TEKSTÝL SEKTÖRÜ ve PATENT TESCÝLLERÝ

(1)

YIL 14 SAYI 66

The Journal of Textiles and Engineer Tekstil ve Mühendis

TMMOB Tekstil Mühendisleri Odasý UCTEA The Chamber Of Textile Engineers Tekstil ve Mühendis

The Journal Of Textiles and Engineers

TEKSTÝL SEKTÖRÜ ve PATENT TESCÝLLERÝ

Türkay DERELÝ, Alptekin DURMUÞOÐLU Gaziantep Üniversitesi, Endüstri Mühendisliði Bölümü / Gaziantep

ÖZET

Patentler, buluþ sahiplerinin ilgili ürünlerini belirli bir süre “üretme, kullanma, satma veya ithal etme” hakkýný saðlayan belgelerdir. Patent haklarýnýn korunmasý konusundaki yasal statü, 551 sayýlý “Patent Haklarýnýn Korunmasý Hakkýndaki Kanun Hükmünde Kararname” (KHK) ile düzenlenmiþtir. Ýlgili KHK ile Türkiye'de patent baþvurularýnýn deðerlendirilmesi yetkisi Türk Patent Enstitüsü'ne (TPE) verilmiþtir. Son yýllarda TPE ile benzer statüye sahip diðer birçok enstitü; patent verilerini Ýnternet üzerinden yayýmlaya baþlamýþtýr. Bu veritabanlarý aracýlýðýyla sunulan patent bilgileri, teknolojik geliþmelerin takip edilmesi ve sektördeki ürün deðiþimlerinin tespiti açýsýndan önemli bilgileri saðlamýþtýr. Ýlgili verilere yönelik deðiþik analizler birçok bilimsel çalýþmaya da konu olmuþtur. TPE de son dönemde patent bilgilerini içeren veritabanýný kamuya açýk hale getirmiþ (http://online.tpe.gov.tr) ve bu konuda bilimsel çalýþmalar yapýlmasý yönünde önemli kolaylýklar saðlamýþtýr. Bu çalýþmada; TPE tarafýndan tescil edilmiþ olan 2419 ulusal/uluslararasý tekstil patenti incelenerek, bu patentlerin sektörel daðýlýmlarý, yýllara göre izledikleri eðilimler ve Türkiye'de buluþunu tescil ettirmiþ olan ülkelerin durumlarý analiz edilerek sunulmuþtur.

Anahtar Sözcükler : Tekstil patentleri, teknolojik eðilimler, ulusal tekstil patentleri

TEXTILE INDUSTRY and PATENT GRANTS ABSTRACT

Patents are the documents which enable owners to keep the right of “producing, using, selling and exporting “of the relevant products. The regulations on the protection of patent rights are arranged by the Decree-Law No. 551 entitled as “Pertaining to the Protection of Patent Rights”. The relevant decree-law empowers Turkish Patent Institute (TPI) for the evaluation of the applications. In recent years; the institutes similar to TPI, has started to declare the patent information via internet. The information supplied by the databases in Internet; have created important contributions to watch technological change and to trace novel products introduced into market. Thereby patent information has been issued many scientific studies. TPI has also started to publish the patent information via internet (http://online.tpe.gov.tr) and this state facilitates the scientific studies. In this study; 2419 granted textile patents are issued, their sectoral distribution, the trends by the years and the country origins of the applicants has been analyzed and presented.

Keywords :Textile patents, technology trends, domestic textile patents

(2)

The Journal of Textiles and Engineer

1. Giriþ

Patentler, buluþ sahiplerinin geliþtirdikleri teknolojileri bir süre için “üretme, kullanma, satma veya ithal etme”

hakkýný saðlayan belgelerdir. Ýþletmelerin araþtýrma geliþtirme (AR&GE) faaliyetlerinin en önemli çýktýsý olan yenilikler/buluþlar, tescilin resmi olarak tamamlanmasý için gerekli belirli bir sürenin ardýndan patent bültenlerinde yayýmlanýrlar. Patentler; ülke teknolojilerinin geliþmiþliði ile ilgili önemli göstergelerdir (Dereli v.d., 2007) .

Ülkemizde patent haklarýnýn korunmasý konusundaki yasal statü, 8/6/1995 tarihli ve 4113 sayýlý Kanunun verdiði yetkiye dayanýlarak Bakanlar Kurulu'nca 24/06/1995 tarihinde hazýrlanan 551 sayýlý “Patent Haklarýnýn Korunmasý Hakkýndaki Kanun Hükmünde Kararname” (KHK) ile düzenlenmiþtir. Ýlgili KHK ile Türkiye'de patent baþvurularýnýn deðerlendirilmesi yetkisi Türk Patent Enstitüsü'ne (TPE) verilmiþtir. Son yýllarda TPE ile benzer statüye sahip diðer birçok enstitü; patent verilerini Ýnternet üzerinden yayýmlaya baþlamýþtýr. Bu veritabanlarý aracýlýðýyla sunulan patent bilgileri, teknolojik geliþmelerin takip edilmesi ve sektördeki ürün deðiþimlerinin tespiti açýsýndan önemli bilgileri saðlamýþtýr.

Ülkemiz son dönemde patent sayýlarýnda önemli artýþlar saðlamasýna karþýn, ülkemizdeki patent sayýlarý geliþmiþ dünya ülkelerine kýyasla oldukça azdýr. Bu çalýþmada ülkemizde tescil edilmiþ olan 2419 tekstil patenti ve bu patentlerin deðiþik kategorilere göre daðýlýmý ele alýnmýþtýr. Bu çalýþmayla ülkemizin lokomotif sektörlerinden biri olarak bilinen tekstil sektörünün, yeni ürünler ve teknolojiler üretmedeki konumunun belirlenmesine çalýþýlmýþtýr. Bu çalýþma, ülkemizin gerek genel olarak teknoloji geliþtirme yönündeki eksiklerinin belirlenmesinde gerekse tekstil sektöründe teknolojik dýþa baðýmlýlýðýnýn bir kez daha ortaya konulmasý açýsýndan oldukça çarpýcý sonuçlar içermektedir.

2. Patentlerin Sýnýflandýrýlmasý

Literatürde patent faaliyetlerini deðiþik kapsamlarda inceleyen birçok çalýþmaya rastlamak mümkündür. Bu çalýþmalarýn içerikleri, belirli bir endüstri, ülke veya firmaya ait patentlerin deðerlendirilmesine yöneliktir (Pavitt, 1997, p. 514). Bu çalýþmalarda mevcut patent sýnýflandýrma sistemlerinden yararlanmak mümkündür.

Bu sýnýflandýrmalardan en geçerli olanlarýndan “World

Tekstil Sektörü Ve Patent Tescilleri

Türkay DERELÝ Alptekin DURMUÞOÐLU

Intellectual Property Organization” (WIPO- Dünya Entelektüel Mülkiyet Ajansý)'nýn geliþtirmiþ olduðu

“International Patent Classification” (IPC- Uluslararasý Patent Sýnýflandýrma Sistemi)'dir. IPC sýnýflandýrma sistemi ilk kez Strasbourg anlaþmasýyla 1971 yýlýnda yürürlüðe girmiþ uluslararasý bir sistemdir. Türkiye'de bu anlaþmaya taraftýr ve TPE'de patentlerin s ý n ý f l a n d ý r ý l m a s ý n d a I P C s i s t e m i n d e n faydalanmaktadýr. IPC sistemi hiyerarþik bir düzene göre tasarlanmýþtýr. Sistem; teknolojileri içeriklerine göre bölümlere, sýnýflara ve alt sýnýflara ayýrmaktadýr (http://www.wipo.int/classifications/ipc/en/). IPC sistemi geliþen ve yeni ortaya çýkan teknolojiler ýþýðýnda 2001 yýlýnda 8. kez güncellenmiþtir. IPC sistemi sekiz ana bölüm ve bölümlere ait muhtelif sýnýf ve alt sýnýflardan oluþmaktadýr. Mevcut olan sekiz bölüm A-H harfleri arasýndaki harflere denk gelecek þekilde sýralanmýþtýr. Bu çalýþmada ele alýnan tekstil teknolojileri IPC bölümlerinden D bölümünü oluþturmaktadýr. D bölümde yer alan patentler, bu çalýþma için TPE'nin çevrimiçi veri tabanýndan (http://online.tpe.gov.tr/) faydalanýlarak ayrý bir veri tabanýnda toplanmýþ ve analiz edilmiþtir.

3. Analiz

Ülkemizde 1995 ve 2007 (en son Mart ayý çalýþmaya dâhil edilmiþtir) yýllarý arasýnda 36.435 patent baþvurusu yapýlmýþtýr. Bu baþvurularýn ancak 5.436'sý (14.97 %) yerli baþvurulardýr. Baþvurularýn 30.976 (85,3 %) ise yabancý menþeli baþvurulardýr. Ayný dönemde toplam 20.816 patent tescil edilmiþtir. Bu patentlerin 727'si yerlidir. Yýllara göre baþvuru ve tescil oranlarýnýn detaylý bilgisi Tablo 1'de sunulmuþtur.

Tablo 1. 1995–2007 (Mart) itibariyle tescil edilen ve baþvurularý yapýlan patent sayýlarý

YIL 14 - SAYI 66 SAYFA 29

Yýl Toplam

Baþvurular

Tescil Edilen Patentler

Yerli Patent Baþvurularý

Yerli Patent Tescilleri

1995 1690 763 170 58

1996 902 601 189 47

1997 1531 450 203 7

1998 2483 774 207 31

1999 3020 1125 276 28

2000 3433 1136 277 23

2001 3214 2109 337 58

2002 1874 1784 414 73

2003 1152 1180 490 93

2004 2262 1936 685 68

2005 3461 3172 935 95

2006 5165 4305 1090 122

2007 792 754 183 24

Tekstil ve Mühendis

(3)

Ülkemizde ayný yýllarda tescil patentlerin IPC sýnýflarýna göre daðýlýmlarý Þekil 1'de gösterilmektedir.

Yeraltý kaynaklarý açýsýndan oldukça zengin olan ülkemizde, en çok “Kimya ve Metalürji” alanýnda patent (4574 patentle) tescili alýndýðý görülmektedir. “Kimya ve Metalürji” alanýnda tescil edilen patentler ülkemizde ayný yýllarda tescil edilen toplam patentlerin %29,3'ünü oluþturmaktadýr. Bu alaný 23,6% ile “günlük insan ihtiyaçlarý” kategorisi takip etmektedir. Sadece Türkiye menþeli yerel baþvurular ele alýndýðýnda en çok patent tescili alýnan alan 128 patentle “günlük insan ihtiyaçlarý” kategorisi olmuþtur. Türkiye'nin lokomotif sektörlerinden tekstil sektöründe alýnan patentler tüm sekiz kategori içerisinde ancak altýncý sýrada (tescilli tüm patentlerin % 5,1'i) kalmýþtýr. Yerel baþvurularda ise tekstil patentleri, 28 patentle yedinci sýrada yer almýþtýr.

Türkiye'de tescil edilen tekstil patentlerinin ancak

%3.01'ini yerli patentler oluþturmaktadýr.

Þekil 1. 1995–2007 yýllarý arasýnda ülkemizde tescil edilen patentlerin IPC bölümlerine göre daðýlýmlarý

Þekil 2. Ülkemizde alýnan yabancý patentlerin ülkelere göre daðýlým

Ülkemizde 1980–2006 yýlý arasýnda baþvurusu yapýlan 2341 tekstil patentinin %17.7'si yerli baþvurudur.

Yabancý baþvurularýn ülkelere göre daðýlýmý Þekil 2'de sunulmuþtur. Yabancý iþletme ve kurumlarýn ülkemizde, tekstil patentlerine yapmýþ olduklarý yatýrýmlarý, sektörün uluslararasý boyutu güçlü bir sektör olmasýyla açýklamak mümkündür (Dickson and Coles, 2000). Bu baþvurularýn önemli bir kýsmý AB ülkeleri tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir. Almanya; %29 ile bu ülkeler arasýnda ilk sýrada yer alýrken, ABD %21 ile ikinci, Ýsviçre % 9 ile üçüncü sýrada yer almaktadýr. Bu durum, ismi geçen ülkelerin özellikle tekstil makinesi imalatýnda dünya çapýnda önemli yere sahip olmasýyla açýklanabilir. Buna karþýn ülkemizin tekstil teknolojilerinin geliþtirilmesi konusunda, diðer ülkelere kýyasla oldukça geride olduðunu söylemek yanlýþ olmayacaktýr. 1980–2006 yýllarý arasýnda tescil edilen tekstil patentlerinin alt sýnýflara göre daðýlýmý Tablo 2'de belirtilmiþtir. Tabloda belirtilen sýnýf ve alt sýnýflarýn içerdiði teknolojilerin tam listesi Tablo 3'de yer almaktadýr. Ayrýca ülkemizde tescil edilen tekstil patentlerinin sýnýflarýnýn daðýlýmý Tablo 4 'de sunulmuþtur. Ülkemizde en çok tescil edilen tekstil sýnýfý patentleri, 343 patentle “tekstil dokumalarýný nemli yýkama, kurutma, ütüleme ya da presleme” ile ilgili patentler olmuþtur. Bu gurubu, 203 patentle; “Suni elyaf, iplikler, lifler (elyaf), fýrça kýllarý veya kurdelelerin üretimindeki kimyasal özellikler; karbon elyafýnýn üretimi için özel olarak uyarlanmýþ olan cihazlar” almýþtýr.

Tablo 2. 1980–2006 yýllarý arasýnda tescil edilen tekstil patentlerinin alt sýnýflara göre daðýlýmý

YIL 14 - SAYI 66 SAYFA 30

ABD 21%

ITALYA JAPONYA 8%

4%

BELCIKA 5%

ISVIÇRE 9%

AVUSTURYA 3%

DÝÐER 8%

FRANSA 8%

ALMANYA 29%

INGILTERE 5%

(4)

Tablo 3. IPC sistemde belirtilen D bölümü patentlerinin sýnýf ve alt sýnýflar için tam listesi

Tablo 4. Ülkemizde en çok tescil edilen tekstil patentleri sýnýflarý

4. Sonuçlar ve Deðerlendirmeler

Ülkemizdeki patent faaliyetleri (patent tescili ve baþvuru iþlemleri) geliþmiþ ülkelerdeki patent faaliyetlerine kýyasla oldukça sýnýrlýdýr. Bu durumu; ülkemizdeki AR&GE yatýrýmlarýnýn sýnýrlý oluþu ve halen tam olarak çözülememiþ, alt yapý ve insan gücü problemiyle açýklamak yanlýþ olmayacaktýr. Ülkemizde 2006 yýlý içerisinde 4427 patent tescil edilmiþken, Japonya'da 23 saniyede bir patent tescili yapýlýyor olmasý oldukça önemli bir farký iþaret etmektedir.

Öte yandan, ülkemizde patent faaliyetlerinin, kýsýtlý da olsa, genel olarak bir artýþ trendi izlemesi gelecek için umut verici gözükmektedir.

Ülkemizde tescil edilen patentlerin önemli bir çoðunluðunun yabancýlar tarafýndan alýnmasý dikkatle ele alýnmasý gereken bir diðer noktadýr. Patentlerin bir teknolojinin sadece üretim hakkýný deðil ayný zamanda kullanma, satma veya ithal etme hakkýný da saðladýðý dikkate alýndýðýnda, ülkemizde alýnan yabancý patentlerin pazarlama stratejisi açýsýndan yabancý üreticilere önemli avantajlar saðladýðý göz önünde bulundurulmalýdýr.

Ülkemizin lokomotif sektörlerinden olan tekstil sektöründeki patent faaliyetleri ise diðer sektörlere göre oldukça küçük bir paya sahiptir. Son dönemde emek gücünün oldukça ucuz olduðu ülkelerin ülkemiz rekabet gücü önünde oluþturduðu belli baþlý tehditlerin giderilmesi ancak kendi teknolojimizi geliþtirmemizle mümkün olacaktýr. Ancak ülkemizde tescil edilmiþ olan mevcut tekstil patentlerinin önemli bir kýsmý yabancýlarýn mülkiyetindedir. Var olan yerli tekstillerin ise yeterli sayýda olduðunu söylemek oldukça zordur. Bu durumda ülkemizin tekstil sektörü için geleceðe yönelik vizyonunu dikkatli bir þekilde belirlemesi ve teknolojik yeniliði teþvik eden bir yapýnýn oluþturulmasýna ihtiyacý vardýr.

Kaynakça

Dereli, T., Durmuþoðlu, A., “Patent Alarm Sistemi (PAS)“, YA/EM'2007: Yöneylem Araþtýrmasý / Endüstri Mühendisliði XXVII. Ulusal Kongresi, Ýzmir, 2-4 Temmuz, 624-629, 2007.

Dickson K., Coles M., “Textile design protection:

Copyright, CAD and competition“ Technovation, 20(1), 47-53, 2000.

Pavitt, K.,. “Transforming centrally planned systems of science and technology: The problem of obsolete competencies“. In: Dyker, D.A., Editor, 1997. The Technology of Transition: Science and Technology Policies for Transition Countries, Central European University Press, Budapest, 43–60, 1997.

http://online.tpe.gov.tr/

http://www.wipo.int/classifications/ipc/en/

YIL 14 - SAYI 66 SAYFA 31 D 01 DOÐAL VEYA SUNÝ ÝPLÝKLER VEYA LÝFLE R; BÜKÜM

D 01 B Elyaf elde etmek amacý ile örneðin büküm için, tabii elyaflý malzemenin mekanik olarak iþlenmesi D 01 C Büküm amacý ile elyaf veya Filamant elde etmek amacý ile elyaflý malzemenin kimyasal olarak

iþlenmesi; Hayvani elyafý yeniden elde etmek için bez paçavralarýný kömürleþtirme

D 01 D Suni elyaf, ipliklikler, lifler, fýrça kýllarý veya kordelelerin üretimindeki mekanik metod veya cihazlar

D 01 F Suni elyaf, iplikler, lifler (elyaf), fýrça kýllarý veya kordelelerin üretimindeki kimyasal özellikler;

Karbon elyafýnýn üretimi için özel olarak uyarlanmýþ olan cihazlar D 01 G Elyafýn örneðin büküm için, ön iþlem görmesi

D 01 H Bükme (Eðirme) veya burma

D 02 BÜKÜLMÜÞ ÝPLÝKLER; BÜKÜLMÜÞ ÝPLÝK VEYA HALATL ARI MEKANÝK APRE ÝÞLE MÝ; ÇÖZME VEYA SARMA

D 02 G Lif, filament, bükülmüþ iplik veya iplikleri havlandýrma veya kývýrma D 02 H Çözme, sarma veya çapraz dokuma

D 02 J Filaman, ip, iplik, sicim, halat veya benzerlerinin apre iþlemi veya tasarlamasý D 03 DOKUMA

D 03 C Argaçlama mekanizmalarý(Shedding); Numune kartlarý veya Zincirleri; Kartlarýn delinmesi;

Desenleme numuneleri

D 03 D Dokuma Kumaþlar; Dokuma yöntemleri; Dokuma tezgâhlarý D 03 J Yardýmcý dokuma cihazlarý; Dokumacý aletleri; Mekikler

D 04 ÖRME; DANTELA ÖRME; ÖRME; KENAR KOYMA; DOKUNMAMIÞ B EZLE R (KUMAÞLAR)

D 04 B Örme

D 04 C Dantelâ örme veya üretimi, dantel kafesi veya karbonize dantelâ dâhil; örme makineleri; Ekstrafor;

Dantelâ

D 04 D Baþka þekilde sýnýflandýrýlmamýþ olan Pervazlar, Kordeleler, Þeritler veya Bantlar

D 04 G Filamanlý materyalin (malzemenin) örülmesi ile að yapma: Ýlmekli Halýlar veya Resimli Kalýn Örme Kumaþlar yapma; Baþka þekilde sýnýflandýrýlmamýþ olan örme

D 04 H Tekstil dokumalarý (Kumaþlarý) yapma, örneðin elyaflý veya filamanlý malzemeden; Bu gibi iþlem veya cihazlar ile yapýlan kumaþlar örneðin keçeler, dokunmamýþ kumaþlar; Hidrofil Pamuk, Tela, Vatka; Vatka kaplama

D 05 DÝKÝÞ; NAKIÞ ÝÞLEME; TAFTÝNG

D 05 B Dikiþ

D 05 C Nakýþ iþleme; Tafting

D 06 TEKSTÝL VEYA BENZE RLERÝNÝN ÝÞLENMESÝ; NEMLÝ YIKAMA; B AÞKA ÞEKÝLDE SINIFLANDIRILMAMIÞ OLAN ESNEK MALZEMELER D 06 B Tekstil malzemelerini sývý, gaz veya buharlar ile iþleme

D 06 C Tekstil dokumalarýný (kumaþlarýný) tam Hazýrlama, Apreleme, Germe veya Uzatma D 06 F Tekstil dokumalarýný nemli yýkama, kurutma, ütüleme ya da presleme.

D 06 G Halý, kilim, çuval, meþin veya diðer deri ya da tekstil madde ve dokumalarýnýn mekanik olarak veya basýnçla temizlenmesi; Esnek borumsu (tüp þeklinde) veya diðer içi oyuk maddelerin (eþyalarýn) ters yüz edilmesi

D 06 H Tekstil materyallerinin iþaretlenmesi, kontrolü, dikiþi veya kesilmesi D 06 J Tekstil dokumalarý veya giyim eþyalarýný kývýrma

D 06 L Lif, iplik, kumaþ (dokuma), kuþtüyü veya yapma lifli mallarýn aðartýlmasý, örneðin optik aðartma, kuru temizleme veya yýkama; Deri veya kürklerin aðartýlmasý

D 06 M Lif, iplik, Dokuma ipliði, kumaþ, kuþtüyü veya böyle malzemelerden yapýlmýþ lifli ürünlerin sýnýf D 06'nýn baþka bir yerinde verilmeyen iþlenmesi.

D 06 N Bir Makromoleküler Katý Malzeme ile kaplý bir elyaflý Örtüden meydana gelmiþ olan Duvar, Döþeme veya benzerlerini kaplama malzemeleri, örneðin linolyum, muþamba, suni deri, tavan keçesi (katranlý kâðýt), baþka þekilde sýnýflandýrýlmamýþ olan esnek tabaka malzeme

D 06 P Tekstillerin boyama veya basýmý; Deri, kürk veya herhangi bir þekildeki katý makro moleküler maddelerin boyanmasý

D 06 Q Tekstilleri süsleme

D 07 HALATLAR; EL EKTRÝK DIÞINDAKÝ KABLOLAR D 07 B Genel olarak halat veya kablolar

Sýra IPC Sýnýfý Sýnýf Baþlýðý Patent

Sayýsý 1 D06F Tekstil dokumalarýný nemli yýkama, kurutma, ütüleme ya da

presleme. 343

2 D01F

Suni elyaf, iplikler, lifler (elyaf), fýrça kýllarý veya kordelelerin üretimindeki kimyasal özellikler; Karbon elyafýnýn üretimi için özel olarak uyarlanmýþ olan cihazlar

203

3 D06M

Lif, iplik, Dokuma ipliði, kumaþ, kuþtüyü veya böyle malzemelerden yapýlmýþ lifli ürünlerin sýnýf D 06’nýn baþka bir yerinde verilmeyen iþlenmesi.

196

4 D06P Tekstillerin boyama veya basýmý; Deri, kürk veya herhangi bir þekildeki katý makromoleküler maddelerin boyanmasý 192

5 D04H

Tekstil dokumalarý (Kumaþlarý) yapma, örneðin elyaflý veya filamanlý malzemeden; Bu gibi iþlem veya cihazlar ile yapýlan kumaþlar örneðin keçeler, dokunmamýþ kumaþlar; Hidrofil Pamuk, Tela, Vatka; Vatka kaplama

172

6 D03D Dokuma Kumaþlar; Dokuma yöntemleri; Dokuma tezgâhlarý 161 7 D01D Suni elyaf, ipliklikler, lifler, fýrça kýllarý veya kordelelerin

üretimindeki mekanik metod veya cihazlar 125 8 D06B Tekstil malzemelerini sývý, gaz veya buharlar ile iþleme 113

9 D04B Örme 107