 3.07 2.47
17-Şeker ve şeker mamulleri 1.10 0.91 0.04 -0.11 0.90 0.71 1.69 1.55
18-Kakao ve kakao müstahzarları 0.94 1.05 -0.07 0.05 -0.20 -0.07 -0.20 -0.06
19-Hububat, un, nişasta veya süt
müstahzarları; pastacılık ürünleri 0.99 1.67 -0.02 0.50 0.67 1.31 1.11 1.50
20-Sebzeler, meyveler, sert kabuklu meyveler ve bitkilerin diğer kısımlarından
elde edilen müstahzarlar 2.79 2.63 1.02 0.96 2.64 2.46 2.99 2.78
21-Yenilen çeşitli gıda müstahzarları (kahve hülasaları, çay hülasaları, mayalar, soslar,
diyet mamaları, vb.) 0.74 1.07 -0.32 0.07 -0.31 0.21 -0.36 0.21
22-Meşrubat, alkollü içkiler ve sirke 0.16 0.22 -1.86 -1.51 0.07 0.01 0.61 0.08
23-Gıda sanayiinin kalıntı ve döküntüleri;
hayvanlar için hazırlanmış kaba yemler 0.05 0.12 -3.10 -2.23 -1.20 -1.41 -3.30 -2.64 24-Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş
maddeler 1.98 1.82 0.68 0.60 0.57 0.67 0.38 0.46
50-İpek 0.12 0.09 -2.19 -2.37 -0.99 -1.59 -2.25 -2.89
51-Yapagi ve yün, ince veya kaba hayvan kılı; at kılından iplik ve dokunmamış
mensucat 1.14 1.22 0.13 0.20 -2.82 -1.98 -1.25 -0.96
52-Pamuk 2.34 2.44 0.85 0.89 -3.51 -2.99 -0.92 -0.79
Armonize Sistem 2 Haneli Ürün Grupları
RCA lnRXA RTA RC
Çizelge 2. Türkiye tarım ürünleri fasıllarının rekabet gücü üstünlüğü istikrar seviyeleri
Kaynak: Birleşmiş Milletler Comtrade verileri ile yazar tarafından hesaplanmıştır.
4. TARTIŞMA ve SONUÇ
Bu çalışmada Türkiye ekonomisi ve ticareti içerisinde oldukça önemli bir yeri olan tarım sektörünün rekabet gücünün ve derecesinin ölçülmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ticaret verilerini analiz etmek için Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük Endeksi (RCA), Nispi Ticari Avantaj Endeksi (RTA), Nispi İhracat Avantajı Endeksi (lnRXA) ve Açıklanmış Rekabet Üstünlüğü Endeksi (RC) yöntemlerinden yararlanılmıştır. Çalışma 2001-2014 yıllarına ilişkin Armonize Sistem (HS) 2 haneli tarım ürünleri ithalat ve ihracat verileri kullanılarak gerçekleştirilmiştir.
Elde edilen sonuçlara göre sebzeler, meyveler, değirmencilik ve tütün ürünleri ihracatında genel olarak rekabet üstünlüğü ve uzmanlaşma durumu görülmektedir. Yenilen sebzeler ve değirmencilik ürünlerinde rekabet gücü artan bir eğilim gösterirken diğer ürünlerde azalan bir eğilim göstermektedir. Bununla birlikte Türk tarım sektöründe yüksek rekabet gücüne ve istikrara sahip olan en önemli iki fasıl 08 ve 20 kodlu sebze ve meyve fasıllarıdır. Buna karşın rekabet gücünde düşüş yaşayan ve büyük bir istikrarsızlık olduğu
gözlemlenen ürün grubu ise 01 kodlu ‘Canlı hayvanlar’dır. Türkiye’nin canlı hayvan ihracatındaki rekabet gücünün arttırılması ve istikrarın sağlanabilmesi için üreticiyi ve sektöre yatırım yapan girişimcileri tedirgin edecek politikalardan kaçınılmalı, üretimi arttıracak orta ve uzun vadeli projeler geliştirilmeli ve bu konu ile ilgili yeterli destekler devlet tarafından sağlanmalıdır. Ayrıca geliştirilecek yeni üretim stratejileri ve ikili ticaret ilişkileri yardımı ile Türk tarım ihracatında önemli artışlar olması beklenmektedir.
KAYNAKLAR
Adıgüzel, M. 2013. Küresel Rekabet Gücünün Ölçülmesi ve Türkiye Bağlamında Bir Değerlendirme. Akademik Bakış Dergisi, 37:1-21.
Anonim, 2015. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015 Yılı Ocak Dönemi Dış Ticaret Verileri. http://www.tarim.gov.tr/ABDGM/Belgeler/ET%C4%B0/Tar%C4%B1 msal%20D%C4%B1% C5%9F%20Ticaret%20OCAK-2015%20v1.pdf, [Erişim: 07.03.2016]
Anonim, 2016. T.C. Ekonomi Bakanlığı Serbest Ticaret Anlaşmaları.
http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/disIliskiler/SerbestTic?_afrLoop=98060018173 0763&_afrWindowMode=0&_afrWindowId=null#!%40%40%3F_afrWindowId%3Dnull%26 _afrLoop%3D980600181730763%26_afrWindowMode%3D0%26_adf.ctrl-state%3D14hpfs1 run_4, [Erişim: 07.03.2016]
Balassa, B. 1965. Trade Liberalization and Revealed Comparative Advantage. The Manchester School of Economic and Social Studies, 33 (2): 99-123.
BM Comtrade, 2016. Veri Tabanı. http://comtrade.un.org/data, [Erişim: 10.03.2016].
Erkan, B. 2012. Türkiye’nin Geleneksel İhraç Tarım Ürünlerinde Uzmanlaşma Düzeyi.
Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(1):75-83.
Erkan, B., Arpacı, B. B., Yaralı, F., Güvenç, I. 2015. Türkiye’nin Sebze İhracatında Karşılaştırmalı Üstünlükleri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Doğa Bilimleri Dergisi, 18(4), 70-76.
Erlat, G., Erlat, H. 2005. Do Turkish Exports Have Comparative Advantage with Respect to the European Union Market, 1990-2000. Topics in Middle Eastern and North African Economies Electronic Journal, 7.
Karaalp H. S. 2011. Competitiveness of Turkey in Eurasia: A Comparison with CIS Countries. China-USA Business Review, 10, 9: 727-744.
Kösekahyaoğlu, L. 2004. Comparative Advantage of Turkey with Regard to the EU.
Süleyman Demirel Üniversitesi, İİBF Dergisi, 147–15.
Özağ, F., Öztürk, F., Kaya, S. 2000. Türkiye Tarım Sektörünün Avrupa Birliği (AB) Tarım Ürünleri Karşısındaki Uluslararası Rekabet Gücü. ODTÜ Uluslararası Ekonomi Kongresi, 13-16 Eylül 2000, Ankara, 383-408.
Seymen, D. ve Şimşek, N. 2006. Türkiye ile Çin’in OECD Pazarında Rekabet Gücü Karşılaştırması. İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, 21(244), 38-50.
Şahinli, M. A. 2014. Revealed Comparative Advantage and Competitiveness: Turkey Agriculture Sector. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 24(3): 210-217.
Şimşek, N., Seymen, D., Utkulu, U. 2007. Turkey’s Competitiveness in the EU Market:
A Comparison Of Different Trade Measure, Dokuzuncu Yıllık Uluslararası Konferans, Athens University of Economics and Business, Atina, 13-15 Eylül 2007.
Vollrath, T. L. 1991. A Theoritical Evolution of Alternative Trade Intensity Measures
