Uluslararası Sempo~yum Bildirileri Mayıs Kastamonu ~~ * KASTAMONU 2018 TORK DONYASI KOLTOR BJ\ŞKEMTI. kultur.

Uluslararası Sempo~yum Bildirileri -- · . 4 - 5

Mayıs

2018 1 Kastamonu

~~ *

KASTAMONU 2018

Q _kultur

konsevi

TORK DONYASI KOLTOR BJ\ŞKEMTI

Hoca Ahmed Yesevl'den

Şeyh Şaban-ı

Veli

ve

Sonrasına

Uluslararası Sempozyumu Kurulları

Düzenleme Kurulu

Dr. Metin Eriş

Prof. Dr. Birsel Küçüksipahi9ğlu Mehmet Şadi Polat

Fahrettin Şenoğlu Yasemin Demircan

Bilim ve Danışma Kurulu

Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın (Türkiye) Prof. Dr. Yılmaz Unat (Türkiye) Prof. Dr. Ahmet Şair Şerif (Makedonya) Prof. Dr. Birsel Küçüksipahioğlu (Türkiye)

Prof. Dr. Cengiz Tomar (Türkiye) Prof. Dr. Cevdet Küçük (Türkiye) Prof. Dr. Nurettin Gemici (Türkiye)

Prof. Dr. Zeki Arslantürk (Türkiye) Prof. Dr. Feriduı::ı Emecen (Türkiye)

Prof. Dr. Güray Kır.pık (Türkiye) Prof. Dr:-. ldris Bostan (Türkiye) Prof. Dr. Mahir Aydın (Türkiye) Prof. Dr. Mehmet Şeker (Türkiye) Prof. Dr. Mehmet Serhat Yılmaz (Türkiye)

Prof. Dr. Mustafa Daş (Türkiye) Prof. Dr. Süleyman Beyoğlu (Türkiye) Prof. Dr. Selahattin Halilov (Azerbaycan) Prof. Dr. Yakub Mahmudov (Azerbaycan)

Doç. Dr. Uğur Yasin Asal Ahmed Yesevi lzdüşümünde Hz. Mevlana ve Tasavvuf Anlayışı

Ahmed Yesevi izdüşümünde Hz. Mevlana ve Tasavvuf Anlay1ş1

1. Giriş

§-ıÇkü

mazide ati bir medeniyet olarak Türklerin, dünya siyasi ve toplum tarihine yapmıŞ olduklan katkılar,

edebiyattan

sanata, sanattan toplum ilişkilerine

ve ananevi

öğretilere kadar sosyal ve ekonomik eksende etkisini göstermiştir. Türk kültür ve

geleneklerinin, binlerce

yıllık

dünya kül(ür tarihine sundugu söz konusu

katkılar, çeşitli düşünce

önderleri ve onlann halefi olarak gelen fikir

dünyasırun

öncüleri eliyle

gerçekleşmiştir.

Bu

araştırmada

Türk

düşünce

hayan ve tasavvuf

edebiyatının

ekol isimlerinden Ahmed Yesevi'den Hz. Mevlana'ya gelene

değin

Türk tasavvuf doktrini ele

alınmakta,

Ahmed Yesev'nin

izdüşümünde

Hz.

Mevlana'nın

tasavvuf

anlayışı

ifade edilmektedir.

Söz konusu tasavvuf doktrinini ele

alırken

Ahmed Yesevi ve Hz. Mevlana

arasındaki illiyet rabuası

salt tasavvufi

öğretiler

ve uygulamalar dahilinde degil, Türk

düşünce tarihi içerisinde mihenk taşı olarak kabul edilen her iki düşünce

dünyası önderinin

Divan'tan ekseninde de analiz edilmektedir. Metodoloji itibariyle

9 5

Ahmed Yesevi'nin

Divan-ı

Hikmet'i ve Hz.

Mevlana'nın Divan-ı

Kebir'i

adlı

eserleri

arasında kurulan bu ilişki,

her iki tasavvuf önderinin sözlü aktanrn

geleneği

ve

yazılı

tasavvufliterarürünü,

araşnmıarun

ekseni olarak kabul edilmektedir.

Araşnrmada

ük olarak Ahmed Yesev'i'nin tasavvuf dokrrininde etkili olan unsurlar ifade edilmekte, söz konusu tasavvuf doktrinine

ait

unsurlar

sıralanırken

Ahmed Yesevi'nin

kişilik,

kimlik ve ruhundaki "özgünlük ve özgürlük" ön plana çıkanlmaktadır

Ahmed Yesevi'nin Türk boylan üzerinde salt

tasavvufı

doktrini ile

değil edebiyat ve

kültür ile

de etkisini göstermiş olı;nası, Fuad

Köprülü'nün

mutasavvıf şair tanımlamasına tam olarak uymaktadır.¹

Ahmed Yesevi ve Hz. Mevlana arasmda kurulan söz konusu diyalektik, her iki tasavvuf önderinin

şair mutasavvıf kimliğini taşımasından

da ileri gelmektedir. Bu yönüyle Ahmed Yesevt ve Hz. Mevlana tasavvuf dokUini

ilişkisirıi

salt tasavvuf yolunun önderleri.

olması

yönüyle

değil,

edebiyat, musiki ve zikir usulleri yönüyle de ele almak gerekmektedir. Her iki tasavvuf önderinin bu

disiplirıler arası kişilik

özellikleri, tasavvuf doktrinlerini de

güçlendirmiş, asırlar

boyu Türk kültür ve gelenekleri içerisirlde kendilerine ait tasavvuf ekallerinin özgün bir rol

oynamasına

imkan

tanımışnr.

Araşnrma,

söz konusu disiplinler arasi izlek dahilinde ilerlemekte ve

araştırmada

ı. Bu lıonuda deıaylı bilgi için larfen l;ılız. Mtlımet Fuad K6prtila, Tar/ı Edebiyatında /llı Mııtasaw!llar, Istanbul, Alfa

Yayınlan, 2014.

Doç. Dr. ugur Yasin Asal

..

Ahmed Yesevi lzdüşümünde Hz. Mevlana ve Tasavvuf Anlayışı

ilk olarak Ahmed Yesevt'den Hz. Mevlana'ya gelene değin, Türklerde idrak kozmolojisi, evren tasanrnı ve tasavvuf ilişkisi ifade edilmekte, bu ilişki içerisinde İslam ve Türklük, Alim, Filozof ve Aşıklarm muhabbeti ekseninde arz edilmektedir.

Araştırma, tasavvuf medeniyetinin ana darnan Hz. Mevlana ve tasavvuf öğretisini

ifade ederek sonlandınlmaktadır.

Hz. Mevlana'nın Anadolu'ya gelişiyle birlikte asırlar boyu sürecek olan Mevlevilik

öğretisi Yesi'den yakılan ateşin devamı niteliğindedir. Ahmed Yesevt'den Hz.

Mevlana'ya değin yanan bu aşk ateşi, Anadolu'nun kapılannın Türklere açılmasıyla Diyar-ı Rum'u, İrfan yurdu haline getirmiştir. 1071 Malazgirt Zaferi ile Orta Asya'dan Anadolu'ya ilk girişi yapan Türkler, Alp ve Eren olma öğretisinin de ilk önderleri olmuşlardır. Bu yönüyle, bu coğrafyayı Alparslan'a hazırlayan Hasan liarakani gibi , öncü dervişleri de burada zikretmek gerekmektedir. Askeıi fetiliten önce arif ve bilge zevatın gelip yerleştiği ve fetihle birlikte de Horasan erenleri, abdal ve dervişler ile tezyin ettiği Anadolu toprağİ, bağrında yetişen _Hz. Mevlana gibi, daha fethin

başlangıcından itibaren adeta bir "mülk-i irfan" olmuştur.²

"

2. Ahmed Yesevi'nin Tasavvuf Doktrininde Etkili olan Unsurlar

. '

Ahmed Yesevt'nin Türk düşünce tarihi içerisindeki önemi, salt tasaVvı:ıfi 9 6 manzumeler kaleme alan bir şair olmasından değil, İslamiyet'in Türkler arasında yayılmaya başladığı dönemlerde, sistemli bir tasavvuf gel~neğini inşa etmiş olması ve bu geleneği asırlarca devam ettirebilmiş olmasındandır.³ Ahmed Yesevt'nin tasavvuf doktrininin inşasında Orta Asya Tür:klerinin geçirmiş olduğu buhranlı dönemler sırasında, ihtiyaç olunan tevhid irıanclllli\ ön plana çıknğını ifade etmek mümkündür. İslam'la müşerref olan Türklerin, özgürlük ve güvenlik ilişkisi içerisinde özgün bir tasavvufi model inşa edebilmesinde en etkili unsurun Ahmed Yesevi'nin bu birleştirici tarih felsefesi olduğunu Q~lirtmek mümkündür.

Ahmed Yesevi'nin söz konusu tarih felsefesinin temelinde uzun erimli, disiplinler

arası bir medeniyet inşasının hedeflendiği görülmektedir. Bu me~eniyet inşasını

yerine getirirken Ahmed Y esevi'nin üç temel kavramsallaşurma üzerinden tasavvuf doktrinini inşa ettiği görülmektedir. Bu kavramsallaşnrmalan dil, coğrafya ve kültür.

olarak sıralamak mümkündür. Ahmed Yesevi bu temel kavramsallaştırmalar ekseninde Hz. Peygamber'i merkeze alan bir tasavvuf doktrini geliştirrnektedir. 3A olarak ifade edilebilecek olan Allah-Adem ve Alem (Aşk) ilişkisi içerisinde Ahmed Yesevi, Hz. Peygamber'in sünnetini tasavvuf yolunun merkezi doktrini olarak inşa

etmektedir! Hz. Peygamber'in 3A ile olan Aşkını~ Yesevi yolunun dervişleri ile inşa etmeye gayret eden Ahmed Yesevi, dilde, dinde v~ kültürde Hz. Peygamber'in güzel

ahlakını ömeklemektedir.

2. Bilal Kenıihli, "Milllı-i lrfan: Anadplıı'da lrfanın Inşası', Şelıir ve Killtar, Sayı 43, Şubat 2018, s. 32.

3. Alaattin Canbay ve Ze/ıi Naca/ıcı, "Hoca Alınıet Yesevi Oğretisinin Tür/ı MüZik Kıiltitnilnc Yansımalan', Bilig Tıirh Dünyası Sosyal Bilimler DerxJsi, Kış 2017, Sayı BO, s. 66.

4. Minı Kemal 0/ıe, Dervişin Sema Defteri, /stanbul, Sufi Yayınlan, 2016, s. 205.

Doç. Dr. Ugur Yasin Asal Ahmed Yesevi lzdüşOmünde Hz. Mevlana ve Tasavvuf Anlayışı

Ahmed Yesevi'nin bu medeniyet inşasını kurmakta kullandığı en önemli aracın Türk dili olduğunu görebilmek mümkündür. Ahmed Yesevi'nin tasavvuf doktrinini belirleyen temel öğelerin başında dönemin tasavvuf doktrini ve edebiyatında hakim filolojisi olan Arapça veya Farsça'nın değil Türkçe'nin olması gelmektedir.⁵Yesevi'nin bir kısnu dörtlük ve hece ölçüsü, bir kısmı da beyit ve aruz ölçüsüyle yazılan Türkçe şiirleri 'Hikmet' adını taşımaktadır. Söz konusu 'Hikmetler' Yesevi dervişlerince yazıya dökülerek, 'Divan-ı Hikmet' adlı kitapta buluşmuştur.⁶ Ahmed Yesevi'nin tasavvuf doktrininirı temel taşlarını resmeden Divan-ı Hikmet adlı eseri Yesevi'nin dil, coğrafya ve kültür kavramsallaştırmasmdaki özgünlüğü ortaya koymaktadır.

Nitekim Ahmed Yesevi'ye ait tasavvuf doktrinin bu özgürılüğünü Prof. Fuad Köprülü

şu şekilde ifade etmektedir. ^{7 •}

"Görülüyor hi, Divan-ı Hikmet'in öğrettiği ve telilin ettiği tasavvııft ahltih ile Kutadgıı

Bilig ve Atabetii'l Hakayık arasında apaçık bir alalıa ve benzirlih mevcut değildir. Ahmed Yesevi, hendisindeıı önce yazılmış olan Kutadgıı Bilig'ten hiçbir veçhile müteessir olmadığı

gibi, aynı suretle Atabetü'l Hakayık şaiıi t1zeıinde de bir tesir yapmamıştır"

Ahmed Yesevi tarafından Türk dili kullanılarak irfan ve tasavvuf geleneğinin inşa edilmesi, bu geleneği özlerrıle bekleyen Türk kültür coğrafyasında çok hızlı bir genişleme alanı oluşturmuştur. Nitekim Divan-ı Hikmet'in asırlarca yaşamasında en önemli etkinin Yesevi'nin kişiliğine özgü tasavvufi, manevi nüfuzu olduğu görülmektedir.⁸ Ahmed Yesevi'nin Türk coğrafyası üzerindeki bu nüfuz alanını Kıpçak, yani bugünkü Kuzey Türkleri alam, Türkmen alanı, Azeri alanı, Bau Türkleri yani Anadolu ve Rumeli alanı üzerinde görebilmek mümkündür.⁹

Ahmed Yesevi'nin tasavvuf arılayışı, Türklerin ontolojik olarak sahip olduğu özgürlük olgusuyla bütürıleşmektedir. Söz konusu özgürlüğün, dilde, öğretide ve toplum davramş usullerinde etik ve estetik ile bütürıleştiğini görebilmek mümkündür.

Ariflere göre insan ancak, bir arılama yöneldiği zaman özgür hale gelebilmektedir. ¹⁰ Bu anlama yönelişi dinde ve dilde arayan Jürk boylan, Türkçe ve hakikat dili ilişkisini Pir-i Türkistan Ahmed Yesevi'de bulmuşlardır. Yesevi'de ilk filizlerini veren Türkçe, hakikat ve tasavvufi yol ilişkisi Ahmed Yesevi'nin

ilk

nesil öğrencileri

tarafından Türk coğrafyasına yayılmışur. Türk edebiyatının gelişmesinde de temel etkinin Yesevi yolu dervişlerinin Pir-i TürkistanAhmed Yesevi'nin hikmetleri sözleri, şürleri ve öğretilerini An;:ıdolu'ya taşıması olduğu görülmektedir. Dervişlerin etkisi ile inşa edUmiş olan dini gayret ve kahramarılık hislerinin birleşiminden meydana gelen Alp Eren'lik kültürü, Anadolu irfan geleneğinin de temellerini kurmuştur. ¹¹

5. Dicle B~ıarlı Dzai'Sian ve Erdoğan Aslıyiice, "Yesevi, Tiirlı boylanna hülffirleıiııi sevdirdi", Tarhiye'de lhtidar, Yılı, Sayı ıı; Elıim 2017, s. 58.

6. A.c., s. 58.

7. Mehmet Fuad Kilprülü, Tarh Edebiyatında lik Mutasavvıjlar, Istanbul, Alfa Yayınlan, 2014, s. 2H.

8. A.e., s. 2'18.

9. A.c., s. 259.

10. lbraJıim Kalın, "Hoca Alımed YesC\1, Hülıam ve Hilımet", Bilig Tar/ı Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Kış 2017, Sayı

80,s. 7. .

ll. Mehmet Fuad Koprala, Tarlı Edebiyatında ll/ı Mutasavvıjlar, Istanbul, Alfa Yayınlan, 2014, s. 357.

97

Doç. Dr. Ugur Yasin Asal Ahmed YesevY lzdOşOmünde Hz. Mevlana ve Tasavvuf Anlayışı

Öz dilinin inceliklerine hakim olan Anadolu dervişleri, özellikle Yunus Emre ile Ahmed Yesevt'nin tasavvuf doktrinin temelini oluşturan Türkçeyi, tasavvuf edebiyatının dili haline getirmişlerdir. ¹¹ Yesevt, Hikmet'lerinde dosdoğru bir İslam anlayışıyla birlikte Allah aşkını, insana hizmetin değeri ve insan sevgisirıi, emeğin kutsallığı ve kadına saygıyı Türkçe olarak anlatmaktadır. ¹³ Bu yönüyle Yesevı, arif ve şair olmasının yanı sıra bir mürşittir. Türkçe'nin ilk büyük mutasavvıf şairi olan Ahmed Yesev'i, Yunus Emre gibi onun izinden gelen tekke şairlerinin de yolunu hazırlamıştır. Nitekim Ahmed Yesevt'nin hikmetli sözleri, şiirleri ve dervişleri tarafından anlatılan manzumelerde, söz konusu samimi ve derinlikli sadeliği görebilmek mümkündür. A.şıkiara bir şiirinde şöyle seslenmektedir:¹⁴

"Te:vbe eden aşıklar (O'nun) nunı erer Gece gı.1ndiiz omç tutsa kalbi parlaı: ..

Olüp mezara gidende habıi genişler

Kadir Rabbim'in Rahim ve Rahmaıı merhameti var."

Bu sadelik ve samirniyet ile yüzlerce yıllık Türk tasavvuf do k~ ilk ateşini yakan Ahmed Yesevt, arkasından gelen dervişleri ile Türk coğrafyasında yer ve gök arasında sonsuza kadar unutulmayacak bir etki bırakmıştır. Yesevt'nin yer ve gök arasında

tahayyül

ettiği sonsuz uyum, insan da yanlalarunakta ve bu uyum ebediyete 9 8 kadar devam etmektedir. Söz konusu düŞÜnce, Hz. Mevllinli'nın tasavvuf doktrirıinde oldukça zengin ve-etkileyici biçimde kendisine yer bulma~tadır. Bu yönüyle Ahmed Yesevi'de sema'nın ilk ışıklannı yakan Aşk'ın, Hz. Mevlana, musiki ve sema geleneğinde süreklilik arz ettiği görülmektedir .. Hz. Mevlana bir beytinde musikiyi, 'bezm-i elest' ve cennette duyulan seslerin hatırası olarak değerlendirmektedir. ¹⁵ Ahmed Yesev'i'nin Hz. Mevlana'ya izdüşümünün temelinde bu yüce Aşk'ın varlığının yattığını ifade etmek mümkündür. Aşk'ın her ne kadar Irihayeti A1lah'a olan vuslat olarak ifade edilse de bu süreç sonsuı ve bakidir. Aşık olan kişi bu yolculukta rrıaşuku ararken, nihayetinde kendine' döner ve bu aşkı kendinde bulur. Bu bir yönüyle başlangıcı ve sonu bir olan dairevt bir modeldir.¹⁶ Hz. Mevlana bunu şu

şekilde ifade etmektedir: ¹⁷ •

"Can ında bir can var, o canı ara

Beden dağında bir mücevher var o macevlıeıi ara Ey yürüyüp giden

sajt,

giidin yeterse ara Ama dışanda değil, aradığı.nı hendinde ara."

12. A~ .• s. 333.

13. Alaaltin Canbay ve Zeki Nacalıcı, ~Hoca Ahmeı Yesevi Ogretisinin Ttırh MQzilı Kalttıran e Yansımaları·, Bllig Türk Dünyası Sosyal Bilinıler Derxisf, Kıi2017, Sayı 80, s. 51.

14. Ihrahim Kıılın, "Hoca Ahmtd Ytsevi, Hrıhunı vt Hihmeı·. Bilig Tarlı Danyası Sosyal Bilimler Dergisi, ~ 2017, Sayı BO, s. 10.

15. Pdılul Dawıli, 2014 'Islam Kaltar Tarihinde Mu.sihi', lsıanbul, Kayhan Yayınları, s. 66'dan ahıaran Alaaınn Canbay

\'~Zeki Naca/ıa, "Hoca Ahm~d YtsC\1 Ogrt!isinin Tar/ı Mazih KılllllrOn~ Ya11S1rnalan·, Bilig TCıriı Dünyası Sosyal Bilimler Dtrgisi, Kış 2017, Sayı 80, s. 66.

16. Detaylı bilgi için lütfen blı~ .• Minı Kemal Olıe, Den•işin Sema Defteri, Istanbul, Sııfi Yayınlan, 2016.

17. Bellll Gürcr, "Ahmed YtsC\>i'nin Divan-ı Hilımcı'i E/ısc:ninde TasaVl1ifi D!lŞftnetclc Ilahi Aşh, Bilig Türk Danyası Sosyal Bilimler Dcııtsı. Kış 2017, Sayı 80, s. 36.

Doç. Dr. Uğur Yasin Asal Ahmed Yesevi lzdüşümünde Hz. Mevlana ve Tasavvuf Anlayışı

lnsanın kendi içerisindeki bu yolculukta Aşk, Ahmed Yesevi"nin Divan'ı Hikmet'inde ise aşağıdaki gibi ifade edilmektedir:¹⁸

"Ey habersiz, aşk elılindeıı beyan sorma Dert iste, aşk derdine deıman soıma"

Ahmed Yesevi'nin tasavvuf doktrinini inşa eden esaslar çerçevesinde Türklerde idrak kozmolojisi, evren tasavvuru ve tasavvuf ilişkisini ifade ederek Hz. Mevlana'nın tasavvuf doktrininin felsefi arka planını sunmakta f~yçl~ bulunmaktadır.

3. idrak Kozmolojisi, Evren Tasarımı ve Tasavvuf

lslam dinini ilk kabul eden Türkleri, Karahanltlar,,Harzernşahlar ve Volga Bulgarlan olarak sıralamak mümkündür. Karahanlı hükümdan olan Saltuk Buğra Han, İslam dinini resmt din olarak kabul etmiş

v e

İslam'ın Türk boylan ile taruşmasıyla, Türk dervişleri İslam'ın Türkler arasında yayılma:sında çok önemli bir rol oynamışnr. ¹⁹ ll. ve 12. yüzyıl'da Türkistan coğrafyasında lslam'm yayılınasının en temel aktörü olan Ahmed Yesevi'nin, yaşadığı dönemde ve kendisinden sonra gelen dervişleri tarafından, bir takım mitolojik özellikler taşıdığı ifade edilmektedir.

Köprülü'nün, Hazini'nin Cavahirü'l Ebrar min Emvaci'l Bihar adlı eserinden

aktardığına göre, Ahmed Yesev'i, Hz. Ali'nin soyundan gelmektedir.²⁰ Ancak Ahmed 9 9 Yesevi'nin kaç yıl yaşadığına ilişkin kesin bir bilgi söz konusu değildir. Onun

Peygamberi bir soydan geldigi düşüncesi ise Türkler arasındaki saygınlığını annran öğelerin başında gelmiştir.

Hz. Peygamber'in 63 yaşında vefat etmesi üzerine Ahmed Yesev'i'nin 63 yaşına geldiğinde çilehaneye girdigi görülmektedir. Türklerin lslam'ı idrak kozmolojisi, Yesevi'nin tam da bu Peygamberi öğretisiyle birleşmektedir. Kuran-ı Kerim ve Sünn~ti, dinintemel kaynaklan olarak kabul eden Türkler, idrak kozmolojisini Kuran-ı Kerim'de emredildigi üzere dqsdôğru yol, yani 'Sırat-ı Müstakim' olgusu ve "Allah, Adem, Aşk" üzerine inşa etmektedir. Bu yönüyle Orta Asya'dan Avrupa'ya Türk kültürü üzerinde derin izler bırakan Ahmed Yesevi'nin öğretileri, tasavvuf1 halk edebiyan yanında sosyal ve kültürel olarak da Türkler üzerinde çok etkili olmuştur.²¹

Türklerin İslam dini ile taruşmasından önce yaşayış içerisinde bulunduklan Gök-Tengri inancı, tek tannlı bir inanışı temsil etmektedir. Söz konusu tek tannlı inanç içerisinde ölüm ve ölümden sonra hayann varlığına inarulmakta, evren telakkisi gök tengrinin evreni yaratma .tasanmı ile bütünleşmektedir. islam dininin

18. Ae.,s.J5.

19. Mtliholf, 2009, s. l58'dcn alııara~ Alaatıin Canbay ve Zchi Nacalıcı, ·Hoca Alınıcı Ye.sevi Oğretisinin Tar/ı MüZfh Kaltarane Yansımaları·, 811ig Tarlı Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Kış 2017, Sayı 80, s. 45.

20. Mdınıcı. Fuad K"prala, Tarlı Edebiyatında ll/ı Muıasavvıjlar, Istanbul, Alfa Yayınları, 20H, s. 77.

21. Afaaılin Canbay ve Zdıi Nacalıcı, "Hoc~Ahmcı Ytscvi Oğretisinin Tarh MIIVIı Kalıaranc Yansımaları", 8ilig Türk

Danyası Sosyal Bilinı/er De~. Kış 2017, Sayı 80, s. -49.

Doç. Dr. ugur Yasin Asal Ahmed Yesevi lzdilşOmünde Hz. Mevlana ve Tasavvuf Anlayışı

Türkler arasında hızla yayılmasının arka planında bu yaratılış inancının yatnğıru ifade etmek mümkündür. tslam'ı hızhca benimseyen Türkler, İslam'ın kendi aralannda yayılması ve uzak coğrafyalara ulaşnrılmasında tasavvufu en önemli araç olarak görmüşlerdir. Gerek sözlü aktanm gelenegi Meşk etme ve gerekse de Yesevi'nin yazılı Hikmet'leri sayesinde uzak Türk wplumlanna kadar lslıım dini

ulaşmıştır.

Tasavvuft metafizik aşkı, müzigin ritmi ile harman eden Ahmed Yesevt'nin tasavvuf doktrini, musiki ile Allah'ı, Aşkla zikretmeyi buluşturmuştur. Ontolojik olarak özgürlüğü kişilik, kimlik ve ruhunun temel düsturu haline getiren Türkler, musiki ile birleşen

zikir

meclislerinde aşkın esrimesirıi en derin haliyle yaşamışlardır.

Bir süre sonra aşkın metafiziği olarak gelişen bu Zikir Meclislerinde Türkler, , tasavvufu fetih ve gaza kültürünün· arkasındaki en temel özgünlük olarak değerlendireceklerdir. 13. yüzyıl'darı itibarenAnadolu'ya gelen ilk Yesevi dervişlerinin, Moğol baskısı alunq.aki Anadolu Türklerinin özgürlüğe kavuşmasında tekkelerin inşasına çabaladığı görülmektedir. Bir yönüyle Ahmed Yesevt'nin.dervişleri ile Hz.

Mevlana'nın 13. yüzyıl'dan itibaren Anadolu'da buluşması başlamaktadır.

4. islam

ve

Türklük: Alim, Filozof

ve

Aşıkların MuhabbetL ,

·~

1 O O Ahmed Yesevt yolunun bayraktarlığını yapan Horasan ve Anadolu erenleri, Anadolu'nun coğraft. kültürel ve emolojik farkhhkların_ı manevt bir zenginliğe dönüştürmüş, asırlarca sürecek medeniyet inşasının ilk habercileri olmuşlardır.²² İdrak kozmolojisi, evren tasanmı ve tasavvuf üçlemesinde buluşan Türklerin Aşk metafiziği, ıılim, filozof ve aşıklann muhabbetin\ beraberinde getirmiştir. 13.

yüzyıl'da Anadolu'ya gelen Yesevt dervişlerinin islam'ın Anadolu'da etkili biçimde

yayılmasında gösterdikleri çaba, Ahmed Yesevt'nin deryişleriyle kurdugu gönül

bağının kuvveti ve. kullandıklan dilin, Y,ani Türkçe'nin sadeliğinden gelmektedir.

Bununla birlikte, Yesevt dervişlerinin Anadolu'da kurduklan tekke ve halk kültürü geleneği içinde Hikmet'lerin ezgisel bir karakter içerisind~ icra edilmesi sıklıkla görülen bir durumdur. Aşk ve Aşıklarm muhabbeti, musikinin ritmi ile birleşmiş, sözün sesle harmanlanması, ezgisel bir karaktere büründürülerek, muhabbetin etkisinin arttınlmasının en önemli gerekçesi halirıe gelmiştirY "Hacı Bayram-ı Veli'nin ifadesiyle Anadolu irfam 'taş u toprak arasında' inşa olan bir irfandır. Bir mimart yapının inşası gibi değildir toplum yapısının inşası: Daima yolda olma, daima yenilenme bilirıciyle, inkıtaya ugramadan devam eden bir inşa sürecinden bahsedilmektedir." H Anadolu lrfan'inın Yesev'i'nin 'Sırat-ı Müstakim' olgusu ile bütünleştiği görülmektedir.

22. lbra/ıim Kalın, "Horo Alımed Ycscvi, Haküm ve Hihmcı·, Bilig Tarh Danyası Sosyal Bilimler Dergisi. ~ 2017, Sayı BO, s. ı.

23. Alaaltin Canbay ve Ztlıl Nacalıcı, "Hoca Alınıtı Yestvi Ogmisinin Tarlı M!lzilı Kallilrüne Yansımaları•, Bilig Tnrlı Danyası Sosyal Bilimler Dergisi, ~ 2017, Sayı 80, s. 52.

24. Bilal Kemihli, "Mtılh-i lrfan: Anadolu'da lrfanın lnşcısı•, Şehir \'t .Kalıtlr, Sayı 43, Şubat 2018, s. 33.

Doç. Dr. Uğur Yasin Asal Ahmed Yesevi lzduşümünde Hı. Mevlana ve Tasavvuf Anlayışı

I. Alaeddin Keykubat'ın ölümü ile başlayan taht kavgalan, Anadolu'da yaşanan

iç kanşıklıklar ve Moğollann sıklıkla Anadolu'ya yapugı akınlardan bıkan halk,

yaşadıklan dünyada bulamadıklan saadeti, ahirette yaşayabilmek adına tekkelere ve şeyhlere koşmaktan başka bir çare bulamıyordu.u 13. yüzyılın ikinci yarısından

itibaren ve 14. yüzyılın ilk seneleri zarfında Anadolu'da Süftlik cereyaru, bütün halk tabakalarını kapsayıp yayılmasım gerektirecek bir vaziyeueydi.²⁶ Hz.

Mevlana'nın Anadolu'ya geldiğinde karşılaştığı manzara tam da bu şekildeydi.

Uzun süren savaşlar ve birçok sıkıntıdan bunalan Anadolu halkı kendilerine yol gösterecek, "Aşhııllah, Muhabbetttıilah ve Zihıııllalı" ile kendileı:ini özgürleştirecek

yol büyüklerini bekliyordu. Tasavvuf medeniyetinin ana damarı olarak ifade edilebilecek olan Hz. Mevlana ve tasavvuf anlayışını ifade etmeden önce Ahmed Yesev'i'nin Türk dilini kullanmakta gösterdiği hassasiyeti bütün divanında yansıtan

Yunus Emre ile de halka uzanan bir başka akışur.

Türk düşünce tarihinde ortaya konan özgünlüğün temel aktörünün, Ahmed Yesevi'den başlayarak gelen dil, coğrafya ve kültürün Türkçe olduğu görülmektedir.

Dilin sadeliğinin, halk tarafından musiki ile birlikte içselleştirilmesi, tasavvufu, Türklerin temel hayat öğretisi haline getirmiştir. Peygamberi ahlak ve davranışlar

bütünü ile birleşen Türk tasavvuf doktrinin etik ve estetik ile en güzel hallerinden birine Hz. Mevlana ve Mevlevilikte eriştiği görülmektedir. Bir sonraki bölümümüzde, yukanda arz edilen tarihi süreç ışığında Ahmed Yesevi'nin izdüşümünde Hz.

Mevliina ve tasavvuf öğretisinden bahsedilmektedir.

s. Tasavvuf Medeniyetinin Ana

^Damarı

Hz. Me vlana

1207 tarihinde Belh şehrinde dünyaya gelen Hz. Mevlana'nın Aşk ateşi ile

yanması, bir diğer ifadeyle Şemsi Tebrizi Hz. ile buluşması 1244 yılında gerçekleşmiştir.²⁷ 13. yüzyıldan itibaren Anadolu coğrafyasına gelen Hz. Mevlana, Kony!l başta olmak üzere Orta Anadolu ve bir süre sonra Anadolu'nun tümünde halkalar halinde genişleyecek olan Mevlevilik yolunu inşa etmiştir. Hz. Mevlana'nın

tasavvuf anlayışı ve Mevlevilik tarikatının' Anadolu'da yaygınlaşmasında, muhitin böyle bir yayılmaya çok müsait olduğu ifade edilebilecektir. Bu yüzden Hz.

Mevlana, henüz hayattayken, menkıbelerinin ve tarikatının teşekküllerini görmüştür. ²⁸

Ahmed Yesevi ve Hz. Mevlana ilişkisinin birincil halkasını Peygamberi bir yolun tal<ipçileri olmalan gelmektedir. Nitekim Hz. Mevlana aşağıda yer alan

Divan-ı Kebir'indeki alınnda 'Levlahe levlah.." (Sen olmasa ydın, kainan yaratmazdırn)

mealindeki Hadisi kutsiye gönderme _yapmaktadır:²⁹

25. Mehmet Fuad K6prillü. Tar/ı Çdebiyatında /lh Mutasav••ıflar. Istanbul, Alfa Yayınları, 20H, s. 296.

26. A.c., s. 295.

27. A.c., s. JH.

28. Ac., s. JiB.

29. Mim Kmıal Ohe. Dtrvişin Sema Dtftcrl,lsıanbul, Sufi Yayınları, 2016. s. 205.

101

102

Doç. Dr. Uğur Yasin Asal

"Tenden ve candan dışan olan derviştir.

Ahmed Yesevi lzdüşümilnde Hz. Mevlana ve Tasavvuf Anlayışı

'YeıyiiZiinden ve göklerden yiihseh olan derviştir. (semazendir).

Ceııab-ı Hahh bıı cihanı yaratmah için bir mahsadı yoktıı.

Hakh'm biitiin bıı cihanı yaratmaktan mahsadı, derviş tir.

Yani, derviş olmasaydı, Allah cihanı yaratmayacahtı."

Görüldüğü üzere, Hz. Mevlana'ya göre de tasavvuf yolunun serveri Hz.

Peygamber' dir. Hz. Peygamberi tasavvuf dokuininin merkezine alan Hz. Mevlana,

Divan-ı Kebir'i söz konusu Peygamberi öğretiler ve A.şkullah ekseninde kaleme almıştır. Ahmed Yesevi'nin hikmetli sözlerinin bir araya getirildiği Divan-ı Hikmet'te de benzeri görülen söz konusu metodoloji bir süre sonra zikir -sema, musiki - tekke müziği, toplumsal davranış -tasavvufi: öğreti izdüşümünü inşa edecektir. Bir ,

diğer ifadeyle Divan-ı Kebir, sema'nıh· kullanma kılavuzudur. Bu kılavuz, ancak yaşayarak ve aşk ile yanarak icr~ edilebilir.³⁰ Divan-ı Kebir ve Mesnevi ile birlikte öğretileri Anadolu'da hızla yayılan Hz. Mevlana, tıpkı Ahmed Yesevi'nin tasavvuf yolunu inşa ettiği süreçte Türklerin içerisinde bı,ılunduğu zor koşullar gibi, Anadolu'da da benzeri bir süreçle karşılaşmıştır. Moğol akınlan ile gittikçe zaJ:tflayan Anadolu Selçuklu devleti yıkılınanın eşiğine gelmiş, halkın bu kanşıklık ve ruhi, çöküntü hali içerisinde sığınağı, dervişlik ve tekkeler olmuştur. Anadolu halkının bu ihtiyaç~

karşın, Hz. Mevlana'nın Konya'ya ilk gelişinde bir takım zorluklarla karşılaştığını da burada vurgulamak gerekmektedir. Ancak Anadolu halkı, Hz. Mevlana'nın terminolojisine aŞina olmaya başladıktan itibaren Hz. ·Mevlana'nın kullandığı kavramlarm da şifresini çözerek Mesnevi okumalan yaptığındaı, Hz. Mevlana ve tasavvuf doktrininin hitabeti etkisinde kaimışi:ır. Hz. Mevliina'nın kullandığı dil, Anadolu halkını o kadar sarmalar ki, halk bu öğretilerin bir parçası olmak için Hz.

Mevlana'ya gelir.³¹

Hz. Mevlananın'nın kullandığı bu .çlilin tam olarak ifadesi etik ve estetiktir.

Dilde, halde ve yaşannda-:tslam'ın Peygamberi ahlakını merkeze alan Hz. Mevlana'nın bu etik ve estetik tasavvuf doktrini Mesnevi'de yek VÜCut hale gelmektedir. Anadolu'da

yazılan en eski Türk eserlerinde, Mesnevinin bu etik ve estetik tesiri büyük ölçüde göze çarpınaktadır.³² Bu yönüyle Divan~ı Kebir ve Mesnevi'den başlamak üzere, Hz. Mevlana'nın bireyi özgürleştirmede kullandığı dil, öğreti ve davranışlar bütününü, Anadolu tasavvuf doktrinin temel öğretisi olarak kabul etmek .mümkündür. Hz. Mevlana'nın bu etik ve estetik tasavvuf metodolojisini söylemlerine de sıklıkla aktardığı görülmektedir.

Moğol, Bizans ve kendi içerisindeki farklı mezheplerin etkisirlde olan Anadolu Selçukluianna ait edebiyat dilinde, Arapça v.e Farsçayla beraber Rumca da konuşulmakta ve yazılmakta idi. Hz. Mevlana'nın böyle bir çağda yetişmiş olması,

30. At., s. 221.

31. A.e., s. 222.

32. Mc/ını et Fuad Kbprııla, Tür/ı Edebiyatında /llı Muıasawıflar, Istanbul, Alfa Yayın/an, 2014, s. 326.

Doç. Dr. Uğur Yasin Asal Ahmed Yesevi lzdüşümünde

Hz. MevlAna ve Tasavvuf Anlayışı

Anadolu'da yeni bir güneşin doğuşunu beraberinde getirmiştirY Anadolu'da doğan bu güneş upkı Ahmed Yesevi'de olduğu gibi Hz. Mevlana'da da özgünlükle seyri sülük eylemiştir. Hz. Mevlana birçok süfide görüldüğü üzere, terim icat etme yaklaşımını benirnsememiştir. Hatta, sonradan icat edilen bir takım tasavvuft terimleri de kullanmamıştır. Hz. Mevlana, vahdet neşesiyle kendisini alemin merkezi, mihveri görmemiş, aleme, halka yayılmış, halkı kucaklarmş ve kendisini halka vermiş bir tasavvuf önderidir.,..

Allah, Alem ve Aşk üçlemesinde Hz. Mevlana benlikte!l.geçerek, yolundan gelen Mevlevilerle yek VÜCUt olarak, Ahmed Yesevi'de olduğu gibi tevhidi gaye edinmiştir. Hz. Mevlana'da 'varlık birliği' inancı, ahlaki bir yöne çevrilir ve Hz.

Mevlana felsefeyi yalnız akla ve akıl yoluyla açıklamaya dayandığı için kabul etmez.^3$ Hz. Mevlana aşkın metafiziğine inanmakta ve idrak kozmolojisine ancak aşk ile erişilebileceğini savunmaktadır. Sema-ı şerifl~rin de temel düsturu olan bu inanç, sema halinde iken Allah'a erişmeyi sembolize etmektedir. Prof. Dr. Mim Kemal Öke'nin ifadesi yle, "Sema, Hz. Mevlana'nın tasavvııfa yaklaŞımının özı.1, rumıızu ve ^sınıdır. Simgelerle canlandınlışı, yaşatılışı ve sergileni.şidir. Başka bir ^deyişle, sernil anlamlar itibaıiyle Hz. Pir'in tasavvııf öğretisinin ta lıeııdisidir". Hz. Mevlana'nın tasavvuf doktrini "Sema olmadan, ^Divan-ı Kebir okumadan, ^{hakkıyla niifıız} edilemez bu yolda olanlara." ³⁶ Yani Mevlevilik yolu gayreti gerektirir. Gayret ise nefsin terbiye edilmesi, nefsant davranış ve adetlerden olabildiğince uzak durolmasını icap etmektedir. Nitekim Hz. Mevlana bu hususu şu şekilde ifade etmektedir: "Erlilz,

şehvet varken nefsini murahabe edebilmdztir. Drışman olmadıhça savaş imkilm da bulunmaz." ³⁷

Nefsi ile savaşan derviş, kulluğu idrak etmekte, aşk odunda yanmaktadır. Aşk odunda yanan Mevlevi dervişler, bu aşkı dünya yaşantısı içerisinde bir noktaya oturtmaktadırlar. Hz. Mevlana'nın dünya anlayışı bu seyr-i SÜlük içerisinde, hayatın sürekli değişimi üzerinde ilerlemektedir. Bir diğer ifadeyle, Hz. Mevlana, alemin soluktan soluğa yaratılrnakta, durmadan y~nilenmekte olduğunu kabul etmektedir.³⁸ Yine Hz. Mevlana, dünyanın sürekliliği üzerine şu veciz rubaisini zikretmiştir:³⁹

,

"Dünle beraber gitti, cancağızım, ne kadar söz varsa diiııe ait. Şimdi yeni şeyler sliylemelzlazımn

Gönl:ldüğü üzere, Hz. Mevlana'nın tasavvuf doktrininde dünya tümüyle reddedilınemektedir. Aksine, hayann dinamik bir zeminde ilerlemesinde tasavvufun

33. Hz. Mevlana, Dh•an-ı Kcblr, ı. Cılt, Çev. Abdalbalıi G6lpınarlı, Istanbul, Iş Barılıası Kaltar Yayınlan, s . .x.uill.

34. At .. s. l..>:ix, 35. A.c .. s. b...-xiii.

36. Mirıı Kemal Ohc, Dervişlrı Scrııa Dcftcrl,lstanbııl, Sufi Yayınlan. 2016. s. 218.

37. H;z. Mevlana, Dh•an-ı Kcbir, /. ·cilt, Çe~•. Abdtılbalıi G6lpınarlı, Istanbul, /ş Banlıası KaltUr Yayınlan, s. Lx.wL 38. K, s. l.xxviL

39. Hz. Mn•lana, "Yenllıgc Dogııı ŞIIri", https:l/mcvlanadansumdcr.wordprcss.coml adresinden a!ınmış~r. Ertşim Tarihi:

30.04.2018.

103

Doç. Dr. UJtur Yasin Asal Ahmed Yesevl lzdüşOmünde

Hz. Mevlana ve Tasavvuf Anlayışı

düZenleyici rolü ön plana çıkarnlmaktadır. Bu dünya telakkisi dolayısıyla çalışmayı

en, büyük vazife bilmektedir. Çalışmadan, doğrudan Vakıftan geçinmeyi ise hoş karşılamamaktadır.⁴⁰ Bu yönüyle Hz. Mevlana'nın tasavvuf anlayışında çalışkanlık ve dinamizm önemli bir yer tutmaktadır. Çivili tahtaya çıkıp, tekke eşiginden

geçilerek yokluk hırkasını giyen Mevlevi dervişler, bu gayretin timsalidirler. Çünkü Hz. Mevlana'nın sırrına erişmek, gayret gösterip ona layık olandan başkasına

söylenemez.••

6.Sonuç

Bu araşunnada, Aluned Yesevi izdüşümünde Hz. Mevlana ve tasavvuf anlayışı

ifade edilmiştir. Araştırmada ilk olarak, Ahmed Yesev'I'rıin tasavvuf doktrininde etkili olan unsurlar izah edilmiş, Ahmed Yesevi'den Hz. Mevlana'ya gelene değin

Türk tasavvuf gelenegirlde gelinen aŞamalardan bahsedilerek, Türklerde idrak kozmolojisi ve evren tasanmın~a. tasavvufun rol ve fonksiyonuna değirıilmiştir.

Tasavvufun Anadolu coğrafyası üzerinde bütünleştinci rolü, toplumun bir arada

yaşama kültürü ile etik ve estetik değerleri inşa etme süreci, alim, filozof ve aşık

Türklerin islam'la olan ilişkisi çerçevesinde aktarılrnışur. '

Aluned Yesevi merkezli Türk tasavvuf anlayışı, dil, coğrafya ve kültür uzamısında 1 O 4 Anadolu irfanının inşa edilmesi sürecinde taşıdığı özellikler ile ifade edilmiştir. Hz.

Mevlana'nın tasavv:uf anlayışı ve Ahmed Yesevi'nin dili kullanmadaki ustalıklan, her iki yol büyüğünün, dil ve güzel söz söylemedeki özgün yetileri çerçevesinde ele alınmıştır. Araşunnada, Ahmed.Yesevt ve Hz. Mevlana'yı birleştiren ortak özellikler olarak her iki tasavvuf ekolü kurucusunun da zor zamanlarda tasavvuf doktrinini geliştirmeye çalışması ile bu zor döneinierde Türk topluluklannın tasavvufu bir esrime aracı olarak gördükleri ifade edilmiştir. H~r iki düşünce

önderinin tasavvuf ekollerirıin Türk topluluklan arasında etkili olmasında, tasavvuf doktrinlerinin temelinde tevhit inancı ile Peygamberi uygulamalann yer aldığı görülmüştür. Tasavvufta, akıl, iman ve aşk ile hikmetleri idrak etmek bu seyr-ü sülükteki ana gayeyi teşkil etmektedir. Ahmed Yesevi ve onun izdüşümünde Hz.

Mevlana'nın hikmet felsefesi, görünen suretierin ötesinde insaİtlığa manayı öğretmektedir.⁴² Söz konusu manayı idrak edebilmek ise Aleme Aşk ile bakmayı gerektirmektedir. Hz. Mevlana, bu aşkın en yüksek menebede tecelli etmiş yollanndan birini inşa etmiştir. Bu yol, tarihi süreç içerisinde Osmanlı Saray teşkilatının da

yakın ilgisine mazhar olmuş, birçok padişahın Mevlevi yoluna imisap ettikleri

görülmüştür. Mevleviliğin Saray üzerindeki bu müspet etkisi, tarihi süreçte tekkelerin

uğradığı saldınlar karşısında korunabilmesini de beraberinde getirmiştir .. 15.

yüzyıl'dan itibaren İstanbul'da da hızla gelişen Mevlevi tekkeleri, edebiyat, sanat ve musikinin birlikte meşk edildigi kültür yuvalan haline gelmiştir. Bu yönüyle 15

40. A.e., s. l:coc.

41. Mim ~mal Oke, Dcrvişin xma Dtftzri,!Sıanbul, Sufi Yayınlan. 2016, s. 216.

42. lbrahim Kalın, "Hoca Alımed Ycsevi, Hıılıam ve Hihmeı·. Bllig Tarh Danyası Sosyal Bilimler Dergisi, ~ 2017, Sayı 80, s. ll.

Doç. Dr. Ugur Yasin Asal Ahmed Yesevi 1 zdüşümünde Hz. Mevlana ve Tasavvut Anlayışı

yüzyılda inşa ediler Galata Mevlevihane'si ve 18. yüzyıl Post Nişini Şeyh Galip'in edebiyat ve sanat üzerindeki bu tesiri yadsınamaz derecede yüksektir.⁴³ Söz konusu etki, 19. ve 20. yüzyıllarda da devam etmiştir. Günümüzde ise birçok vakıf ve sivil toplum kuruluşu vesilesiyle Hz. Mevlana ve tasavvuf kültürü yaşatılmaktadır.

içerisinde yaşamlan 21. yüzyıl Post Modem Neo-liberal Çağ, bireyi özgürılük ve özgürlükten uzaklaşurdığı gibi küresel toplumun en önerrili ihtiyaçlanndan birisini de, bireylerin ruhi bütürılüklerine erişebilmeleri haline getirmektedir. Bir süre sonra

kişilik, kimlik ve ruhun bütünselliğine erişerek aşılabilecek olan bu süreç, sosyal psikolojiden, iktisada, iktisattan siyaset felsefesine kadar gef!iş bir eksende, düŞÜnce hayaunın açmazıanna çözüm üretebilecektir.

Ahmed Yesevi'den başlayarak, Hz. Mevlana ve bu araşurmanın da eksenini inşa

eden 16. yüzyıl tasavvuf önderlerinden Şeyh Şaban-ı Veli'den bu yana hikmet ve irfan yurdu olan Anadolu, bugünün Türk düşünce hayatının gelişimini sağlama adına en güzel ömekliği yapmaktadır. Ahmed Yesevi'nin dil, kültür, coğrafya temelli tasavvuf doktrini, içerisinde yaşadığııruz çağın sosyal psikolojik soruruanna karşı

Hz. Mevlana'nın etik, estetik ve sema'daki seyr-ü sülük usulleri ile birleştiğinde, şahsi olduğu kadar toplumun huzur ve mutluluğunda anahtar konumuna

erişmektedir.

Kaynal<ça

Canbay, Alaattin ve Nacakcı, Zeki (2017), "Hoca Ahmet Yesevi Öğretisinin Türk Müzik Kültilrüne Yansımaları", Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Kış, Sayı 80, ss. 43-71.

Düzenli, Pehlul, (2014), lslam Kültür Tarihinde Musiki, Istanbul, Kayhan Yayınları.

Gürer, Betül, (2017), "Ahmed Yesevi'nin Divan-ı Hikmet'i Ekseninde Tasawufi Düşüncede tlahi Aşk, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Kış, Sayı 80, ss. ll-39.

Hazini, "Cevahirü'l-Ebrar min Emvaci'l- Bihar", Süleyınaniye Kütüphanesi, Halis Efendi Kitaplan Kısuu, Yazma Nüsha.

Hz. Mevlana, "Yerıiliğe Doğru Şüri", htrps://mevlanadansecmeler. wordpress.conı/ adresinden alınmışnr.

Erişim Tarihi: 30.04.2018.

Hz. Mı;vlana, (2015), Divan-ı Kebir, L Cilt, Çev. Alıdülbaki Gölpınarlı, !stanbul, Iş Bankası Kültür

Yayınlan. . ·

Hz. Mevlana, http://www.mevlana.gov.tr/TR,78227/galaıa-mevlevihanesi-muzesi.html adresinden alınmışnr. Erişim Tarihi: 01.05.2018. '

Kalın, lbrahim, (2017), "Hoca Ahmed Yesevi, Hüküm ve Hikmet", Bilig Türk Danyası Sosyal Bilimler Dergisi, Kış, Sayı 80, ss. 1-12.

Kerrıikli, Bilal, (2018), "Mülk-i lrfan: Anadolu'da lrfanın Inşası", Şehir ve Kültür, Sayı 43, Şubat, ss.

32-35. .

Köprülü, Mehmet Fuad, (2014), Türk Edebiyatında Ilk Mutasavvıflar, Istanbul, Alfa Yayınları.

~eliko[, lrene, (2009), UytJr !dik Uyardılar, !stanbul, Demos Yayınlan.

Oke, Mim Kemal, (2016), Dervişin Sema Defteri, Istanbul, Sufi Yayınlan.

Özarslan, Dicle Baştürk ve Aslıyüce, Erdogan, (2017), "Yesevi, Türk boylanrta kültürlerini sevdirdi", Türkiye'de Iktidar, Yıl2, Sayı 22,2017, ss. 58, 59.

43. Hz. Mevlana, http://www.mevlana.gov.trfTR,i822i/galauı-mevlevilıonesi-muı.esi.html adresindm alınmıştır. Erişim Tarihi: 01.05.2018.

105