ARAŞTIRMACI GAZETECILIKTE
UYGULAMA SÜREÇLERI
Öğr. Gör. Gül Keçelioğlu
Araştırmacı Gazetecilikte Uygulama Süreçleri
◦ Konu bulma
◦ Araştırma ve Dosya Oluşturma
◦ Araştırma sonuçlarını gazete
yazısına dönüştürme
Konu Bulma
◦Araştırmacı gazetecilikte konular (daha önce de sıklıkla değindiğimiz gibi) ortaya çıkarılmasında kamu yararı bulunan ve özellikle saklanan, halı altına süpürülen konulardır.
◦Bu bağlamda yolsuzluk, rüşvet, kamu
kaynaklarını kişisel ya da grup yararına istismar etmek, masum insanların zarar görmesine neden olan faaliyetler gibi bir çok konu sıralanabilir.
Konu Bulma
◦Araştırmacı gazetecilikte konu bulmanın çeşitli yolları vardır. Bunlardan biri rutin habercilik yaparken de
takip edilen polis, adliye, hastane, sosyal hizmet
kurumları gibi geleneksel kaynakları takip etmektir.
◦Rutin pratikler içinde haber havuzuna düşen haberler içinde de araştırmacı gazetecilik yapmayı
gerektirecek çelişkili bilgi ve belgelerden yola çıkarak konu bulunabilir.
Konu Bulma
◦Yapılmış haberler içinde gazetecinin gözüne çarpan ve
derinlemesine araştırma gerektiren soru işaretlerinden yola çıkarak konu bulunabilir
◦Gazeteciye bazen belli bir ücret karşılığında ya da ücretsiz tiyo veren kişi ve/veya kurumlardan alınan bilgilerden hareketle
konu oluşturulabilir. Tiyo veren kişilere çıngırakçı adı da verilir.
Bu kişiler gazetecinin tanıdığı, sürekli kullandığı kaynaklar olabileceği gibi, kimliğini gizleyen tiyocular/çıngırakçılar da olabilir.
◦Sızdırılan bilgi ve/veya belgelerden yola çıkarak konu oluşturulabilir.
Konu Bulma
◦Takip edilen dava dosyalarında mahkemeler
tarafından aydınlatılmamış önemli ayrıntılardan yola çıkılabilir
◦Üstü kapatılmış ya da bir şekilde gündemden düşmüş kamu görevlileri hakkında yapılmış suçlamalardan
yola çıkarak kapsamlı bir araştırma konusuna ulaşılabilir
◦Yazı işlerinin takip etmesi için muhabire verdiği olay ya da durumlardan yola çıkarak bir araştırmacı
gazetecilik konusu çıkarılabilir
Araştırma Yapma
◦Araştırmaya başlamadan önce muhabirin büyük olasılıkla bir
varsayımı vardır. Sonuç varsaydığı gibi çıkmayabilir ama varsayım araştırmacının izleyeceği yolu sistemli bir şekilde planlamasına
yardım eder.
◦Yine araştırmaya başlamadan önce elinde bulunan bilgi ve belgeleri iyi analiz etmek işleri kolaylaştırır.
◦Hangi bilgiyi aradığını, amacının ne olduğunu, hangi aşamada hangi kaynaklara ulaşacağını planlamasına yardımcı olur.
◦Araştırmanın yönü elde edilen yeni bilgilere göre değişebilir. Bu durumda yeni bir plan yapmak gerekebilir.
Haber Kaynakları
◦Kaynaklar kişiler olabileceği gibi belgeler, raporlar, kayıtlar, tutanaklar, yönetmelikler, fotoğraflar, videolar gibi cansız kaynaklar da olabilir.
◦Cansız kaynaklara da çoğu zaman kişiler aracılığı ile ulaşılır.
◦Birincil kaynaklar olay veya durumla doğrudan ilgisi bulunan kişi ya da belgelerdir.
◦İkincil kaynaklar ise dolaylı ilgisi olan kişi ya da belgelerdir.
◦İkincil kaynaklar önemsiz değildir, çoğu zaman birincil kaynaklara ikincil kaynaklardan yola çıkarak ulaşılır.
Cansız Kaynaklar
◦Kamu kayıtları (tutanaklar, raporlar, yazışmalar vs.)
◦Dava dosyaları
◦Yasama ve yürütmeye ilişkin tutanaklar, yönetmelikler, kanunlar vs.
◦Çeşitli rehberler
◦Çeşitli kişi, kurum ve kuruluşlar hakkında muhabirin ulaşabileceği dosyalar
◦Sivil kurum ve kuruluşların kamuya açık belgeleri, üye listeleri vs
◦Kişi, kurum ve kuruluşların web sayfaları, blogları, sosyal medya hesapları
◦Kütüphaneler, elektronik kütüphaneler
◦Çeşitli veri tabanları
◦Sızdırılan elektronik veriler
◦İnternette bulunan içerikleri kataloglayan arama motorları
Gazetecinin Kaynaklar Açısından Güvenilirliği
◦Araştırmacı gazeteci kendine bilgi ve belge vermeye istekli kaynaklar açısından güvenilir olmalıdır.
◦Kaynakların yayımlanmamak üzere verdiği (off the record), anonim
kalmak şartıyla verdiği (haberin içinde kişi/kurumun adının geçmemesi) ya da belli bir tarihe kadar yayımlanmasını istemeyerek (ambargolu
haber) verdiği bilgi ve belgeler konusunda sözünü tutmalıdır.
◦Tabii ki sözünü tutamadığı durumlar oluşabilir, bu durumda bu sözü tutmanın ve tutmamanın maliyetini iyi hesaplamalıdır.
◦Sözünü sık sık tutmayan ya da sözünün tutmamasını
gerekçelendiremeyen araştırmacı gazeteci kaynaklardan bilgi almak konusunda sıkıntılar yaşayabilir.
Kaynağın Güvenilirliği
◦Gazeteciler güvenilir kaynaklardan gelse bile belge ve bilgileri mutlaka teyit etmelidir. Kimi durumlarda teyit için yeterli
zaman veya durumun oluşmaması durumunda risk aldığını unutmamalıdır.
◦Kendisine sızdırılan bilgi ve belgeleri kullanırken de teyit
edilmiş olsa bile bu bilgi ve belgeleri kullanmadan önce neden bu kaynağın, bu belgeleri kendisine sızdırmış olabileceğini iyi analiz etmesi, ortaya çıkabilecek sonuçları değerlendirmesi iyi olur.
◦Bu değerlendirme gazetecinin karşılaşabileceği riskleri önceden tanımlayıp önlem almasına yardımcı olabilir.
Suçlanan Kişileri Kaynak Olarak Kullanmak
◦Her hangi bir konuda suçlanan kişilerle görüşme yapmak genellikle çok zordur.
◦Bu kişiler kendilerini aklamak için bilgi vermeye istekli de olabilir ama genellikle haklı ya da haksız bir suçlamaya maruz kaldıkları için sinirli ve saldırgan olabilirler. Hata yapıp kendilerini daha zor bir duruma
sokmaktan çekinirler.
◦Bu tür durumlarda araştırmacı gazetecinin kaynağı kaçırmamak için daha dikkatli davranması gerekebilir.
◦Kimi zaman hedef saptırmak, muhabiri maniple etmek için çarpıtılmış, eksik ya da yanlış bilgiler verebilirler. Araştırmacı gazeteci bu tür
durumlar karşısında uyanık olmalı
Kaynaklarla İlişkiler
◦Kaynağın kişisel özellikleri, özel hayatı, ilgileri hakkında bilgili olmak kaynaktan bilgi almayı kolaylaştırabilir.
◦Gazetecinin insanlarla iyi ilişki kurabilen, sempatik, sevilen, güvenilen ve/veya saygı duyulan biri olması da kaynaklardan bilgi almasını
kolaylaştırabilir.
◦Muhabirle tanışıklığı olan kapıcılar, mübaşirler, polisler, bekçiler, garsonlar gibi insanlarla sık irtibat halinde olan meslek gruplarında çalışanlar eğer muhabire güven duymuşlarsa gerektiğinde ihbarda bulunabilirler.
◦Bu tür ikincil kaynaklardan alınan bilgilerle birincil kaynaklara ulaşmak imkanlı hale gelebilir.
Kaynaklarla İlişkiler
◦Araştırmacı gazeteci çeşitli konularda uzmanlardan ya da
meslektaşlardan fikir almak için güvendiği kişilerle olayı ya da durumu müzakere edip beyin fırtınası yaparak göremediği
bağlantıları görmeye çalışabilir.
◦Gazeteci incelediği olay, kişi/kurum ya da durumlarla arasına mesafe koymayı becerebilirse, güvenilir sonuçlar çıkarmaya daha fazla yaklaşabilir.
◦Araştırmacı gazeteci, sezgilerine güvenmeli ancak hislerle
hareket etmemelidir. Daha çok kaynağın hislerine odaklanırsa kaynaktan aldığı bilgiyi doğru değerlendirebilir.
