Yerel konut mimarisinin ekolojik sürdürülebilirlik bağlamında incelenmesi: Bodrum Sandıma Köyü

Restorasyon

iii ai

iv

y

nerji, kaynak ve malzeme sistemlerinin korunumu ve

nin bir arada kurgulanabilmektedir. . E onut Y koruma.

v

THE CASE OF SANDIMA VILLAGE OF BODRUM

ABSTRACT

exist (be) sustained

come together within the context of sustainability. Energy, material and source used for built environment and construction activities, are one of the major causes of environmental problems. Together with rising interest of society, environmental consciousness, solutions for environmental problems, sustainability and conservation aspects are been discussed in the disciplinary and interdisciplinary fields. There has been different and variable hypothesis and methodologies for the conservation and sustainability of energy, material and source. The reflection of these hypothesis and methodologies to the architectural field are defined as sustainable architecture.

Due to the cultural environment contains interactive and integrated circumstances, conservation and sustainability aspects can be fictionalized through variable parameters. The ecology, sustainability and vernacular architecture can be investigated together and this togetherness can be defined as one of the vital methodology of sustainability. The vernacular architecture presents local solutions and systems that are constituted by local society. And also, it has evolved by its society and it transmits life and construction culture. It has been thought that; vernacular architecture can play vital roles for the human based systems through ecological sustainability.

The intentional meaning of this thesis brings a unique research on the vernacular architecture within the aspects of ecologically sustainable design. The constituted parameters that have been defined through the research have been examined in the

Village of Bodrum.

Keywords: Vernacular housing architecture, sustainability, ecology, environment

vi Sayfa ... ii ... iii ... iv ABSTRACT ... vi - ... 1 ... 1 ... 2 ... 3 ... 5 2.1 v ... 6 2.1.1S v ... 6 ve Mimari ... 9 ... 10 ve Enerji ... 12 ... 13 ... 15 arinin ... 16 v ... 19 ... 19 ... 26 ... 28 enme ... 30 ... 32

vii ... 36 ... 39 ... 39 ... 42 ... 44 ... 47 BODRUM SANDIMA ... 49 3.1 ... 50 v ... 50 v ... 52 v ... 58 3.2 ... 61 3.2.1 Doku Analizleri ... 61 ... 62 3.2.1.2 ... 71 ... 101 ... 101 ... 111 ... 116 KONUT ... 144 ... 146 ... 146 ... 151 v ... 155

viii 4.4 ... 165 ... 167 ... 174 ... 182 ... 190 KAYNAKLAR ... 198

1 1.1 Konunun Önemi 

Günümüzde dünya üzerinde kar la lan problemlerin temelinde k sa erimli bir sistem olan kapitalizmin içinde geli en modernizmin etkileri bulunmaktad r. Kültürel, çevre kirlili i, küresel s nma, ekolojik sistem dengelerinin bozularak ekolojik çe itlili in azalmas ve tehdit alt nda olmas sorunlar na kar , disipliner ve disiplinler aras  bir bütünleyici bir yakla m içerisinde çözüm bulunmas na dair yöntem aray lar geli tirilmektedir.

Sürdürülebilirlik dü üncesini temel alan yakla mlar  “zamanda var olma” ve  “süregelme” eylemlerini ve tan mlamalar n  bütünle tirmektedir. Sürdürülebilirlik,   insan n olu turdu u ve etkile im içinde bulundu u tüm sistemlerin ku aklar aras “hak” ve “korunum” olgular  ekseninde düzenlenmesi gereklili ini ve faaliyetlerde bulunulmas n  ön görmektedir. Özellikle 1900’lü y llar n ba nda ya anan enerji krizinden sonra artan çevre sorunlar , toplumlar n “sürdürülebilirlik” olgusuna olan  ilgisini artt rm t r.

Dünya üzerinde yap l  çevre ve yap m faaliyetlerinde kullan lan enerji ve kaynak, çevre sorunlar n n olu mas nda önemli rol oynamaktad r. Bu nedenle, enerji, kaynak ve malzeme sistemlerinin korunumu ve sürdürülebilirli ine ili kin farkl  söylemler  ve eylemler, sürdürülebilir mimarl k kavramsalla t r lmas n  ortaya ç karm t r.

Kültürel çevrenin kendi içerisinde ve sistemler aras nda etkile imli ve bütüncül bir  anlay la sistemler olu turmas ,  sürdürülebilirli in  bütünsellik  yakla m ile ba da maktad r. Koruma disiplinin statik korumadan uzakla mas ile, koruma ve sürdürülebilirlik olgular bir arada kurgulanabilmekte, bu noktada yerel mimarinin ekolojik ba lamda incelenebilirli i ve süreklili in sa lanmas konular  gündeme  gelmektedir.

1.2 Çal man n Amac

Tarih içerisinde sahip oldu u sosyal, toplumsal, ekonomik, fiziksel ve manevi de erleri ile yerel mimari, ekoloji ve sürdürülebilirlik sistemlerinin birlikte analiz edilebilmesi için geni bir bilgi sistemi yaratmaktad r. Bir ba ka bak  aç s ile, yerel mimarinin ekolojik sürdürülebilirlik yakla mlar ile ele al nmas , hem kuramsal hem de uygulamaya yönelik etkin ve devaml l k sa layacak insan odakl sistemler olu turmada önemli roller üstlenebilir ( ekil 1.1).

ekil 1.1 Yerel mimariyi olu turan bile enler.

Yöre halk n n kültürü, al kanl klar  ve bilgi birikimi ile zaman içerisinde sürekli  olarak geli en yerel mimari, ortaya koydu u çözümler ve mimari yap lanmalar ile geni  kaynak ve çal ma alanlar sunmaktad r. Bu nedenle, ekolojik sürdürülebilirlik  ba lam nda yerel mimarinin incelenmesi bu çal man n amac n olu turmaktad r. Yerel mimari ve ekolojik sürdürülebilirlik birlikteli ini ele alan kuramsal, kavramsal ve metotlar üzerine okumalar geli tirilerek bir sorgulama çerçevesi olu turulmas amaçlanm t r. Bununla birlikte, yerel mimarinin irdelenmesini olu turacak parametrelerin sorgulanabilirli inin ara t r lmas  konusu ön plana ç km t r. Bu kayg ile bir örneklem ihtiyac do mu tur. De erlendirmeye esas olu turacak bilgi taban , örnek bir yerel mimari yerle imi üzerinden olu turulmu tur.

Yerel

Mimari

/

1.3 Çal man n Kapsam  ve Yöntemi 

Sürdürülebilirlik kavram  içerisinde yerel mimari ve ekolojik sürdürülebilirlik  birlikteli inin ele al nd   bu  çal mada,  kavramsal  çerçeve  ve  sorgulama  parametrelerinin belirlenmesi, sorgulaman n yap laca  örneklem üzerinden bilgi  taban n n olu turulmas ; olu turulan alt bilgi sistemi üzerinde belirlenen ekolojik  sürdürülebilirlik  ölçütlerinin  de erlendirilmesi ve yerel mimarinin ekolojik sürdürülebilirlikteki davran  çal man n kapsam olarak belirlenmi tir ( ekil 1.2).

ekil 1.2 Çal man n kapsam ak emas .

Sürdürülebilir mimarl k üzerine yap lan farkl ara t rmalar ve söylemler bir arada  de erlendirilmi , bile enlerden ekolojik sürdürülebilir yap m, malzeme ve enerji kavramlar  üzerinden metodolojiler üzerine ara t rmalar yap lm t r. Bu do rultuda yerel mimarinin ekolojik sürdürülebilirli i çerçevesinde sorgulama kanallar n n belirlenmesi ve bu kanallar n bütüncül bir çerçeve içerisinde oturulmas na yönelik  sistem aray lar  çal man n kavramsal çerçevesini olu turmaktad r. Bu çal mada olu turulan ekolojik sürdürülebilirlik ve yerel mimarinin birlikteli i, iklimle dengeli tasar m ve yerle im kriterleri; ya am döngüsü ve malzeme etkin tasar m ve enerji etkin tasar m de erlendirme kanallar  üzerinden olu turulmu tur. klimle dengeli tasar m n bile enleri ve kayg lar belirtilmi , yerle im kriterleri; topo rafya, do al

EKOLOJ K {{ {{ { {{ {{{ L RL K YEREL M MAR SORUNSAL: YEREL M MAR N N EKOLOJ K {{ {{ { {{ {{{ L RL KL MLE DENGEL TASARIM MALZEME ETK N TASARIM ENERJ ETK N TASARIM YERLE M KR TERLER

çevre örtüsü ve yönlenme yerle im kriterleri olarak s n fland r lm t r. Malzemenin elde edildi i kaynak çe itlili i ve nitelikleri, geri dönü türülebilen malzemelerin  kullan lmas , yap  malzemelerinin ve ürünlerinin dayan m ve kaliteleri olarak yerel mimaride malzeme etkin tasar m konusunun alt ba l klar d r. Yerel mimaride enerji etkin tasar m sorgulama kanallar ise yap formu, yap kabu u, mekan organizasyonu ve enerji kayna kullan m olarak kurgulanm t r.

Anadolu de i ken yeryüzü  ekilleri, bitki örtüsü ve uygun iklim ko ullar ile birçok farkl uygarl a tarih boyunca tan kl k etmi tir. Böylelikle, bölgelere göre  çe itlenen ve geli en Anadolu geleneksel mimarisi olu mu tur. Yöre halk taraf ndan zaman içerisinde ortaya konan yerel mimari, yöreye göre farkl la an iklim, co rafi, fiziksel ko ullarla ekillenmi tir. Ayr ca yöre halk n n kültürel, ekonomik ve sosyal  farkl l klar ve kabulleri, yerel mimarinin yap lanmas nda önemli rol oynam t r. Böylece,  yöre halk n n yap  yapma kültürü ve tekni i ile yerel mimari ortaya ç km , tarih içerisinde de i tirilerek ve/veya geli tirilerek aktar lm t r. Co rafi, ekonomik, kaynak, iklimsel ve benzeri nedenlerle farkl la an yerel mimari, Anadolu geleneksel mimarisinde k y   ve  iç  bölgelerin  farkl la mas na  yol  açm t r. Ekolojik sürdürülebilirlik ve yerel mimari birlikteli inin sorgulanmas  için yerel konut  mimarisi örnekleminin seçilmesi ve örneklem üzerine ara t rmalarla ula lan veriler üçüncü bölümde yer almaktad r.

Yerel mimari örneklemi olarak seçilen Bodrum Yar madas , Türkiye’nin  güneybat s nda konumlanmaktad r. Bodrum yerel konut mimarisi örnekleri Bat Anadolu geleneksel mimari  özelliklerini  ta maktad r. K rsal yerel mimari yap lanmalar nda düz ve yamaç yerle imi olarak iki da l mdan bahsetmek mümkündür. Bununla beraber, yamaç yerel konut yerle imlerinin benzer özellikler  gösterdi i gözlemlenmi tir. Bodrum Yar madas ’n n 1960’l y llara kadar co rafi nedenlerden dolay  iç kesim ile ba lant s n n s n rl oldu u belirlenmi tir. 1960’l y llardan sonra bölgede öncelikli olarak turizm kaynakl ya anan de i imler; bölgenin do al, ekonomik, soysal, kültürel ve fiziksel yap s n ve olu umlar n derinden etkilemi tir. Mimari yap lanma aç s ndan inceledi imizde, yerel mimarinin gerçekle en bu de i imlere farkl  ve çe itli cevaplar verdi ini ve vermekte oldu u

gözlemlen yap lanma merkezi b edilmi tir. de i en k incelemele örneklemi seçilmi tir olmamas , bölgenin S almas nda Sand ma analizleri, mimarisin yap m na Köyü Kor Müdürlü ki ilerle y Sand ma K tasar m öz ekil 1 nmektedir. an n fiziksel ba ta olmak . Bununla b ko ullar ile erle do rul i olarak öz r. Sand ma , yerel kon Sand ma An an dolay ye Köyü yere co rafi k nin özellikle ili kin bilg ruma Amaç ü Ar ivi, al yap lan söz Köyü yerel  zellikleri aç 1.3 Çal man n Bodrum l olarak ayr k üzere k r birlikte Sand  yöre halk ltusunda be gün karakt a Köyü, tam nut mimaris ntik Kenti I erel konut ö el konut m karakteristik eri de erlen giler ve de çl mar Plan lan çal ma zlü görü m konut mima s ndan ince n yöntem ak Yar madas r lmad ve rsal yerle i d ma ve Ka k taraf nda elirlenen te terini ta ya mamen ter si örnekleri I. ve III. De örneklemi o mimarisi ö kler, iklim ndirilmi tir. e erlendirm an notlar , B alar ve bölg meler üzerin arisi, yap m elenmi tir ( emas . s genelind e iç içe in a

imlerde de arakaya gibi an terk edi ez kapsam an ve koruy rk edilmesi inin müdah erece Arkeo olarak belirl örne inde, özellikleri Sand ma K meler, 2007 Bodrum lç gede yerel nden gerçek m malzemele ekil 1.3). de yerel edildi i göz bu yakla i baz  köyle ildi i belirl ve amac yan Sand m i, bölgede  hale görmem olojik Sit A enmi tir. B alanda ger ve verile Köyü’ne ili y l nda ol esi Yal kav yap m faali kle tirilmi t eri, yap m te mimari v zlemlenmi m n varl erin 1960’l rlenmi tir. T için yerel  ma Köyü y yeni yap l emesi ve be Alan  içerisin Bodrum Yar rçekle tirile eri ve yere i kin verile lu turulan S vak Belediy iyetlerinde tir. Bu do eknikleri ve ve yeni tir. Kent tespit y llarda Tüm bu  mimari yerle imi la man n elirlenen nden yer r madas , en doku el konut er, konut Sand ma yesi mar çal m rultuda, e mimari

Tez çal mas n n dördüncü bölümünde çal ma alan nda derlenen bilgiler, ekolojik de erlendirme kanallar n olu turulan  alt  bilgi  sistemi  üzerinden  de erlendirilmi tir. Sand ma Köyü yerel konut mimarisi özelinde yerel mimarinin  ekolojik sürdürülebilirlik sorgu parametreleri; yerle im kriterleri, iklimle dengeli tasar m, malzeme etkin tasar m ve enerji etkin tasar m parametreleri olarak s n fland r larak, de erlendirilmi tir.

7

EKOLOJ K SÜRDÜRÜLEB L RL K BA LAMINDA NCELENMES

Dünya üzerinde yap l  çevre ve yap m faaliyetlerinde kullan lan enerji, kaynak ve malzeme, çevre sorunlar n n olu mas nda önemli rol oynamaktad r. Toplumlar n giderek artan ilgisiyle birlikte sürdürülebilirlik ve korunum dü üncesi, çevreye  duyarl l k, çevre sorunlar na çözüm, kavramlar n disipliner ve disiplinleraras platforma ta nm t r. Sürdürülebilirlik temas , sürdürülebilir mimarl kta enerji, kaynak ve malzeme sistemlerinin  korunumu  ve  sürdürülebilirli ine ili kin yakla mlar ve faaliyet alanlar olarak kar l k bulmaktad r. Çe itli parametreler üzerinden bir arada kurgulanabilen koruma ve sürdürülebilirlik olgular , etkile imli ve bütüncül bir anlay la sistemler olu turmay  ön görmektedir.  

Kültürel çevrenin önemli bir bile eni olan yerel mimari, yörede ya ayan halk taraf ndan ortaya konmu tur ve tarihsel süreç içerisinde geli erek, yap m ve ya am kültürü olarak aktar lm t r. Koruma ve sürdürülebilirlik olgular n bir arada ele alan bütüncül yakla m, yerel mimarinin olu turdu u bilgi birikiminden faydalanarak süre  gelme eylemlerini, somut ve tart labilir bir zeminde oturtmay  ön görmektedir.  Birlikte kurgulanan yerel mimari, ekoloji ve süreklilik kavramlar , yerel mimari örneklerinin ekolojik sürdürülebilir anlay  çevresinde sorgulanabilirli i çal man n kavramsal çerçevesini olu turmaktad r. Yap lan teorik ve uygulama ara t rmalar do rultusunda, çal man n bu bölümünde olu turulan sorgulama kanallar iklimle dengeli tasar m ve yerle im kriterleri; ya am döngüsü ve malzeme etkin tasar m ve enerji etkin tasar m de erlendirme kanallar olarak belirlenmi tir.

2.1 Sürdürülebilirlik Kavram ve Yap l  Çevre li kisi

Sürdürülebilirli in içinde bar nd rd ve ili kili oldu u di er tan mlamalar ortak paydada bulu turan bir yakla mla de erlendirilmesi, sürdürülebilirli e ili kin bir sistem olu turmada temel ölçüt olarak de erlendirilebilir. Bu nedenle bu bölümde ilk  olarak sürdürülebilirlik kavram  üzerine yap lan tan mlamalar, kavram n tarihsel

süreç içerisindeki geli imine yer verilmi tir. kinci alt ba l kta ise sürdürülebilirlik ve  yap l  çevrenin birbiri ile kurdu u ili ki çerçevesinde, ekolojik mimarinin yeri  üzerine okumalarda bulunulmu tur.

2.1.1 Sürdürülebilirlik Kavram  ve Tarihsel Geli im 

Günümüzde ya anan çevre sorunlar n n temelinde sanayi devrimi ile birlikte ortaya konan sistemlerin uzun vadeli olmamas yatmaktad r. Sürekli ve plans z bir ekilde h zla geli en dünya, do al enerji kaynaklar n n azalmas , yenilenemeyen malzeme ve enerji kaynaklar n n kullan lmas , küresel s nma, çevre kirlili i gibi sorunlar çevre ve insanl n varl n tehdit etmektedir. Bu durum, ulusal ve uluslararas  çabalar n geçerlilik ve farkl bir boyut kazand rd , do al kaynaklar n ve de erlerin korunmas , geli tirilmesi, etkin kullan lmas ve gelece e aktar lmas amaçl  sistemlerin ve bilinç düzeyinin ortaya konmas na neden olmaktad r. Sürdürülebilirlik kavram ve bu kavram temel alan sistemler, insanl n gelece ini tehdit eden sorunlara kar olu turulan bir cevap niteli ini ta maktad r.

Sürdürülebilirlik  ve  çevre  birlikteli ini  temel  alan  çal malarla birlikte, sürdürülebilirlik ç k noktas yla sürdürülebilir geli menin sistemle tirilmesi için  yap lan yerel, ulusal ve uluslararas ara t rmalar ve düzenlenen konferanslardan öne  ç kan çal malar  zaman çizelgesi içerisinde vermek mümkündür. Buna göre  öncelikle  Stockholm Deklarasyonu (5 Haziran 1972) ile birlikte çevre ve kalk nma yakla mlar uluslararas platformda tart l r hale gelmi tir. Bu deklarasyonu takiben, Birle mi Milletler taraf ndan 1983 y l nda “Dünya Çevre ve Kalk nma Komisyonu” kurulmu tur. Birle mi Milletler ad alt nda 113 ülkenin kat l m ile gerçekle tirilen “I. Dünya Çevre Konferans ”, sürdürülebilir ya am felsefesinin temellerini, insan ve çevre ili kilerine, insan faaliyetlerinin çevre üzerindeki olumsuz  etkilerine,  ülkelerin  ekonomik  geli me sorunlar na, ya am ko ullar n n geli tirilmesine ve uluslararas i birli in  önemi  konular na  dikkat  çekerek  oturtmaktad r. 1987 y l nda “ nsan Çevresi Üzerine Birle mi Milletler Konferans Deklarasyonu” ad yla bilinen Brutland Raporu yay mlanm t r. Bu rapor, ekonomi ve çevre  ili kisini  sürdürülebilir  kalk nma ana temas   çerçevesinde  oturtmaya 

çal maktad r. 1992 y l nda, Rio’da gerçekle tirilen Birle mi  Milletler Çevre ve  Kalk nma Konferans ’n n temel dü üncesi: “sürdürülebilir ve çevresel aç dan sa lam bir kalk nman n tüm ülkelerde geli tirilmesi” olarak yer almaktad r. Ayr ca, bu konferansta çevreci sivil toplum kurulu lar  için ç k belgesi olarak kabuk edilen, “Gündem 21” (Agenda 21) ba l kl belge yay mlanm t r. Bu süreci takiben, 1997  y l nda “Birle mi Milletler klim De i ikli i Çerçeve Sözle mesi” di er ad yla Kyoto Protokolü, taraf ülkelerce kabul edilen uluslararas  tek sözle me olma özelli ini ta maktad r. Bu sözle meye göre, Kyoto Protokolü’nü imzalayan ülkeler,  karbondioksit ve sera etkisine neden olan di er gazlar n sal n m n 1990 y l verilerine  çekmeye  yönelik  yakla mlarda olacaklar n beyan etmektedirler (Bozdo an, 2010).

Sürdürülebilirlik kavram ve yakla mlar  dünya üzerinde 1970 ‘lerden itibaren  etkisini ve geçerlili ini artt rm kavram ve sistemler olarak alg lanmaktad r. Oysaki sürdürülebilirlik kavram , insan n “zamanda var olma” durumu ve arzusundan ileri  gelmektedir. nsanl n “süre gelme”, “bugünde ve yar nda var olma” eylemlerinin  tümü sürdürülebilirlik dü üncesini içermektedir. Günümüzde temel olarak al nan tan mlama 1987 y l nda Birle mi Milletler taraf ndan yay mlanan Brutland Raporu’nda  ortaya  konulmu tur.  Bu  raporda  sürdürülebilirlik   “bugünün  gereksinimlerini gelecek ku aklar n kendi gereksinimlerini kar lama yetene inden ödün vermeden kar lama” olarak tan mlanm t r. Sürdürülebilirlik kavram na ili kin çal malar incelendi inde çe itli bak  aç lar n n varl ndan söz etmek mümkündür.  Kavrama ili kin farkl  söylemler a a daki gibi s ralanabilir:

Sürdürülebilirlik kavram n n amac : ekosistemi olu turan canl lar, insan ve di er inorganik birimlerin varl n  devam ettirmesini güvence alt na almak ve do al kaynaklar n ve enerjinin gelecek ku aklara aktar lmas n sa lamakt r ( nanç, 2010).  

Tekeli’ye göre: sürdürülebilirlik, çevre hareketi içinde ortaya ç kan, oldukça  yayg n olarak kabul gören ve içeri i siyasal süreç içinde sürekli olarak yeniden  belirlenmeye çal lan bir ahlak ilkesidir (Tekeli, 2009). Bir ba ka bak  aç s ile sürdürülebilir kavram n n, sa l kl  bir çevre, sa l kl ve yeterli besin, koruma,

kat l m, özgürlük, yarat c l k, sevgi ve güzellik gibi temel insan gereksinimlerini kapsad savunulmaktad r (Ku çu, 2006).  

Ciravo lu’na göre, sürdürülebilirlik her ko ul alt nda gerçekle tirilebilen ve gerçekle tirilmesi gereken bir kavramd r. Bu bak la, nesiller aras aktar m kapsad için, “hak” ve “ekoloji” kavramlar iki temel bile endir. “sürdürülebilirlik”   kavram n n sistem olarak ele al nmaya ba land  süreç içerisinde iki temel bile ene e de er önem verilirken, zaman içerisinde “hak” kavram  “ekoloji” kavram n n alt nda kalm t r. Bu nedenle, ekoloji kavram  dünya genelinde insanlar taraf ndan daha bilinir bir sistemi tan mlamaktad r (Ciravo lu, 2006).

Sanayi devrimi ile birlikte ortaya ç kan tüketme e ilimli yap m faaliyetleri, enerji ve malzeme kaynakl  çevre sorunlar nda önemli bir yere sahiptir. Bu yüzden 20.yy  da çevre sorunlar na kar geli tirilen çözüm sistemlerinden birisi olarak ekolojik  ve/veya sürdürülebilir mimarl k ortaya ç km t r.

2.1.2 Ekolojik Sürdürülebilirlik ve Mimari  

Dünya üzerinde günümüz ve gelecek ya am n devam n n sa lanabilmesi için,  sürdürülebilirlik kavram  ve sistemleri ön plana ç kmaktad r. Ya am n devam nda çevre kirlili i, ekolojik denge ve iklim de i ikli i gibi fiziksel/somut alanlarda kar la lan problemlere kar geli tirilen çözümler kar l n , yap ve mimari disiplinlerde ve uygulama alanlar nda sürdürülebilirlik ve ekoloji kavramlar n birlikte irdelenmesi olarak bulmaktad r. Sürdürülebilir mimarl n kavramsal çerçevesine ve sistem bile enlerine ili kin farkl bak  ve söylemler mevcuttur.  

Malzeme ve enerji korunumu ve etkinli inin kullan c /insan konforu ve sa l ile birle tirildi i, çevre duyarl l  ve sürdürülebilirli ine sahip anlay la tasarlanan ve üretilen  yap lar,  mimaride  sürdürülebilirlik  kavram n n yans mas olarak tan mlanabilir. Ayaz (2002), yap da sürdürülebilirlik kavram n ekoloji, kullan c konforu ve sa l ve yap labilirlik olarak üç ana ba l k alt nda toplamakta, bu kavramlar n bir aradal n n yap da birbirine ba l ve etkile im içinde bütüncül ve 

dengeli bir yakla m ortaya koydu una i aret etmektedir (Ayaz, 2002). Sev (2009), sürdürülebilir mimarl  “gelecek nesilleri dikkate alan, yenilenebilir enerji kaynaklar n n kullan m na öncelik veren, çevreye duyarl , enerjiyi suyu, malzemeyi ve bulundu u ortam etkin ekilde kullanan, insanlar n sa l k ve konforunu koruyan yap m  faaliyetleri  bütünü”  olarak  tan mlamaktad r.  Sürdürülebilirlikle  ilgili  genelleyici bu yakla ma kar l k, sürdürülebilir mimarl sadece yap ve enerji birlikteli i ile alan yakla mlar da mevcuttur. Örne in, Aktuna (2007), yap n n enerji ihtiyac n mevcut arazi verileri, iklimsel veriler ve do al çevrenin de erlendirmesi ile en aza indirmeyi amaçlayan mimariyi, ekolojik mimari di er ad yla sürdürülebilir  mimari olarak tan mlamaktad r.

Sürdürülebilir mimari tasar m bile enleri incelendi inde sistem alt ba l klar n n benzer sistematik olu umlar  içerdi i gözlemlenmi tir. Enerji ve do al kaynaklar n korunumu, yap ya am döngüsü tasar m ve biyolojik yap tasar m  sürdürülebilir  mimari bile enlerini olu turmaktad r ( nanç, 2010). Di er bir yakla m ise kaynak yönetimi, yap ya am döngüsü tasar m  ve insan için tasar m olarak üç ana ba l k üzerine oturmaktad r. lk ba l k olarak kaynak yönetimi, yap n n varl n sa layan do al kaynaklar n yeniden ve etkin kullan m  ile geri dönü türülmesini temel  almaktad r. kinci ba l k ise, tasar mdan y k ma kadar bir yap ya ili kin tüm  süreçlerin çevre üzerindeki etkilerini kapsamaktad r. Son olarak, insan için tasar m, insan do al çevre ili kilerini korumak ve güçlendirmek temas n  içermektedir (Sev,  2009).

Tüm bu farkl  görü ler bir arada de erlendirildi inde, sürdürülebilir mimarl k kavram  ve metodolojilerinin  ekolojik sürdürülebilir yap m, malzeme ve enerji üzerinden kurguland  gözlemlenmektedir.  

2.1.2.1 Sürdürülebilir Yap m  

Yap m faaliyetlerinde çevresel sürdürülebilirlik ve toplumsal bilinç kavramlar n temel alacak ekilde olu turulan tüm yöntemler, sürdürülebilir yap m olarak tan mlanmaktad r. “Geli en Ülkelerde Sürdürülebilir Yap m çin Gündem 21” adl

bildirgede, sürdürülebilir yap ma ili kin tan mlama  “Binalar n ve alt yap lar n planlanmas , tasarlanmas , in aa edilmesi yolu ile ham maddelerin do adan ç kar l p de erlendirilmesinden, binalar n ve alt yap lar n sökümü ve meydana gelen at klar n yönetimine kadar olan geni  çapl yap m döngüsüne, sürdürülebilir kalk nma ilkelerinin uygulanmas ” olarak yer almaktad r (CIB ve IETC, 2002). Ho kara ve Sey’e göre yerel, ulusal ve uluslararas ko ullar n de i ken olmas ndan dolay sürdürülebilir yap m yöntemleri farkl l k göstermektedir. Ülkeye özgü sürdürülebilir  yap m sistemleri öncelikler, f rsatlar ve engeller ve in aat sektörünün mevcut  kapasitesi gibi etkenlere ba l olarak olu turulmal d r (Ho kara ve Sey, 2008).

Sürdürülebilir yap m, zaman (süreç), kaynak ve yap m ilkeleri olmak üzere üç ana  eksenden olu maktad r. Sürdürülebilir yap m n “süreç” ana ekseni Dorf taraf ndan, sürdürülebilir yap m n, kalite, maliyet ve zaman üzerine yo unla arak bir ürün elde  etme süreci olarak tan mlanmaktad r. Sürdürülebilir yap m, “ya am dönemi  de erlendirmesi” yakla m ile yap m sürecine farkl l k getirmektedir. Böylelikle  ürünün ve potansiyel çevre etkilerinin de erlendirilerek, çevreye duyarl ve sürdürülebilir sonuçlar n elde edilmesini sa lamaktad r (Dorf, 2001).

Sürdürülebilir kalk nma yakla m n n temel bile enlerinden biri olarak tan mlanan sürdürülebilir yap m çerçevesinde elde edilmesi gerekli kaynaklar, ikinci ana eksen  olarak ele al nmaktad r. Farkl yakla mlardaki sürdürülebilir yap m sürecinde farkl kaynaklara ihtiyaç duyulmaktad r. Bu ba lamda Ho kara ve Sey, gerekli olan kaynaklar , do al kaynaklar, mali kaynaklar, insan kaynaklar  ve üretilmi kaynaklar olarak dört grupta incelemektedir (Ho kara ve Sey, 2008).

Bir ba ka bak  aç s yla, CIB’nin 2002 y l nda UNEP-IETC ile ortak haz rlad rapor ülkesel kaynak zenginli ini dört farkl  sermaye ile ölçebilece imizi belirtmektedir. Bunlar, insanlara bio fiziksel çevre taraf ndan sa lanan do al kaynaklar ve servisleri içeren do al sermaye; i  gücü/emek, e itim, beceriler, zeka, kültür, organizasyon (örgüt, kurulu ) gibi konular  içeren insan sermayesi  binalar, alt  yap mallar ve bilgi kaynaklar n  içeren üretilmi sermaye; ve nakit para, kredi, yat r mlar ve parasal araçlar  içeren mali sermayedir (CIB ve UNEP  ETC, 2002). 

Bu yakla mlarla birlikte, sürdürülebilir sermaye olarak adland r lan, be sermaye modeli, ya am kalitesini geli tirmek için DTI taraf ndan sunulan bir raporda tan mlanmaktad r. Be sermaye modelinin bile enleri; do al sermaye, insan sermayesi, sosyal sermaye, üretilmi sermaye ve mali sermayedir (DTI, 2004).

Sürdürülebilir yap m ilkeleri, sürdürülebilirlik modelinin uygulanmas nda üçüncü  ana ekseni olu turmaktad r. Kibert’in ortaya koydu u sürdürülebilirlik modelinin  yap m ilkelerini alt ba l k alt nda incelemek mümkündür. Bu ilkeler, kaynak  tüketiminin en aza indirgenmesi için koruma  kaynaklar n yeniden kullan lmas n etkin hale getirmek için yeniden kullan m; kaynak kullan m n n yenilenebilir veya dönü türülebilir kaynaklar ile yöneltilmesi için yenileme/ dönü türme  do al çevreyi  koruma; sa l kl  ve zehirli olmayan çevre yaratma ve son olarak kaliteli yapay çevre  olu turma için kalite ilkeleridir. Sürdürülebilir yap m ilkelerine ili kin bir ba ka de erlendirmeye göre  temel ilkeler  yerle im, malzemeler, yap m teknikleri, bilgi ileti im teknolojileri, toplum kat l m ve yerel kaynaklar olarak ileri sürülmektedir  (Foundations, 2002).

2.1.2.2 Ekolojik Sürdürülebilir Enerji ve Yap  Malzemeleri 

Malzeme, sürdürülebilir ve ekolojik mimarinin ya am döngüsü boyunca çevreye  etkisi olan en önemli yap varl d r. Sürdürülebilir malzemeler, çevreye ve üretim  sürecinde tükenir kaynaklar n s n rlar na duyarl , hammaddeleri etkin kullanan malzemelerdir. Sürdürülebilir yap  malzemesi seçiminde malzeme veya ürünün  çevresel etkilerinin neler oldu u, bu malzeme kullan m ndan do acak sonuçlar n ekolojik sistemleri nas l etkileyece i ve bu etkilerin nas l engellenece i dü ünülmelidir (Sev, 2009).  

Ekolojik sürdürülebilir malzemeye ili kin olarak çe itli ve bütüncül faktörlerin  olu turdu u yakla mdan bahsetmek mümkündür. Buna göre  etkin, yerel ve  yenilenebilen kaynaklardan üretilen malzeme  malzemenin geri dönü türülebilir  olmas ; kullan c sa l n  dikkate alan ve dü ük toksik bile ene sahip olmas ; dayan kl ve az bak m onar m gerektiren yap da olmas , yerel üreticilerden elde 

edilebilmesi; malzeme ya am döngüsü boyunca do aya zarar verecek (do ada çözünebilir olmas , gömülü enerji de eri dü üklü ü ve ozon tabakas na zarar vermemesi) yap da olmamas ve son olarak yararl  ekolojik çevre ve toplum  de erlerine sahip olmas gerekmektedir (Bozdo an, 2003).

2.2 Yerel Mimarinin Sürdürülebilirli i

Birlikte geli me ana dü üncesi ekseninde ve kendisini yeniden üreterek koruma  anlay n  ön plana ç kartan sürdürülebilirlik dü üncesi, kültürel çevrenin korunmas ve aktar m nda statik korumadan uzakla lmas n savunmaktad r. Kendi içerisinde ve  sistemler aras nda etkile imli ve bütüncül bir anlay  içerisinde kültürel çevre, do al çevre  ve  bilinçli/bilinçlendirilecek  olan  toplum,  sürdürülebilirlik  sisteminin  bile enlerini olu turmaktad r.

Kültürel miras bile enlerinin sürdürülebilirli ine ili kin çe itli dü ünceler ortaya  at lm t r. lk yakla m bilgi ve sürdürülebilirlik ili kisidir. Bu ili kiye göre  geli me sisteminin talepleri ile kültürel sistemin gerekliliklerini birle tirmede teknolojinin ve bilimin olanaklar ndan ve birikiminden yararlan lmas  ön görülmektedir.  kinci yakla m, insan haklar ndan birisi olarak kabul edilen, insanlar n dünya ve kendi  toplumlar n n kültürel miras hakk nda bilgi ve tecrübe edinebilmesi dü üncesine  dayanmaktad r. Di er yandan, kültürel turizm olarak da adland r labilen bu yakla m, kitle turizmi ve sektör ekonomisi kavramlar n n getirdikleri ve bu etkilerin kültürel  miras ve toplum üzerinde yaratt  çeli kileri içinde bar nd rmaktad r. Kültürel  miras n dönü türülme bask s na kar olarak, yeni olu turulan alanlarda tarihsel olandan farkl ,  özgün,  yarat c ve taklit olmayan alanlar n olu turulmas gerekmektedir. Bu noktada, kitlesel turizm ile kültürel turizm aras ndaki ayr m n fark nda olunmas ve vurgulanmas  önemlidir (Grazuleviciute, 2006).

Sürdürülebilirlik  ve  kültürel  miras  birlikteli inde  en  önemli  yakla m; “kimliklerin var olmas , olu turulmas , korunmas  ve sürdürülebilirli inin sa lanmas için kültürel miras n sürdürülmesi yakla m d r” (Tekeli, 2009). Günümüz devlet  politikalar nda, ki ilerin ve toplumlar n kimliklerinin olu turulma aray lar nda

de i en ve geli en kültürel miras yakla m ndan söz etmek mümkündür. Böylelikle,  kültürel miras n sürdürülmesi, bilgi ve de erlerin korunmas , ço ulcu demokratik de erler ve günümüzün her türlü ayr mc l yads yan insan haklar n savunma olanaklar n sa lamaktad r.

Koruma disiplinin bile enleri ile sürdürülebilir kalk nma olgular ortak bir felsefe ve hedefte kesi ti inde baz  kavramlar ön plana ç kmaktad r. Akkurt’a göre, koruma  disiplini  ile  sürdürülebilir  kalk nma hedefleri be ba l k  üzerinden  ili kilendirilebilmektedir. Bu ba l klar:

- Sosyal ve kültürel kalk nman n önemli bir parças  olarak  kültürel çe itlili in süreklili i,

- Sosyal ve kültürel kalk nman n parças  olarak  çevre ve toplum ba lar n n güçlendirilmesi, 

- Sosyal, kültürel ve çevresel kalk nman n bir parças olarak yerel yap m kültürünün süreklili i,

- Ekonomik ve çevresel kalk nman n parças olarak tarihi yap lar n yeniden kullan m ,

- Sosyal, ekonomik ve çevresel kalk nman n önemli eylemlerinden kentsel geli me kapsam nda; tarihi alanlar n canland r lmas d r (Akkurt, 2010).

Yap l  çevre, toplumsal ve do al çevrenin birle im noktas nda süreklilik ve  çevreye sayg anlay n n temelinde toplumsal ve sosyal olgular ve kayg lar yer almaktad r Kültürel çevre  kültürel güzergahlar, somut kültürel miras, mimarl k miras , arkeolojik miras, ta nabilir kültürel miras ve maddi olmayan kültürel miras  olarak alt ba l klara ayr labilir. Sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel kalk nma ile koruma disiplinini ili kilendiren bu ba l klar n yan s ra, mimari miras  biçimlendiren  yerel yap m kültürünün ekolojik ba lamda incelenmesi ve süreklili inin sa lanmas da konunun önemli bir aç l m d r.

2.2.1 Yerel Mimarinin Ekolojik Sürdürülebilirli i Üzerine ncelemeler 

Sürdürülebilirlik kavram , dünya üzerindeki günümüz ve gelecek ya amlar n devam n n sa lanabilmesi için ekolojik sürdürülebilirli i temel almaktad r. Ya amsal döngüde çevre kirlili i, ekolojik denge ve iklim de i ikli i gibi fiziksel/somut alanlarda kar la lan problemlere kar geli tirilen çözümlerin mimarl k disiplini ve uygulama alanlar ndaki kar l , sürdürülebilirlik ve ekoloji kavramlar n n birlikte irdelenmesi ile geli tirilebilir.

Yerel mimari tarih içerisinde sahip oldu u toplumsal, ekonomik, fiziksel ve manevi de erler ile ekoloji ve sürdürülebilirlik birlikteli ini incelemede kapsaml bir ara t rma alan sunmaktad r. Bu ba lamda, kültürel miras n önemli bir bile eni olarak yerel mimari, ekolojik sürdürülebilir mimari çerçevesi içerisinde çe itli yönleri ile detayland r larak incelenebilir. Yerel mimarinin bu yakla m ile irdelenmesinde elde edilecek veriler hem kuramsal hem de uygulamaya yönelik etkin  ve devaml l k sa layacak insan odakl sistemler olu turmada önemli roller  üstlenebilir.  

Yerel mimarinin ekolojiye uygunlu unu savunan Moore, bu sav n ; he yerle im ve çevrenin evrensel ili kilerini, hem de insan n zaman-mekan deneyimiyle ortaya ç kan “do al” tasar m sürecinde basit ama anlaml sistemematik ili kiler kurmas yönünde  görü   bildirerek  desteklemektedir.  Yerel  mimari  örneklerinin  ve  yerle imlerinin iklim ve topo rafya ile ili ki kurdu unu belirterek, do al ve yenilenebilir malzemeleri kullanan ve çevre bilgisinin do al tasar m süreçlerini 

ekillendirdi ini belirtmektedir (Moore, 1992).

2.3  Ekolojik  Sürdürülebilir  Mimari  Çerçevesinde  Yerel  Mimarinin  Sürdürülebilirli i

Gelecek nesillerin kendi ya am döngülerini devam ettirebilmesi, mevcut  ekosisteme uyumlu fiziksel çevrelerin olu turulmas ve do al çevrenin korunmas ve tüm bu de erlerin gelece e aktar m  ekolojik sürdürülebilir mimarinin temeli olarak

de erlendirilebilir. Bu yakla m ; enerji, malzeme ve kaynaklar n geri dönü ümlü,  yenilenebilir ve etkin ilkelerle birlikte geli tirildi i stratejiler desteklemektedir.

Ekolojik sürdürülebilir mimari bile enleri incelendi inde üç ana ba l n ön plana  ç kt  gözlemlenmektedir. Bu ba l klar  çevre duyarl l , insan sa l ve konfor ko ullar ve yap labilirlik ko ullar olarak tan mlanabilmektedir. Ayaz‘a göre,  çevreye sayg : temiz enerji kullan m , enerji etkile imi ve geri dönü üm  kullan c sa l ve konfor ko ullar : termal artlara uygunluk, görsel  artlara uygunluk, akustik artlara uygunluk, hava kalitesi, malzemelerin ortama uygunlu u ve elektromanyetik alanlar; yap labilirlik ko ullar : ekonomik olarak yap labilirlik, teknolojik olarak yap labilirlik ve kaliteli ortam sa lamak olarak aç klanabilir (Ayaz, 2002).

Yerel mimari, yere ba l  özelliklere ba l olu turularak süreç içerisinde geli en ko ullarla birlikte de i en, malzeme ve teknik kullan mlar n n yörede ya ayan insanlar taraf ndan ortaya kondu u bir sistem olmas nedeni ile fiziksel ve sosyal ya ant yla uyumlu sürdürülebilir ve ekolojik örnekler ortaya koymaktad r. Bu yakla mla,  ekolojik  sürdürülebilir  mimari  çerçevesinde  yerel  mimarinin  sürdürülebilirli i konusunu incelemek mümkün olabilmektedir.  

Tarihi bir süreç içerisinde ortaya ç kan yerel mimari de erlere ili kin yap lan incelemelerde,  sürdürülebilir  tasar m de erlerinin  ön  plana  ç kt gözlemlenmektedir. Bu çerçevede Koçhan, yerel mimari de erlerini; sa l kl , insan topluluklar n do al çevreleriyle uyumland ran, sürdürülebilir ve ekoloji duyarl tasar m de erleri olarak belirlemektedir (Koçhan, 2003). Bu yakla m destekleyen Manio lu, Anadolu geleneksel mimari örneklerinin, Türkiye‘de geli tirilecek olan sürdürülebilir tasar m yöntemlerinde kaynak olarak ele al nmas gereklili ini savunmaktad r. Bütüncül sürdürülebilir tasar m yakla m  çerçevesinde yap ya am boyunca  geçerli  olacak  olan  tasar m,  malzeme  seçimi  ve  teknikleri  de erlendirmelerini  ön  plana  ç kartmaktad r. Manio lu, geleneksel mimari örneklerinde gözlenen sürdürülebilir tasar m ve enerji korunum parametrelerini yerle me ölçe inde yer seçimi ve bina aral klar  bina ölçe inde yönlendirme, hacim 

organizasy (Manio lu ekil 2 Gelene al nd nd ölçütlerini bo ve ka haline get ekolojik s oranda ka oranlar , p s kayb /k Do a i ve yöntem üzerinden  iklim ve d kapsamda içine daha do rama yap lanma yonu ve ya u, 2006). 2.1 Geleneksel eksel yerle m da, ekolojik

i büyük oran apal  – yar tirmektedir. ürdürülebil ar lamaktad pencere-kap kazanc n ve le uyumun mlerini belir yapt ok do a ko ull a, Cidde evl a fazla rüzg yüzeylerin alar oldu u ap eleman l Harran evler meler, yerle k sürdürüle

nda kar lam  aç k – aç Yap birim ir mimarini d r. Örne i p bo luklar e do al hava kar l kl e rlemi tir. T kumalara re lar  ile bütü lerinin d a gar alabilme nin kullan belirtilmekt  ölçe i ola

rine dair foto

e im ilkeler ebilir mima maktad r. G k ili kileri mleri ve yer in iklim ve in; yap lar n

, gölgelikle aland rman etkile imi, y Touman ve eferansla, y ünle en öne a dönük me ek için penc n lmas n n tedir (Toum arak üç ana raflar (Y lma ri, doku ve arinin iklim Geleneksel y i, iklim ko rle me doku co rafi ko n beden du er, yap ve n ko ullar yerel mima Al-Ajmi, C yerel mimar eriler geli t ekan dizilim cere bo lukl zaman iç man & Al-Aj

ba l k alt z, Lewis, Ok, e yap  özell m ve co ra yerle melerd ullar n uy ular  aç s n ullara uyum uvarlar n n bo luk yön n sa lamak ride yap b Cidde ve Hi rinin olgun irildi ini vu minin ve Hi lar n n büyü erisinde g Ajmi, 2005) nda incelem & Di ., 2006 likleri aç s n afi ko ullar de olu turul ygun konfor ndan ele al n m ölçütlerin kal nl klar nlenmeleri; ktad r ( eki biçimlenme  icaz yerel m nla ma süre urgulamakt icaz evlerin ümesinin ve geli tirilen ( ekil 2.2). mektedir 6). ndan ele ra uyum lan dolu- r artlar nd nda ni büyük  , yüzey  istenilen il 2.1). sürecini  mimarisi eçlerinde  tad r. Bu nde yap e cams z mimari

ekil 2 1983). Tüm b bilgiler ve ve yerle im üçüncü gru   2.3.1 klim Bu böl bile enden bulunulaca sürdürüleb ana bile e Öncelikle  yerle im incelenme devam edi 2.2 Gelenekse u farkl ek e çözüm ön m kriterleri upland rma mle Dengeli lümde ekol n iklimle d akt r. Yap l bilirlik ve il enler üzerin iklimle den kriterleri esi s ras nda

ilecektir. el Cidde ve Y kolojik sürd erileri ele a ; ikinci grup a enerji etkin i Tasar m v ojik sürdür dengeli tas lan incelem lk ana bile ndeki yans m ngeli tasar m incelemele a iklim bile Yazd evlerine dürülebilirlik al nd nda, pland rma y n tasar m ol

ve Yerle im 

rülebilir mi sar m ve y meler üzerin en aras nda malar  üzeri m kriterleri erine deva enlerine y e ve yerle iml k çerçevesi ilk gruplan ya am döng lmak üzere  Kriterleri marl k ana yerle im kri nden yap lan

aki ili kileri ine bir yönt bile enleri am edilec er yer refer lerine dair gö nde yerel m nd rma iklim güsü ve mal ortaya ç km çerçevesin iterleri üze n de erlend in, ölçütleri tem aray üzerine inc ektir. Yer rans vererek örünü ler (Gid mimarinin mle dengeli lzeme etkin maktad r. ni olu turan erine incele dirmelerle, in ve bunlar nda bulunu celemeler ya rle im  ölç k de erlend deon, sundu u i tasar m tasar m, n üç ana  emelerde ekolojik r n di er ulacakt r. ap larak, ütlerinin  dirmelere

2.3.1.1 klimle Dengeli Tasar m 

Zaman içerisinde insani gereksinimlere ve isteklere göre de i im gösteren mimari  yakla m ve bile enleri mimari disiplinin öncelikli konular aras nda de erlendirmek mümkündür. Yerin malzeme, kaynak, enerji, co rafi ve iklimsel ko ullar  yöre  ko ullar n olu turmaktad r. Bu ba lamda, iklimle dengeli tasar m, yöre ko ullar n gözeterek  insani  gereksinimleri  kar lamay   amaçlamaktad r ve ekolojik sürdürülebilir tasar m n temellerinden birisini olu turmaktad r.

Dizdar’ n bölgesel ve yerel iklim ko ullar n  gözeterek ortaya konan iklimle  dengeli tasar ma ili kin yapm oldu u okumalara referansla, yerel mimarinin, enerji etkin yap ya sahip olarak ekolojik mimari hedefleri yerine getirdi ini söylemek  mümkündür. Bu yakla mda amaçlar  do al kaynaklar en etkin ekilde kullanma ve çevreye en az zarar verme  yap kullan m dönemlerinde konumland  bölgenin d iklim ko ullar n kontrol etme, d iklim elemanlar ndan yarar sa lama veya korunma olarak belirtilmektedir. Bununla birlikte, enerji aç s ndan en yüksek derecede fayda  sa layacak güne , rüzgar gibi iklim elemanlar n n etkin ekilde kullan larak, iç  mekanda kullan c n n sa l k ve konfor ko ullar n n sa lanmas iklimle dengeli tasar m prensipleri aras nda yer almaktad r (Dizdar, 2009).

klimsel de erleri öncelik alarak geli tirilen ekolojik tasar mda amaçlanan  birbirine ba l olarak de erlendirilen d  ve iç ko ullar n, insan gereksinimlerini ve konforunu kar lamas d r. Bu noktada yap l  çevrenin üretildi i makroklimatik iklim bölgeleri ve bu bölgelerin tasar ma girdi olabilecek verileri belirlenmelidir.

Makroklimatik iklim bölgeleri, Utkutu taraf ndan so uk, l man, s cak ve kurak ve s cak ve nemli iklim  bölgeleri  olmak  üzere  dört  ana ba l k alt nda de erlendirilmektedir. So uk iklim bölgelerinin etki etti i bölgelerde, k mevsimi ko ullar n n uzun süreli ve rüzgarl olmas ndan dolay s korunum tasar mda öncelikli bir girdidir. Il man iklim bölgelerinde k mevsiminde s  tutuculuk önemli  iken yaz n güne  kontrolünün sa lanmas  öncelik kazanmaktad r. S cak-kurak iklim bölgelerinde tasar mda birincil öncelik s cakl n azalt lmas ve buharla man n

artmas d r ve bu du bölgelerin etkisini az ek 200 D ikl sa layan i s kazanc 2010). S c kar  böl yap lar n b iklim elem duyuldu u yap l  çev 2.4). ekil 2 1992). r. Di er ikli urum iç me nde günlük  zaltmak için kil 2.3 klim 09). im elemanl iklimle deng c n ve y l n cakl k, nem geden bölg birbirinden manlar n n u ve/veya b vrenin tasar 2.4 Bir bölge S cak k im tiplerind ekanda den s cakl k far n hava ak m bölgelerine g ar n n özell geli tasar m n en so uk m, rüzgar,  geye de i farkl  özel sundu u ol bu elemanla r m nda bel eye ait güne kuru So den farkl o ngelenmeyi rk azd r, bu m n etkin ku göre, yerle im liklerini de mda, temel p döneminde n m, hava en gereks llik kazanm las l klar, ik ar n ne ölçü lirleyici kri lenme periyo o uk Il man-kuru Il ma olarak gece-gerektirme urada önem ullanmakt r m yerlerinin c erlendirere prensip, y l n e en az s a hareketler sinimlerle mas na neden klimsel elem üde sürdürü iterler olma otlar n , aç la an Il man-nem -gündüz s c ektedir. S c mli olan fak (Utkutu , 2 co rafi konum ek, kullan c n en s cak p kayb n olu ri gibi d olu an çöz n olmaktad manlara ne ülebilece in aktad r (Y l ar n  gösteren  mli S cak-n cakl k fark cak ve nem ktör nemin b 2000) ( ekil mlan (Heath konfor ko periyodlar n u turmakt r iklim elem zümler, ge d r. Bu nokt ölçüde ger ne yönelik k lmaz, 2009 n tablolar (Mo nemli fazlad r mli iklim bunalt c l 2.3). h, o ullar n nda en az (Ku çu,  manlar na eleneksel tada, d reksinim kayg lar, 9) ( ekil oore,

Ya  türü ve miktar , hava s cakl ile beraber yap sa l n ve yap formunu etkileyecek önemli bir di er veridir. Örne in, uzun geçen k aylar n n etkili oldu u bölgelerde, yap  üzerinde biriken a r kar yükünün bo alt lmas  için geleneksel  yap lar n çat formlar n n dik ve noktasal olarak geli ti i gözlemlenmektedir (Bauer,  Mösle & Schwarrz, 2007).  

klimsel elemanlardan birisi olarak de erlendirilen hava neminin etkisi  güne n m , hava hareketi, bitki örtüsü, su yüzeyleri ve topo rafik ko ullara ba l olarak de i kenlik göstermektedir. Bu nedenle nem oran  yüksek olan bölgelerde, yap yönlenmeleri, yerle im dokusu olu umlar , yap  ürünlerinin neme kar  gösterdi i davran lar öncelik al narak ekolojik tasar m kurgulanmas gerekmektedir. Konuya ili kin yerel mimaride öne ç kan yakla mlardan birisi, a r nemin bunalt c etkisini azaltmak için yap  içerisinde sürekli serin hava dola m n n sa lanmas ve bu do rultuda olu turulan avlulu yap tipolojisidir (Ya a, 2010).

klimle dengeli tasar mda rüzgar ve hava hareketleri, rüzgara ihtiyaç duymak/  duymamak, rüzgardan korunmak, rüzgara aç k olmak ölçütlerine göre ekillenerek tasar m etkilemektedir. Bas nç farkl l klar sonucunda olu an rüzgar ve hava  hareketlerinin bölgesel yönü, h z ve frekans n n mevsimlere göre de i imi enerji tasarrufu aç s ndan tasar mda belirleyicidir. So uk iklim bölgelerinde olu turulan yerel mimari yap lanmalarda, hava hareketlerinden kaynaklanabilecek hava ve enerji kay plar n n, k sa duvar n hakim rüzgar yönünde konumland r lmas ve yap kabu unun s zd rmazl   ile  önlendi i  gözlemlenmektedir.  S cak iklim bölgelerindeki geleneksel mimari yerle meler, yap lar n birbirini kesmeyecek ekilde konumland r larak, hava koridorlar yarat lmas n sa lamaktad r.  Böylelikle,  kontrollü ve istenilen ekilde yap  içine al nan rüzgar, bu iklim tiplerinde iç mekan  konforunun iyile tirilmesi, serinletmesi ve nemi azaltmak amaçl kullan labilir. Bu kapsamda, Arap ve ran bölgesi yöresel yap m yöntemlerinin önemli bile enlerinden olan ve “rüzgar bacas ” olarak görev yapan “badgir”ler örnek olarak verilebilir  (Bauer, Mösle, & Schwarrz, 2007) ( ekil 2.5). Hava hareketlerine kar yerel bir çözüm olarak sunulan badgirler ile rüzgar n yönüne ba l olarak so uk havay

d ar dan havan n d ekil göste Güne n m nda faktörlerin farkl l k g ve so utm dönemlerd dönemlerd n m nda 2009) ( ek Çevren olu turula ölçütlerini a bina iç me ar at lmas l 2.5 Rüzgar b erdi ine dair d

n m , an korunma ndendir. Ar göstermekted ma yükünü  de so utma de ise s t an faydalan kil 2.6 ve nin iklimse an yerel m i bar nd rma a -) kan na iletm s n sa lama bacas n n so u diyagramlar (B güne n ak, n ma razinin bulu dir. Etkin v etkileyen ö a yükünü ar tmada harc lacak ekil ekil 2.7). el ko ullar mimari, eko aktad r. me ve yara ak amaçlan uk hava (a) ve Bauer, Mösle,  n m na iht a aç k olm undu u kon ve do ru göl önemli fakt rtt rmamak canan ener lde tasar ml n  ön pla olojik sürdü at lan bina i nm t r (Zara e s cak hava ( & Schwarrz, tiyaç  duym mak ölçütler numa göre  lgeleme ve törlerden b için güne rjiyi ve k lar n geli ti anda tutara ürülebilir m b -) içi do al si andi, 2009). b) ko ullar nd 2007). mak/duyma ri ile iklim güne lenme güne kontr irisidir. Yer n m nda ayna aza i gözlemle ak, tarihse mimariyi d irkülasyon i . da nas l davra amak veya mle dengeli e miktar v trolü, yap n erel mimarid an korunma altmak için enmektedir el süreç iç destekleyen ile s cak an a  güne tasar m ve süresi  n s tma de s cak a, so uk n güne (Dizdar, çerisinde tasar m

ekil 2 Mösle, 2.6 Farkl ikli , & Schwarrz, im bölgelerin 2007).

Yap ka yapay ikli enerji mi geçirgenli özelliklerl etkin ekol aktar lan d artlar gib ekil 2.7 Y ili kin diya

abu u, iklim imlendirme iktar , yap k özellikle le, bulundu lojik yakla d etmenle bi konularda Yamaçta etkil gramlar (Baue msel etkiler enerji yük kabu unu ri ve s tr u bölgesel m olu tu er, iç ortam a belirleyici li olan, güne er, Mösle, & S

rin kontrol a klerini de i un güne ransferi öze l iklim ver urmaktad r. m olu turara i olmaktad r n mlar v Schwarrz, 200 alt na alarak tirmektedir n m na elliklerine rilerine uyg Opak ve s ak, enerji v r (Gür, 2007 ve gölge uzun 07). k iç çevre ik r. Kazan lan kar yutuc ba l d r. Y un olarak t aydam bile e kaynak k 7) (Tablo 2 nluklar na klimsel ko n ve yitirile uculuk, yan Yap kabu u tasarlanmas e enlerce iç kullan m , iç .1). ullar ve en s ve ns t c l k, unun bu s , enerji ç ortama ç konfor

Tablo 2.1 D konfor aral k etmenlerin klar  (Gür, 20 de i kenlik p 07).

2.3.1.2 Yerle im Kriterleri  

Yere  ait  bilgileri  ekolojik  sürdürülebilirli in uygulanabilmesinde ve biçimleni inde önemli bir girdi olarak de erlendirmemiz mümkündür. Yerle im nitelikleri olarak yerin topo rafyas , co rafi konumu, yönlenmesi, güne verileri, hakim rüzgar n yönü ve iddeti, do al çevresi gibi do al etmenler, yerle imin ve yap lar n  ekolojik  sürdürülebilirli ini etkilemektedir. Yerel mimariye dair okumalarda yerle im niteliklerini göz önüne almadan olu turulacak yakla mlar bütünsellikten uzakla mam za neden olabilecektir. Bu nedenle, yerel mimarinin ekolojik  sürdürülebilirli i yerle im  dokusu  bütününde  gerçekle tirilecek de erlendirmeleri de kapsamal d r.

Yer, arazi parças n n e imi, bakt  yön, yamaçtaki konumu ve örtüsü (veya güne n m yans tma özelli i) de i kenleri ile beraber iklim ve hava kontrolünde etkili  bir faktördür. Topo rafik özelliklere ve düzene ba l olarak iklimsel elemanlar n etkinlik derecesi farkl la maktad r. Yap aras ndaki mesafeler, yap  yükseklikleri ve  birbirine göre olan konumlar , ba ta güne n m  ve rüzgar gibi iklimsel elemanlara  etki etmektedir. Örne in, gün boyunca güne in cephelere göre aç sal konumu, uygun bina aral klar na ba l olarak yap la an bina dokusu yönlendirili i ile ili kilidir. Ayn ekilde, bina aral klar  bina içi ve yap aralar ndaki rüzgar h z n belirlemektedir. Böylelikle, yap aral klar  güne n m  kazançlar n ve yararl  rüzgar etkilerini  engellemeyecek ekilde tasarlanmal d r (Manio lu ve Oral, 2010) (Tablo 2.2).

Yap n n çevresi ile bir bütün halinde oldu unu savunan ekolojik sürdürülebilir  tasar m yerle im dokular n n bu çerçeve alt nda de erlendirilmesini de beraberinde getirmektedir. Ekolojik sürdürülebilir tasar ma ön veri olu turacak yerle im bile enlerinden topo rafya, do al çevre örtüsü ve yönlenme arazi verileri olarak incelenebilir (Toudert, 2007).

Tablo 2.2 Yerle im ölçe inde sürdürülebilirlik ve insan konforu, yerle im tasar m  için yöntem   aray (Toudert, 2007).

Konsept  Amaçlar  Göstergeler  Gözlemler 

Güne Eri imi -Sokak Profili: H/W   Yönlenme / Güne

   Güne e  Göre  Yönlenmeye  Ba l Olarak Simetrik veya Asimetrik Sokak Profillerinin Seçimi  

- ç ve D Mekan li kilerine Göre  Cadde ve Bina Seviyelerinin Ayr m   ….  

So uma - Sokak Profili H/W Güne I n m n n

Yans mas

- Plan Yo unlu u ( Çat Yüzeyi / Toplam  Yüzey) (H/W kincil) Kentsel

Vantilasyon

- Plan Yo unlu u -Binalar Aras ndaki Mesafe

  Rüzgar Etki Aç s

   Güne e  Göre  Yönlenmeye  Ba l Olarak Simetrik veya Asimetrik Sokak Profillerinin Seçimi  

- ç ve D Mekan li kilerine Göre  Cadde Ve Bina Seviyelerinin Ayr m   ….   Kirleticilerin Azalmas Potansiyel ç  Mekan Vantilasyonu -D Mekan Havaland rmas -Bina Geometrisi

- Güne  ve Rüzgar  Aras ndaki Dengenin Sa lanmas çin Yerle im Sokak A n n Yönelimine  Karar Vermek

Yönlenme / Güne Yönlenme / Rüzgar 

   Güne e  Göre  Yönlenmeye  Ba l Olarak Simetrik veya Asimetrik Sokak Profillerinin Seçimi  

- ç ve D Mekan li kilerine Göre  Cadde Ve Bina Seviyelerinin Ayr m   ….  

-Binan n klimsel Performans n n De erlendirilmesi   Kentsel Doku Üzerindeki  Mimari Seçimlerin Etki  Alan n De erlendirilmesi

- Binan n Geometrisi: H, W, L

- Yüzey/ Hacim Oran ; S/V

  Rüzgar Engellenmesi,  Buhar Geçi lerinin ve Gölgelenme De erleri Üzerinden Yerle im

Mikro-kliminin yile tirilmesi

- A açlar n, Çal l klar n Konumu

- A aç Çe itlili i, Yo unluk, Form, Ölçek  Vb.

2.3.1.2. müdahalel hafriyat v mevcut to ile iklimse Gelene topo rafya Örne in, böylece y sa lanmas gözlemlen Kaunos y yerel yerl yükselen y ekil 2.8 etki eden Yerel y böylelikle So uk ha tabanlar n Gelene ekolojik s bozulmam k staslar n .1 Topo raf lerde bulunm ve dolgu uy opo rafyayl el ve solar a eksel yerle m an n nitelikl yere özgü  yerle im ölç s   için  se nmi tir. Bu yerle imleri le melerinde yap lanmala 8 Yamaçta, to n rüzgar durum yerle imleri hava ak m ava kütlesi  nda, çukur v eksel yerle ürdürülebil mas , kayna n sa lad fyaya Uyum may  öngör ygulamalar a uyumlu o avantaj sa la melerde, ön lerini kullan yerle imler çe inde ve/ erinletici r u gelenekse verilmekte e, yerle me ara gidildi i opo rafyaya ç mlar na ili kin

i inceledi i m ndan fayd k aylar e düz alanla me örnekle ir tasar m n aklar n zar görülmekte m. Ekolojik rmektedir. T yüksek ma olarak, araz anabilmekte

ne ç kan öze narak iklim rin, s cak b /veya d m rüzgarlar n el yerle me edir. Bunun e vadi taba i incelenme e itli ekillerd n diyagram (E imizde yerl dalan larak, nda, s cak arda toplanm erini topo r n önemli bil rar görmem edir. k tasar m do Topo rafyan aliyetlidir. E zinin e imin edir. ellik, mimar sel verilere bölgelerde e mekan-kam ve hava elere örnek nla beraber, an nda, düz  ektedir (Ya de uyum göst Efthymiou, 200 e imlerin y enerji etkin hava kütl maktad r (E rafyaya uyu le enlerinde mesi, ye il o al çevreye n n mevcut Ekolojik ta ne göre yap rinin ve dok kar bir ce e imli s rtla musal alan k a koridorla k olarak M , Afrika ve alanda olu l ca, 1995)

eren yap lar v 07).

yamaçlarda  nli in sa la leleri ise y Esin ve Yüks

um aç s nda en olan: me l dokunun e en az zar durumunu asar mda ön p lar n tasar ku yap lanm evap geli tir

arda konum konfor ko ar n n olu Mardin, Kay e Arabistan u turularak ( ekil 2.8). ve bu yap lanm konumland and incel yaz aylar n sek, 2009). an inceledi evcut do al zarar gör rar veren bozacak ne ç kan, rlanmas malar n n rmesidir. mlanarak, ullar n n turdu u ya Köy,  n’ n baz dikeyde . malara d n ve lenebilir. nda vadi imizde, örtünün  rmemesi

Akdeni yüksekte  yerle im i ekil 2.9 2.3.1.2. yerle imin olarak de yap n n ve Bir böl ve e imin aç klanabi artt rmama harcanan e tasar mlar yap lar n d havalarda konumlan Kuzey yar bir k sa iz bölgesi,  ve sokakla çlerine akta 9 Antalya Kale .2 Yönlenm nin konuml i kenlik gö e yerle imin lgeye etki e ne göre far ilmektedir. ak için gü enerjiyi ve r n geli ti i do ru yönle ise güne nd r lmas i r m kürede  a larken, s Antalya il ar topo ra armay amaç eiçi evlerinin  me. Yap and  bölg östermekted n yönleni i d eden güne rkl l k göste Öncelikle,  üne n m kayna aza gözlemlen eni leri ile y e n m n le do al e yap lar n k s kazanc y li, Kaleiçi  afyaya uyg çlamaktad r topo rafyaya içi olu an genin co ra dir. Yap n n de belirleyic n m de ermektedir yerel mim m ndan kor altmak için  nmektedir. y yap ya etki n etki etti enerjiden fa kuzey yönün yaratmamak geleneksel gun konum r (Aktuna, 2 uygun konum mikro-kli fi, iklimsel n harcad ci rol oynam erleri ve bö ( ekil 2.10 aride s cak runma, so güne n yerle im do  eden güne i i yap y aydalanma nde aç lan a

ktad r. Gün yerle imi, land r larak 2007) ( ekil mland r lmas ( ma ko ulla ve fiziksel enerjinin k maktad r. ölgesel rüzg 0). Bu kon dönemlerd uk dönem m ndan fay okusunun ve n m az yüzeyinin b sa lanmak aç kl klar , i ney yönünd deniz sev k, deniz m l 2.9). (Aktuna, 2007 ar , özellik l özellikleri kontrol edilm gar arazinin nu farkl k de so utma mlerde ise ydalan lacak e dokuyu o zalabilmekt büyük böl ktad r ( eki iç mekana h de aç lan aç

viyesinde meltemini 7). kle yap ine ba l mesinde, n yönüne  anallarla yükünü  s tmada k ekilde olu turan e, so uk lümünün  il 2.11). homojen ç kl klar,

s n n n v yap elem bak  aç s rüzgara ka etkin oldu yerlerinin sa lanmas yerle im etkenlerin gözlemlen ekil 2.1 & Labs, ekil 2007 e n içe manlar , do u s ile yap apal veya a u u gözleml toplu ol s ndan bah dokusuna ni göz önün

nmi tir (Mar

10 Yap lar n rü 1992). l 2.11 Güneyd 7). eri al nmas u-bat  yönü lar n rüzga aç k olma, y lenmektedir arak enerj setmek mü yap lan inc nde bulundu

ria, 2009).

üzgara kar f

do u yönüne 

n  büyük o ünde yer ala ara kar ç yerle imlerd r. Böylelikl ji etkinli i ümkündür  celemelerde urarak, kuz

farkl  aç larla y

konumlanm oranda sa an aç kl kla çe itli aç la deki hava k e, yap birim inden ve (Filik, 200 e, yap lar n zey-do u do yönlendirilme Mardin evle lamaktad r. arda kullan rla yönlend koridorlar n mi ba ta olm bina  içi  04). Örne i n öncelikle o rultusund

esi ve rüzgar y

erinin görünü Parlamay lmal d r. B dirilmesi; y n olu turul mak üzere y konfor a in, Sernina e rüzgar v da 30’ aç l yönleni leri (W ümü (Efthymi azalt c Ba ka bir yap lar n lmas nda yerle im artlar n n aki yerel e güne oldu u Watson ou,

2.3.1.2.3 Do al Çevre Örtüsü. Çevresi ile bir bütün halinde olan yap , ekolojik sürdürülebilirli in temel ald  bütünsellik yakla m n n bir yans mas olarak do al çevreyi tahrip etmeyen, ekolojik çe itlili in sürmesini engellemeyecek ve do al çevrenin sundu u olanaklardan yararlanmay  öngörmektedir. Bir ba ka deyi le öncelikli olan  do al çevrenin yap m faaliyetlerinden en az zarar görmesi ile do an n ya am n süreklili i için sa lad klar na en az zarar verme durumu gerçekle mektedir. Yerle im yerlerindeki ye il doku, yerle im içerisindeki hava ak mlar na ve rüzgarlara  geçit  vermekte,  fotosentezle  ürettikleri  oksijen  gaz   ile  bölgede  akci er”  fonksiyonunu yüklenmektedir. Do al çevre örtüsü, havan n temizlenmesi, havan n nem oran n n ayarlanmas , ses yal t m n n sa lanmas , s n n ayarlanmas , rüzgar  korunumu ve yönlendirilmesi, güne n mlar na kar  koruma veya aç k olma nedenleri ile yerle im bütününde ekolojik sürdürülebilirlik de erlerini içinde  bar nd rmaktad r.

Peyzaj elemanlar ve do al çevre örtüsü havadaki nemin artmas ve s cakl n dü ürülmesine, ayn  zamanda rüzgar n ve güne in olumlu ve olumsuz etkilerini kontrol etmede yard mc olmaktad r. Binalar n s kay plar , so uk dönemlerde  sürekli ye il kalan a açlar n ve bodur bitkilerin rüzgar k r c olarak kullan m yla azalt labilmektedir. Peyzaj elemanlar n n boylar ve yap ya uzakl klar do ru ayarlanmal , k n güne i engellemeyecek yaz n ise güne i kesecek ekilde konumland r lmal d r. Bununla beraber, a açlar n cinsi, gölge atma özellikleri,  boylar , yaprak ve a aç  ekilleri gibi özellikler yap n n ve yerle imdeki enerji etkinli in art r lmas na yard mc olacak ekilde belirlenmelidir ( ekil 2.12, ekil 2.13 ve ekil 2.14). Örne in, Yunan yerel yerle imlerinden birisi olan Serninaki’de  yap lan ara t rmaya göre, peyzaj elemanlar n n do ru ve etkin kullan m , iklim düzenlemeye yard mc , hem iç mekan hem de d mekan insan konforunun sa lanmas nda etkindir (Maria, 2009).

ekil diyagra ekil 2 ili kin ekil konum 2.12 Yaprak am(Efthymiou 2.13 Il man ik diyagramlar ( 2.14 S cak- l mlanmas (Efth k döken a a u,2007). klim için pey (Efthymiou, 2 l man iklim hymiou, 2007) açlar n yaz yzaj elemanlar 2007). bölgeleri içi ). ve k mev r n n ve do a in uygun pe simindeki da l bitki örtüsün eyzaj ve do avran lar na ünün konumla al bitki örtü dair anmas na üsü 

2.3.2 Ya am Döngüsü ve Malzeme Etkin Tasar m  

Bu bölümde ekolojik sürdürülebilir mimarl k ana çerçevesini olu turan üç ana  bile enden ya am döngüsü ve malzeme etkin tasar m bile eni ele al nmaktad r. Konuya ili kin çal malar ile, ekolojik sürdürülebilirlik ve malzeme etkinlik aras ndaki ili kiler, ölçütler ve bunlar n ana bile enler üzerindeki yans malar çerçevesinde bir yöntem belirlenmi tir.

2.3.2.1 Ya am Döngüsü 

Ekolojik sürdürülebilirlik ba lam nda ya am döngüsü tasar m , hammadde halinden tekrar geri dönü türülmesi süreçlerini ve tüm bu süreçlerin çevre üzerindeki  etkilerinin de erlendirilmesine dair bir yöntem aray d r (Sev, 2009). Ya am döngüsü süreci, alt a amadan olu maktad r. Bu a amalar: hammadde edinimi, yap malzeme ve bile enleri üretimi, yap m, kullan m ve bak m, y k m ve alt nc basamak a ama olarak geri dönü türme ve yok etme a amalar d r.

Ya am döngüsü de erlendirmesi ile do al kaynaklar n korunmas , çevresel  kirlili in önlenmesi, çevresel e itli in sa lanmas , çevre ile ilgili yasa ve  yönetmeliklerin geli mesi, çevreye duyarl  üretimin sa lanmas  ve tüm evreler  sonucu olu an  toplam  çevresel  etkilerin  ve  sa l k risklerinin azalt lmas amaçlanmaktad r (Taygun, 2005) ( ekil 2.15).

ekil ili ki Türkiye ara t rmad kolayla t r edilebilirli özellikleri Yukar yap lar n sürecinin e 2.3.2.2  Tasar m malzeme, malzeme malzemen ve yap ma l 2.15 Bir ür ileri (Taygun, e ‘de gel da, alç l ke r lmas am i i, kolay inin günümü da yap lan çevreye o etkin ve kap Malzeme E m n yap ya ekolojik s yap n n ç nin ekolojik alzemelerin rünün ya am 2005). eneksel ya rpiç malzem maçlanm t r uygulanabi üze uygulan tüm incelem olan etkiler psaml ekil Etkin Tasar dönü mesi sürdürülebil evresel etk k aç dan de nin ömür sür m döngüsü sü ap malzem menin tekno r.  Böylel ilirli i ve nabilirli i ir meler n rinin de er lde olu turu

m  için gerekl lir mimarin kisi ile do erlendirme reci olarak üreçleri, süreç mesi olan olojik mater ikle, kerpi uygun sa rdelenmi tir nda, ekoloji rlendirilmes ularak, anali li olan somu nin de tem o rudan ili esini, yap m iki kanal üz çlerin birbirle kerpiç üz ryallerle ku ç malzeme l k nitelikle r (Ayaz, 200 k sürdürüle si için yap iz edilmesi g ut varl k ola mel bile enl

kilidir. Ya malzemeler zerinden yap eri ve çevre  zerine yap ullan m ile esinin, kol erini ta m 02). ebilirlik ba p ya am gerekmekte arak tan ml lerindendir. ap larda ku rinin çevres pmak mümk ile lan bir üretimin  lay elde mas gibi lam nda döngüsü  edir. anabilen Çünkü:  ullan lan sel etkisi kündür.  

Ekolojik  sürdürülebilirlik  malzeme  etkin  tasar m  ile  çe itli  yöntemlerle  desteklenmektedir. Ya am döngüsü süreçlerinin sürdürülebilirlik olgusu ile yönetimi,  kullan lan malzeme miktar , malzemenin geri dönü türülerek yeniden kazan lmas ve kullan lmas  ile gerçekle tirilen malzeme korunumu ana temas  çerçevesinde, kaynak  ve enerji korunumuna önemli ölçüde etki etmektedir. Malzeme kayna n n yenilenebilir, do al ve tükenmeyen enerji kaynaklar ndan elde edilmesi ve bu kaynaklara yöneltilmesi çevrenin sürdürülebilirli i ve ekolojik denge aç s ndan önemli bir girdidir.  

Yeniden kazan lan malzemelerle, hammadde gereksinimi azalt larak malzeme etkinli i yükseltilmesi ve korunumu sa lanmaktad r. Bu konuya farkl bir bak  aç s geli tirdi imizde, yap malzemelerinin ya am döngüsü tasar m n n ilk bile eni olan yap m öncesi süreçte de etkin oldu u analiz edilmektedir. Bu süreçler, çevre  kirlili inin kontrol alt na al nmas nda önemli bir yere sahiptir ve ekolojik  sürdürülebilirli in yap m faaliyetleri olarak uygulanmas n sa lamaktad r.

ekil 2.16 Malzeme etkin tasar m olu turan bile enlerin birbiri ile ili kisini gösteren diyagram. 

MALZEME

ETK N

TASARIM

ekil 2.17 Ekolojik sürdürülebilirlikte malzeme olgusunun irdelenmesi ve yans malar n  gösteren  diyagram.

Geleneksel mimaride ekolojik sürdürülebilirlik olgusunun ara t r lmas ve ekolojik de erlendirilmelerinin yap lmas nda malzeme etkinlik ana ba l klardan birisidir. Bu ana ba l k  üzerine  çe itli kanallar belirlenerek incelemeler yap labilmektedir. Bu ba l klar; malzemenin elde edildi i kaynak çe itlili i ve nitelikleri, geri dönü türülebilen malzemelerin kullan lmas , yap malzemelerinin ve ürünlerinin dayan m ve kaliteleridir ( ekil 2.16 ve ekil 2.17).

Malzemenin elde edildi i kaynak çe itlili i ve nitelikleri: Malzemenin elde edildi i  kaynak  çe itlili i ve kaynak nitelikleri, malzemenin ekolojik sürdürülebilirli inde temel anlay olu turmaktad r. S n rl ve yenilenemeyen kaynaklar n kullan lmas  ve tükenir hale gelmesi, sürdürülebilirli i ve çevreyi tehdit  etmektedir. Bu kapsamda, h zla yenilenebilir kaynaklardan elde edilen malzemelerin kullan lmas malzeme etkinli in alt ba l klar n birsini olu turmaktad r. Do al ve yenilenebilir kaynaklardan edinilen malzemeler, kaynaklar n kendini yenileyebilmesi ve süreklili inin sa lanmas  üretim sürecinde yapay malzemelere oranla daha az  i lem gerektirmesi gibi özellikler göstermektedir. Yap larda kullan lan ah ap, bambu, saz, saman, çavdar sap , ayçiçe i sap , mantar gibi bitkisel kaynakl malzemeler h zla yenilenebilir kaynaklardan elde edilen do al malzemelerdir. Do al malzemelerin hammadde sürecinden ba layarak i lenmesi ve yap m malzemesi ve ürünü haline  getirilmesi için gerekli olan i çilik ve enerji ihtiyac n en az seviyeye indirmektedir. Bununla beraber, yenilenebilen kaynaklardan üretilen malzemelerin genellikle yerel  kaynaklardan ve malzemelerden temin olanaklar n n fazla oldu una dikkat

Malzeme Korunumu Enerji Korunumu Kaynak Korunumu Malzeme Sürdürülebilirli i Enerji Sürdürülebilirli i Kaynak Sürdürülebilirli i

çekilmektedir.  Bu durum, malzeme etkinlik ba ta olmak üzere, kaynaklar n ve enerjinin korunumu ve çevreye olan olumsuz etkinin en aza indirilmesinde büyük  ölçüde etkili olarak ekolojik sürdürülebilirlik k staslar n yerine getirmektedir (Günayd n, 2011).

Geri dönü türülebilen malzemelerin kullan lmas : Malzeme üretiminde,  malzemeden ve hammaddeden tasarruf sa lamak amac yla, kullan m ömürleri  sonunda  geri  dönü türülebilen  ve/veya  yeniden  kullan labilen malzemelerin yap larda kullan lmas  gerekmektedir. Yüksek’e göre geri dönü ümlü tan mlamas , endüstriyel içerikli olmayan ve kullan m sonras nda geri kazan labilirlik ölçüsünün  var olmas niteli ini birlikte kapsamaktad r (Yüksek, 2008). Bu ba lamda yap malzemelerinin ve elemanlar n n geri dönü türülebilmesi için, çe itli nedenlerle kullan mlar sonland ktan sonra, sökülme, toplama, gruplama ve yeni bir ürün elde  etme a amalar nda mümkün olan en az seviyede enerji ve kaynak kullanmas gerekmektedir. Bu çerçevede, bir yap da kullan m ömrünü tamamlayan malzeme ve  ürünlerin az müdahale ile ba ka bir yap da veya ba ka bir amaçla kullan m gerçekle tirilmelidir (Günayd n, 2011).

Yap  malzemelerinin ve ürünlerinin dayan m ve kaliteleri: Malzeme etkin tasar mda, uzun ömürlü ve dayan kl  malzeme seçimlerinin çevresel etkilerinin daha  az oldu u, kullan m sürelerinin uzun bir zaman dilimini kapsad  ve çe itli etkilere kar  dirençli oldu u gözlemlenmi tir. Dayan kl bir yap n n kullan m süresince daha  az bak m ve onar m gerektirdi i, yenileme gereksinimini azaltaca  veya uzun süreye  yayaca  için kaynak, malzeme ve i çilik aç s ndan yarar sa lad belirtilmektedir. bu do rultuda, yap bile enlerinin ve malzemelerinin bozulmas n engelleyecek önlemleri içeren tasar mlar n olu turulmas , yap malzeme ve bile enlerinin ömür  süreçlerinin  uzat larak devaml l n n sa lanmas   amaçlanmal d r.  Böylelikle,  malzeme ve yap bile eni hammadde edinimi, üretimi, uygulanmas a amalar ndaki enerji ve kaynak korunumunun artmas nda, ya am döngüsü uzat lmas nda ve tüm  bunlar n bir yans mas  olarak çevreye verilen zararlar minimuma indirilmesinde  yarar sa lanmaktad r (Bayraktar, 2010).