BİYOFİZİK TESTLERLE BESLENME DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ ıı

BİYOFİZİK TESTLERLE BESLENME DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

ıı

Enerji harcamasının belirlenmesi

Enerji harcaması;

Direkt kalorimetre yöntemi ve

İndirekt kalorimetre yöntemi ile ölçülür.

Kayıt tutularak belirlenebilir.

Atwater Yöntemi Direkt Kalorimetre

Bomba kalorimetreye benzer, termik ve izole bir odadır.

Direkt kalorimetre yöntemi vücudun çalışması için

harcanan enerjinin yan ürünü olan ısının ölçülmesi esasına dayanmaktadır.

Organizmanın

ürettiği ısıyı

ölçmenin en

doğru yoludur

Direkt Kalorimetrinin Zorlukları

• Komplike ekipman gerektirir, bunlar her yerde bulunamayabilir.

• Pahalıdır.

• Egzersiz anında vücudun ürettiği ısının tamamı dışarıya verilemeyebilir.

• Ölçüm anında kullanılan ekipmanlar da ısı üretir.

• Terleme ve terin buharlaşması cihazları

etkileyebilir.

• Bireyin oksijen tüketimi, oksijen kullanım hızı ve karbondioksit üretimi ölçülerek enerji tüketimi indirekt olarak

saptanabilir.

• Pratikte daha çok oksijen ölçülür.

İndirekt kalorimetre yönteminde ^dinlenme

anında solunum sırasındaki gaz değişimi ölçülür.

Harcanan enerji=Harcanan O2 miktarı (L) x 4.825 (kkal) x Süre (dk)

Oksijen kullanımı ile vücutta oluşan ısı arasındaki ilişki incelenmiş;

CHO alındığı zaman 1 L Oksijen kullanılması ile 5.047 kkal

Yağlar için 4.686 kkal

Proteinler için 4.460 kkal Alkol için 4,860 kkal

Karışık bir diyet için 4.825 kkal olduğu bulunmuş.

Belirli sürede solunan oksijen miktarı litre olarak bulunur ve

4.825 ile çarpılır. O sürede ve o durumda harcanan enerji

saptanır.

Uygulamada Kullanılan İndirekt Kalorimetre Cihazlarına Örnekler

• Douglas Bag

• Fitmate Cihazları

• Gem Cihazları

(Bodygem-Medgem)

• Ergospirometre

Douglas Bag

• Torba içinde amaca göre belirli bir süre toplanan gazın analizi yapılarak sonuç elde edilir.

• Genellikle diğer indirekt

kalorimetre cihazlarının

geçerliliği ve güvenilirliği

Douglas bag yöntemi ile

kıyaslanarak test edilir

• Kullanımı kolay ve pratik olan taşınabilir bir araçtır.

• Ölçüm süresi yaklaşık 10 dakikadır.

• Ağızlıklar tek kullanımlıktır.

Çocuk, adolesan ve yetişkinlerde kullanımının geçerli ve güvenilir olduğu çalışmalarda bildirilmiştir.

Gem Cihazları

(BodyGem/MedGem)

Fitmate Cihazları

Cihaz 15 saniye aralıklar ile ölçüm yapar.

 Oksijen tüketimi,

 Kalp atım hızı,

 Solunum hızı ölçülerek DMH ve

egzersiz anındaki enerji harcaması saptanabilir.

 Ölçüm 15 dakika kadar sürer.

Pratik ve fazla zaman almayan bir yöntemdir. Kullanım öncesi kalibrasyonu cihaz tarafından otomatik olarak yapılır .

Ölçüm, kişi yatar

pozisyonda ya da yarı

oturur pozisyonda iken

alınabilir.

Ergospirometre

• Kalp atım hızı ile birlikte, oksijen tüketimi ve karbondioksit üretimi ölçüm değerleri

kullanılarak dinlenme metabolik hız ve egzersiz anında enerji harcamasını belirlemede

kullanılmaktadır. Özellikle sporcularda

egzersizin enerji harcaması ve maksimum kapasitenin değerlendirilmesinde kullanımı

yaygındır. Diğer kalorimetrelere göre kullanımı

daha hassas, ekipman gerektiren ve pahalı bir

yöntemdir.

Uygulamada Kullanılan Hareket

Sensörleri ve Özellikleri

Pedometre (Adımsayar)

• Atılan adım sayısını belirler.

• Sadece yürüme ve koşma ile ilgili fiziksel aktiviteleri algılayabilir.

• Ancak mesafe ve adım sayısı ölçümleri gerekli hassasiyette değildir. Yeni sistem elektronik pedometreler adım sayısını doğru

değerlendirmekte olup, mesafe ve enerji

harcamasının değerlendirilmesinde sınırlı

kalmaktadır.

• Yaş ve cinsiyet dikkate alınmadan en az 10.000 adım atılması birçok ülkede sağlığın

geliştirilmesi ve fiziksel aktivitenin arttırılması hedefleri arasında yer almaktadır.

• Dolayısıyla pedometre kullanımı günlük fiziksel aktivitenin arttırılmasında motivasyon

sağlamaktadır.

Akselerometre

• Pedometreden farklı olarak masa başı çalışma, bahçe işleri gibi aktiviteleri de algılar.

• Hareket sensörleri yapılan hareketlerin sıklığını, süresini ve yoğunluğunu tahmin eder.

• Çalışmalar, akselerometre kayıtları, indirekt

kalorimetre ve kayıt yöntemleri ile saptanan

enerji harcaması değerleri arasında doğrusal

ilişki bulunduğunu bildirmektedir.

Metabolik Holter (Kol- bandı)

• Sağ kol triceps bölgesine

takılır. Kişinin hayat tarzı ile ilgili değişimleri kaydeder (3-7 gün).

• Cihaz dört farklı sensör yardımıyla değerlendirme yapar.

• Hareket sensörleri (akselerometre), ısı sensörleri (ısı değişikliklerinin tespiti) ve stress sensörleri ile kullanıcının yaşam tarzı/aktivite bilgilerini kaydeder.

• Bilgisayar yazılımı kullanılarak yorumlanır.

Kalp Atım Hızı (Polar saat)

• Kalp atım hızını saptamada polar saatler kullanılır.

• Kalp atım hızı oksijen tüketimi ile doğru orantılıdır.

• Kalp atım sayısı, atım volümü ve solunan oksijen (4.825 L/dk) miktarını içeren formüller ile enerji harcaması tahmin edilebilir.

• Kullanımında sınırlılıklar vardır.

• Kalp atımı bireysel olarak değişiklik gösterir ve

fiziksel aktivite dışındaki bazı etmenler kalp atım

hızını etkileyebilir.

Yöntem 1

Birinci adım

Kişinin boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ölçülür.

BKİ 30 ve üzerinde ise ideal ağırlık bulunup ağırlıkta düzeltme yapılır.

İkinci adım

Denklemlerden dinlenme metabolik hız bulunur.

Üçüncü adım

Aktivite düzeyine göre fiziksel aktivite faktörü

eklenir.

• Şişman bireylerde DMH’nın hesaplamasına alınacak ağırlıkta düzeltme yapılır.

Esas alınacak ağırlık (kg) = [(o andaki ağırlık- ideal ağırlık) x 0.25] + İdeal ağırlık

0.25=Fazla ağırlığın

metabolik yük yüzdesi

• Örnek

55 kg ağırlığında 160 cm boyunda hafif aktivite yapan bir kadın.

DMH = 55 x 0.95 x 24 = 1254 kkal Hafif aktivite (%30) = 376 kkal

Günlük Enerji Gereksinimi (GEG) =1630 kkal

• Örnek

160 cm boyunda 77 kg ağırlığında kadın (HA) BKİ bulunur

BKİ = 77/(1.60)2=30.1 kg/m ² (şişman)

Esas alınacak ağırlık = [(77-55) x 0.25] + 55 = 60.5

DMH = 60.5 x 0.95 x 24 = 1379 kkal HA (%30) = 414 kkal

Gereksinim = 1793 kkal

Kayıt Yöntemi

Fiziksel Aktivite Düzeyinin Saptanması

• Bireylerde fiziksel aktivite düzeyi günlük yapılan

aktiviteler kaydedilerek saptanabilir.

• Ancak bu zaman alıcı bir

yöntemdir.

Aktiviteler Başlangıç Saati Bitiş Saati Süre (dakika)

Uyku 12 7

460

El-yüz yıkama 7

7

5

Elbiseleri giyinme 7

7

10’

Kahvaltı yapma

(oturarak) 7

8

15

Saç tarama, diş

fırçalama 8

8

10

Yatak düzeltme Yürüme

Hızlı yürüme Durakta otobüs bekleme

Otobüste oturma Okula yürüme ...

TOPLAM 1440

Örnek

• Kadın - 21yaş

• Boy Uzunluğu: 160 cm

• Vücut Ağırlığı: 58 kg

• BKİ:58/(1.6)

=22.7 kg/m

(ideal ağırlık)

• Bazal Metabolik Hız Hesaplanması Denklemlerden bulunur (Schofield)

• 14.8x58 +486.6 = 1345

• Dakikada BMH = Hesapla bulunan 1345/1440= 0.93kkal

26

PAR:Fiziksel Aktivite Oranı

Bir dakikada BMH başına ne kadar enerji (kkal) harcandığını ifade eder.

PAR = Aktivitenin enerji maliyeti (dk) BMH enerji maliyeti (dk)

Standart değer

Fiziksel aktivite düzeyinin (PAL)

hesaplanması

PAL Fiziksel Aktivite Düzeyi

• 24 saat boyunca çok hafif, hafif, orta, ağır, çok ağır aktivite türlerinde toplam enerji

harcamasının hesaplanmasında kullanılır.

• PAL = Toplam Enerji Harcaması (24 saat)

BMH (24 saat)

Fiziksel Aktivite Düzeyinin Saptanması

• PAL Değeri = Toplam Enerji Harcaması

Bazal Metabolizma Hızı

Örnek

TEH = 1798 kkal

PAL = 1798 / 1345 =

1345 kkal Daha Önce Hesaplanan BMH

1.33

PAL değerlerine göre fiziksel aktivitenin değerlendirilmesi

Sınıflama PAL değeri

Sedanter veya hafif aktivite 1.40-1.69

Aktif veya orta düzeyde aktivite 1.70-1.99 Şiddetli veya ağır düzeyde aktivite 2.00-2.40

2.40 fiziksel aktivite faktörüne

dahil bedensel çalışmaların

uzun süre sürdürülmesinin

mümkün olmadığı bildiriliyor.

• 1 -< 1.4 Sedanter

• ≥1.4-<1.6 Hafif aktivite

• ≥1.6-<1.9 Aktif

• ≥1.9-<2.5 Çok aktif

<1.2 Çok düşük aktivite 1.2-1.55 Düşük aktivite 1.55-1.71 Orta

1.71-1.95 Yüksek

>1.95 Çok Yüksek

PAL değerlerine göre fiziksel aktivitenin değerlendirilmesi ile

ilgili diğer sınıflamalar

Bireylerin kayıtları kaydetme konusunda,

•Dikkatli

•Bilinçli

•Tarafsız oldukları varsayılır.

Son dönemlerde yapılan bir çalışmada;

Aktivite günlükleri ve kayıtları tutularak yapılan aktivite

raporlamasında

yapılandan daha azının veya

daha fazlasının Belirtildiği

Hatalar olduğu belirlenmiştir

Okuma yazma oranı düşük olan

bireyler için

uygun değildir.

International Physical Activity Questionnaire (IPAQ)

(Uluslar Arası Fiziksel Aktivite Anketi)

Geçerliği-güvenirliği saptanmış

anketlerle de fiziksel aktivite

saptanabilir.

IPAQ değerlendirmesinde;

 Düşük FA: 3.3 MET

 Orta FA :4.0 MET

 Şiddetli FA: 8.0 MET olarak alınmaktadır.

Örneğin,

haftada 3 gün 30 dakika yürüyen bir kişinin yürüme MET- dk/ hafta puanı;

3.3 x 30 x 3 = 297 MET-dk/hafta olarak hesaplanmaktadır.

Bu sürekli puanlamanın yanı sıra, ondan elde edilen sayısal

verilerle, kategorisel puanlama yapılmaktadır.

IPAQ verilerinin hesaplanması

Düşük MET (dakika/hafta) 3.3 x aktivite süresi (dk) x haftada aktivite yapılan gün sayısı

Orta MET (dakika/hafta) 4.0 x aktivite süresi (dk) x haftada aktivite yapılan gün sayısı

Şiddetli MET (dakika/hafta) 8.0 x aktivite süresi (dk) x haftada aktivite yapılan gün sayısı

TOPLAM DEĞER (MET-dakika/hafta)